Shihni burimin për Parga

{{coord|39.17|N|20.24|E|source:wikidata|display=title}}
{{Infobox settlement
| name                            = '''Pargë'''
| native_name = Πάργα
| settlement_type             = Qytezë
| image_flag                  = <!--Pa ''Skeda:'' në fillim--> 
| flag_link               = 
| image_seal                    = <!--Pa ''Skeda:'' në fillim--> 
| seal_link                 = 
| seal_size                  = 
| image_skyline                           = Overview of Parga, 02.jpg
| image_caption             = Parga me gjirin e saj.

<!--Administrimi territorial-->
|Rajoni                          = Epiri
|Qarku                           = i Prevezës 
|Komuna                          = e Pargës
|Bashkia                         =
|Kryetari i Komunës              = Αθανάσιος Λιόλιος/Athanas Lolo
|Kryetari i Bashkisë             =
|Partia udhëheqëse               =

<!--Sipërfaqja dhe Demografia -->
|Sipërfaqja                      = 276.5 km2 (107 sq mi)
| population_total                       = 2,415
| population_total_viti                  =
|Dendësia                        =

<!-- Të dhëna dhe statistika -->
| population_demonym                        = Parganjot
|Krahina                         =
|Famullia                        =
|Shënjtori                       =   
|Lartësia                        = 0
|Zona Kohore                     = EET/EEST (UTC+2/3)
|Ora Verore                      = 
| postal_code                     = 480 60
|Prefiksi                        = 
| registration_plate             = ΡΖx
| website                        = 
|E-Posta                         =

<!--Harta--> 
| image_map                           = Greqia <!--Parametri ''Greqia'' të mos ndërrohet--> 
| image_map_fizike                    = Yes 
| image_map                      =
| image_map_shënimi              = 
| map_caption                =  
| image_map_gjerësi                   = 280
  |CoordAddon                    =
<!--Koordinatat Mënyra #1--> 
| gjer_g=39  | gjer_m=17  | gjer_s=9  | gjer_dr =N
| gjat_g=20  | gjat_m=24  | gjat_s=1  | gjat_dr =E
<!--Koordinatat Mënyra #2-->  	 	
|gjerësi                         =  
|gjatësi                         =  
}}	
'''Pargë''' ([[greqisht]]: ''Πάργα/Párga'') është qytezë në [[Qarku i Prevezës|qarkun i Prevezës]], [[Greqia|Greqi]]. Qyteza ka 3,569 banorë.

== Gjeografia == 
Qyteza e Pargës gjendet në një gji idiliak të [[Deti Jon|Detit Jon]], buzë maleve të [[Epiri]]t. Nga veriperëndimi Parga kufizohet me [[Rrapeza|Rrapezën]], nga juglindja me [[Shënedjella (Pargë)|Shënedjellën]], nga lindja me [[Livadhari|Livadharin]] dhe nga perëndimi me [[Deti Jon|detin Jon]]. Parga është një qytezë bregdetar që ndodhet në pjesën veriperëndimore të qarkut të Prevezës. Ajo  është e ndërtuar si një amfiteatër rrëzë brigjeve të detit Jon, me malin ''Bexhevoli'' (gr: ''Πετζοβολίος/Petzovolíos'') në sfond, i cili është 139 m i lartë. Parga ka një popullsi prej 2,415 banorësh. Qyteti është selia historike e komunës së Pargës, e cila ka një popullsi prej 3,904 banorësh (sipas Regjistrimit të Popullsisë 2011). Sot selia e komunës është në Kanallaq, por qyteti i Pargës është qendra më e rëndësishme ekonomike, tregtare dhe turistike e komunës me të njëjtin emër. Vendbanimet e tjera të komunës janë [[Agjia]], Rrapeza dhe Livadhari. 

Komuna e Pargës i takon qarkut të Prevezës, megjithëse ajo kufizohet territorialisht nga qarku i Çamërisë dhe është e vendosur në jugperëndim të Epirit, pranë [[Gliqia (lum)|lumit Gliqia]]. Parga është rreth 68&nbsp;km larg nga [[Preveza]] dhe 40&nbsp;km nga [[Gumenica]] dhe ndodhet përballë ishujve piktoreskë [[Pakso]] dhe [[Antipakso]].

[[Skeda:Parga shore.jpg|parapamje| image_skyline me veshtrim nga deti.]]
Nga vitet 1950, në Pargë ka një gjykatë, zyrë tatimor, zyrë pyjëtarie, dogana, dhomë agronomësh, gjimnaz dhe shkolla fillore. Parga ka dhe disa kisha. Qyteza i ka ruajtur relativisht mirë fortifikimet historike, ndërsa, në anën e djathtë, qëndron kështjella mesjetare e Pargës me shumë ndërtesa brenda mureve të saj, e cila mbron anën jugperëndimore të qytezës. Sot, Parga është vendpushim turistik nga më të njohurit në rajon. Pranë janë plazhet ''Krioneri'', ''Pezo Krioneri'' (brenda vendbanimit Pargë), ''Vallto'' dhe ''Saraqini'' në perëndim, ''Lihno'' dhe ''Ajanaq'' në lindje. Përballë qytezës, në anën e jugut, është një ishull piktoresk ku ndodhet ''K(l)isha e Shënmërisë'' dhe ka ndërtesa mesjetare të periudhës venedikase dhe asaj franceze. Parga është një nga destinacionët më popullare e turistike në Epirin që i përket Greqisë dhe është ndërtuar në rrëzën të një kështjelle venedikase.  Gjatë muajve të verës, Parga është e lidhur çdo ditë nga një anije me Pakson dhe Andipakson. Ajo ka gjithashtu edhe shërbime traget për në [[Spllanca|Spllancë]], [[Korfuz]] dhe [[Santa Maura]] (sot: ''Λευκάδα/Lefkádha''). Nga çdo ciceron turistik Parga përshkruhet si një ndër vendet më të bukura të Greqisë. Sidomos në muajin gusht në Pargë pushojnë mijëra turistë nga [[Italia]], [[Gjermania]], [[Britania e Madhe]], por edhe nga vendet e Ballkanit. Qyteza e Pargës ka tri plazhe të mrekullueshme: Lihno, Vallto dhe plazhin pranë portit. Falë zhvillimit të turizmit shumë banorë të Pargës janë kthyer nga mërgimi, kryesisht nga Gjermania, ku kishin shkuar si punëtorë krahu në vitet 50-të dhe 60-të, kur Greqia ishte një vend i varfër. Ata në vendlindjen e tyre kanë hapur taverna dhe kanë ndërtuar shtëpi, të cilat i japin me qira gjatë sezonës turistike. Para [[Lufta e Dytë Botërore|Luftës së Dytë Botërore]], Pargë kishte këto lagje: '''Korkocaqi''', '''Krioneri''', '''Pazar i Vjetër''', '''Trafa''' dhe '''Turko-pazari''' (lagjet pranë kalasë).<ref>Fatos Mero Rrapaj (1995). ''Fjalori Onomastik i Epirit''. Eurorilindja. f. 304.</ref>

'''Toponimet të qytezës Pargë:'''(Para Luftës së Dytë Botërore)<ref>Rrapaj. ''Fjalori Onomastik i Epirit''. 1995. f. 304-306. '''Treguan:''' 1) Hanife Abaz Arifi, 61 vjeç shtëpijake, analfabete, nga Parga, refugjate e vitit 1944, sot me banim në Tiranë.
2) Zuhre Shefqet Jakupi, 47 vjeç, shtëpijake, autodidakte, nga Parga, refugjate e vitit 1944, sot me banim në Durrës. 
3) Esat Çukari, 66 vjeç, puntor, autodidakt, nga Margëllëçi, ka ndënjur 25 vjet në Pargë, refugjat i vitit 1944, sot me banim në Durrës. Tiranë, qershor, 1973. Durrës, qershor 1973.</ref>

*'''Ajaleni''' - mal i veshur me mare, mërete, argëlidha etj, në J.
*'''Bajramëla''' - kullotë, në L. 
*'''Bakçej' e Qitrave''' - baçe me qitro, në J.
*'''Bexhevoli''' - mal i Pargës, në L.
*'''Bogonja''' - vresht me ullinj, në JL.
*'''Breba''' - mal qe ndan Paramithinë nga Karbunari.
*'''Brinj’ e Shefqetit''' - ullishte, në V. 
*'''Budrumet e All Pashës''' – budrume në kalanë e Pargës. 
*'''Burimet e Neromanit''' - burim, në V. 
*'''Burim i Valltos''' - burim, në V.
*'''Burim i Zivolit''' – burim, në L.
[[Skeda:Parga Castle.JPG|250px|parapamje|Kalaja e Pargës dhe lagja Turkopazar]]
*'''Cengona''' - ara, në L.
*'''Delviçi''' - kullotë, në L.
*'''Di Rrepet''' - dy rrepe të mëdhenj në Turkopazar. Aty Ali Pasha Tepelena kish sjellë ujët nga Neromani.
*'''Fllaro''' - ullishte, në JL. 
*'''Ganëla''' - arë, në L.
*'''Grav’ e Zagonjit''' - shpellë që nxë deri në 500 kokë bagëti, në V.
*'''Grav’ e Zigolit''' - shpellë, në V. 
*'''Gremo''' - bokërrimë qe zbret në Turkopazar, në P.
*'''Gremoj’ e Valltos''' - bokërrime që zbret nga kalaja në Vallto, në P.
[[Skeda:BaiedeParga.jpg|250px|parapamje|Një ishull në jug të Pargës ku ndodhet Kisha e Shënmërisë.]]
*'''Hamam’ i Ali Pashës''' - banjat e ndërtuara prej Ali Pashës, në kala.
*'''Kalaj’ e Pargës''' - kala, në P. Aty ndodhen topa dhe gjyle të kohës së Ali Pasha Tepelenës.
*'''Kanali''' - kodër me ullinj, në P.
*'''Klish’ e Ajalenit''' - kishë, në J. 
*'''Klish’ e Nisisë''' - kishë në një ishull të vogël, në P. Në këtë kishë të ndërtuar në një bregore të madhe, shkonin të krishterët shqiptarë të qytezës, për të kremtuar për çdo vit një festë të tyre.
*'''Klish’ e Shënmërisë''' - kishë në një ishull, në J.
*'''Korkocaqi''' - vend gropë me ullinj, midis kodrave, në P.
*'''Koroboli''' - ullishte, në VL.
*'''Krioneri''' - fushë me ullinj, në JL.
*'''Kroi Nerënxullës''' - krua, në L.
*'''Kroi i Qiperit''' - krua, në L.
[[Skeda:Krioneri beach in Parga.jpg|200px|parapamje|Fusha Krioneri me plazhin e saj.]]
*'''Kroi Trifonit''' - krua, në V.
*'''Lajthia''' - arë, në L.
*'''Liturvia e Shuaipenjet''' – màqinë vaji, në qendër. 
*'''Lithica''' - kodër e madhe e veshur me ullinj, mbi skelën e Pargës, në L.
*'''Lum i Shadërvanit''' - lumë i vogël, në L. Ky lumë vjen nga Rrapeza, me ujët e tij bluajnë të gjithë mullinjtë dhe vaditen baçat me agrume e ullinj të Pargës.
*'''Llaka e Haxhi Nurit''' - ullishte, në V. 
*'''Llakat e Dushit''' - vend grykë ku ndodhet një vakëf muhamedanësh, në V.
*'''Manastiri''' - gërmadhat e një manastiri në buzën e detit, në P.
*'''Marai''' - kodra e përrenj të veshur me ullinj, në VP.
*'''Mehri/a''' - arë që mbillej oriz, në L.
*'''Mëndra e Ramedanit''' - baçe, në L.
*'''Moli i Pargës''' - skela, në P.
*'''Mol i Shandrivanit''' - vendi ku ankoroheshin varkat, në P.
*'''Mulliri Bardhë''' - mulli që bluante drithë, në P.
*'''Mulliri Maçes''' - mulli që bluante drithë, në P.
*'''Mulliri Priftet''' - muli drithi, në P.
*'''Neromana''' - burim, në V.
*'''Paloparga''' - gërmadhat e qytezës të vjetër të Pargës, në V.
*'''Pandelejmoni''' - gërmadha e ullishte, në P.
*'''Pezulet''' - ullishtë, në L.
*'''Qaf’ e Taburrit''' - qafë, në JL.
*'''Qaf’ e Zherrit''' - qafë që ndan Pargën nga Shënedjella, në JL.
*'''Qimadhia e Klishës''' - kullotë, në V. 
*'''Qimadhia e Xhamisë''' - kullotë, në V. 
*'''Qiperi''' - baçe me ullinj, në L. 
*'''Ranishtj’ e Valltos''' - vend me rërë, në P.
*'''Rrap i Math''' - rrap shekullor me një krua pranë, në lagjen Turkopazar.
*'''Rrethi''' - arë e shkëmb, në V.
*'''Sinanëla''' - arë, në L. 
*'''Sterrat e Kalasë''' - sterra dhe puse në kala, në P.
*'''Stralli''' - livadh, në L.
*'''Shandërvani''' - ujrat e mulinjve të Pargës, në P.
*'''Shënelena''' - kish në një bregore, në L.
*'''Shenikolli''' - shkëmb i madh në det, mbi të cilin ndodhet një kish, në J.
*'''Shënthanasi''' - kodër buzë detit, mbi të cilën ndodhte një kish, në L.
*'''Shkall’ e Zherrit''' - rrugë mes shkëmbinj, në JL.
*'''Shtëpit e Beut''' - shtëpit’ e Mustafa Beut, në qendër.
*'''Shtrung’ e Murat Trakos''' - shtrungë e gurtë, në V.
*'''Trifoni''' - gurrë e ftohtë uji e baçe me ullinj, në V.
[[Skeda:Valtos Beach.JPG|200px|parapamje|Plazh në Vallto, siç shihet nga Parga.]]
*'''Turkopazari''' - lagje dhe qendra e qytezës.
*'''Ur’ e Pazarit''' - urë e gurtë me hark, në qendër.
*'''Ur’ e Sulotëve''' - urë me hark në qëndrën e qytezës, rreth 200 m. e gjatë. Nën këtë urë kalojnë ujërat e përrojve të cilët derdhen në det.
*'''Ur’ e Trapos''' - urë me hark, në L. 
*'''Valca''' - kodër, në L.
*'''Valltua''' - baçe me ullinj, në JP. 
*'''Vathi''' - arë, në L.
*'''Vidhi''' - arë, në L.
*'''Zagani''' - mal i Pargës, në L.
*'''Zhivoli''' - kodër me ullinj, në VL.

== Demografia ==
[[Skeda:Houses in Parga, 02.jpg|parapamje|Shtepi tradicionale.]]
Shumica e banorëve të Pargës janë arvanitë, domethënë vendas, autoktonë, shqiptarë, “alvanitë”, siç thonë. Kanë qëndruar këtu përkundër stuhive të historisë. Shumica e banorëve janë asimiluar, deklarohen si grekë, por flasin  shqip ende, sidomos gjenerata e mesme dhe e moshuara.

'''Familjet në qytezën Pargë:'''(Para Luftës së Dytë Botërore)<ref name="Rrapaj. 1995">Rrapaj. ''Fjalori Onomastik i Epirit''. 1995. f. 304.</ref>

Akshihenjtë (fis vendas), Banegenjtë (vllehë nga Zagoria), Beqiratë, Bexheleqët (fis i ardhur nga Zagori), Binjenj (fis i shuar), Bombejtë (fis i krishterë shqiptar, i ardhur nga Shenica), Bozot, Bubeqenj, Burllucenj (të ardhur nga Margëlliçi),  Çorraj, Çukarenj, Dallapenj, Durrenj (fis i ardhur nga Margëlliçi), Duzenj (fis vendas) Dhrakenj (fis i krishterë shqiptar i ardhur nga Rrapeza), Garenjtë (fis i krishterë shqiptar i ardhur nga Spllanca e Margëlliçit), Gjonërit (fis i krishterë shqiptar, i ardhur nga Labovë e Gjirokastrës), ldrizenj (i ardhur nga Luarati, fis i shuar nga masakrat e vitit 1944), Jurgenjtë (fis i krishterë shqiptar, i ardhur nga Luca e Prevezës), Kanalenj (sot në Turqi), Patulenj, Prasenjtë, Resulenj (të ardhur nga fshatrat e Sulit), Shqitenjtë, Shuaipenj, Vervelenjtë, Xhemalenjtë, Xhurrenjtë (fis i ardhur nga MargëIliçi), Zotërit (nga Rrapeza), Zherenjtë (fis i krishterë, i ardhur nga Paramithia).

== Ekonomia dhe Kultura ==
Para vitit 1819, ekonomia e Pargës përbëhej nga bujqësia dhe lundrimi.<ref>Charles Philippe De Bosset (1821). [https://archive.org/details/pargaandioniani00bossgoog ''Parga and the Ionian Islands'']. John Warren. f. 49-50.</ref> Shumë Parganjotë migronin në Itali dhe themeluan veten si kafexhinj, ose si kamerierë në kafene. Vera ishte prodhuar gjithashtu dhe eksportuar në Ishujt Jon, së bashku me fruta të ndryshme. Misër dhe fije liri rriturish për konsum vendore, ndërsa duhani ekspohej. Kane qenë rreth dhjetë mullinj, të cilët bluanin grurë vendor dhe nga banorët e ishullit Pakso. Parga gjithashtu eksportonte ujë në ishullin Pakso sepse në verë, uji i pijshëm bëhej i pakët në ishull. Parganjotët bënin pak peshkim sepse nuk ishte produktiv në bregdetin e tyre. Pjesa më e madhe e peshkut që ata konsumonin, ishte importuar nga fshatrat bregdetare përgjatë fushës së Frarit.

Historikisht, Parga ishte e njohur edhe për rritje të një agrumi endemik që është një varietet i qitros (lat: ''Citrus decumana'')<ref>Në gjuhën anglisht, fruti është i njohur si ''credat'' apo ''Greek citron''.</ref> në rajonin përreth dhe mbjellur në luginën kryesore të Pargës në mes të dy kodrave me pamjën të valëzuar.<ref>De Bosset. ''Parga and the Ionian Islands''. 1821. f. 46.</ref> Fruta qitro ishte quajtur në fillim të shekullit të 19-të si "''etrog''<ref>Fjala hebraishte për qitron është ''etrog''.</ref> (qitro) e korfuzit", sepse Korfuzi drejtonte tregtinë e qitros nga Adriatiku Osmane deri në Trieste.<ref>Erich Isaac (1959). “The Citron in the Mediterranean: A Study in Religious Influences”. ''Economic Geography''. '''35'''. (1): 74-75. "Official supervision of the growing of citron in the coastal areas of Ottoman Albania and Epirus, especially in the orchards of Parga, Ayia, and several other villages of the provinces of Thesprotia and Preveza allowed the etrogim from this area to achieve as high a reputation among the Jews as that formerly enjoyed by the citrons of Corsica"... "The Sultan's groves were concentrated in Parga, but to the Jews the fruit from all the orchards in the region was known as the "Corfu etrog," for Corfu channelled the trade from the Ottoman Adriatic to Trieste. With the end of the monopoly, all the fruit from the region, including now most of Albania, the Ionian Islands, and Corfu itself, was exported under the name, and accorded the local rabbinical certification of the "Corfu etrog”".</ref> Hebrejtë e kishin përdorur atë frut për shërbimet e tyre fetare dhe hebrenjtë e Splitit ishin blerësit kryesorë të frutit, sasi të të cilit pastaj ua shisnin blerësve hebrej në [[Trieste]]s ose hebrejve nga [[Polonia]].<ref>Alphonse de Beauchamp (1823). [https://archive.org/details/lifealipachajan00beaugoog ''The life of Ali Pacha, of Jannina, late vizier of Epirus, surnamed Aslan, or the Lion, from various documents''] (Botimi 2). S and S Bentley. f. 245.</ref><ref>Valentine Chirol (1881). [https://archive.org/details/twixtgreekandtu00chirgoog ''Twixt Greek and Turk'']. W Blackwood & sons. f. 228-229. "Among the produce of Parga there is one specialty which is held in high estimation by Polish Jews: it is a species of sweet lemon which is prepared and candied in a peculiar way for their markets; and so great is the demand for it at the time of the Passover feasts, that, when the crop is deficient, it commands the most fabulous prices".</ref><ref>De Bosset. ''Parga and the Ionian Islands''. 1821. f. 49-50.</ref> Parga gjatë epokës osmane ishte gjithashtu një qendër eksporti për mallrat që vinin nga trevat e [[Margëlliçi (Gumenicë)|Margëlliçit]] dhe të [[Ajdonati|Paramithisë]] (Ajdonatit).<ref>Nicholas Geoffrey Lemprière Hammond (1967). ''Epirus: the Geography, the Ancient Remains, the History and Topography of Epirus and Adjacent Areas''. Clarendon Press. f. 688.</ref> Kurse të gjitha kodrinat përreth janë të mbuluara nga druri i ullirit. Mesatarisht prej çdo rrënje parganjotët vjelin deri në 300 kilogramë ullinj. Nëpër oborret e shtëpive dhe në kodrinat përreth banorët vjelin edhe limona e portokaj. Sot, forma të tjera të të ardhurave në Pargës vijnë nga turizmi i verës, ku plazhet e saj dhe ndërtesat historike vizitohen nga turistët.

[[Skeda:Parga Lichnos beach.jpg|parapamje|left|Plazhi Lihno]]
[[Skeda:A church in Parga.jpg|150px|parapamje|Pjesa e brendshme të kishës së Shënkollit.]]
Çdo vit në mes të gushtit, ngjarje kulturore zhvillohen në komunën e Pargës. Festimet kanë karakter fetar dhe historik. Natën e kremtimit të Zojës, Parganjotët shkojnë me anije në ishullin e Shënmërisë që është përballë qytezës së Pargës. Në natën tjetër, në ditën e Virgjëreshës (gusht 15) turmat mblidhën rrëzë limanit që të marrin pjesë në "varkarolla", një festim që paraqet kthimin e Parganjotëve dhe të relikave fetare nga Korfuzi në Pargë, kthim që ndodhi rreth vitit 1913. Në 1817 britanikët ia kishin shiten Pargën [[Ali Pashë Tepelena|Ali Pasha Tepelenës]]. Pothuajse që nga një shekull më parë, kur Parganjotët u kthyen në Pargë, kjo ngjarje është shndërruar në festim. Dy rreshtat anijesh, të dekoruar me fenerë venedikas, shkojnë në port dhe mirëpriten me fishekzjarrë. Në perëndim të qytezës është një manastir i vjetër mesjetar, me një kambanore të gjatë, e cila sipas traditës vendase, kishte nëntë zile që kur tingëllonin, dëgjoheshin nga një distancë prej 12 miljesh. Të dukshëm gjithashtu janë kisha e Shënkollit (mbrojtësi i Pargës), që është më e madhja në qytezë, kisha e Shënelenës (në një breg në lindje), kisha e Shënthanasit (mbi një kodër buzë detit, në lindje afër Krionerit), kisha e Shënmërisë në një ishull në jug, dhe kisha të tjera. [[Xhamia|Xhamitë]] janë ndërtuar pas vitit 1819. Pas Luftës së Dytë Botërore, me spastrimin etnik të shqiptarëve myslimanë nga Parga, nuk ka mbetur asnjë xhami.

=== Kalaja e Pargës ===
[[Skeda:Francesco Hayez 014.jpg|parapamje|left|Kalaja e Pargës (1831) nga piktori [[Francesco Hayez]] (1791–1882).]]
Kalaja gjendet në majën e një kodre me pamje mbi qytezë dhe është përdorur për të mbrojtur Pargën nga tokat e brendshme të Epirit dhe nga deti Jon.  Kalaja u ndërtua fillimisht në shekullin e 11-të nga banorët e Pargës me ndihmën e normanëve për të mbrojtur qytezën e tyre nga piratët. Në shekullin e 13-të, kur kontrolli i tyre në rajon përreth u rrit, venedikasit rindërtuan kështjellën për të përforcuar zonën.  Në 1452, Parga dhe kalaja u pushtuan prej forcave osmane të udhëhequr nga Haxhi Beu për dy vjet, kohë gjatë së cilës u rrënuaë nj pjesë e kalasë. Në 1537 osmanët, të udhëhequr nga admirali Hajredin Pasha Barbarosa, dogjën dhe shkatërruan kështjellën dhe shtëpitë brenda saj. Venedikasit rindërtuan për një kohë të tretë dhe të fundit një kala të fortë që qëndroi e pathyeshme deri në 1819, pavarësisht sulmeve të Ali Pashës, i cili e kishte rrethuar Pargën në mënyrë të përsëritur nga kështjella e Agjisë-Rrapezës.
[[Skeda:Castle of Ali Pasha, Parga, 01.jpg|160px|parapamje|Kalaja e Pargës me shtesë të ndërtimit e Ali Pashës]]
Venedikasit krijuan një plan mbrojtjeje, i cili kombinoi fortifikimet natyrore me ndërtesat mbrojtëse dhe e bëri kalanë të fortë. Jashtë kalasë tetë kulla janë të vendosura në pozita të ndryshme që përforcojnë mbrojtjen. Brenda, në hapësirën e ngushtë të kalasë ka pasur 400 shtëpi, të vendosura në një mënyrë që të zinin vetëm një hapësirë të vogël, larg nga bregdeti. Nga rakordi "Gremo", sternat e Kalasë dhe shtëpitë ishin siguruar me ujë.  Kalaja për furnizimet e saj përdorte dy gjire, Valltonë dhe Bogonjën. Kur Parga iu shit osmanëve në 1819, Ali Pasha e zgjeroi kalanë kur ndërtoi edhe një harem dhe hamam, që përmirësoi dhomat e kalasë. Në portën e harkuar të hyrjes, në mur, mund të shihet luani venedikas me krahë i Shën Markut, emri "Antonio Bervas 1764", emblemat e Ali Pashës, shqiponja me dy koka dhe mbishkrimet relative. Gjithashtu shihen shtylla të harkuara, dhoma e vendqëndrimit të armës, lozhat e furnizimit, bastionet e forta me kuti të sigurta të armës, kuti të sigurta për armëve të vogla, një korridor i fshehtë për në det, barakat, burgjet, magazina dhe dy shtëpi-ndaluese në vijën e fundit të mbrojtjes, të cila përfundonin planin e mbrojtjes, së bashku me fortifikimet natyrore që e bënë kalanë pamposhtur.

== Historia ==

=== Koha mesjetare dhe origjina e Pargës ===
[[Skeda:Forests near Parga.jpg |150px|parapamje|majtas|Pyjet pranë Pargës]]
Në kohët e lashta, qyteti Torini ishte vendosur në vend të Pargës e sotme.<ref name="Hammond. Epirus. 1967. f. 688">Hammond. ''Epirus''. 1967. f. 688.</ref> Qyteti Torini ishte përshkruar që kishte një "port nxjerr para me formë", dhe u përdor nga Oktaviani, i cili kishte bazuar flotën e tij atje për shkak të portit e saj të mirë, gjatë luftës me Mark Antonin, që kishte flotën në Aktium.<ref name="Hammond. Epirus. 1967. f. 688"/> Sipas dijetarëve si Max Wasmar, origjina e Pargës mund të jetë sllave për shkak të etimologjisë të emrit. Për shembull, në gjuhë të ndryshme sllave fjalë për traun i sipërm të derës është "''prag''".<ref>Max Vasmer (1941). [http://macedonia.kroraina.com/en/mv/index.html ''Die Slaven in Griechenland'']. Akademie der Wissenschaften in Kommission bei W. de Gruyter. f. 64. "25. Πάργα f. Bekannte Stadt am Meeresufer südöstl. von Korfu. Urkundl. a. 1440: ''Barga s''. Sathas DI III 146, dann ''Parga'' a. 1516 (Sathas a. a. O., V 250) und a. 1546 (Sathas c. 1. V 289). Man wird an slav. *''porgъ'' «Schwelle», bulg. ''prag'', skr. ''prȁg'' erinnert, nur das abweichende grammatische Geschlecht macht Schwierigkeiten. Mit čech. ''Praha'', poln. ''Praga'' kann der Name nicht zusammenhängen, da in diesen Formen keine slavische Metathese vor sich gegangen ist. Hilferding I 288 halt den griech. ON für slavisch, gibt aber, wie so oft, keine Etymologie an. Schwyzer (mündlich) verweist noch auf vlat. ''barga'' »Uferböschung« bzw. ''barga'' »Hütte«, wozu Meyer-Lübke Rom. Wb. [1] 957 ff."</ref> Fjala ekziston edhe në gjuhën shqipe, se ajo është një huamarrje nga gjuha sllave.<ref>Vladimir E. Orel (1998). ''Albanian etymological dictionary''. Brill. f. 341. "'''Prag''' m, pl. ''pragje'' ‘threshold’. A parallel form is ''prak''. Borrowed from Slav *''porgъ'' id., cf. South Slavic continuants: Bulg ''prag'', SCr ''prag'' (MIKLOSICH ''Slav. Elemente'' 30; MEYER ''Wb.'' 350). ◊ SELIŠČEV ''Slav. Naselenie'' 148; TAGLIAVINI ''Dalmazia'' 226; HAMP ''LB'' XIV /2 13; SVANE 53."</ref> Ndërsa operativi britanik ushtarak i Luftës e Dytë Botërore në Epir dhe udhëtari Arthur Foss, thotë se Parga u themelua "ndoshta" nga "shqiptarë të krishterë" në mesin të shekullit 14.<ref>Arthur Foss (1978). ''Epirus''. Faber. f. 180. "It was not until the middle of the fourteenth century A.D. that the inhabitants, probably Christian Albanians, from the settlement known as Paleo-Parga, high up on the mountain behind, descended to the shore and concentrated their population on the fortress promontory, because it was more secure than their former home".</ref> Një legjendë që ka ekzistuar në mesin e Parganjotëve u dokumentua në fillim të shekullit 19 për themelimin e Pargës:<ref name="Bosset. 1821">De Bosset. ''Parga and the Ionian Islands''. 1821. f. 57.</ref><ref>Carlo Gherardini & Christophoros Perrhaibos (1823). [http://books.google.com.au/books?hl=en&lr=&id=kJVeAAAAcAAJ&oi=fnd&pg=PA3&dq=Parga+greece&ots=5BrEcBukNr&sig=enEv6NKK1XPSlOT5ysTCjZt4zbY#v=onepage&q=Parga%20greece&f=false ''History of Suli and Parga, containing their chronology and their wars, particularly those with Ali Pasha, Prince of Greece'']. A. Constable & Company. f. 121.</ref> Një bari, ndërsa kërkonte delet e humbura në vendin ku tani qëndron Parga, gjeti rastësisht, në hyrje të një shpelle, një imazh të vogël të Virgjëreshës. Ai menjëherë informoi fshatarët, të cilët, pas shqyrtimit të së vërtetës së tregimit të tij, kishin shkuar t'u tregonin priftërinjve, dhe e shpunë prapë ikonën me nderim të madh në Pargën e vjetër. Pas disa ditësh, imazhi i padukshëm u kthye përsëri në shpellë. Disa Parganjotë e interpretuan këtë ngjarje si një mrekulli e vullnetit të Zotit dhe ndërtuan një kishë në vend, rreth të cilës ata ndërtuan vendbanimet e tyre në bregun e detit, ku Parga tani qëndron.  Parga ishte ndërtuar fillimisht në majë të malit të quajtur: ''Bexhevoli'', në verilindje të Pargës e sotme. Vendi ku Parga i vjetër ishte, është sot e kësaj ditë quajtur nga populli vendas si: ''Paloparga''.<ref>Rrapaj. ''Fjalori Onomastik i Epirit''. 1995. f. 305.</ref><ref>Foss. ''Epirus''. 1978. f. 180.</ref>  Në 1360 (ose 1365), Parganjotët për të shmangur sulmet e pushtuesëve dhe piratëve, e transferuan fshatin në vendin ku Parga gjendet sot.<ref>Elena Douka (2008). ''[http://pandemos.panteion.gr/index.php?op=record&pid=iid:628 Χώρος, οπτική αναπαράσταση και αναγνώσεις τοπίων: Η Πάργα μέσα από το βλέμμα των περιηγητών, των τουριστών και της τοπικής κοινωνίας]'' (Tezë). Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών. f. 11.</ref> 

Rreth vitit 1370, popullsia e qytezës u rrit sepse vendasit nga rajoni Vurg (përballë Korfuzit) u vendosën në Pargë. Parga historike ka ekzistuar si një vendbanim prej epokës mesjetare. Përmendja e parë me këtë emër, Parga, është e vitit 1320, kur kont Nikolla Orsini i ofroi Venedikut territorin e Pargës në këmbim të mbështetjes ushtarake, një ofertë që republika Venedikase nuk e pranoi.<ref>Donald MacGillivray Nicol (1984). ''The Despotate of Epiros, 1267-1479: A contribution to the history of Greece in the Middle Ages''. Cambridge University Press. f.  90.</ref> Në vitin 1339, Jani Kantakuzeno listoi Pargën si një nga vendet e mbetura besnike ndaj Perandorisë Bizantine dhe një nga vendbanimet kryesore të Epirit.<ref>Allan Brooks (2013). ''[https://books.google.com.au/books?id=Xc5HAQAAQBAJ&pg=PR17&lpg=PR17&dq=Castles+of+Northwest+Greece:+From+the+early+Byzantine+Period+to+the+eve+of+the+First+World+War&source=bl&ots=Un6fiSecfC&sig=0BL5i_se99FrNbLy8wsbWnLRmXc&hl=en&sa=X&ei=LRWpVI33IMb08QWy-4KgDg&ved=0CC4Q6AEwAw#v=onepage&q=Castles%20of%20Northwest%20Greece%3A%20From%20the%20early%20Byzantine%20Period%20to%20the%20eve%20of%20the%20First%20World%20War&f=false Castles of Northwest Greece: From the early Byzantine Period to the eve of the First World War]''. Aetos Press. f. 207.</ref> Kantakuzeno gjithashtu i referohet gjendjes fluide politike për rajonin e gjerë të Epirit në mes të sundimtarëve shqiptarë, grekë, serbë dhe të tjerë. Për shkak të kësaj gjendje të paqëndrueshme ne këtë periudhe, me ndihmën e normanët që zotëronin ishullin Korfuz, kështjella e Pargës ishte ndërtuar.

=== Koha mesjetare nën Venedikas ===
Në këtë kohë, Venediku kishte flotën më të fortë në detin Adriatiku dhe Jon. Parganjotët kërkuan sigurim dhe mbrojtjen e Venedikut. Në vitin 1401, një traktat u nënshkrua me Venedikasit, dhe sundimi i Ishujve Jon dhe Parga i kaloi atyre.<ref>Gherardini & Perrhaibos. ''History of Suli and Parga''. 1823. f. 126.</ref><ref>William Martin Leake (1835). [https://archive.org/details/travelsinnorthe06leakgoog ''Travels in Northern Greece'']. vëllimi I. J. Rodwell. f. 523.</ref> Venedikasit respektuan mënyrën e jetesës të Parganjotëve,<ref name="Bosset. 1821"/> të cilët dhanë ndihmë të paçmuar në flotën e venedikasve. Venedikasit instaluan një guvernator Korfjat i cili i lejoi Parganjotët të mbajnë këshillin e tyre të përbërë nga 32 përfaqësues, të cilë emëronin gjykatësit e tyre<ref>William Miller (1908). ''[https://archive.org/details/latinsinlevanta00millgoog The Latins in the Levant: A history of Frankish Greece (1204-1566)]''. E.P. Dutton and Company. f. 534.</ref> dhe popullsia kishte përjashtim nga tatimit.<ref>De Bosset. ''Parga and the Ionian Islands''. 1821. f. 58.</ref><ref>William Miller (1903).  "The Ionian Islands under Venetian Rule." ''The English Historical Review''. '''18'''. (70): 226.</ref> Parganjotët ishin vetëm përgjegjës për shërbimin ushtarak në trevat e tyre.<ref>Miller. ''The Latins in the Levant''. 1908. f. 539.</ref> Ushtarë venedikas, mercenarë italianë ose sllave mbetën nën komandën e guvernatorit, por renditja e tij nuk e mbronte atë nëse ishte i korruptuar nga zemërimi e banorëve, të cilët më shumë se në një rast arrestuan administratorë të keqij.<ref>Miller. ''The Latins in the Levant''. 1908. f. 534.</ref><ref>De Bosset. ''Parga and the Ionian Islands''. 1821. f. 58-59.</ref> Në fillim të sundimit Venedikas, plantacionet e sheqerit në Pargë nuk ishin të zbatueshme financiarisht dhe Venediku sugjeroi që banorët vendas të shkonin në ishullin Andipakso ku toka prodhonte verë të mirë, ose për në Korfuz, që kishte tokë në dispozicion për ta.<ref>De Beauchamp. ''The life of Ali Pacha''. 1823. f. 240-241. “Venice experienced considerable difficulty in managing the Albanians of Parga, who openly returned the contempt which that republic secretly entertained for them. Ædiles were harassed by every kind of subterfuge, demands and claims. Upon the least movement of the Turks, the Parghiotes demanded provisions, which they afterwards sold to the enemies by whom they represented themselves as menaced; a circumstance the more ruinous to the state, as the Venetian chiefs had their share in these depredations. For this reason, being at length tired out with the continual repetition of the dangers and the wants of Parga, and anxious to relieve itself from so troublesome a tributary, the senate several times proposed to the inhabitants to give them the island of Antipaxos, or to cede to them lands in the isle of Corfu”.</ref><ref>Miller. ''The Latins in the Levant''. 1908. f. 533.</ref> Parganjotët këmbëngulën të mbeten aty ku ishin. Historiani William Miller shkroi për Parganjotët se "ata treguan një lidhje emocionale normale për vendlindjen e tyre të lashtë, e cila ishte vendosur mirë për qëllime piraterie, dhe ata, së bashku me përkushtimin për Venedikun nga i cili morën marrëveshje të shkëlqyera për trafikun fitimprurës të shitblerjet e armëve, të dërguara për mbrojtjen e tyre tek osmanëve fqinje".<ref>Miller. ''The Latins in the Levant''. 1908. f. 533-534. "they showed a touching if inconvenient attachment to their ancient home, which was well situated for the purposes of piracy, and they combined devotion to Venice from whom they obtained excellent terms, with the lucrative traffic of selling the weapons sent for their defence to the neighbouring Turks".</ref> Në të njëjtën kohë Parganjotët luftuan me rebelët e tjerë në Çamëri kundër Perandorisë Osmane. Edhe pse Parga ishte fshat i vetëm në rajonin jashtë kontrollin i Perandorisë Osmane, ajo ishte një strehë për luftëtarët kundër osmanët dhe familjet e tyre.<ref>[https://archive.org/details/lifeofalipachaof00londuoft ''The life of Ali Pacha, of Jannina, late vizier of Epirus, surnamed Aslan, or the Lion, from various documents'']. Lupton Relfe. (1822). f. 15.</ref> Gjatë periudhës venedikase, Parga kishte privilegje të rëndësishme, begatinë ekonomike dhe u bë një urë midis trojeve evropiane të Perandorisë Osmane dhe Venedikut.<ref>Douka. ''Χώρος, οπτική αναπαράσταση και αναγνώσεις τοπίων''. 2008. f. 13.</ref> Në 1496, një komunitet i vogël hebraike ishte përmendur të këtë jetuar në Pargë.<ref>Brendan Osswald (2007). [http://books.google.com.au/books?hl=en&lr=&id=3zXFCs9EfEYC&oi=fnd&pg=PA125&dq=Parga+albanians&ots=rMXLYbth9H&sig=o6kEt9pD-lwGMRtOuK4TVi91ay4#v=onepage&q=Parga%20albanians&f=false"The Ethnic Composition of Medieval Epirus"]. në Steven G. Ellis & Lud'a Klusáková (eds). ''Imagining Frontiers, Contesting Identities''. vëllimi II. Edizioni Plus. f. 131.</ref>

Rajoni përreth gjatë mesjetës duroi shumë sulme dhe bastisje nga piratët dhe banditët. Në vitin 1452, 1475 dhe 1499, përforcimet venedikase që erdhën nga Korfuzi parandaluan Pargën nga nga kapja prej ushtrisë osmane. Në 1537, admirali Hajredin Pasha Barbarosa e pushtoi Pargën dhe e dogji, shkatërroi kështjellën dhe shtëpitë brenda saj, pas dështimit për të kapur Korfuzin.<ref>Kâtip Çelebi & James Mitchell (1831). [https://archive.org/details/historymaritime00elgoog ''The History of the Maritime Wars of the Turks'']. Oriental translation fund. f. 65.</ref> Banorët vendas u larguan në malet pranë Pargës deri osmanët u tërhoqën dhe Venedikasit ndihmuan ata të rindërtojnë shtëpitë të tyre.<ref>Miller. ''The Latins in the Levant''. 1908. f. 547, 563.</ref> Në 1657, osmanët gjatë një periudhe tre-vjeçare u përpoqën ta kapnin Pargën, por dështuan. Korfuzi Venedikas pastaj i zgjeroi trevat e tij, që, veç Pargës, përfshinte vendbanimet Sajadhë, Butrint, disa kështjella përgjatë bregdetit të Çamërisë dhe për një kohë, fushën e Frarit,<ref>Miller. ''The Latins in the Levant''. 1908. f. 249, 534.</ref> rajonin e Margëlliçit dhe Paramithinë. Për shkak të këtyre luftërave, kufiri midis Pargës Venedikase dhe Perandorisë Osmane ishte i papërcaktuar sepse nuk kishte asnjë akord për demarkacionin e linjës kufitare, <ref>Mika Hakarrainen (2009). “Venetian presence in Thesprotia”. në Björn Forsén (ed). ''Thesprotia Expedition I: Towards a Regional History''. Suomen Ateenan-Instituutin Säätiö (Fondacioni i Institutit finlandez në Athinë). f. 223,  226.</ref> dhe, si të tilla, vendbanimet pranë Pargës herë pas here ndryshonin administratë qeveritare.<ref>De Bosset. ''Parga and the Ionian Islands''. 1821. f. 57-58. Për shembull, në shekullin 16, 7 fshatra për një kohë u bënë pjesë e territorit të Pargës si: Agjia, Shenica, Livadhari, Guria, Çifliqi, Dobra dhe Zherri. Këto dy fshatrat e fundit nuk ekzistojnë sot për shkak të piraterisë ose braktisjes.</ref> Nga fundi i shekullit 16, deri në fund të shekullit 18, situata u stabilizua. Gjatë administratës së Venedikut, Parga ishte ndërtuar si një kështjellë e fortifikuar me privilegje dhe qeveri vendore që u zhvillua ekonomikisht si një qendër tregtare më shtëpinë doganore në Vallto në bregdet. Ndërkohë, venedikasit urdhëruan mbjelljen e ullishtave, që rezultoi në një pjesë të konsiderueshme e Parganjotëve të jenë marrë në punë me prodhimin e ullinjve dhe vajit. Në Pargë, si në Prevezë, kishte liturvi (mullinj) dhe u prodhua sapun. Gjatë kësaj periudhe, një lëvizje të rëndësishme arsimore ekzistonte nga mësuesit e njohur si murgu Filotheu, Anastas Mospinjoti, Andrea Idromeno, Kristofor Perajko, Agapio Leonardo, etj.. Gjatë periudhës osmane, disa Suliotë kaluan nga Parga për në Ishujt Jon.

=== Paqëndrueshmëria gjeopolitike e fundit të shekullit 18 dhe në fillim të 19-të ===
Në vitin 1797 zona përreth, së bashku me ishujt e Jonit dhe Pargën, shkoi nga kontrolli venedikas në atë të francezëve, të cilët në vitin 1800 e shpallën Pargën me statusin e lirë të qytetit dhe autoritet të gjerë nën mbrojtjen e Portës së Lartë. Deri më 1800, Parga ishte nën kontrollin e rusëve dhe osmanëve të cilët kishin bashkuar forcat për të dëbuar francezët nga Ishujt Jon.<ref>De Bosset. ''Parga and the Ionian Islands''. 1821. f. 60.</ref> Kishte një agjent, banor i Perandorisë Osmane, që u mbështet nga ushtarët ruse që mbrojtën qytezën nga Ali Pasha. Qeveria tradicional komunale e Parganjotëve vazhdoi e pandryshuar nga sundimtarët e rinj. Udhëtari britanik William Martin Leake në 1806, e përshkroi Pargën, "dhe lartësitë prapa saj", si "të mbuluara me ullishte dhe kopshte" dhe që ka "një pamje shumë të kënaqshme nga deti". Parga ishte "e vendosur në anën e pjerrët të një shkëmbi konik, që ndan një gropore të vogël të bregdetit në dy gjiret, të dy të ekspozuar [....] dhe ka pasoja të rrezikshme në dimër për anijet, me përjashtim të anijeve të vogla, të cilat" strehohen "afër rrëzë qytezës, ose pas disa shkëmbinj në anën jugore të portit jugor. Vargmali lidh kepin me malin fqinj dhe ndan dy portet, është i mbuluar me një rrugë të shtëpive, dhe ka një tjetër në plazhin e portin jugor. Mbi shkëmb qëndron një kala, në të cilën banon Beu i dërguar nga Stambolli për të marrë haraçin" që "vendi të qeveriset në të njëjtën mënyrë si Preveza".<ref>William Martin Leake (1835). [https://archive.org/details/gri_000033125008698322 ''Travels in Northern Greece'']. vëllimi III. J. Rodwell. f. 3-4.</ref> Kjo gjendje ishte ende e njëjtë në 1807, kur William Gell vuri në dukje se gjyqtari osman ushtronte kontroll të plotë.<ref>Richard Monckton Milnes (1834). [https://books.google.com.au/books?id=11hknBcSs1UC&pg=PA64&lpg=PA64&dq=William+Gell+Parga&source=bl&ots=NJCOj87uMb&sig=cmcPMuMmRTVrNMyig2ojwey5hUA&hl=sq&sa=X&ei=ahiTVN-SMY__8QWK-4CwDg&ved=0CC4Q6AEwAw#v=onepage&q=William%20Gell%20Parga&f=false ''Memorials of a tour in some parts of Greece: chiefly poetical'']. Edward Moxon. f. 64. "Sir William Gell, who visited it somewhere about this time, relates that he found the political direction of the town under the absolute control of a Turkish magistrate."</ref> 

[[Skeda:Parga.jpg|250px|parapamje|Parga në një gdhendje, prej shekullit 19.]]
Pas traktatit të Tilsitit midis Francës dhe Rusisë, francezët në vitin 1807, rifituan Ishujt Jon dhe Pargën<ref>De Bosset. ''Parga and the Ionian Islands''. 1821. f. 61.</ref> edhe mbetën deri 1814. Nga limani i Pargës, qyteza furnizonte Suliotët me ushqime dhe municion për luftën e tyre kundër Ali Pashës,<ref>Thomas Smart Hughes (1820). [https://archive.org/details/travelsinsicily00hughgoog ''Travels in Sicily, Greece and Albania'']. vëllimi II. J. Mawman. f. 146. "Ali’s resolution to subdue Suli was not a little strengthened by its intimate connexion with Parga and Corfu, affording means to the Russians for sowing dissensions in his states, stirring up a spirit of hostility against his power, and dispersing arms and ammunition amongst his enemies."</ref> dhe ikën në Pargë pas Suli kapitulloi.<ref>Hughes. ''Travels in Sicily, Greece and Albania''. 1820. f.160, 166-167, 169, 173.</ref> Këto Suliotët se bashku me Parganjotët vendas u larguan nga Parga më pas kur qyteza iu shit Ali Pashës nga britanikët.  Gjatë kësaj kohe, Ali Pasha u përpoq të marrë kontrollin mbi Pargës. Aliu kishte luftuar për të krijuar një shtet të centralizuar.<ref>Charles Robert Cockerell (1903). ''[https://archive.org/details/cu31924027883572 Travels in southern Europe and the Levant, 1810-1817: The journal of CR Cockerell]''. Longmans, Green, and Co. f. 236-237; 244-245. "As for Ali Pasha’s government, one has to remember what a chaotic state the country was in before he made himself master of it. The accounts one gets from the elders make it clear what a misery there was. No stranger could travel in it, nor could the inhabitants themselves get about. Every valley was at war with its neighbour, and all were professional brigands. All this Ali has reduced to order. There is law-for everyone admits their impartially as compared with that or rulers in other parts of Turkey-and there is commerce. He has made roads, fortified the borders, put down brigandage, and raised Albania into a power of some importance in Europe.  That in arriving at this end he has often used means which civilised nations disprove is no doubt true, but there has been in the first place gross exaggeration as to the crimes attributed to him: for instance, that he sees fifteen or twenty heads cut off every day before breakfast, whereas in point of fact there has not been such a thing as a public execution in the past year; and then, in the second, one must make allowance for the ferocious manners amongst which he was brought up."</ref> Për Aliun, Parga ishte bërë një strehë për grabitësit dhe të tjerët që ishin kundër Pashallëkut të Janinës<ref>De Beauchamp. ''The life of Ali Pacha''. 1823. f. 101.</ref><ref>John Cam Hobhouse (1813). [https://archive.org/details/gri_000033125008733186 ''A Journey through Albania, and other provinces of Turkey in Europe and Asia, to Constantinople, during the years 1809 and 1810'']. vëllimi I. James Cawthorn. f. 169. "The character of the Pargiotes is amongst the worst of the Albanians: their connexion with the Christian states has taught them only the vices of civilization, and they are not less ferocious, but are become more refined in their cruelty and violence. Their town is the refuge of many of the robbers whom Ali has driven from the mountains".</ref><ref>Tertius T. C. Kendrick (1822). [http://books.google.com.au/books?id=v7sNAAAAQAAJ&printsec=frontcover&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false ''The Ionian Islands: Manners and Customs'']. James Haldane. f. 44. “Why Parga came to be a nest of banditti and villains, can be accounted for by the open manner in which all who fled from Ali Pacha were received by the natives. Previously to Ali’s assuming the government of Albania, the country was infested to a lamentable degree with daring and ferocious tribes, who lived solely on plunder. These were reduced in time by the vigilance and unceasing activity of the Pacha, who put most to the sword; the remainder escaping to Parga, where they found protection. These became united with the people by intermarriages; and never, to this day, were their principles changed”.</ref> dhe ai kërkoi të sjellë këtë zonë strategjike nën kontrollin e tij. Nën Gjeneralin Berthier, kryekomandanti i Korfuzit, francezët kishin mbështetur vendosmërisht Parganjotët kundër Aliut.<ref>Hughes. ''Travels in Sicily, Greece and Albania''. 1820. f. 183-184.</ref>  Në 1812, tërheqja e Napoleonit nga Moska inkurajoi Aliun në përpjekje për të kapur fshatin [[Agjia]], një vendbanim i lartë në kodrat mes Pargës dhe [[Arpica|Arpicës]], si një hap i parë për kapjen të Pargës. Aliu u zmbraps me humbje të rënda.<ref>Hughes. ''Travels in Sicily, Greece and Albania''. 1820. f. 200-201.</ref> Nën sundimin francez, pirateria Parganjote u ndalua dhe disa piratë famëkeqë u varën.<ref>Kendrick. ''The Ionian Islands''. 1822. f. 43.</ref>

Në 1814, me Francën e tërhequr nga në të gjitha frontet ushtarake, Aliu u përpoq për herë të dytë të pushtonte Pargën dhe mbrojtësit franceze.<ref>De Bosset. ''Parga and the Ionian Islands''. 1821. f. 63.</ref> Një ushtri e madhe ishte mbledhur në shkurt 1814 dhe u dërgua kundër Pargës. Forcat e Aliut e morën fshatin Agji, por në avancimin e mëtejshëm ata u mundën nga topat e breshëria franceze dhe nga qitje me mushqetë e Parganjotasve.<ref>Gherardini & Perrhaibos. ''History of Suli and Parga''. 1823. f. 239-240.</ref> Forcat e Aliut ikën në çrregullim dhe lanë prapa shumë të vdekur si nipi i Aliut, Daut Beu, i cili komandoi sulmin.<ref>De Bosset. ''Parga and the Ionian Islands''. 1821. f. 63-66.</ref> Forcat e Aliut arritën të mbajnë Agjinë, ku Aliu ndërtoi një fortesë në mes të atij fshati dhe fshatit Rrapëz.<ref>De Bosset. ''Parga and the Ionian Islands''. 1821. f. 66.</ref> Deri në mars 1814, ishulli Pakso u kap nga komandanti britanik kolonel Church dhe garnizoni francez në Korfuz ishte i izoluar.<ref name="ReferenceA">De Bosset. ''Parga and the Ionian Islands''. 1821. f. 67.</ref> Garnizoni i vogël francez në Pargë ende kishte mbetur. Kuptuarit me fatet e dështimit francez, Parganjotët kontaktuan britanikët në Pakso dhe kërkuan mbrojtjen e tyre.<ref name="ReferenceA"/> Gjenerali Campbell, i cili komandoi forcat britanike në Ishujt Jon u kërkoi Parganjotëve për të çarmatosur garnizonin francez, të cilat kishin kërcënuar të shpërthenin fortesën, nëse të ishin sulmuar.<ref>De Bosset. ''Parga and the Ionian Islands''. 1821. f. 68-71.</ref> Campbell admironte Parganjotët. Ai raportoi: "Banorët janë greko shqiptarë, tepër këmbëngulës të lirisë së tyre, dhe lirisë e komunitetit të vogël e tyre, dhe zakonisht i kundërt për dominimin e turqve. Ata janë një popull i guximshëm dhe i pavarur, por, në të njëjtën kohë, i urtë dhe i lehtë për t'u komanduar kur trajtohen në mënyrë liberale dhe me të drejtë; edhe të gjithë popullsia mashkull janë të trajnuar në armë dhe njohës të përdorimit të tyre".<ref>Hughes. ''Travels in Sicily, Greece and Albania''. 1820. f. 203. “The inhabitants are Albanian Greeks, extremely tenacious of their freedom, and of the liberty of their small community, and habitually adverse to the domination of the Turks. They are a spirited and independent people, though at the same time docile and easy to command when treated liberally and justly; and all the male population are trained to arms and expert in the use of them".</ref> Thomas Smart Hughes, një udhëtar britanik i pranishëm në rajonin në atë kohë, përshkroi si Parganjotët larguan francezët."Një flamur anglisht, fshehur nën brezin të një djalë, ishte sjellë në fortesë pa dyshim e ngacmimit; një sinjal ishte dhënë nga kumbues të një zile për komplotistëve, të cilët nxituan përpara, çarmatosën rojtarët, i zunë pjesën tjetër të garnizonit, dhe ngritën flamurin britanik në vend të flamurit francez".<ref>Hughes. ''Travels in Sicily, Greece and Albania''. 1820. f. 202. "An English flag, concealed under the girdle of a boy, was brought into the fortress without exciting suspicion; a signal was given by ringing a bell to the conspirators, who rushed forwards, disarmed the sentinels, seized upon the rest of the garrison, and hoisted the British standard in place of the tri-coloured flag".</ref> Hughes përshkroi se fortesa ishte e dobët dhe topat e pakët që kishte ishin të mjaftueshme për të mbajtur ushtrinë e Aliut në distancë.<ref>Hughes. ''Travels in Sicily, Greece and Albania''. 1820. f. 201.</ref> 

Në 1814, qyteza ra nën sundimin britanik. Me Traktatin e Parisit, nënshkruar në 5 nëntor 1815 dhe rivendosjen e paqes në Evropë, Ishujt e Jonit ishin bërë një shtet autonom nën mbrojtjen ekskluzive të Britanisë së Madhe dhe u quajtën Shtetet e Bashkuara të Ishujve Jon. Parganjotët që kishin një marrëdhënie të ngushtë me Ishujt Jon u vunë nën sundimin e britanikëve. Gjatë sundimit britanik, udhëtari Tertius T. C. Kendrick ishte në Pargë. Ai e përshkroi "hyrjen në Pargë" si të "komanduar nga një bateri ngritur mbi një shkëmb" që kishte një spital të izoluar për leprozët i ndërtuar në majë. "Kalaja" ishte "e vendosur në një shkëmb të lartë konik, apo skërkë [....] së bashku me shtëpitë në të", e cila në "shikim të parë", kishte bërë vendbanimin "të pasulmueshëm, cka megjithatë" ishte "larg nga të qenit rast".<ref>Kendrick. ''The Ionian Islands''. 1822. f. 39.</ref> Qyteza e Pargës ishte përbërë nga "shtëpitë e shpërndara nga të gjitha anët, pa rregullsi, duke filluar nga të rrëzinës, në afërsi të plazhit të detit, dhe duke u ndërprerë në portat të kalasë". Shtëpitë ishin të "rrethuar nga mure" me kopshte të afërta. Shtëpitë kishin në "të gjitha anët" vrima, që ishin gati "kur rasti e kërkonte, të nisnin qitjen" me armiqtë.<ref>Kendrick. ''The Ionian Islands''. 1822. f. 40.</ref> Parga kishte tokë pjellore me "ullishte dhe portokallishte, limona të athët, kedra" dhe shumë "gardhe të përbëra vetëm nga mërsini", aroma e të cilit "shpërndahet mbi të gjithë luginën".<ref>Kendrick. ''The Ionian Islands''. 1822. f. 41.</ref> Nuk kishte shumë prodhim në Pargë dhe ka pasur disa dyqane ku shiteshin kryesisht armatime, por "tregtia" ishte "e vogël".<ref>Kendrick. ''The Ionian Islands''. 1822. f. 45.</ref>

=== Blerja e Pargës nga Ali Pasha dhe emigrimi të Parganjotëve në Korfuz ===
Traktati i Parisit në 1814 nuk kishte asnjë referim për ardhmërinë e Pargës dhe shqetësimi u ngrit mes popullsisë të qytezës.<ref>De Bosset. ''Parga and the Ionian Islands''. 1821. f. 71-72.</ref> U bë e qartë se Perandoria Osmane kishte një marrëveshje të arritur në 1800 me Rusinë që tokat jodetare të Venedikut duhet të aneksohen nga Sulltani, i cili nisi të kërkojë Pargën si çmimin e pranimit së tij për Britaninë e Madhe si fuqia mbrojtëse mbi Ishujt e Jonit.<ref>Hughes. ''Travels in Sicily, Greece and Albania''. 1820. f. 145, 204, 350.</ref> Komandanti i ri britanik i Ishujve Jon, Thomas Maitland, dhe shumë prej stafit të tij ishin dakord për atë arësye gjeopolitike që preferuan osmanët mbi Parganjotët. Maitland, dëshironte të forcojnte Ali Pashën dhe të zvogëlonte ndikimin vendor rus duke ia shitur Pargën Aliut, i cili kishte rrethuar për vite qytezën dhe nuk arrinte ta pushtonte.  Ali Pasha gjatë gjithë kësaj kohe ndërtoi një kështjellë në një kodër pranë fshatit Rrapëz, për të rrethuar Pargën dhe t'iu prerë kontaktin me pjesën tjetër të Çamërisë dhe Sulit. Maitland përzgjodhi nënkolonel C.P. de Bosset, një oficer zviceran, i cili në këtë kohë u kishte shërbyer britanikëve për më shumë se 20 vjet, që të shkonte më mars 1817 në Pargë për të komanduar garnizonin britanik dhe për të informuar banorët për marrëveshjet ndërmjet Britanisë dhe Perandorisë Osmane.<ref>De Bosset, ''Parga and the Ionian Islands''. 1821. f. 1-2, 6, 75.</ref> Ai kishte qenë akord që Parganjotët, të cilët nuk pranuan të mbeten nën Perandorinë Osmane, duhet të jenë e lirë të emigrojnë dhe të kompensohen për çdo pronë lënë prapa. Një komisioner osman nga Stambolli arriti në Janinë dhe propozoi që kalimi i pushtetit të ndodhë menjëherë.<ref>De Bosset. ''Parga and the Ionian Islands''. 1821. f. 81-82, 92-94.</ref>

[[Skeda:Francesco Hayez 013.jpg|250px|parapamje|Emigrimi i Parganjotëve, siç është parafytyruar nga piktori Francesco Hayez.]]
Maitland udhëzoi de Bosset se qëndrimi i tij në Pargë do të jetë vetëm dy javë para se të kthehej në Zante (sot: ''Ζάκυνθος/Zákinthos'') si një guvernator ose ''rezident''.<ref>De Bosset. ''Parga and the Ionian Islands''. 1821. f. 74-75.</ref> De Bosset u përpoq të mos zbulojë se britanikët negocionin me Aliun, por vetëm me Perandorinë Osmane.<ref>De Bosset. ''Parga and the Ionian Islands''. 1821. f. 76-77.</ref> Parganjotët dyshuan të mos jetë rasti dhe ofruan të paguajnë shpenzimet e garnizonit britanik që të mbetet në Pargë.  Pasiguria e gjendjes solli tregtinë të ndalohet dhe shumë njerëz filluan të jenë në skamje.<ref>De Bosset. ''Parga and the Ionian Islands''. 1821. f. 78-79.</ref> Aliu i kontribuoi gjendjes me ndalimin e furnizimeve ushqimore.<ref>De Bosset. ''Parga and the Ionian Islands''. 1821. f. 79.</ref> Shumica e Parganjotëve nuk ishin të përgatitur për të jetuar nën Aliun, se kishin frikë të humbisnin shumicën e pronave të tyre ose duke u skllavëruar.<ref>De Bosset. ''Parga and the Ionian Islands''. 1821. f. 80-81.</ref> Më pas, një vlerësim i pronës të tyre u bë. Ky proces mori më shumë se ç'ishte planifikuar, sepse Aliu nuk donte të paguante më shumë se ishte absolutisht e domosdoshme.<ref>De Bosset. ''Parga and the Ionian Islands''. 1821. f. 101-102.</ref> Aliu këmbënguli se çdo Parganjot duhet marrë në pyetje të paktën dy herë, po mori të njëjtat përgjigje për pronat e tyre.<ref>De Bosset. ''Parga and the Ionian Islands''. 1821. f. 105-106.</ref> Aliu gjithashtu la të kuptohet se disa nga ushtrinë e tij duhet të dërgohen në Pargë, por de Bosset nuk pranoi ofertën.<ref>De Bosset. ''Parga and the Ionian Islands''. 1821. f. 88-89, 96-97.</ref> De Bosset më vonë u tërhoq nga Parga pas katër muajsh dhe u dërgua në Zante, ku ai u ishte emëruar president i gjykatës penale për popullsinë vendore.<ref>De Bosset. ''Parga and the Ionian Islands''. 1821. f. 6-7.</ref> De Bosset dha dorëheqjen e tij dhe mendonte se ai ishte i pakualifikuar për atë pozitë.<ref>De Bosset. ''Parga and the Ionian Islands''. 1821. f. 7.</ref> Në ato ditë, ajo ishte procedura për ta bërë këtë në mënyrë që të pyetje vlefshmërinë ose përshtatshmërinë e asaj punë. Maitland, gjithsesi, e pranoi dorëheqjen dhe deklaroi de Bosset të jetë "paqëllim".<ref>De Bosset. ''Parga and the Ionian Islands''. 1821. f. 7-8.</ref> 

Më vonë, kur de Bosset u kthye në Angli, ai Bosset paditi Maitland për shpifje dhe për prishjen e reputacionit të tij dhe mori £ 100.<ref>De Bosset. ''Parga and the Ionian Islands''. 1821. f. 383-507.</ref>  Ndërkohë, vlera e 830 shtëpive dhe 31.000 drurët e ullirit në Pargë u vlerësuan të ishin £ 500.000.<ref>Richard Alfred Davenport (1837). [https://archive.org/details/lifealipashatep00algoog ''The life of Ali pasha of Tepelini'']. Thomas Tegg and Son. f. 269-270.</ref><ref>De Bosset. ''Parga and the Ionian Islands''. 1821. f. 102.</ref> Aliu refuzoi të paguajë çmimin dhe arriti të shkurtojë vlerësimin dhe të mos pranojë pagesën e tokave pa ndërtesa apo pa kultivim. Britanikët pastaj arritën në shifrën e  £ 276.075 dhe shifra e përfaqësuesit osman ishte £ 56.756. Pas bisedimeve të gjata, Maitland ra në dakord për të pranuar shumën prej £ 150.000 në emër të Parganjotët.<ref>De Bosset. ''Parga and the Ionian Islands''. 1821. f. 110.</ref> Blerja e Pargës  ishte bërë nga mbledhja e fondeve në pashallëkun e Janinës. Më 28 prill 1819, britanikët ia shiten Pargën Ali Pashës. Para evakuimit të tyre, më 15 prill, imazhet e shenjtorëve ishin marrë nga kishat dhe eshtrat stërgjyshore të të vdekurve hequr dhe rivarrosur në disa shpella në Krioner, disa ishin djegur ose hedhur në det dhe të tjerët u shpunë në Korfuz.<ref>De Bosset. ''Parga and the Ionian Islands''. 1821. f. 115.</ref> Ata e bënë këtë sepse kishin frikë që shqiptarët [[mysliman]]ë do t'i përdhosnin varret.<ref>Hughes. ''Travels in Sicily, Greece and Albania''. 1820. f. 207.</ref> Aliu filloi grumbullimin e ushtrisë të tij afër Pargës, ndërsa anijet transporti nuk kishin  mbërritur akoma për të marrë Parganjotët.<ref>De Bosset. ''Parga and the Ionian Islands''. 1821. f. 114-115.</ref>  Në pasditë, ata hipën në një anije të quajtur ''Ganymede'' dhe shkuan në Korfuz.<ref>Hughes. ''Travels in Sicily, Greece and Albania''. 1820. f. 209.</ref> Ata ishin të lejuar të merrnin disa pasurin personale me vete.<ref>De Bosset. ''Parga and the Ionian Islands''. 1821. f. 115-116.</ref> Parga dhe kalaja e saj u dorëzuan më 10 maj 1819.<ref>De Bosset. ''Parga and the Ionian Islands''. 1821. f. 117-118</ref> Do të ishte marrja e fundit territoriale të Aliut. Pas disa kohë, ai vizitoi Pargën dhe admironte bukurinë e saj skenike<ref>De Bosset. ''Parga and the Ionian Islands''. 1821. f. 118.</ref> dhe autorizoi që renovimet të gjera të bëhen për kalanë e Pargës, që u mbaruan në 1820.<ref>Tassos A. Mikropoulos (2008). [http://earthlab.uoi.gr/escutis/Books/ESCUTIS_complete_publication.pdf ''Elevating and Safeguarding Culture Using Tools of the Information Society: Dusty traces of the Muslim culture''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160205065444/http://earthlab.uoi.gr/escutis/Books/ESCUTIS_complete_publication.pdf |date=5 shkurt 2016 }}. Earthlab. f. 417.</ref> Rreth 3000 Parganjotë ishin detyruar të linin shtëpitë e tyre dhe të bëheshin refugjatë në Ishujt Jon.<ref>De Bosset. ''Parga and the Ionian Islands''. 1821. f. 118-119.</ref><ref>Peter Edmund Laurent (1821). ''[https://archive.org/details/recollectionsac00laurgoog Recollections of a classical tour through various parts of Greece, Turkey, and Italy: made in the years 1818 & 1819]''. G. and W. B. Whittaker. f. 229.</ref><ref>Frances Thurtle Jamieson (1820). ''[https://archive.org/details/popularvoyagestr00jamirich Popular voyages and travels throughout the Continent & islands of Europe in which the geography, character, customs, and manners of nations are described, and the phenomena of nature most worthy of observation are illustrated on scientific principles]''. G. & W.B. Whittaker. f.  471.</ref> Kujtesës kolektive ishin ruajtur të pikëllimin dhe fluturimin e tyre në Korfuz si ngjarje të rëndësishme dhe tragjike në historinë e qytezës. Pas vdekjes së Ali Pashës, disa Parganjotë në Ishujt Jon ishin kthyer përsëri në Pargë.<ref>Chirol. ''Twixt Greek and Turk''. 1881. f. 228. "some even of the families who had emigrated to the Ionian Islands were at last induced to return to their former homes.”</ref> Më pas nën kohën osmane, qyteza i humbi privilegjet e shekujve të mëparshëm.

Sjellja e britanikëve me Parganjotët ngjalli reagime të ndryshme dhe një protestë në Evropën perëndimore të krishterë.<ref>Douka. ''Χώρος, οπτική αναπαράσταση και αναγνώσεις τοπίων''. 2008. f. 13-14.</ref><ref>Peter Cochran (2000). "The Sale of Parga and The Isles of Greece". ''The Keats-Shelley Review''. '''14'''. (1): 42-51.</ref><ref>Jorgen Erik Nielsen (1969). "Parga, a Verse Tale Attributed to Byron". ''English Studies''. '''50'''. (1-6): 397-405.</ref> Në kulturën greke u thurkënga popullore "Parga" që përshkroi çrrënjosjen e Parganjotëve. Poeti italian Giovanni Berchet e përshkroi gjendjen e vështirë të popullit në veprën e tij: ''I Profughi di Parga'' në 1820,<ref>Giovanni Berchet (1820). [http://www.liceoberchet.it/storia/profughi_parga.htm "I Profughi di Parga"]. ''Liceo Classico Giovanni Berchet''. vizituar në 5 janar 2015.</ref> nga e cila u frymëzua piktori Francesco Hayez i cili prodhoi një pikturë me të njëjtin emër (1831). Kurse, De Bosset botoi një libër të këtyre përvojave titulluar''Parga and the Ionian Islands'' në 1821.

=== Sundimi osman në shekullin e 19-të dhe fillimi i shekullit 20-të===
[[Skeda: IAN 0728 Salvator 1907 Parga.jpg|parapamje|left|Pamja e kalasë të Pargës. Rreth vitit 1907.]]

Ngaqë Parga ishte rrethuar nga gjeografia malore në një periudhë të zgjatur të sundimit Venedikas, Parga ishte një vendbanim me popull që ishin kryesisht greqishtfolës ortodoks deri 1819.<ref>De Bosset. ''Parga and the Ionian Islands''. 1821. f. 48.</ref><ref>Μιχάλης Κοκολάκης (2003). [http://helios-eie.ekt.gr/EIE/bitstream/10442/8080/1/N01.074.0.pdf ''Το ύστερο Γιαννιώτικο Πασαλίκι: χώρος, διοίκηση και πληθυσμός στην τουρκοκρατούμενη Ηπειρο (1820-1913)'']. EIE-ΚΝΕ. f. 51.</ref><ref>Hammond. ''Epirus''. 1967. f. 28. “Parga is the only port on the west coast of Epirus which has remained predominantly Greek-speaking, and this is doubtless due to the special protection it received from Venice between 1401 and 1797”.</ref> Me largimin e shumicën e banorëve Parganjotë në Korfuz, pasi Parga u bë pjesë e Perandorisë Osmane dhe pas Luftës Greke e Pavarësisë (1821-1832), Perandoria Osmane u dha toka refugjatëve myslimanë nga Morea (Peloponezi), që u vendosën në Pargë<ref>Chirol. ''Twixt Greek and Turk''. 1881. f. 227. “When the war of independence drove many of the Musulman inhabitants out of the Morea, the Turkish government gave the refugees grants of land about Parga”.</ref> si dhe në fshatrat fqinje si Arpica.<ref>Rrapaj. ''Fjalori Onomastik i Epirit''. 1995. f. 273.
Për shembull, disa Arbëreshë (shqiptarë) myslimane (arvanitas myslimanë; gr: ''Μουσουλμάνους Αρβανίτες/Mousloumánous Arvanítes'') nga rajoni [[Bardhunja]] (gr: ''Βαρδούνια/Vardhoúnia'') në Greqi jugore, u strehuan në Pargë dhe disa fshatra të tjera bregdetare në Çamëri, që ishin të banuar nga shqiptarë myslimanë.</ref> Me kalimin e kohës, këtyre refugjatëve iu shtuan refugjatë të tjerë shqipfolës ortodoksë dhe shqiptarë myslimanë nga vendbanime të afërta, që u vendosën gjithashtu në Pargë.<ref name="Rrapaj. 1995"/><ref>Chirol. ''Twixt Greek and Turk''. 1881. f. 227-228. “Gradually the new colonists were joined by people from the interior who were attracted by the fertility of the soil”.</ref> Disa myslimanë u zhvendosen gjithashtu në Pargë nga Thesalia,<ref>Douka. ''Χώρος, οπτική αναπαράσταση και αναγνώσεις τοπίων''. 2008. f. 14.</ref> kur u bë pjesë e Greqisë në 1881. Në këtë kohë, Parga vazhdoi të jetë ende një vendbanim dygjuhësh me disa myslimanë shqiptarë që dinin edhe shqip dhe greqisht.<ref>Lambros Baltsiotis (2011). [http://ejts.revues.org/4444 ''The Muslim Chams of Northwestern Greece: The grounds for the expulsion of a “non-existent” minority community'']. European Journal of Turkish Studies. "It’s worth mentioning that the Greek speaking Muslim communities, which were the majority population at Yanina and Paramythia, and of substantial numbers in Parga and probably Preveza, shared the same route of identity construction, with no evident differentiation between them and their Albanian speaking co-habitants. These last mentioned Muslim communities were in some cases bilingual in Greek and Albanian (see the specific chapter “La question de la langue dans quelques villes et bourgades de l’Épire”, in Lambros Baltsiotis,L’albanophonie dans l’État grec. Expansion et déclin des parlers albanais, diplôme de l’EHESS, Paris, 2002, pp. 305-312)".</ref> 

Në 1849, udhëtari [[Edward Lear]] kaloi nëpër Pargë dhe rrethinat e saj. Ai admironte rajonin përreth për "kultivimin" e ullishtave që "mbulonin të gjitha kodrat përreth, dhe rrinin mbi shkëmb dhe skërkë buzë detit".<ref>Edward Lear (1851). [https://archive.org/details/journalsoflands00learuoft ''Journals of a landscape painter in Albania'']. London R Bentley. f. 372.</ref> Lear e gjeti pjesën e vjetër të Pargës, si "një qytezë" me një "kështjellë" që përbëhet nga "muret e vjetra të rrënuara" dhe ishte "shkretuar".<ref>Lear. ''Journals of a landscape painter in Albania''. 1851. f. 372-373.</ref> Pas ngjarjes së vitit 1819, një qytezë e re që ishte "piktoreske", u themelua "në breg [...] me dy xhamitë e saj".<ref name="Lear. 1851">Lear. ''Journals of a landscape painter in Albania''. 1851. f. 373.</ref> Rajoni me vendet "shkëmbore dhe kalaja e çmontuar [...,] ishujt në gji dhe rritja e pasur e shpateve të ullirit përreth" formuan "një pikturë të karakterit krejtësisht e bukur [....] që ngjan më shumë me një skenë italiane sesa me një greke, por kjo është e pamundur plotësisht të mendohet me kënaqësi në një vend, historia e të cilit është aq melankolike dhe e dhimbshme".<ref name="Lear. 1851"/> Në qershor 1853, udhëtari britanik Henry Fanshawe Tozer, vizitoi Pargën dhe e gjeti "vendin [....] piktoresk" në një zonë të "pemëve të ullirit [....] nga të cilat janë mbuluar kodrat në anën e tokës të qytezës".<ref>Henry Fanshawe Tozer (1869). ''[https://archive.org/details/researchesinhig00tozegoog Researches in the highlands of Turkey; including visits to mounts Ida, Athos, Olympus, and Pelion, to the Mirdite Albanians, and other remote tribes]''. vëllimi II. John Murray. f. 220.</ref> "Bregdeti në këtë pikë" u përball "në jug një port i vogël natyror formohet nga dy ose tre ishuj shkëmborë të cilat qëndrojnë para saj. Pas një shkëmbi, në bri perëndimor të këtij gjiri qëndron qyteza e vjetër, tani shënuar nga shtëpitë e rrënuara dhe nga një kështjellë turke. Në krahun lindor" ishte kisha e "Shën Thanasit. Jashtë fortesës qëndron qyteza e re, që shtrihet poshtë në plazh, me një minare të bardhë, që rezulton të jetë një pronë osmane".<ref>Tozer. ''Researches in the highlands of Turkey''. 1869. f. 220.</ref> 

[[Skeda: IAN 0723 Salvator 1907 Parga from St Athanasios.jpg|parapamje|djathtas| image_skyline e Pargës. Rreth vitit 1907.]]
Në 1863, udhëtari britanik Emily Anne Beaufort Smythe Strangford qëndroi në Pargë për disa ditë. Qyteza ishte "piktoreske", e kurorëzuar nga "një kep i mirë me anët të pjerrët", plazhet dhe "ullishtet".<ref>Emily Anne Beaufort Smythe Strangford (1864). ''[https://archive.org/details/easternshoresad00visgoog The eastern shores of the Adriatic in 1863. With a visit to Montenegro]''. Richard Bentley. f. 53.</ref> Ndërsa në Pargë, ka pasur një kafene që ishte frekuentuar nga vendasit. Ka pasur një bej osman vendas dhe Parganjotët "vishnin [....] të ndritura e të kënaqura, kostumet më të mira" në rajon dhe ullinjtë e Pargës ishin "thënë të jenë më të mira në Adriatik" dhe Ishujt Jon.<ref>Strangford. ''The eastern shores of the Adriatic''. 1864. f. 53-54.</ref> Në 1880, udhëtari britanik Valentine Chirol vërejti se popullsia e Pargës ishte "e përbërë në pjesë pothuajse të barabarta nga myslimanë dhe të krishterë" që jetonin "në miqësi të mirë e të zbutuar". "Tregtia" ishte "e begatë" dhe "anije të vogla greke dhe italiane" morën prodhimet agrume të Pargës dhe "ngarkesat e bollëkut të ullinjve për në Pakso", ku "vaporët austriake" do të "mbartnin ata për në Triestë dhe Brindizi edhe në tregjet e Evropës qendrore dhe jugore".<ref>Chirol. ''Twixt Greek and Turk''. 1881. f. 228.</ref> Chirol e përshkroi "kështjellën" e Pargës si "një fortesë piktoreske venedikase me mure të shpërndara, që shtrihen drejt lart shpatit të kodrës", por "mezi" të kishte në kohën e tij "ndonjë përdorim strategjik".<ref>Chirol. ''Twixt Greek and Turk''. 1881. f. 229.</ref> Në fillim të shekullit 20, popullsia e Pargës ishte përbërë nga 4.000 greqishtfolës dhe shqipfolës ortodoksë dhe 1.400 shqiptarë myslimanë.<ref>Λουδοβίκος Σαλβατώρ (1997). ''Πάργα''. Σμπίλιας. f. 39.</ref> Më 23 shkurt 1913, Parga u bë pjesë e shtetit grek dhe shumë nga pasardhësit e Parganjotëve në Korfuz u rikthyen.

=== Sundimi greke gjatë periudhës midis dy luftërave ===
[[Skeda: Parga Purger 13372.jpg|parapamje|left|Parga në fillim të shekullit 20.]]
Vetëm disa vjet pasi u bë pjesë e Greqisë në 1913, Parga dhe disa vendbanime përreth u hoqën administrativisht nga Thesprotia (shqip: Çamëria) dhe u përfshinë në qarkun e Prevezës. Kjo iniciativë ishte marrë nga deputeti i atëhershëm dhe Ministri i Luftës, Theodoro Havini në dy ndryshime administrative të qeverisë për Pargën në vitin 1928 dhe në 1946 gjatë qeverisjes së Sofuli. Parga dhe vendbanimet fqinje iu bashkangjitën qarkut të Prevezës: [[Agjia]], Rrapeza, [[Spllanca]], [[Tabani]], [[Kastria (Pargë)|Kastria]], [[Koroni]], [[Lëkurësi]], [[Stanova]] dhe [[Trikopallku]]. Së bashku me këto fshatrat fqinje të gjitha mbeten e të ndarë gjeografikisht nga pjesa tjetër e qarkut të Prevezës. Arsyet kryesore të qeverisë greke ishin që Parga të ndahej nga qarku i Thesprotisë për lidhjet historike-kulturore dhe gjeografike, si dhe për arësye politike, ekonomike dhe praktike arësyet për shkak të turizmit, pra që Parga të mos humbiste autonominë e saj administrative dhe të mbetet komunë. Së fundmi, për arësye historike Parga ishte e veçantë nga pjesa tjetër e Çamërisë. 

Gjatë luftërave ballkanike dhe gjatë shkëmbimit të popullsive midis Turqisë dhe Greqisë, shteti grek ka përdorur taktika të ngacmimit që ishin të kryera nga grupe paramilitare vendore për të vënë presion mbi myslimanët shqiptarë vendas që të emigrojnë në Turqi.<ref>Baltsiotis. ''The Muslim Chams of Northwestern Greece''. 2011."The presence of a population considered hostile to national interests near the frontier caused anxiety to Greek officials which was exacerbated by a militaristic perception of security and territory. The central Greek state was eager to push the “hostile” population to migrate to Turkey. To that end it utilized harassment tactics which were carried out by local paramilitary groups. This was a practice that was well known and had been adopted as early as the period of the Balkan Wars. In other cases it just forced people to leave the country, after handing down ultimatums... For example, that was the case with some families in Parga".</ref> Në Pargë, ata detyruan njerëzit të largohen nga vendi, pas dorëzimit të ultimatumit dhe klasifikimit të shqiptarëve myslimanë të Pargës si "me prejardhje turke" në 1923 dhe duke përfshirë ato në shkëmbimin e popullsive.<ref>Baltsiotis. ''The Muslim Chams of Northwestern Greece''. 2011."According to a basically common legal process, a few hundred more individuals, Muslims, living mostly in urban centers declared themselves to be of “Albanian origin” and some others obtained Albanian nationality and thus avoided their inclusion in the exchange process. On the other hand the (Muslim) population of Preveza, and the majority of that of Yanina and of the small towns of Konitsa, Parga and Poghoniani (ex-Voshtina), were considered “Turks by origin” and were included in the exchange of the populations".</ref><ref>Konstantinos Tsitselikis (2012). ''Old and New Islam in Greece: From historical minorities to immigrant newcomers''. Martinus Nijhoff Publishers. f. 76. “In effect, Greece was seeking to reduce the population of those who would have the right to remain in Greece... During the first weeks of the application of the population exchange, Greece asked the special permission of the Council before transporting to Turkey some 1,500 Albanian-speaking Muslims from Parga (Epirus), as not being of Albanian origin. League of Nations, Official Journal, November 1924, (Part II): 1655. See also relevant documents in E. Destani, vol. 4, 2003: 489”.</ref> Në këtë mënyrë rreth 1,000 njerëz nga Parga dhe Konica, u dërguan në Turqi,<ref>Hikmet Öksüz (2006). ''[http://books.google.com.au/books?id=MoSMbBim3aIC&pg=PA54&lpg=PA54&dq=Koni%C3%A7e+arnavut&source=bl&ots=GsQR1i2PM8&sig=-1sDxZgG30JiapCslYCAH2dM2q8&hl=en&sa=X&ei=EQhyVPysINeE8gXHkoGQDw&ved=0CD8Q6AEwBQ#v=onepage&q=Koni%C3%A7e%20arnavut&f=false Batı Trakya Türkleri: Makaleler]''. KaraM. f. 54-55. "Bunların yanında ilk önce Arnavut olduğu gerekçesiyle mübadele dısı tutulan Çamlık halkından. Parga kazasında yaşayanlar ve Koniçe’ den Parga’ya gelenlerin Muhtelit Mübadele Komisyonu’nca yapılan inceleme neticesinde Türk oldukları anlaşılan 1.000 kişinin mübadeleye tabi omaları kabul edilmişter".</ref> që në prag të shkëmbimit e popullsisë, Parga kishte ndërmjet 1.000 deri 1.500 shqiptarë myslimanë.<ref>Baltsiotis. ''The Muslim Chams of Northwestern Greece''. 2011. "According to various estimations the Muslim population of the town... Parga, would lie between 10 to 15 hundred persons.</ref> Gjithashtu disa shqiptarë myslimanë në Pargë ende kishin shtetësi osmane në 1913, por në kohën e shkëmbimit të popullsive, ata kishin braktisur shtetësinë osmane e tyre.<ref name="Tsitselikis. 2012">Tsitselikis. ''Old and New Islam in Greece''. 2012. f. 196.</ref> Qeveria greke ndonëse kishte konsideruar ata të jenë "turq" dhe bëri thirrje atyre që të largohen nga vendi.<ref name="Tsitselikis. 2012"/> Nëpërmjet një peticioni nga personalitete të njohura vendase në emër të 20 familjeve të prekura dhe ndërmjetësimin e Lidhjes së Komitetit të Kombeve, qeveria greke i dha ankuesve statusin e "jo-shkëmbyeshëm" dhe më pas shtetësinë greke.<ref name="Tsitselikis. 2012"/> Këto shqiptarë formuan komunitetin mysliman shqiptar të mbetur në Pargë gjatë periudhës midis dy luftërave. Ka pasur edhe mosmarrëveshjet mbi pronat fetare me autoritetet greke rreth kufizimeve të imponuara mbi pronat e vakëfit lidhur me xhaminë dhe pronat e vakëfit të aneksuar, që i përkisnin disa myslimanëve të mbetur.<ref name="ReferenceB">Tsitselikis. ''Old and New Islam in Greece''. 2012. f. 363.</ref> Ajo është themeluar më vonë nga një komitet i Lidhjes së Kombeve në 1932 se pronat e vakëfit ishte ''de fakto'' nën kontrollin e komunitetit vendor dhe një imam që administronte xhaminë.<ref name="ReferenceB"/> Një pjesë e popullsisë myslimane shqiptare në Pargë ishin pronarë të mëdhenj tokash dhe ata ishin të detyruar të shesin disa nga tokat e tyre.<ref>Tsitselikis. ''Old and New Islam in Greece''. 2012. f. 292.</ref>

=== Lufta e Dytë Botërore dhe shpërngulja e Çamëve Myslimane ===
Më 12 gusht 1943, fshati i krishterë shqipofolës Spllanca, që është fqinje e Pargës u dogj dhe plaçki nga gjermanët dhe, si pasojë, banorët u larguan nga fshati dhe shkuan në Pargë. Kur gjermanët u tërhoqën nga rajoni në 1944, batalione luftëtarësh të EDES-it qëlluan dhe masakruan jo vetëm forcat e armatosura të çamëve myslimanë që u dorëzuan, por edhe gra e fëmijë, një praktikë që ata miratuan përgjithësisht kur hynin në vendbanimet myslimane.<ref>Baltsiotis. ''The Muslim Chams of Northwestern Greece''. 2011. "When the Germans withdrew, battalions of EDES guerillas shot and slaughtered not only the surrendering armed forces of Muslim Chams but also women and children, a practice which they generally adopted when entering Muslim villages. This was mainly the case for the Karvounari, Parga, Trikoryfo (ex-Spatari), Filiati and most of all Paramythia towns where approximately 300 persons were murdered. In total more than 1,200 persons were murdered".</ref> Për shembull, kur forcat e EDES-it hynë në Pargë më 28 gusht 1944, forcat e Zervës vranë 49 burra dhe 8 gra.<ref>Pëllumb Xhufi (2014), ''[http://hrcolumbia.org/peacebuilding/Cham_papers.pdf Historical Dialogue on Cham Issues]{{Lidhje e thyer}}''. Shkresë akademike. Institute for the study of Human Rights, Columbia University. f. 10.</ref>

=== Parga sot ===
[[Skeda: Greece West Coast Parga 1.jpg|parapamje|Bregdeti perëndimore të Pargës.]]
Pas luftës, përbërja e popullsisë në Pargë u ndryshua përsëri në dy deri tre dhjetëvjetë, kur familjet nga zonat përreth, si të Sulit, u zhvendosen në Pargë.<ref name="Douka. 2008">Douka. ''Χώρος, οπτική αναπαράσταση και αναγνώσεις τοπίων''. 2008. f. 15.</ref> Disa shqiptarë [[Myslimani|myslimanë]] ende gjendeshin brenda dhe përreth Pargës deri viteve 1960-të, kur ata u larguan.<ref>Douka. ''Χώρος, οπτική αναπαράσταση και αναγνώσεις τοπίων''. 2008. f. 86.</ref> Gjatë kësaj kohe, ekonomia ishte e bazuar kryesisht me bujqësi dhe tregtinë e jashtme. Pas rrjedhojat e luftës, Parga, si pjesa tjetër e Greqisë ishte në një situatë të vështirë ekonomike. Shumë banorë vendas shkuan të kërkojnë punë dhe kushte të mira dhe migruan në vende si Gjermania në vitet 1950-të. Siç ishte rasti në shumicën e qyteteve bregdetare dhe ishujt e Greqisë, punëtorët që u rikthyen mbrapsht në këto vende investuan në industrinë e turizmit, që ishte në zhvillim atë kohë.<ref name="Douka. 2008"/> Në fund të viteve 1950-të, me vendosjen e një dege të ''Club Méditerranée'' (një kompani pushimesh turistike) në Korfuz gjatë vitit 1958, i pari vend turistik në këtë rajon filloi të veprojë në plazhin Vallto. Këto ndërtesa dhe shërbimet turistike në Vallto, lejuan për një kapacitet për 600 njerëz, të parët e të cilëve ishin pushuesit franceze.<ref name="Douka. 2008"/> Zhvillimi i turizmit filloi me ndihmën e shtetit për ndërtimin e rrugëve dhe përmirësimin e rrjetit të transportit publik dhe ka punuar si një bashkëpunëtor me bizneset vendase dhe investitorët e vegjël vendore, kryesisht emigrantët, që financonin shërbimet dhe ndërtesat hoteliere.<ref name="Douka. 2008"/> 

Disa vjet më vonë, në 1962, Parga është shpallur me Dekret Mbretëror, si një destinacion turistik dhe E.O.T ndërtoi hotelin ''Ksenia'' (gr. ''Ξένια/Xénia'') dhe filloi të japë huadhënie për ndërtimin e hoteleve.<ref name="Douka. 2008"/> Kështu, gjatë kësaj kohe, ekonomia vendore e rajonit ndryshoi nga të qenit kryesisht bujqësor, në një të turizmit.  Nga vitet 1970-të, u hodhën themelet e një industrie të vogël turistike me hotele private në kufijtë e qytezës dhe zonat rezidenciale u zgjeruan, me shtëpi të reja dhe banesa e vogla turistike.<ref>Douka. ''Χώρος, οπτική αναπαράσταση και αναγνώσεις τοπίων''. 2008. f. 16.</ref> Në fillim të këtyre viteve, udhëtari britanik Arthur Foss e përshkroi Pargën si një vend ku "apartamentet dhe vilat ishin ndërtuar në terren në mes të qytezës dhe malit", që nuk e prishin "karakterin" të qytezës.<ref name="Foss. Epirus. 1978. f. 179">Foss. ''Epirus''. 1978. f. 179.</ref> "Ka pasur një apo dy hotele të thjeshta, dhoma me qira në shtëpitë private dhe disa restorante" me "ullishte dhe pemë agrume".<ref name="Foss. Epirus. 1978. f. 179"/> Në viteve 1980-të, Parga u bë një destinacion për shumë agjenci turistike evropiane dhe Operatorë Turistikë me autobusë çarter e rritën kërkesën e strehimit dhe rritën industrinë e turizmit më tej.<ref name="ReferenceC">Douka. ''Χώρος, οπτική αναπαράσταση και αναγνώσεις τοπίων''. 2008. f. 17.</ref> 

Parga është tani një nga destinacionet më popullore në Epir dhe një atraksion kryesor turistik, i cili merr 70% të turistëve që vizitojnë qarkun e Prevezës.<ref name="ReferenceC"/> Në kohët e fundit, ekonomia e Pargës është e larmishme me banorët që punësohen në bujqësi, blegtori, peshkim dhe turizëm. Shumë banorë kanë kthyer shtëpitë e tyre në dyqane suveniresh, dhoma, kafe-bare dhe restorante dhe një pjesë e popullsisë vendase ka zhvilluar ndërmarrje të vogla familjare.<ref>Douka. ''Χώρος, οπτική αναπαράσταση και αναγνώσεις τοπίων''. 2008. f. 93.</ref> Turistët francezë ishin të parët që filluan të lëvizin nëpër Pargë dhe shoqërizonin me banorët, duke blerë kryesisht ushqime.<ref>Douka. ''Χώρος, οπτική αναπαράσταση και αναγνώσεις τοπίων''. 2008. f. 93.</ref> Me kalimin e kohës, disa martesa të përziera kanë ndodhur gjithashtu mes turistëve dhe Parganjotëve vendorë, që e ka shndërruar Pargën në një qytezë kozmopolite. Popullsia e tanishme të Pargës luhatet gjatë stinëve. Gjatë verës, shumë turistë mbërrijnë dhe zgjerojnë popullsinë e qytetit.<ref>Douka. ''Χώρος, οπτική αναπαράσταση και αναγνώσεις τοπίων''. 2008. f. 87.</ref> Në vitet e fundit, banorët nga fshatrat përreth brenda komunës së Pargës kanë blerë shtëpi në qytezë dhe shkojnë në Pargë gjatë dimrit.<ref>Douka. ''Χώρος, οπτική αναπαράσταση και αναγνώσεις τοπίων''. 2008. f. 87.</ref>

== Galeri pamjesh ==
<gallery>
Skeda:Parga Festung.jpg|Kalaja e Pargës, siç shihet nga Vallto.
Skeda: Castle of Ali Pasha, Parga, 02.jpg|Rrënojat e kalasë të Pargës.
Skeda: Castle of Ali Pasha, Parga, 03.jpg|Rrënojat e një muri në kalasë të Pargës.
Skeda: Castle of Ali Pasha, Parga, 04.jpg| image_skyline e një muri të rrënuar në kala të Pargës.
Skeda: View over Parga from inside the castle.jpg|Kuti të sigurta për qitje e armëve nëpër mureve në Kala e Pargës.
Skeda: Castle of Parga.jpg|Kalaja e Pargës.
Skeda: Castle of Parga from the sea.jpg|Kalaja e Pargës, siç shihet nga deti.
Skeda: Parga and its castle.jpg|Parga dhe kalaja e saj.
Skeda: Parga and its castle sight from harbour.jpg|Parga dhe kalaja e saj, siç shihet nga limani.
Skeda: Overview of Parga.jpg|Vështrim tërësor i Pargës.
Skeda: Houses in Parga, 01.jpg|Shtëpitë në Pargë.
Skeda: Pargahouses.jpg|Shtëpitë në Pargë pranë bregdetit.
Skeda: Houses in Parga, 02.jpg|Shtëpitë në Pargë pranë një rrugë.
Skeda: Pargaharbour.jpg|Limani i Pargës.
Skeda: Pargapanorama.jpg| image_skyline të Pargës.
Skeda: Parga with Island.jpg|Parga me ishullin në sfond që ka kishën e Shënmërisë.
Skeda: GR-parga-pano-1.jpg| image_skyline e Pargës dhe limani e saj.
Skeda: Isle of Panagia 2005.jpg|Ishulli ku ndodhet kisha e Shënmërisë, përballë Pargës.
Skeda: Panagia Island Parga.jpg|Ishulli ku ndodhet kisha e Shënmërisë, siç shihet nga terreni më të lartë.
Skeda: Isle of Panagia 2005 evening.jpg|Ishulli ku ndodhet kisha e Shënmërisë, në mbrëmje.
Skeda: Isle of Panagia, 02.jpg|Një pamje i afërt të kishës së Shënmërisë.
</gallery>

== Shih edhe ==
* [[Ibrahim Pashë Pargaliu]] (lindur në Parga në 1493 ose 1494 – 1536) - Vezir i Madh të Perandorisë Osmane nën Sulltan [[Sulejmani i Madhërishëm]].

== Lidhje të jashtme ==
* [http://www.fallingrain.com/world/GR/58/Parga.html vendndodhja]

== Burimet ==
{{reflist|2}}

{{Qarku i Prevezës}}

[[Kategoria:Çamëri]]
[[Kategoria:Fshatra në Greqi]]