Nafta e papërpunuar
Nafta e papërpunuar ose thjesht nafta, është një përzierje e lëngshme e verdhë-zezë e natyrshme e kryesisht hidrokarbureve, dhe gjendet në formacionet gjeologjike. Emri naftë mbulon si naftën bruto të papërpunuar që gjendet në natyrë, ashtu edhe produktet e naftës që përbëhen nga nafta e papërpunuar e rafinuar. Një lëndë djegëse fosile, nafta formohet kur sasi të mëdha organizmash të vdekur, kryesisht zooplankton dhe alga, janë varrosur nën shkëmbinj sedimentar dhe i nënshtrohen nxehtësisë dhe presionit të zgjatur.
Nafta merret kryesisht nga shpimet e naftës. Shpimi kryhet pas studimeve të gjeologjisë strukturore, analizës së pellgut sedimentar dhe karakterizimit të rezervuarit. Zhvillimet e fundit në teknologji kanë çuar gjithashtu në shfrytëzimin e rezervave të tjera jokonvencionale si rërat e naftës dhe argjiloret e naftës.
Pasi të jetë nxjerrë, vaji rafinohet dhe ndahet, më lehtë me distilim, në produkte të panumërta për përdorim të drejtpërdrejtë ose përdorim në prodhim. Produktet përfshijnë lëndë djegëse si benzina (benzina), nafta, vajguri dhe karburanti i avionëve; asfalt dhe lubrifikantë; reagentë kimikë të përdorur për të bërë plastikë; tretës, tekstile, ftohës, bojë, gome sintetike, plehra, pesticide, produkte farmaceutike dhe mijëra të tjera. Nafta përdoret në prodhimin e një larmie të madhe materialesh thelbësore për jetën moderne dhe vlerësohet se bota konsumon rreth 16 milionë metra kub çdo ditë. Prodhimi i naftës mund të jetë jashtëzakonisht fitimprurës dhe ishte kritik për zhvillimin ekonomik global në shekullin e 20-të, me disa vende, të ashtuquajturat "shtete të naftës", duke fituar fuqi të konsiderueshme ekonomike dhe ndërkombëtare për shkak të kontrollit të tyre mbi prodhimin e naftës.
Shfrytëzimi dhe përdorimi i naftës ka pasur pasoja të rëndësishme negative mjedisore dhe sociale. Nxjerrja, rafinimi dhe djegia e lëndëve djegëse të naftës lëshojnë të gjitha sasi të mëdha të gazeve serrë, kështu që nafta është një nga kontribuesit kryesorë në ndryshimet klimatike. Efekte të tjera negative mjedisore përfshijnë derdhjet e naftës dhe ndotjen e ajrit dhe ujit. Disa nga këto efekte kanë pasoja të drejtpërdrejta dhe të tërthorta shëndetësore për njerëzit. Nafta ka qenë gjithashtu një burim konflikti, duke çuar në luftëra të udhëhequra nga shteti dhe në konflikte të tjera. Spekulohet se prodhimi i naftës do të arrijë kulmin e naftës përpara vitit 2035, pasi ekonomitë globale ulin varësinë nga nafta si pjesë e zbutjes së ndryshimeve klimatike dhe një tranzicion drejt energjisë së rinovueshme dhe elektrifikimit.