Koine greke
Greqishtja Koine[1] (greqisht: ἡ κοινὴ διάλεκτος, "dialekti i përbashkët"), e njohur si greqishtja helenistike, atikishtja e përbashkët, dialekti i Aleksandrisë, greqishtja biblike, greqishtja e Septuagintës ose greqishtja e Dhiatës së Re, ishte forma e zakonshme mbirajonale e greqishtes së folur dhe të shkruar gjatë periudhës helenistike, Perandorisë Romake dhe Perandorisë së hershme Bizantine. Ajo evoluoi nga përhapja e greqishtes pas pushtimeve të Aleksandrit të Madh në shekullin e katërt pr.e.s dhe shërbeu si gjuha gjuhësore e pjesës më të madhe të rajonit të Mesdheut dhe Lindjes së Mesme gjatë shekujve në vijim. Ai bazohej kryesisht në format e të folurit atik dhe të lidhura me to, me përzierje të ndryshme të shkaktuara përmes nivelimit të dialekteve me varietete të tjera.[2] Ajo u themelua në Aleksandrinë e Egjiptit e cila tashmë ishte bërë qendër helenistike.
Pas vdekjes së Aleksandrit të Madh, perandoria e tij u nda në disa monarkë trashëgues (ku më të rëndësishmit ishin Antigonidët e Maqedonisë dhe Greqisë kontinentale, Ptolemejtë e Egjiptit, dhe Seleukidët e Sirisë), por studimi i përbashkët i letërsisë “klasike” greke, pjesa më e madhe në dialektin atik, së bashku me përdorimin e një gjuhe të përbashkët të folur e të shkruar për diplomaci dhe biznes, domethënë standarti Koine, shërbeu për të lidhur së bashku klasat sunduese të këtyre territoreve të ndryshme për të forcuar në vend idenë e një kulture të përbashkët greke të bazuar në një trashëgimi të formësuar intelektuale dhe gjuhësore.[3]
Ndikimi i sundimit maqedonas ishte i shpejtë. Dialektet e vjetra vendase u bënë gjithnjë e më shumë të parëndësishme, pasi popullata u bë dygjuhësore nga adoptimi pjesërisht i imponuar e pjesërisht vetëdashës i Koines në një fushë kur kontrolli i standardit ishte një parakusht për shtresat e larta sociale. Ne kalojmë përmes një periudhe në të cilën mbishkrimet dialektore krahinore tregojnë shenja në rritje të ndikimit të Koines në një periudhë në të cilën koinea bëhet normë për çdo qëllim të shkruar dhe dialektet vendase kështu zhduken nga dokumentet e shkruara.
Procesi i koineizimit ishte pothuajse përfundimisht i plotë, me rezultatin që dialektet e greqishtes mesjetare dhe moderne të gjithë e kanë prejardhjen nga varietetet e Koines.
Në territoret e reja, greqishtja ishte dominuese si gjuhë e klasave sunduese, por konkurronte me gjuhët vendase, ku disa prej të cilave, si gjuha siriake dhe egjiptiane, kishin histori të gjatë si mjete të shkruara komunikimi me nivele të larta prestigji. Nga interesi vetjak, shumë banorë të mbretërive helenistike u bënë me dy gjuhë, dhe ishte Koine ajo që ata mësonin si një formë vendore, apo si një standard i shkruar. Por vetëm në Azinë e Vogël, dhe vetëm pas shumë shekujsh, greqishtja zëvendësoi më në fund gjuhët tradicionale. Në vendet e tjera gjuhët vendase mbeten gjuhët e para të popujve indigjenë, dhe greqishtja shihej kudo si gjuha e pushtuesve greko-maqedonas.
Por krahas popullatave indigjene kishte dhe greqishtfolës të lindur, jo vetëm anëtarë të elitës koine-folëse, por gjithashtu një numër të madh kolonistësh të varfër të dërguar nga Greqia e vjetër për të populluar qytete të sapothemeluara. Megjithatë, përzierja që rezultoi e dialekteve të vjetra ishte jetëshkurtër, dhe brenda një brezi e folura popullore e metropoleve të reja helenistike filloi të konvergjohej në normen e koines.
Forma atike që ka dhënë bazën për Koinen kishte evoluar tashmë nga dialekti atik ‘i palëvizshëm’ i literaturës klasike, dhe ky proces vazhdoi, megjithëse ngadalë, si gjuha e folur e ndryshuar dhe e zhvilluar me kohën.
Disa shënues të Koines, kryesisht me origjinë jonike, përdorin fjalët ginomai, ginosko (bëhem, di), në vend të atikishtes tradicionale gignomai, gignosko dhe preferojnë që fjalët që shkruhen me ‘tt’ të dialektit atik t’i shkruajnë me ‘ss’ si te fjala Thalassa (det). Siç është venë re, morfologjia është thjeshtuar shumë si edhe zhvillimi i shumë tipareve karakteristike leksikore dhe sintaksore.
Greqishtja Koine vazhdoi të përdorej si gjuhë zyrtare në Aleksandri të Egjiptit edhe nën sundimin romak deri në vitin 642 kur Aleksandria ra në duart e arabëve dhe koine u zëvendësua me arabishten.
Referime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
- ^ "the koine". CollinsDictionary.com. HarperCollins. Retrieved 2014-09-24. (në anglisht).
- ^ Bubenik, V. (2007). "The rise of Koiné". In A. F. Christidis (ed.). A history of Ancient Greek: from the beginnings to late antiquity (në anglisht). Cambridge: University Press. pp. 342–345.
- ^ Enciklopedia, Britanike. "the koine greek". Britannica (në anglisht).