Përdoruesi:Klajdi21

FILOZOFET Filozofet me te medhenj te koherave FILOZOFËT - GILBERT RIL Gilbert Ril (RYLE, Gilbert), filozof angl. (ka lindur më 19 Ngusht 1900 Brighton - ka vdekur më 6 Tetor 1976 Oxford). Një shembull i shquar i analizës filozofike është libri i Gilbert Rilit Koncepti për mendjen, botuar në vitin 1949, katër vjet para veprës së Vitgenshtainit Hulumtime filozofike. Ndërsa këta dy libra kanë në thelb të njëjtat objektiva, libri i Rilit dallohet pasi përqëndrohet vazhdimisht në një familje të vetme problemesh filozofike; domethënë, në aspektet e shumta të problemit trup-mendje, për të cilin ai zbaton metodën e tij të analizës filozofike. Që në vitin 1932, Ril kishte përcaktuar tashmë angazhimin e tij ndaj këtij stili të ri në filozofi në esenë e tij të fuqishme Shprehje sistematikisht çorientuese në të cilën ai shkruante se të hetosh "çfarë do të thotë kështu dhe ashtu..., kjo është analiza filozofike dhe...ky është funksioni i vetëm dhe gjithë funksioni i filozofisë". Në parathënien e veprës Koncepti për mendjen, filozofia, thotë Ril, nuk jep informacion të ri për mendjen ose, për këtë qëllim, për ndonjë subjekt tjetër. "Argumentet filozofike, që e përbëjnë këtë libër, - shkruan ai, - nuk synojnë të rrisin njohjen tonë për mendjen, por të vërtetojnë gjeografinë logjike të njohjes që tashmë zotërojmë".

Ril polemizon që "doktrina zyrtare" për natyrën dhe vendin e mendjes është e pabazuar dhe bie ndesh me pothuajse gjithçka që dimë për mendjen. Në formën e saj më të thjeshtë, doktrina zyrtare ka mendimin se çdo qenie njerëzore ka mendje dhe trup, se këto të dyja janë të bashkërenduara, por, me vdekjen e trupit, mendja mund të vazhdojë të ekzistojë dhe të ushtrojë fuqinë e saj. Kjo teori e trupit dhe e mendjes jo vetëm që është e pasaktë, thotë Ril, por, kur hulumtohen ndikimet e kësaj doktrine, ajo të çon edhe në shumë gabime të tjera të rënda.

Nga kjo doktrinë zyrtare rrjedh që çdo njeri ka dy histori paralele: njëra që përbëhet nga dukuritë e trupit dhe tjetra që përbëhet nga ajo që kalon në mendjen e tij dhe drejt saj. Ndërsa trupat njerëzorë janë në hapësirë dhe drejtohen nga ligje mekanike fizike, mendja nuk ekziston në hapësirë dhe nuk u nënshtrohet këtyre ligjeve mekanike. Jeta trupore e njeriut vëzhgohet nga të gjithë, kurse veprimtaritë e mendjes nuk janë të hapura ndaj vëzhguesve të jashtëm, prandaj janë private. Në këtë pikë hasim në një vështirësi mjaft serioze, pasi kontrasti midis karakterit publik të trupit dhe statusit privat të mendjes kërkon që të thuhet se veprimet e trupit janë të jashtme, kurse veprimet e mendjes janë të brendshme. Atëhere vetëm një hap i vogël na mbetet për të thënë se mendja mund të ekzistojë brenda trupit. Megjithëse kjo gjuhë, që përshkruan vendin e mendjes, mund të jetë "metaforike", pasi mendja, që nuk zë hapësirë, zor se mund të ndodhet në një vend të veçantë, Ril polemizon se në pjesën më të madhe kontrasti midis sferave të jashtme dhe të brendshme merret në mënyrë konkrete. Teoricienë të disiplinave të ndryshme e pranojnë këtë kontrast midis "të brendshmes" dhe "të jashtmes". Mendohet se ngacmimet vijnë nga "jashtë" dhe nga shumë larg dhe krijojnë reagime brenda kafkës. Veprimtaria e mendjes thuhet se krijon dukuri të jashtme si, për shembull, lëvizjen e dorës ose të syrit; buzëqeshja nënkupton veprimtari të mendjes. E gjitha kjo nënkupton edhe disa forma bashkëveprimi midis mendjes dhe trupit, por nuk ka ndonjë metodë për vëzhgimin ose përshkrimin e mënyrës sesi kryhen këto bashkëveprime midis mendjes dhe trupit. Asnjë eksperiment laboratorik nuk mund ta zbulojë këtë marrëdhënie dhe fiziologët e psikologët alternohen në përcaktimin e bazave fizike dhe të sjelljes së mendjes si shpjegime të mundshme të mënyrës sesi bashkohen këto kundërshti të skajshme. Vetë-analiza dhe introspektimi janë mënyra të veçanta përceptimi, që nuk kërkojnë sy fizik dhe janë aq private sa të konsiderohen privilegje të veçanta të vetë mendjes, tek të cilat nuk mund të hyjë në mënyrë të drejtpërdrejtë askush tjetër. Edhe sikur ndokush të mendonte se në trupa të tjerë njerëzorë ka mendje të ngjashme me të tijën, nuk ekziston mundësia të zbulohet se çfarë bëjnë ose çfarë pësojnë ato, prandaj, thotë Ril, "vetmia absolute në këtë tregon fatin e pashmangshëm të shpirtit. Vetëm trupat tanë mund të takohen". Kësisoj, gjuha jonë, që presupozon se përshkruan veprimtaritë mendore të një njeriu, si ato të njohjes, të shpresimit, të trembjes, ose të synimit, duhet të mendohet se nënkupton ngjarje të veçanta në historitë e fshehta të popujve. Askush nuk mund të depërtojë drejtpëdrejt në këto operacione mendore; as shkruajtësi i biografive, as mësuesi, as kritiku, as miku. Por, meqenëse ne dimë si t'i përdorim fjalët e sjelljes mendore dhe t'i përdorim ato me njëfarë saktësie, filozofët e hershëm ndërtuan teoritë e tyre mbi natyrën dhe vendin e mendjes në përputhje me doktrinën zyrtare. Ata u përpoqën të përcaktonin gjeografinë logjike të koncepteve të tyre për sjelljen mendore dhe kështu lindi ajo që Ril e quajti në thelb të pasaktë, "dogma e fantazmës në makinë".

Ajo që Ril gjen të gabuar në doktrinën zyrtare të fantazmës në makinë nuk është se aty-këtu disa hollësi janë të paqarta, por se pikërisht parimi në të cilin mbështetet kjo teori është i gënjeshtërt. Madje ai nuk është as një numër gabimesh të veçanta. Ai është, thotë Ril, një gabim i madh i një lloji unikal dhe këtë ai e quan "gabim kategorie". Gabimi i madh konsiston në paraqitjen e fakteve mbi jetën mendore sikur ato t'i përkisnin një kategorie të vetme logjike, ndërsa në fakt ato i përkasin kategorive të ndryshme e krejt të veçanta. Prandaj doktrina zyrtare është një "mit", kështu që është e nevojshme të "vërtetohet logjika e koncepteve të sjelljes mendore".

Për të treguar se ç'nënkuptohet me gabim kategorik; Ril përshkruan vizitën imagjinare të një të huaji në Oksford për herë të parë. Vizitorit i tregohen sheshet e këndet e lojrave, muzeumet, laboratoret shkencore dhe disa kolegje. Pasi i ka parë këto vende të ndryshme, vizitori pyet: "Po ku është Universiteti"? Pyetja presupozon se edhe Universiteti është një institucion tjetër, një homolog me kolegjet dhe laboratoret, një entitet tjetër që mund të shihet po ashtu siç shihen të tjerat. Aktualisht, Universiteti është thjesht mënyra sesi është bashkërenduar gjithçka që ai ka parë. Kështu, gabimi i vizitorit konsiston në mendimin e tij se mund të flitet me saktësi për Bibliotekën Botleian, Muzeumin Ashmolean, Kolegjin e Gjithë Shpirtrave dhe Universitetin, sikur ky i fundit të ishte i njëjti lloj pjesëtari në klasën, së cilës i përkasin edhe të tjerët. Me një fjalë, në mënyrë të gabuar vizitori e vendosi Universitetin në kategorinë e gabuar, kategorinë në të cilën ai nuk përfshihet. Në një ilustrim të ngjashëm, Ril flet për gabimin e bërë nga një fëmijë që sheh një paradë ushtarake, në të cilën marshon një divizion. Duke u mësuar të shihte batalione, regjimente dhe skuadra, fëmija dëshironte të dinte kur do të shfaqej divizioni. Edhe këtu ai kujtonte se divizioni është një njësi tjetër, e ngjashme me të tjerat, pa kuptuar se kur sheh batalionet, regjimentet dhe skuadrat, ai tashmë ka parë vetë divizionin. Gabimi i tij ishte se e mendonte të saktë të flitej për batalione, skuadra, dhe një divizion. Ai e vendosi divizionin në kategorinë e gabuar. Gabimi i kategorisë tregon paaftësinë për të përdorur me saktësi disa elemente të gjuhës angleze. Ç'është më e rëndësishmja, thotë Ril, njerëzit që janë mjaft të aftë në zbatimin e koncepteve, prapëseprapë në mendimin e tyre abstrakt shfaqin prirjen që këto koncepte t'ua caktojnë kategorive logjike, të cilave ato nuk i përkasin.

Nëpërmjet këtyre ilustrimeve, Ril është përpjekur të tregojë, siç thotë, se "një familje me gabime kategorie radikale është burim i teorisë së jetës së dyfishtë". Nocioni që njeriu është një fantazëm e fshehur në mënyrë misterioze tek një makinë, është pasojë e mendimit se, meqenëse ndjenja, të menduarit dhe veprimtaria e qëllimtë e një njeriu nuk mund të përshkruhen vetëm në termat e fizikës, ato duhet të përshkruhen në kuadrin e idiomave të barazvlershme. Për më tepër, për shkak se sjellja mendore ndryshon kaq shumë nga veprimtaritë trupore, teoria zyrtare u përpoq t'i jepte mendjes statusin e saj, megjithëse e përbërë nga një material i ndryshëm, me strukturë të ndryshme dhe duke zotëruar një organizimin të ndërlikuar të sajën. Trupi dhe mendja besohej se ishin fusha të ndara shkaqesh dhe pasojash, ku ato të trupit ishin mekanike, ndërsa ato të mendjes jo mekanike.

Ku e ka origjinën gabimi kategorik? Megjithëse Ril përcakton Dekartin si fajtorin kryesor të këtij gabimi, është e qartë se dualizmi trup-mendje ka një histori që shtrihet shumë më parë se shekulli i shtatëmbëdhjetë. Megjithatë, formulimi i veçantë nga Dekarti i kësaj doktrine zyrtare për filozofinë moderne, thotë Ril, pasoi pohimin e Galileut se metodat e tij të zbulimit shkencor ishin në gjendje të jepnin një teori mekanike, që mund të zbatohej për çdo trup në hapësirë. Nisur nga pikëpamja rreptësisht shkencore, Dekartin e kishte tërhequr mjaft përshkrimi mekanik i natyrës por, si njeri i fesë dhe i moralit, ai e pranonte me mëdyshje pretendimin se, në aspektet e saj mendore, natyra njerëzore ndryshon nga makina vetëm në shkallën e ndërlikimit. Për pasojë, gabimisht Dekarti dhe filozofët e mëvonshëm hamendësuan se fjalët për sjelljen mendore nënkuptonin procese jo mekanike, prandaj ata arritën në përfundimin se funksionimi jo hapësinor i mendjes duhet të shpjegohet me ligje jo mekanike. Por ky shpjegim ruajti mendimin se, megjithëse e ndryshme nga trupi, prapëseprapë mendja ishte pjesëtare e kategorive të tilla si "send", "lëndë", "gjendje", "proces", "shkak" e "pasojë". Në këtë mënyrë, ashtu si vizitori i cili kujtonte që Universiteti do të ishte njësi tjetër e veçantë, po kështu, Dekarti dhe pasardhësit e tij e trajtuan mendjen si një qendër shtesë, megjithëse të veçantë, të procesit shkakësor. Nga këto përfundime lindën një mori vështirësish teorike. Si janë të lidhura mendja dhe trupi? Si i shkaktojnë ato pasojat tek njëri-tjetri? Në rast se mendja drejtohet nga ligje të rrepta, analoge me ligjet që drejtojnë trupin, a nuk nënkupton kjo një determinizëm ku nocione të tilla si përgjegjësi, zgjedhje, meritë dhe liri nuk kanë kuptim. Më e keqja është se, për të folur për mendjen në krahasim me trupin, mund të përdoreshin vetëm terma mohorë, pasi mendja nuk ekziston në hapësirë, nuk zotëron lëvizje, nuk është aspekt materieje dhe nuk mund të vëzhgohet. Për këto arsye dhe të tjera, Ril nxjerr përfundimin, se tërë argumenti i fantazmës në makinë është "pa shtyllë kurrizore".

Në një analizë të njëtrajtshme e të kujdesshme të një numri pohimesh "për mendjen", Ril përpiqet t'i qartësojë këto pohime duke argumentuar në secilin rast se fjalët për sjelljen mendore kanë të bëjnë vërtet me veprimet mendore, por jo me mendjen. Sipas teorisë zyrtare, veprimet e njohjes, të ushtrimit të inteligjencës, të kuptuarit, të dëshiruarit, të ndjerit, të përfytyruarit e të tilla si këto, konsideroheshin të palidhura me trupin dhe, kur përmendeshin në kohën e tanishme, sikur ndodhnin në mendje. Duke e hedhur poshtë këtë, Ril shpreh mendimin se pothuajse në çdo pohim për mendjen, disa fakte për sjelljen trupore janë me vend. Për shembull, kur flitet për emocionet njerëzore, nuk nxirret përfundim mbi funksionimin e disa forcave të brendshme e të padukshme. Në rrethana të përshtatshme, thotë Ril, "unë konstatoj prirjet tuaja dhe gjendjet tuaja në mënyrë më të drejtpëdrejtë se kjo. Unë dëgjoj dhe kuptoj deklaratat në bisedat tuaja dhe tonin e zërit tuaj; shoh dhe kuptoj gjestet dhe shprehjet e fytyrës suaj." Ose, po të kemi parasysh se akti i teorizimit është veprim dallues i inteligjencës njerëzore dhe se kjo mbështet dogmën e fantazmës në makinë, Ril jep tregues të ndryshëm, duke thënë se "të konstatosh që shumica e njerëzve kanë mendje..., kjo do të thotë të konstatosh thjesht se ata janë të aftë dhe të prirur të bëjnë disa lloj gjërash, dhe ne e bëjmë këtë duke qenë dëshmitarë në llojet e gjërave që bëjnë ata". Ose, "arritjet e dukshme të inteligjencës nuk janë treguese të veprave të mendjes; ato janë vetë veprat". Më tej Ril thotë se "në kundërshtim me këtë dogmë të tërë, unë argumentoj se në përshkrimin e arritjeve të mendjes së njeriut ne nuk përshkruajmë një mori funksionimesh të dyta e në hije. Ne përshkruajmë karrierën e tij të vetme; domethënë, përshkruajmë mënyrën në të cilën organizohen disa pjesë të sjelljes së tij." Përveç kësaj, kur flitet për aktin e të kuptuarit, thotë Ril, "në të gjithë librin mbrohet ideja që, kur i karakterizojmë njerëzit nëpërmjet predikateve mendore, ne nuk nxjerrim përfundime të paverifikueshme për proceset fantazmë, që ndodhin në rrjedhën e vetëdijes, për vëzhgimin e së cilës duhet të kapërcejmë disa pengesa; ne përshkruajmë mënyrat e realizimit të sjelljes nga këta njerëz kryesisht në publik." Kësisoj, pohimet që bëhen, siç duket, për mendjen, dalin si të vërteta ose të gënjeshtra jo nga ngjarje të brendshme private, por nga ajo që ka ndodhur ose do të ndodhë në publik. Të thuash për dikë që ai është inteligjent, duket se pohimi bëhet për mendjen e tij, por Ril argumenton se kjo është më tepër njohja jonë për arritjet e tij në publik.

Ajo, që Ril u përpoq të arrinte nëpërmjet kësaj analize, është një teori e re mbi mendjen. Mund të duket se ai argumenton që ekzistojnë vetëm trupat; që fjalët për sjelljen mendore janë në të vërtetë thënie për sjelljen trupore dhe se jetë të brendshme private të pavarur nuk ka. Qëllimi i tij në veprën Koncepti për mendjen ishte të "fshinte kontrastin midis mendjes dhe materies", jo duke e reduktuar njërën tek tjetra, por duke provuar se kundërshtia e skajshme midis mendjes dhe materies mund të zgjidhet duke hedhur poshtë mendimin se ato janë terma të të njëjtit lloji logjik. Sidoqoftë, Koncepti për mendjen përfaqëson një ndër tentativat e shquara për trajtimin e një problemi klasik nëpërmjet analizës së idiomave gjuhësore, në të cilat mund të dallohen dhe qartësohen ndërtime të gabuara dhe teori absurde. Veprat kryesore: «Systematicaly Misleading Expressions» (1931); Philosophical Arguments (1945); The Concept of Mind (1949); Dilemas (1945); Plato's Progres (1966) ; On Thinking (1979).

JETËSHKRIMET – KURESHTI NGA JETA E GILBERT RILIT

RYLE, Gilbert, filozof, Profesor në Oksford. Iniciator, përfaqësuesi kryesor dhe «prijës» joformal i shkollës filozofike më solide në Angli, të filozofisë së Oksfordit «të gjuhës së zakonshme». Nga viti 1947 redaktor i revistës kryesore filozofike angleze «Mind».
Në pikëpamjet estetike njësoj si Merlo-Ponti, konsideron se në fenomenin artistik nuk është e mundur ta veçosh të brendshmen nga e jashtmja, «operacionin e frymës nga operacioni i trupit».

Citate:

"Një person i cili ka një hundë të mirë për argumente apo shaka mund të ketë një kokë të keq për faktet".
"Kronikat nuk janë shpjeguese të asaj që ato regjistrojnë".

FILOZOFËT - W.V.O. KUIN W.V.O. KUIN (Willard Van Orman Quine, i lindur më 25 Qeshor 1908 në Akron, Ohio,SHBA – ka vdekur më 25 Dhjetor, 2000 në Boston, Massachusetts,SHBA,). Dallimi midis të vërtetave analitike dhe sintetike u kundërshtua nga W.V.O. Kuin, i cili simpatizonte idealin e parë të Rrethit të Vjenës. Në esenë e tij Dy dogma të empirizmit (Kreu II i veprës së tij Nga një këndvështrim logjik), Kuin argumentonte se "një kufi midis thënieve analitike dhe sintetike nuk është vendosur. Që duhet të bëhet një dallim i tillë, kjo është një dogmë jo empirike e empiristëve, një artikull besimi metafizik". Dogma tjetër është ajo e reduksionizmit që shpreh se çdo thënie e kuptimtë mund të shprehet në një thënie mbi përvojën e drejtpërdrejtë. Kuin ishte i vetëdijshëm, se, t'i mohoje këto dogma, do të thoshte braktisje ose, të paktën, "fshirje e kufirit të menduar midis metafizikës spekulative dhe shkencave të natyrës". Përveç disa shprehjeve të kufizuara logjike, i vështirë për t'u sqaruar nuk është vetëm nocioni i "analitikes". Edhe pohimet sintetike nuk shkojnë deri në vërtetueshmërinë e tyre empirike po aq qartë sa ç'mendohet. Pas një analize të rreptë dhe të qëndrueshme të mënyrave të shumta, që kanë kërkuar të tjerët për të përcaktuar të vërtetën e pohimeve analitike e sintetike, Kuin arrin në përfundimin se "asnjë thënie nuk është e imunizuar ndaj një rishqyrtimi". Kjo do të thotë se tezat analitike dhe sintetike përmbajnë vetëm të vërteta të rastësishme dhe deri këtu ato nuk ndryshojnë. Edhe pohimet logjike, që merren si të vërteta, "nuk ka rëndësi se çfarë", mund të rishikohen, si të propozuara fillimisht, për shembull, si mjet i thjeshtësimit të mekanikës kuantike. Kuin pyet: "Çfarë ndryshimi ka në parim midis kësaj prirjeje [në logjikë] dhe prirjes me anën e së cilës Kepler e kaloi Ptolemeun, ose Ainshtaini Njutonin, ose Darvini Aristotelin?" Si empirist Kuin beson se skemat konceptuale, përfshirë shkencën dhe logjikën, janë instrumente. Në të vërtetë, gjithë gama e njohjes sonë, thotë ai, "është produkt i njeriut, që ndikon mbi përvojën vetëm në mënyrë skajore". Përplasja midis një thënieje që ne e mbajmë si të vërtetë dhe një përvoje të re në kundërshtim me të, kërkon përshtatje jo vetëm të asaj thënieje, por, në fund të fundit, të të gjitha koncepteve të lidhura në mënyrë të ndërsjellë. Pikërisht aty ku siguria duket më e madhe, në botën fizike, nuk duhet të harrojmë që trupat fizikë janë në vetvete vetëm një instrument konceptual i pranueshëm. Në të vërtetë, Kuin thotë se objektet fizike janë thjesht "pozita të pareduktueshme", duke i krahasuar ato me perënditë e Homerit. Si empirist, ai besonte se do të ishte gabim të mos besohej në objekte fizike, por, në vend të kësaj, në perënditë e Homerit. "Por, thotë ai, në pikë-mbështetjen epistemologjike, objektet fizike dhe perënditë ndryshojnë vetëm në shkallë dhe jo në lloj." Të argumentosh në këtë mënyrë, do të thotë thjesht t'i biesh në mes dallimit midis analitikes dhe sintetikes, si dhe midis metafizikës dhe shkencës. Në fund, kjo e çon Kuinin në vendosjen e një konceptimi mjaft pragmatik të së vërtetës, duke thënë se "Çdo njeriu i jepet një trashëgimi shkencore plus një numër i vazhdueshëm ngacmimesh shqisore; dhe vlerësimet që e udhëheqin atë në hapjen e trashëgimisë së tij shkencore për t'ia përshtatur atë ngacmimeve të vazhdueshme shqisore, janë, kur është racionale, pragmatike". Krahas argumentit teknik të Kuinit kundër dallimit analitik-sintetik, lindën një numër reagimesh ndaj lëvizjes së dukshme ikonoklastike të pozitivizmit. Disa u tronditën nga mohimi i pabesueshëm i kuptimit të gjuhës morale. Të tjerët u gjendën rehat në faktin se parimi i vërtetimit thjesht kishte formuluar kërkesa, me anën e të cilave një pohim drejtë mund të quhej me të drejtë thënie. Domethënë, e vetmja pasojë që vijonte nga pamundësia e vërtetimit të një thënieje nëpërmjet përvojës shqisore, ishte se ajo nuk mund të quhej thënie e vërtetë. Por u ndje se kjo nuk përbënte ndonjë farë pasoje, pasi ajo nënkuptonte shumë-shumë që thënia emërtuese mund të rezervohej thjesht për një klasë të veçantë pohimesh. Megjithatë pak rehati mund të gjeje në këtë, pasi ndërkohë pozitivistët bënë shumë të qarta dy gjëra: domethënë, së pari, që zgjedhja nga ana e tyre e pohimeve që do të emëroheshin si thënie, nuk ishte aspak arbitrare, por duhej të ishin pohimet ato që mund të vërtetoheshin nga ana empirike dhe, së dyti, që vetëm thëniet kanë kuptim njohës. Në të njëjtën kohë, ky interpretim rigoroz i parimit të vërtetimit hasi në vështirësi serioze jo nga kritikat e tij të jashtme, por nga disa mangësi të brendshme, që i pranuan vetë pozitivistët.

Ndër vështirësitë e hasura, pikësëpari ishte çështja serioze, se çfarë përbënte një vërtetim. Të përgjigjeshe "përvoja shqisore", kjo çonte në pyetjen tjetër, "përvoja e kujt?" Ideja prapa parimit të vërtetimit ishte se çfarëdo që mund të thuhej me kuptim do të deklarohej në thënie atomike ose elementare. Gjuha shkencore do të reduktohej, në fund të fundit, në thënie vëzhgimore. Por cili është "fakti" që raporton një thënie vëzhgimore? A është ajo një përvojë subjektive për një objekt fizik, apo një pamje besnike e atij objekti? Problemi teknik ishte nëse është ndonjëherë e mundur të shprehësh përvojën e brendshme të një personi me një thënie për një objekt fizik apo anasjelltas. Ky është problemi i solipsizmit; pikëpamja që vetja është i vetmi objekt i njohjes së vërtetë dhe se, për rrjedhojë, përvojat e një personi nuk mund të jenë të njëjta me ato të një tjetri. Përvoja e çdo njeriu është e ndryshme dhe të gjitha përvojot e tyre janë të ndryshme nga bota objektivisht reale. Në rast se është kështu, atëherë ku të çon parimi i vërtetimit në fund të fundit? Thëniet për vërtetimin do të nënkuptonin një gjë për një person dhe diçka tjetër për të tjerët.

Në radhë të dytë, presupozohej se vështirësia e tij më e madhe lindte pikërisht në fushën ku ky parim kishte përkatësinë më të madhe, domethënë, në shkencat. Njohja shkencore shprehet jo rrallë në formën e ligjeve të përgjithshme. Këto "ligje" janë baza e parashikimit shkencor. Por problemi, që hasën pozitivistët, ishte nëse duhej t'i konsideronin thëniet shkencore si të kuptimta. Si mund të vërtetohet një thënie që bën një parashikim? A mund të më tregojë përvoja ime e tanishme apo eksperimenti ndonjë gjë për të ardhmen? Siç duket, domethënia konkrete ose kuptimi konkret është një gjë kur ne vërtetojmë thënien: "Në plevicën e Smithit është një lopë e zezë" dhe një gjë krejt tjetër kur themi, siç bëjnë shkencëtarët, për shembull, se, kur mbi një trup në lëvizje nuk veprojnë forca të jashtme, drejtimi i tij do të mbetet i pandryshuar. Rasti i parë është specifik dhe i vërtetueshëm. I dyti përfshin një numër të pacaktuar rastesh dhe një rast i vetëm në të ardhmen mund ta përgënjeshtrojë këtë thënie. Meqenëse nuk ka asnjë fakt të vetëm, që ta vërtetojë tani të vërtetën e ardhme të një thënieje shkencore të përgjithshme me anë të zbatimit të rreptë të parimit të vërtetimit, kjo thënie do të dukej e pakuptimtë. Për disa pohime Shlik kishte thënë, "Në rast se nuk janë të vërtetueshme përfundimisht në parim, atëherë ato nuk janë teza". Kjo do të duhej të zbatohej për format shkencore dhe format e tjera të gjuhës. Për këtë arsye u propozua një kompromis në zbatimin e përpiktë të parimit, duke lindur kështu dallimin midis formave të forta dhe të dobëta të parimit të vërtetimit. Forma e dobët shprehte thjesht se një thënie duhet të jetë të paktën "e vërtetueshme në parim", ose në gjendje të vërtetohet, domethënë, deri në njëfarë shkalle të konfirmohet nëpërmjet vëzhgimit të diçkaje fizike.

Në radhë të tretë, doli se, në vetvete, parimi i vërtetimit nuk ishte i vërtetueshëm. Kritikët pyesnin përse duhet që kriteri i kuptimit të jetë një përvojë shqisore. Rrethii Vienës nuk iu përgjigj kësaj pyetjeje në ndonjë mënyrë zyrtare. Ndoshta për të parimi i vërtetimit sugjerohej qartë nga dallimi midis procedurave shkencore, nga njëra anë, dhe spekulimit metafizik, nga ana tjetër. Të orientuar kryesisht drejt shkencës, pozitivistët mendonin se kuptim njohës mund të kishte vetëm gjuha që kishte të bënte me objektet fizike dhe lidhjet e tyre të ndërsjella. Për më tepër, ashtu siç i kuptonin ata, teknikat e logjikës nënkuptonin përputhjen midis fjalëve dhe fakteve, si dhe midis strukturave logjike të gjuhës dhe lidhjes logjike të fakteve. Përveç kësaj, pozitivistët mendonin se nëpërmjet fizikalizmit, doktrina e tyre që kërkonte lidhjen e të gjitha thënieve me faktet fizike, ata mund të arrinin unitetin e shkencës, dhe se kjo njohje e unifikuar do t'u jepte shkencave një gjuhë të përbashkët dhe do të na tregonte gjithçka që mund të thuhet. Por të metat e brendshme të parimit të vërtetimit, domethënë, vështirësia e formulimit të kriterit të përvojës shqisore pa rënë në solipsizëm, si dhe pamundësia e vërtetimit të tezave të përgjithshme shkencore, gradualisht çuan jo vetëm në një formë të dobët vërtetimi, por edhe në pranimin që thëniet pasqyrojnë shumë forma përvoje. Për këtë arsye, intensiteti fillestar ikonoplastik i pozitivizmit ra. Mohimi i hapur i metafizikës dhe moraleve u shemb. Në vend të kësaj, analistët filluan të pyesnin drejt cilit lloj problemi po shkonin metafizikët dhe moralistët. Ajer e përshkroi këtë temperament të ri duke thënë se "metafiziku nuk trajtohet më si kriminel, por si pacient; mund të ketë arsye të mira përse ai thotë ato gjëra të çuditshme". Sipas kësaj pikëpamjeje, etika nuk është më dokrra, por një disiplinë, gjuha e së cilës analizohet si për lidhjet e saj me faktin, ashtu edhe për vlerën e saj në nxjerrjen në pah të një problemi. Siç del, gjuha etike është, siç ka argumentuar R. M. Hare, jo përshkrimore, por më tepër imperative. Edhe C. L. Stevenson ka përpunuar teorinë emotive të etikës, duke treguar se thëniet etike shprehin miratim dhe mosmiratim dhe përdoren veçanërisht për qëllime bindjeje. Ajo që pozitivizmi arriti të thoshte në fund për etikën ishte se nuk është e mundur që thëniet normative mbi atë që duhet bërë të nxirren nga një përshkrim i fakteve, nga ajo që ekziston. Por edhe pse analistët ende mendojnë se funksioni i filozofit nuk është të rekomandojë ose dënojë ndonjë formë të veçantë sjelljeje, ai e pranon detyrën e analizimit në mënyrë krijuese të gjuhës morale me synim qartësimin e saj. Që ai rezervon të drejtën për të bërë gjykime mbi vlerat si individ, kjo qëndron në themel të pranimit gjithnjë e më tepër që, krahas thjesht vëzhgimit të objekteve fizike dhe lidhjeve të ndërsjella midis tyre, ka edhe mënyra të përvojës shqisore, që kanë kuptim dhe domethënie konkrete. Megjithëse në formën e tij klasike, pozitivizmi logjik humbi shumë pikë si rezultat i morisë së vështirësive të brendshme të tij; ndikimi i tij vazhdon në lëvizjen analitike, e cila ende merret kryesisht me përdorimet dhe analizën e gjuhës. Veprat kryesore: 1934 A System of Logistic. Harvard Univ. Press.[21]1951 (1940). Mathematical Logic. Harvard Univ. Press. ISBN 0-674-55451-5.1966. Selected Logic Papers. New York: Random House.1970 (2nd ed., 1978). With J. S. Ullian. The Web of Belief. New York: Random House.1980 (1941). Elementary Logic. Harvard Univ. Press. ISBN 0-674-24451-6.1982 (1950). Methods of Logic. Harvard Univ. Press.1980 (1953). From a Logical Point of View. Harvard Univ. Press. ISBN 0-674-32351-3. Contains "Two dogmas of Empiricism. "1960 Word and Object. MIT Press; ISBN 0-262-67001-1. The closest thing Quine wrote to a philosophical treatise. Chpt. 2 sets out the indeterminacy of translation thesis.1974 (1971) The Roots of Reference. Open Court Publishing Company ISBN 0-8126-9101-6 (developed from Quine's Carus Lectures)1976 (1966). The Ways of Paradox. Harvard Univ. Press.1969 Ontological Relativity and Other Essays. Columbia Univ. Press. ISBN 0-231-08357-2. Contains chapters on ontological relativity, naturalized epistemology, and natural kinds.1969 (1963). Set Theory and Its Logic. Harvard Univ. Press.1985 The Time of My Life An Autobiography.Cambridge, The MIT Press. ISBN 0-262-17003-5. 1986: Harvard Univ. Press.1986 (1970). The Philosophy of Logic. Harvard Univ. Press.1987 Quiddities: An Intermittently Philosophical Dictionary. Harvard Univ. Press. ISBN 0-14-012522-1. A work of essays, many subtly humorous, for lay readers, very revealing of the breadth of his interests.1992 (1990). Pursuit of Truth. Harvard Univ. Press. A short, lively synthesis of his thought for advanced students and general readers not fooled by its simplicity. ISBN 0-674-73951-5.

JETËSHKRIMET – KURESHTI NGA JETA E W.V.O. KUINIT

Wilard Van Orman Quine filozof dhe matematikan shumë i përmendur në SHBA. Profesor i filozofisë në Harvard. Një nga përfaqësuesit më eminentë të logjikës simbolike bashkëkohëse, së cilës i dha një seri kontributesh të rëndësishme. Në punimet e tij ekspresive filozofike, gnoseologjike-teorike-ontologjike më të shquara janë ato në të cilat jep kritikën e dy dogmave të empirizmit (të ndarjes së gjykimeve analitike dhe sintetike, dhe «të reduksionizmit») dhe në të cilat bën shqyrtime mbi implikacionet ontologjike të teorive logjike.

Sentenca të përzgjedhura nga W.V.O. KUIN:

Gjuha është një art social.
Objektet e njohura materiale nuk mund të jenë gjithçka që është e vërtetë, por ata janë shembuj të admirueshme.
Me qenë është me qenë vlera e një variable.
Ne së pari nuk mësojmë çka të bisedojmë dhe pastaj çfarë të themi në lidhje me të.
Gjuha është konceptuar në mëkat dhe shkenca është shpengim i saj.

FILOZOFËT - RUDOLF KARNAP Ndër anëtarët më të rëndësishëm të Rrethit të Vjenës ishte pozitivisti i shquar Rudolf Karnap (Rudolf Carnap). I lindur në Gjermani në vitin 1891, ai dha mësim në Vjenë dhe Pragë nga viti 1926 deri në vitin 1935. Pas mbërritjes në Shtetet e Bashkuara më 1936, ai dha mësim për shumë vite në Universitetin e Çikagos dhe nga viti 1954 deri me vdekjen e tij në vitin 1970 ishte bashkëpunëtor në Universitetin e Kalifornisë në Los Anxheles. "E vetmja detyrë e mirëfilltë e filozofisë, - shkruante Karnap në veprën e tij Filozofia dhe sintaksa logjike, - është analiza logjike". Funksioni i analizës logjike, thoshte ai, është të analizojë të gjithë dijen, të gjitha pohimet e shkencës dhe të jetës së përditshme, me qëllim që të bëjë të qartë kuptimin e çdo pohimi të tillë dhe lidhjet midis tyre. Qëllimi i analizës logjike është të zbulojë si mund të sigurohemi për vërtetësinë ose të pavërtetën e një teze. Prandaj një ndër detyrat kryesore të analizës logjike të një thënieje të caktuar është zbulimi i metodës së verifikimit të asaj thënieje.

Për Karnapin, metoda e verifikimit të një thënieje është e drejtpërdrejtë ose indirekte. Në qoftë se një thënie pohon diçka për një përceptim timin, për shembull, që shoh një shtëpi, kjo thënie provohet ose vërtetohet drejt nëpërmjet përceptimit tim të tanishëm. Nga ana tjetër, ka thënie që nuk mund të vërtetohen kaq drejtpërdrejt. Për shembull, kur themi që "ky çelës është prej hekuri", kjo kërkon një metodë indirekte verifikimi. Që të vërtetohet pohimi që ky çelës është prej hekuri, duhet ta vendosim atë pranë një magneti që na mundëson të përceptojmë tërheqjen e çelësit prej tij. Tani bëhet e mundur të renditen një numër thëniesh në një vijimësi logjike të fortë, që çon në vërtetim, si më poshtë: një ligj fizike i vërtetuar pohon që, "në rast se një gjë prej hekuri vendoset pranë një magneti, ajo tërhiqet"; një thënie tjetër e vërtetuar pohon që "kjo shufër metali është magnet"; nëpërmjet vëzhgimit të drejtpërdrejtë vërtetohet që "çelësi vendoset pranë shufrës". Kur, më në fund, çelësi tërhiqet nga magneti, vërtetimi quhet i përfunduar. Karnap arrin në përfundimin se një thënie, që nuk mund të vërtetohet drejtpërdrejt, mund të vërtetohet vetëm nëpërmjet vërtetimit të drejtpërdrejtë të atyre thënieve, siç u tregua në shembullin më lart, që mund të rrjedhin qartë dhe logjikisht nga thënia fillestare, së bashku me thëniet e tjera tashmë empirikisht të vërtetuara. Në rast se një thënie është formuluar si parashikim, si në thënien "Çelësi do të tërhiqet nga magneti", vërtetimi i saj kërkon vëzhgimin e tërheqjes së përfunduar. Në rast se çelësi tërhiqet nga magneti, siguria për vërtetësinë e përshkrimit të çelësit është e konsiderueshme. Sidoqoftë, pohimet e parashikimit janë vetëm hipoteza, pasi ekziston gjithmonë mundësia e konstatimit të një shembulli negativ në të ardhmen. Për këtë arsye, edhe pse shkalla e sigurisë është e mjaftueshme për pjesën më të madhe të qëllimeve praktike, thënia fillestare nuk mund të vërtetohet ndonjëherë aq plotësisht sa të arrihet siguria absolute.

Këto dy forma vërtetimi, e drejtpërdrejtë dhe indirekte, kanë rëndësi themelore për metodën shkencore, pasi në fushën e shkencës çdo tezë, thotë Karnap, pohon diçka për përceptimet e tanishme ose për përceptimet në të ardhmen. Në të dyja rastet vërtetimi bëhet ose nëpërmjet përceptimit të drejtpërdrejtë, ose nëpërmjet lidhjes logjike të thënieve tashmë të vërtetuara. Kështu, në rast se një shkencëtar do të bënte një pohim nga i cili nuk mund të deduktohet asnjë tezë e vërtetuar me përceptim, ai nuk do të ishte aspak pohim. Për shembull, të themi që nuk ka vetëm fushë gravitacionale, por edhe fushë levitacionale, kjo nuk mund të vërtetohet. Ndërsa tezat lidhur me gravitetin mund të vërtetohen nëpërmjet pasojave të vëzhgueshme mbi trupat, lidhur me levitacionin nuk ka pasoja ose ligje që ta përshkruajnë. Pohimet për levitacionin, thotë Karnap, nuk janë aspak pohime, sepse ato nuk flasin për ndonjë gjë. Ato janë vetëm një sërë fjalësh boshe - shprehje pa kuptim.

Kur në metafizikë zbatohet analiza logjike, Karnap arrin në përfundimin, se tezat metafizike nuk janë të vërtetueshme, ose, në qoftë se do të bëhej një tentativë për vërtetim, rezultatet janë gjithmonë negative. Për shembull, po të marrim tezën e nxjerrë nga Talesi që "Uji është parimi i Botës", nuk mund të nxirren teza që të pohojnë ndonjë farë përceptimi që mund të pritet në të ardhmen. Kësisoj, kjo tezë nuk pohon asgjë. Është e pashmangshme, thotë Karnap, që metafizikët nuk mund të shmangin nxjerrjen e tezave të pavërtetueshme, sepse, në rast se ato do të ishin të vërtetueshme, ato do t'i përkisnin fushës së shkencës empirike, pasi e vërteta ose e gënjeshtra e tyre do të varej nga përvoja. Prandaj në Kreun 1 të veprës së tij Filozofia dhe sintaksa logjike, Karnap e hedh poshtë metafizikën duke thënë: "Tezat metafizike nuk janë as të vërteta dhe as të rreme, sepse ato nuk pohojnë asgjë; ato nuk përmbajnë as njohje, as gabime; ato mbeten kryekëput jashtë fushës së njohjes së teorisë; jashtë diskutimit të së vërtetës dhe të pavërtetës. Por, ashtu si e qeshura, lirika dhe muzika ato janë shprehëse. Ato shprehin jo aq ndjenja të përkohshme sesa prirje të përhershme emocionale ose të vullnetshme.... Rreziku qëndron në karakterin mashtrues të metafizikës; ajo jep iluzionin e njohjes pa dhënë konkretisht ndonjë njohje. Kjo është arsyeja përse ne e mohojmë atë".

Sipas Karnapit, etika normative dhe gjykimet për vlerat në përgjithësi i përkasin sferës së metafizikës. Kur ai zbaton metodën e tij të analizës logjike për teza të etikës normative, parashikohet të dalë se këto teza nuk kanë kuptim për të. Sigurisht, për veprimet e njerëzve dhe pasojat e këtyre mbi njerëzit e tjerë mund të ekzistojë një shkencë e etikës në formën e hulumtimeve psikologjike ose sociologjike ose, ndryshe, empirike. Por filozofia e vlerave morale ose normave morale nuk mbështetet tek ndonjë fakt, pasi qëllimi i saj është të përcaktojë normat për veprimet e njerëzve ose për bërjen e gjykimeve për vlerat morale. Thënia për vlerën: "Vrasja është e keqe", ka formën gramatikore të një thënieje pohuese. Por Karnap thotë se "pohimi për një vlerë nuk është tjetër veçse komandë në një formë gramatikore mashtruese. Ajo mund të ketë pasoja mbi veprimet e njerëzve dhe këto pasoja mund të jenë ose jo në përputhje me dëshirat tona; por ajo nuk është as e vërtetë, as e rreme. Ajo nuk pohon asgjë dhe as mund të vërtetohet, as mund të hidhet poshtë".

Karnap ishte i bindur, se tezat e psikologjisë i përkasin sferës së shkencës empirike pothuajse në të njëjtën mënyrë si tezat e biologjisë dhe të kimisë. Ai ishte i vetëdijshëm, se vendosjen në fushën e shkencave fizike të psikologjisë, "deri më tani të veshur me madhështi si teori të dukurive shpirtërore", shumë njerëz do ta konsideronin mendim fyes. Megjithatë, pikërisht këtë bën edhe ai në esenë e tij me titull Psikologjia dhe gjuha fizike kur thotë se "çdo fjali e psikologjisë mund të formulohet në gjuhën fizike". Me këtë ai nënkuptonte se "në psikologji të gjitha fjalitë përshkruajnë ndodhi fizike; domethënë, sjelljen fizike të njerëzve dhe kafshëve të tjera". Kjo është një shtrirje e tezës së përgjithshme të fizikalizmit që Karnap mendon se mbron idenë që gjuha fizike është një gjuhë universale; domethënë, një gjuhë në të cilën mund të përkthehet çdo fjali". Në fakt, Karnap e bëri psikologjinë një aspekt të fizikës, pasi të gjitha shkencat bëhen fizikë dhe fushat e ndryshme të shkencës bëhen pjesë e shkencës së njësuar. Në këtë mënyrë, tezat e psikologjisë duhej të provoheshin me anë të kriterit të vërtetueshmërisë, duke i përkthyer ato në gjuhë fizike. Kështu, fjalia "Xhoni ka dhembje" përkthehet në një fjali që përshkruan gjendjen e vëzhgueshme S të trupit të Xhonit. Ky proces përkthimi kërkon vetëm ekzistencën e një ligji shkencor, që të theksojë se një njeri ka dhembje, në qoftë se, dhe vetëm në qoftë se, gjendja e tij trupore është në një gjendje të caktuar S. Atëhere do të kishte kuptim të thuhej se "Xhoni ka dhembje" dhe "trupi i Xhonit është në gjendje S", pasi, ndonëse jo të barazvlershme, këto janë shprehje të këmbyeshme në mënyrë të ndërsjellë. Vetëm ato thënie, që mund të vërtetoheshin ose të përktheheshin në thënie të vërtetueshme, mendohej se kishin kuptim. As metafizika, disa aspekte të psikologjisë, teoritë mbi "realitetin", as filozofia e vlerave normative nuk mund ta plotësonin kriterin e vërtetueshmërisë, prandaj u hodhën poshtë si të pakuptimta.

Siç do të tregojmë më poshtë, me kalimin e kohës, formulimeve të hershme të kritereve të vërtetueshmërisë nga Karnap iu bënë disa kundërshtime. Duke reaguar ndaj kritikave të Rajhenbahut, Poperit, Ljuisit dhe Nagelit, Karnap e përqëndroi vëmendjen e tij nga vërtetimi tek konfirmimi Karnap pranonte që, në rast se vërtetimi kuptohet si përcaktimi i plotë dhe përfundimtar i së vërtetës, atëherë ligjet e shkencës nuk mund të vërtetoheshin asnjëherë. Numri i rasteve, ku zbatohen ligjet, të themi ato të biologjisë ose të fizikës, është i pafund dhe, në rast se vërtetimi i rreptë do të kërkonte vëzhgim vetiak të çdo rasti, atëherë kuptohet që nuk mund të kishte vërtetim ashtu siç e përkufizojmë ne. Megjithëse ligji universal shkencor nuk mund të vërtetohet në zbatimin e tij universal, raste të veçanta në formën e fjalive të caktuara, të nxjerra nga ky ligj dhe nga fjali tashmë të përcaktuara, mund të vërtetohen. Në këtë mënyrë, në kuptimin e ngushtë të fjalës, vërtetimi i hap rrugën arritjes graduale të konfirmimit të ligjeve shkencore.

Në ndihmë të mëtejshme të qartësisë logjike, në librin e tij Sintaksa logjike e gjuhës Karnap bënte dallimin midis formave materiale dhe formave formale të gjuhës. Ai polemizonte që forma materiole, e përdorur zakonisht në filozofi, shpesh çon në paqartësitë, dykuptimësitë dhe gabimet e metafizikëve dhe, në përgjithësi, është burim i polemikës filozofike të pakuptimtë. Për t'i kapërcyer këto rreziqe, ai e ndiente të nevojshme, që fjalitë të përktheheshin nga idiomat materiale, në idioma formale më të sakta. Ai jep shembullin e mëposhtëm: fjalia "hëna është një objekt" është derdhur në formën materiale. Ajo mund të përkthehet në formë formale në këtë fjali: "Fjala "hënë" është një emërim objekti". Çdo fjali që thekson "kjo dhe ajo është një objekt i përket formës materiale. Karnap mendon se shumë fjalë të tjera, si "cilësi", "lidhje", "numër" dhe "ngjarje" funksionojnë gjithashtu në të njëjtën mënyrë si fjala "objekt". Një shembull tjetër i këtij dallimi është mënyra në të cilën fjalia: "Shtata nuk është objekt, por numër", e shprehur në formën materiale, përkthehet në atë formale duke thënë: "Shenja 7 nuk është shenjë objekti, por shenjë numerike." Mënyra për të shmangur "formën e rrezikshme materiale", thotë Karnap, është shmangia e fjalës "objekt" dhe përdorimi në vend të saj i termit sintaksor "emërim objekti". Po kështu, në vend të përdorimit të fjalës "numër", duhet të përdoret termi "emërtim numerik", në vend të fjalës "cilësi"- "emërim cilësie", në vend të fjalës "ngjarje" - "emërim ngjarjeje", e kështu me radhë. Shembuj të tjerë do të përfshinin shprehjen e fjalisë së Vitgenshtainit: "Ekziston edhe e pashprehshmja", e formës materiale, në atë formale, "Ka edhe fjalë që nuk janë fjalë". Ose, "Ai mbajti leksion mbi Babiloninë" shprehet me fjalinë: "Fjala Babiloni u përdor në leksionin e tij". Shpresa e Karnapit ishte se, me këtë metodë të shprehjes së fjalive në forma formale, "ne e çlirojmë analizën logjike nga gjithë referenca me vetë objektet jashtë-gjuhësore", duke u interesuar në këtë mënyrë vetëm për format e shprehjeve gjuhësore, për sintaksën. Nga ky dallim, midis formave materiale e formale të gjuhës, do të dukej sikur Karnap nënkuptonte që ne nuk mund të flasim për asgjë tjetër përveç fjalëve. Sigurisht, kjo është e vërtetë në masën që përfundimi i Karnapit zbatohet në Analizën logjike. Por Karnap thotë se "...nuk bëhet fjalë për eliminimin e lidhjeve me vetë objektet nga shkencat e objekteve. Përkundrazi këto shkenca merren vërtet me vetë objektet, me sendet; jo thjesht me emërtimet e sendeve". Me një fjalë, thëniet nuk janë thjesht sintaksore, por edhe semantike.

Në rast se akuza kundër metafizikës ishte se gjuha, tezat ose fjalitë e saj ishin të pakuptimta, ose, siç thoshte Vitgenshtain në veprën e tij Tractatus, pa domethënie, kjo akuzë kërkonte përdorimin e ndonjë kriteri me të cilin mund të provohej cilat fjali shprehnin dhe cilat fjali nuk shprehnin një tezë të vërtetë për një çështje faktike. Për rrjedhojë, pozitivistët logjikë formuluan parimin e vërtetimit si kriterin bazë për kuptimshmërinë ose domethënien konkrete të një teze. Në rast se një tezë i plotësonte kërkesat e këtij kriteri, ajo konsiderohej e kuptimshme, dhe, në qoftë se një tezë nuk arrinte ta bënte këtë, ajo konsiderohej e pakuptimtë.

Parimi i vërtetimit konsistonte në nocionin se kuptimi i një thënieje është metoda e vërtetimit të saj. Ideja prapa këtij parimi ishte se vërtetimi duhet të mbështetet gjithnjë në vëzhgimin empirik, domethënë, në përvojën shqisore. Prandaj çdo tezë, që nuk mund të vërtetohej me metodën e vëzhgimit, do të thuhej se nuk kishte kuptim. Rasti i teoremave matematikore u trajtua në mënyrë të veçantë, por ishte e qartë se me një kriter të tillë të rreptë, gjuha metafizike nuk mund ta kalonte provën e kuptimshmërisë.

Duke ndjekur traditën e Hjumit dhe Kantit, pozitivistët dalluan dy lloje thëniesh, domethënë: analitike dhe sintetike. Secila prej këtyre llojeve ka një bazë të ndryshme për kuptimshmërinë e saj. Thëniet analitike e nxjerrin kuptimin e tyre nga përkufizimet për fjalët ose simbolet e tyre. Të thuash që "të gjithë njerëzit vdesin" ka kuptim konkret sepse fjala njerëzit përkufizohet në mënyrë të tillë që përfshin idenë vdesin. Në përgjithësi, në thëniet analitike, subjekti tashmë e përmban ose e nënkupton predikatin. Në pjesën më të madhe pohimet analitike nuk e rrisin njohjen tonë dhe për këtë arsye ato janë toutologji. Për më tepër, kuptimi i tyre nuk varet nga përvoja, por vetëm nga përdorimi i vazhdueshëm i termave të përkufizuar qartë. Në qoftë se fjalët me terma të përkufizuar qartë përdoren në mënyrë jo konsekuente, rezultati është lindja e një kontradikte. Atëhere thënia, që është patjetër e vërtetë, e vërtetë për shkak të kuptimit të termave të saj, është një tautologji; kurse thënia që është patjetër e rreme, është kontradiktë. Një tezë analitike, që është gjithashtu një tautologji, është gjithmonë dhe në çdo rast patjetër e vërtetë, sepse e vetmja provë e saj janë kuptimet e termave. Po kështu, kontradikta është gjithnjë dhe patjetër një thënie e gënjeshtërt, pasi pavërtetësia e saj përcaktohet nga përdorimi jokonsekuent i termave. Në këtë mënyrë, e vërteta ose pavërtetësia e një thënieje analitike e përmbys analizën logjike të kuptimeve. Nga ana tjetër, tezat sintetike janë ose të vërteta ose të rreme në secilin rast dhe e vërteta ose pavërtetësia e tyre mund të zbulohet vetëm duke iu referuar ndonjë të dhëne jo logjike ose jo gjuhësore; një fakti. Ndryshe nga thëniet analitike, që janë patjetër tautologji ose kontradikta, thëniet sintetike mund të jenë të vërteta ose të rreme. Për të kaluar nga e vërteta e mundshme në të vërtetën konkretë, thëniet sintetike kërkojnë njëfarë përvoje shqisore mbi objektin të cilit i referohet një thënie e tillë.

Nga ky dallim midis thënieve analitike dhe sintetike, pozitivistët formuluan konceptimin e tyre të kuptimit njohës dhe kuptimit konkret. Ata shpreheshin se thëniet analitike kanë një kuptim formal, pasi kuptimi i tyre del jo nga faktet, por nga nënkuptimet logjike të fjalëve dhe ideve, si në matematikë, logjikë dhe shkencat formale. Nga ana tjetër, thëniet sintetike kanë një kuptim faktik, sepse kuptimi i tyre bazohet në vështrimin empirik të objekteve të përmendura në këto thënie. Thëniet sintetike janë gjuha e shkencave faktike: fizikës, biologjisë, psikologjisë, e kështu me radhë. Pikërisht në këtë pikë parimi i vërtetimit ka edhe zbatimin e tij vendimtar. Pasi këtu pozitivistët arrinin në përfundimin se mund të kishte vetëm dy lloj thëniesh me ndonjë farë kuptimi, domethënë, thënie analitike që janë universalisht dhe patjetër të vërteta, sepse përdorimi konsekuent i fjalëve nuk do ti lejonte ato asnjëherë të ishin ndryshe, dhe thënie sintetike që gjykohen si të vërteta ose të gënjeshtra nëpërmjet përdorimit të parimit të vërtetimit. Thëniet që nuk janë as analitike, as sintetike nuk kanë kuptim njohës ose konkret; ato janë thjesht emotive. Duhet vetëm një reflektim i shkurtër për të kuptuar se në këtë kategori të gjuhës emotive ose jo njohëse do të përfshihej jo vetëm metafizika, por edhe etika, estetika dhe feja.

Veprat kryesore: Der logische Aufbau der Welt (1928); Abriss der Logistik (1929); Logische Syntax der Sprache (1934); Philosophy and Logical Syntax (1935); Testability and Meaning (1936); Foundations of Logic and Mathematics (1939); Introduction to Semantics (1942); Formalization of Logic(l943), Meaning and Necessity (1947); Logical Foundations of Probability(l950); The Continuum of Inductive Methods (1952); Einfiihrung in die symbolische Logik (1954).

JETËSHKRIMET – KURESHTI NGA JETA E RUDOLF KARNAPIT

Karnap Rudolf filozof gjerman ishte Profesor në Vjenë, Pragë, Çikago, Los Anxhelos dhe një nga përfaqësuesit më të rëndësishëm të të ashtuquajturit Rrethi i Vienes. Ndonëse i afërt me disa pikëpamje socialiste, prapëseprapë u kufizua në suazat e qëndrimit shkencor neutral, i paangazhuar në jetën shoqërore dhe politike.

Duke modifikuar shpesh tezat e tij, Karnap kryesisht kaloi nëpër tri faza të sistemit të të ashtuquajturës analizë logjike; e para cilësohet me teorinë e konstitucionit të nocioneve të vërteta shkencore, e dyta bazohet në sintaksën logjike të gjuhëve shkencore, kurse e treta me semantikën dhe me pragmatikën si pjesë përbërëse të semiotikës. Është një nga filozofët më të njohur që mbron të ashtuquajturin pozitivizëm logjik, i cili karakterizohet nga elementet e theksuara fizikaliste. Sipas tij, burim i gjithë diturisë nuk është përvoja shqisore, por fakticiteti i provës shkencore, në radhë të parë të provave të fizikës. Duke hedhur poshtë çdo metafizikë si absurde, si disiplinë e cila shtron probleme të cilat nuk ekzistojnë fare, Karnap njëkohësisht mohon, sidomos në fillim, çdo filozofi që shpreh çfarëdo teze të përgjithshme mbi botën, pastaj edhe çdo teori të njohjes, eksiologji, estetikë, etikë e të tjera. Kuptimi i një prove qëndron në metodën e të vërtetuarit të saj, të verifikimit, kështu çdo vërtetësi ose mosvërtetësi u takon ekskluzivisht shkencave natyrore, përkatësisht fizikës. Çdo gjë tjetër, është në realitet verbalizëm bosh. Më vonë këtë parim të verifikimit e modifikoi dhe e reduktoi në qëndrime të shkencës që flasim për gjërat, dhe këtyre u shtpi edhe qëndrimet e filozofisë që flasin për gjuhën e shkencës natyrore dhe qëndrimet e metafizikës tradicionale (të cilat duhet eliminuar) që flasin mbi objektet mbishqisore. Parimi i verifikimit është premisë e cila nuk është as e natyrës empirike, as e natyrës analitike, por është vetëm «hipotezë e dobishme» e hulumtimit. Sipas Karnapit, logjika nuk është thjesht ndonjë disiplinë filozofike midis të tjerave, por është në përgjithësi «metodë e filozofimit».

Sipas Karnapit, arti nuk është (sikurse sipas disa përfaqësuesve të tjerë të këtij drejtimi) simbol, por «simptomë», domethënë shprehje e drejtpërdrejtë e ndonjë ndjenje jetësore (siç janë lotët, klithmat etj.). Këtë pikëpamje më vonë e kritikoi nxënësja e tij, S. Langeri.

Përgjithësisht konsiderohet se përpunimi i gjuhëve të formalizuara nga ana e Karnapit është vepër e pionierit në konstruktivizëm. Karnap konsideronte se të gjitha fjalitë kuptimore i takojnë gjuhës së shkencës, ose, në qoftë se janë filozofike janë pjesë thjesht e sintaksës së kësaj gjuhe, përpjekjet e tij të formulojë p.sh. fjalitë në të folurit indirekt ose fjalitë që përfshijnë nocionet modale, kanë, sipas mendimit të shumë autorëve (për shembull të Bende Rundles), rëndësi «për çdo filozof të interesuar për kuptimin e nocioneve, për të cilat është fjala». Rëndësia e gjerë e studimeve të Karnapit pjesërisht duhet t'i atribuohet edhe përvetësimit të tij të «parimit të tolerancës», sipas të cilit ka qenë i gatshëm të lejojë të gjitha format e shprehjes vetëm nëse janë dhënë rregulla të mjaftueshme logjike për përdorimin e tyre.

Nuk ka kurrfarë dyshimi se shumë distinkcione dhe studime të Karnapit në kuadrin e logjikës simbolike kanë rëndësi të madhe për zhvillimin e orientimit të caktuar të «filozofimit» neopozitivist, i cili sot ka ithtarë të shumtë, sidomos në vendet angloamerikane. Por megjithëkëtë braktisja e tij e çdo metafizike dhe e filozofisë ishte e bazuar në një pozitë të caktuar metafizike për rëndësinë dhe kuptimin e së cilës Karnapi nuk bëri pyetje dhe bile as që mund të pyeste për shkak të premisave fillestare të të menduarit të tij, Pikërisht ky «circulus vitiosus» i sistemit të tërësishëm të tij të pozitivizmit logjik është njëkohësisht edhe kufizim i qenësishëm, kundërthënie imanente e gjithë «horizontit antimetafizik» të tij.