Kisha e Ndërfanës (Shën Mërisë), Gziq

Kisha e shën Mërisë e njohur edhe si kisha e Ndërfanës (Gziqit) ka një rëndësi historike dhe kulturore jo vetëm për banorët e Mirditës por për historinë e mbarë vendit.

E dëmtuar dhe e rindërtuar ndër vite, kisha është pozicionohet mbi një kodër të vogël dhe në perëndim të fshatit Gziq.

Fillimisht të dhënat e para arkeologjike u përftuan në 1901 nga medievisti Theodor Ippen.

Ndërmjet të dhënave të tjera, vemendjen e tërhoqi më shumë një shqiponjë njëkrenore e gdhendur mbi një pllakë mermeri dhe që ai me të drejtë e quajti heraldike.

Pikërisht këtu u krijua për herë të parë shteti I Arbërit apo siç njihet ndryshe nga historiografia, Principata e Arbërit. Studiuesit shqiptarë dhe prof. Dhimitër Shuteriqi në vitin 1966 gjetën 19 fragmente gurësh të gdhendur dhe me mbishkrime në gjuhën latine. Nga to mësohet se zonë njihej me emrin Trafandinë dhe më pas e shqipëruar Ndërfandë (Mirdita e sotme). Nga mbishkrimi i një pllake tjetër, shkruar në latinisht por shume të dëmtuar, studiuesit nxorrën përfundimin se Principata e Arbërit u krijua në vitin 1191 dhe ku sundimtari I saj I parë ishte Progoni.

Ndërsa në dokumentet historike, manastiri I shën Mërisë torike si “S. Marie de Tre-fandena, Arbanensi diocesis».

Emblema e shtetit të arbërit gjetur në kishën e Ndërfanës,-sot është emblema e krahinës së Mirditës.