Problemi i Autonomisë së Shqipërisë gjatë kryengritjes së përgjithshme të vitit 1912 sipas shtypit të kohës
Problemi i Autonomisë së Shqipërisë gjatë Kryengritjes së Përgjithshme të vitit 1912 sipas Shtypit të Kohës [1] Disertacion për mbrojtjen e gradës shkencore “Kandidat i Shkencave Historike” nga Zihni Haskaj
Autor: Zihni Haskaj
Udhëheqës shkencor: Dr. Gazmend Shpuza
Institucioni: Akademia e Shkencave e RPS të Shqipërisë, Instituti i Historisë
Viti i botimit: 1985
Përmbledhje: 240 faqe
Disertacioni i historianit Zihni Haskaj, titulluar Problemi i autonomisë së Shqipërisë gjatë kryengritjes së përgjithshme të vitit 1912 sipas shtypit të kohës, eksploron temën e autonomisë shqiptare në prag të Shpalljes së Pavarësisë, duke u fokusuar tek përfaqësimi i saj në shtypin e periudhës. Puna ka për qëllim analizimin e ngjarjeve të kryengritjes shqiptare kundër sundimit osman (1910-1912) dhe pasqyrimin e kërkesave të shqiptarëve për autonomi dhe eventualisht pavarësi, sipas raportimeve dhe opinioneve të shtypit shqiptar dhe të huaj të kohës.
Disertacioni synon të hedhë dritë mbi përpjekjet e shqiptarëve për autonomi dhe rëndësinë e kryengritjes së vitit 1912 në krijimin e kushteve për pavarësinë kombëtare. Kërkimi fokusohet në:
1. Rëndësinë e shtypit periodik të kohës si një medium kryesor për përhapjen e ideve kombëtare dhe diskutimet politike të shqiptarëve.
2. Rolet e gazetave shqiptare dhe të huaja në informimin e opinionit publik për kërkesat shqiptare dhe presionet ndaj Portës së Lartë për njohjen e autonomisë.
3. Rishikimin e artikujve, editorialeve dhe komenteve nga burime kryesore, për të kuptuar orientimet politike dhe ndikimin që ato kishin në përshpejtimin e procesit të autonomisë dhe, më pas, të pavarësisë.
Kryengritja shqiptare e viteve 1910-1912 përfaqësonte një kulmim të revoltave kundër sundimit osman që synonin realizimin e autonomisë kombëtare dhe mbrojtjen e identitetit kombëtar. Kjo kryengritje ishte produkt i një periudhe të gjatë të pakënaqësive ndaj reformave të centralizuara osmane dhe kërkesave në rritje për një administratë të pavarur shqiptare brenda Perandorisë Osmane.
Në këtë periudhë, shtypi periodik luajti një rol kritik, duke pasqyruar zërat e ndryshëm të liderëve shqiptarë, por edhe të aktorëve ndërkombëtarë që kishin interes në Ballkan. Gazetat e kohës, si ato shqiptare dhe ato ndërkombëtare, u bënë platforma kryesore ku çështja e autonomisë shqiptare diskutohej dhe ku kërkesat shqiptare për mbrojtje të autonomisë gjetën mbështetje apo kundërshtim.
Pjesa kryesore e disertacionit të Haskaj përfshin një analizë të detajuar të shtypit të kohës. Burimet kryesore përfshijnë gazeta shqiptare si “Liri e Shqipërisë,” “Dielli,” dhe “Shqypeja e Shqipnisë,” si dhe gazeta të huaja nga fqinjët ballkanikë dhe nga perandoritë evropiane të interesuara në çështjen shqiptare. Përmes analizës së artikujve dhe editorialeve, disertacioni trajton aspektet kryesore si:
1. Temat e përsëritura: Në shtypin e kohës, vazhdimisht artikuloheshin kërkesat për arsim në gjuhën shqipe, vetëqeverisje dhe të drejta administrative.
2. Vështrimet ndërkombëtare: Shtypi i huaj pasqyroi perspektivat e ndryshme të fuqive evropiane, të cilat shpesh i shihnin kryengritjet shqiptare në kontekstin e balancës së fuqisë në Ballkan.
3. Ndikimi në opinione dhe ndërgjegjen kombëtare: Këto gazeta luajtën një rol të rëndësishëm në ndërgjegjësimin kombëtar dhe mobilizimin e shqiptarëve drejt synimeve për pavarësi.
Në përfundimet e tij, Haskaj arrin në përfundimin se shtypi i kohës ishte një mjet i fuqishëm për të artikuluar dhe promovuar idetë e autonomisë dhe të pavarësisë. Analiza e tij tregon se, përmes shkrimeve dhe diskutimeve në media, udhëheqësit shqiptarë arritën të krijonin një bazë të gjerë mbështetjeje dhe të përhapnin kauzën kombëtare tek shqiptarët brenda dhe jashtë vendit.
Disertacioni i Zihni Haskajt përbën një kontribut të rëndësishëm në historiografinë shqiptare për disa arsye:
- Dokumentim historik: Ofron një dokumentim të pasur të burimeve të shtypit të periudhës së kryengritjeve dhe është një burim i vlefshëm për studiuesit e pavarësisë shqiptare.
- Analizë e rolit të medias: Ndihmon në kuptimin e rolit që luajti media në formimin e opinionit publik dhe në shtytjen e kërkesave për autonomi dhe pavarësi.
- Interpretim objektiv i procesit historik: Kjo analizë ndihmon gjithashtu në shfaqjen e faktorëve të ndryshëm që ndikuan në Shpalljen e Pavarësisë, duke trajtuar me profesionalizëm edhe opinionet e kundërta dhe konfliktet politike të kohës.
Disertacioni i Haskajt është një vepër e thellë historike që ndihmon në kuptimin e procesit të autonomisë shqiptare dhe rolit të shtypit si katalizator në përshpejtimin e aspiratave kombëtare drejt pavarësisë. Përmes analizës së burimeve të shtypit, ai ofron një perspektivë të qartë dhe të dokumentuar mbi ndikimin e medias në përparimin e çështjes kombëtare dhe në zhvillimin e vetëdijes kombëtare shqiptare në prag të Shpalljes së Pavarësisë.