Qelqi-Dioksid silici amorf
Në përgjithësi është dioksid silici amorf.Nga pikëpamja kimike-fizike qelqi është një material i tejdukshëm,dhe pikërisht për shkak të karakteristikave të tij është relativisht i fortë, inert, i tejdukshëm dhe biologjikisht joaktiv dhe ka vlerë shumë të gjerë përdorimi. Materialet baze për prodhimin e qelqit janë karbonati i natriumit , rëra e silicit, dhe disa materiale në masë shumë më të vogël (okside magnesiumi ), qe përzihen ne pjesëmarrje të përshtatshme, duke vazhduar me procesin e bluarjes, që të vazhdohet me pjekjen deri në temperaturë 1450-1500 °C.
Historiku
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]-E zbuluan 7000 vjet më parë feniksët.Zbulimi i qelqit ishte i rastësishëm, nëse i besohet historisë së treguar nga Plinio Plak: disa tregtarë feniksë që lundronin brigjeve të Sirisë, duke mos gjetur gurë mbi te cilët të vendosnin enët për të ngrohur ushqimin e tyre, ndezën një zjarr në rërë me suport blloqe karbonati sode që kishin si ngarkesë në anije. Në mëngjes surpriza e madhe: blloqet nuk ishin më zjarri, duke i përzier me rërën, i kishte trasformuar ne qelq.Njerëzit më herët kishin përdorur xhamin vullkanik,para se të mësonin si të përdornin xhamin.Xhami vullkanik ishte përdorur për prodhimin e thikave,majat e shigjetave,monedhave dhe bizhuterive. Por në bazë të dëshmive arkeologjike, njeriu i parë që kishte bërë xhamim ishte në Mesopotaminë Lindore dhe Egjipt rreth 3500 p.e.s dhe anijet e para prej xhami u bënë në vitin 1500 p.e.s në Egjipt dhe Mesopotami. Për 300 vitet e ardhshme, industria e qelqit u rrit me shpejtësi të madhe dhe pastaj papritur stagnoi. Në Mesopotami ajo u rigjallërua në vitin 700 p.e.s dhe në Egjipt në 500 p.e.s. Për 500 vitet e ardhshme, Egjipti, Siria dhe vendet e tjera përgjatë bregdetit lindor të Detit Mesdhe ishin qendra për prodhimin e qelqit.
Në fillim prodhimi i qelqit ishte shumë i vështirë dhe i ngadalshëm. Furrat prej qelqi ishin shumë të vogla dhe nuk kishin nxehtësi mjaftueshëm për shkrirjen e qelqit . Por në shekullin e parë p.e.s , mjeshtrit sirian shpikën gypin me shtytje.Ky zbulim u bë revolucionar dhe ndihmoi në lehtësimin e prodhimit të qelqit dhe e bëri prodhimin e saj më të lehtë,lirë dhe shpejtë. Prodhimi i qelqit lulëzoi në Perandorinë Romake dhe u përhap nga Italia për të gjitha vendet nën sundimin e saj. Në vitin 1000 p.e.s qyteti egjiptian i Aleksandrisë ishte qendra më e rëndësishme e prodhimit të qelqit. Në të gjithë Evropën arti i mrekullueshëm për të bërë gotë me njolla në kisha dhe katedrale të gjithë kontinentin arriti kulmin e saj në katedralet Chatres dhe Conterbury, në dritaret e prodhuara në shekujt e 13 dhe 14.
Format e para të përdorimit te qelqit ne ndërtimtari datojnë qysh nga koha antike:
•Roma - qelqi i parë në dritare.
•Shekulli i mesëm - përdorimi i qelqit në forma të ndryshme.
Gjatë shekullit të XIX dhe fillimit te shekullit XX nisi zhvillimi i madh i ndërtimeve nga çeliku i kalitur duke e kombinuar me qelq.
Përdorimi
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Si material është i përhapur në ndërtimtari dhe atë duke filluar nga punimet e zdrukthëtarisë, si dyer dhe dritare, me pastaj për sipërfaqe të tëra të objekteve afariste, e kohëve te fundit aplikimi i madh ne fasadat strukturale për objektet e rëndësisë së veçantë. Nevoja për një transparencë sa më të madhe te objekteve si dhe një ndriçim sa më të madh të sipërfaqeve. Sot zhvillimi i teknologjisë të prodhimit të qelqit ka rezultuar me përdorimin të llojllojshëm si dhe prodhimi i llojeve të ndryshme të qelqit për qëllime dhe nevoja te ndryshme – si dhe ka rezultuar edhe me përdorimin e ri të qelqit.
Xhami është përdorur si në vijim,për:
Paketim (kavanoza për ushqim, shishe për pije, tualeti për kozmetikë dhe farmaceutike)
Takëm (gota, pjata)
Strehim dhe ndërtesa (dritare, fasada, muzikë, izolim, përforcim të strukturave)
Dizajn të brendshëm dhe furniturë (pasqyrave, parmaket, tavolina, rafte, ndriçim)
Pajisje dhe Elektronikë (dyer, furrë, kuzhinier të lartë, TV, ekranet e kompjuterëve, telefonat e menqur)
Automobilave dhe transportit (xhami i përparmë,pasëm, pesha të lehta por të përforcuara me komponente strukturore të makinave, aeroplanë, anije, etj)
Teknologjisë mjekësore, bioteknologjia, jeta inxhinieri shkenca, qelqi optik
Mbrojtja Rrezatimi nga rrezet-X (radiologjike) dhe gama rrezeve (bërthamore)
Kabllot dhe Fibrat Optike (telefonat, TV, kompjuter)
Burimet e ripërtëritshme të energjisë (xhami i energjisë solare, turbina të erës)
E gjithë kjo është bërë e mundur nga pronat e të panumërta të substancës së qelqit.
Përfitimi
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Është një proces kompleks qe realizohet dhe është ne varësi te formës se kërkuar te qelqit si prodhim final. Forma e qelqit mund t'i jepet ne disa mënyra:
Fryrjes apo peshimit - është proces i thjeshtë që aplikohet vetëm për prodhimin e shisheve apo elementeve tjera te ngjashme. Deri sa qelqi është në gjendje të lëngët merr forma te caktuara dhe atë formë e mban.
Petëzimit - kryesisht ndërlidhet ne prodhimin e qelqit të rrafshët që do të përdoret për dritare, apo edhe në industrinë e qelqit që sot ka arritur një konsumim të madh.
Tërheqjes - masa e lëngët e qelqit rrjedh nëpër një shirit që lëvizë mbi cilindra, e më pas fitohet qelqi me trashësi të ndryshme.
Notimit mbi sipërfaqe - në terminologjinë ndërtimore është i njohur si qelqi notues, që arrihet në një sipërfaqe e përpunuar dhe pamja e jashtme është e njëtrajtshme , pa asnjë nevojë të intervenimit ne lustrim apo diçka të ngjashme.
Fibrimit - ka të bëjë me prodhimin e fibrave të qelqit që më pas kanë përdorime të shumta në ndërtimtari.
Prodhimi i qelqit realizohet pasi qe masa e shkrire e qelqit ftoftë ne temperature 900 - 1000C˚
| Proceduarat e prodhimit | Lloji i qelqit te fituar |
|---|---|
| Me fryerje(me gojë apo makina) | Elemente të zbrazëta nga qelqi |
| Me tërheqje | I rrafshët,qelqi i tejdukshëm |
| Me shtrirje(e derdhur apo e shtypur) | I rrafshët,qelqi i tejdukshëm |
| Fitimi i qelqit notues | I rrafshët,qelqi i tejdukshëm |
| Qelqi i derdhur dhe i presuar në kallëpe | Prodhimi i formave të caktuara dhe dimensioneve të cilat më nuk prehen |
| Tërheqje dhe fryerje | Pëlhurat e qelqit |
QELQI ( PUNIMI DHE PËRPUNIMI )
| Proceduarat e përpunimit te qelqit | Procedurat e punimit të qelqit |
|---|---|
| Me kalitje | Prerja dhe punimi i qosheve |
| Me lakim | Punimi i hapjeve ne qelq |
| Punimi i pasqyrave | Gravirimi |
| Punimi i qelqit special me vendosjen te folive dhe veshjeve te ndryshme | Shtypja dhe dhënia e formave |
| Punimi i qelqit te sigurisë | |
| Punimi i qelqit termizolues | |
| Punimi i qelqeve te tjera me qëllimi speciale dhe për nevoja te posaçme |
Karakteristikat e Qelqit
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]VETITË FIZIKE TË QELQIT
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Qelqi është i përbërë nga rëra, soda hirit dhe substancave gëlqerore.Është një material i vështirë që është normalisht i thyeshëm dhe transparent.Këto substanca janë të nxehta dhe lidhja molekulare që është formuar është një substancë që ne e quajmë xham.Ka qenë përdorur për shumë funksione dhe zakonisht një mjet multifunksional për qëllime të ruajtjes . Këtu janë disa nga vetitë fizike të qelqit: Qelqi është një lloj i materialit të qëndrueshëm.Qelqi është një substancë e fortë dhe në objekte të forta, lidhjet molekulare janë të forta në krahasim me një material.Ka një lëvizje më të ngadalshme mes tyre në këtë rast. Kjo vetëm do të thotë se xhami është një lloj i materialeve të ngurta që nuk do të ndryshojë formën e saj nëse ajo nuk ngrohet në një temperaturë të caktuar të lartë. Kur xhami i nxehtë është i zhdërvjellët, por në qoftë se ju do të aplikoni shumë presion, ajo gjithashtu do të thyhet.Është material rezistues.Xhami është i fortë për shkak të lidhjeve e forta në mes të molekulave në të. Forca e saj dhe qëndrueshmëria e saj kryesisht varet nga hollësia e saj dhe është aq më lehtë është për të thyer ato.Kjo mund të mbajë një lëng pa u thyer.Është statik.Xhami nuk reagon me materiale të tjera dhe nuk do të jetë një reaktivë me materiale të tjera dhe nuk do të zbërthehet nga shumica e acideve.Me këtë lloj të pasurisë, kjo e bën të përshtatshme qelqin për laboratorë të përdorin dhe për ruajtjen e ushqimit dhe pijeve acidike..1 hydrofluoric acid dhe acid koncentruar janë të vetmet acidet që xhami do të reagojë me.Acidi hidroflorik dhe acidet e koncentruara janë të vetmet acide me të cilat do të reagojë qelqi.E absorbon nxehtësinë.Qelqi thith dhe transmeton nxehtësinë që do të thotë se në qoftë se ju ngrohni një gotë, atëherë temperatura e përmbajtjes në brendësi të tij do të jetë e njëjtë me temperaturen e aplikuar dhe do të bëjë që molekulat në xham të lëkunden më shpejt më mënyrë që të kalojë përmes një molekulë në një tjetër.Energjia dhe fërkimi që janë aplikuar në xham do të shkaktojnë që gota e xhamit të nxehet dhe kjo energji është kaluar në përmbajtësit e gotës së xhamit.Xhami është një substancë transparente që do të thotë që ju të shihni nëpërmjet saj. Shishet e qelqit mund të jenë me ngjyrë. Ajo është e mirë në reflektimine dritës dhe zbërthen ngjyrat e spektrit. Me këtë cilësi të xhamit, kjo do të thotë që ju mund të shihni vetëm brenda shishes.Cilësi tjetër për shishen e qelqit është se ajo nuk do të përkeqësohet, korrodohet, zbehet dhe ajo është konsideruar si një nga materialet më të sigurta të paketimit.
Karakteristikat optike –mënyra se si qelqi lejon depërtimin e rrezeve elektromagnetike varësisht nga rëndësia e përdorimit te tij
| Llojet e rrezatimit elektromagnetik | Gjatësia valore(mm) | Ndalesat në rrezatimin e përgjithshëm(%) |
|---|---|---|
| Ultra violete | 300-380 | 4 |
| Ndriçimi i theksuar | 380-760 | 44 |
| Infra te kuqe | 760-3000 | 54 |
Dendësia ( pesha specifike ) 2560 kg/m3, qelqi është material kompakt ..
1.Vetitë mekanike – ndryshojnë varësisht nga llojet e qelqit - qelqi është material rigide ( ndryshimi shumë i madhë në mes të forcës së përkuljes dhe forcës se përdredhjes .).
2.Vetitë termike – ka koeficientë shumë të madh të depërtimit të temperaturës at= 9x10 -6 mm/m/100 C˚
3.Transmetues shumë i mirë i energjisë termike y= 0,81 W/ mk
Vetitë akustike - për shkak te dendësisë nga varësia e trashësisë se qelqit te përdorur , mund të jetë një izolues shumë i mirë akustik , me kombinimin e më shume shtresave të qelqit sipas principit te qelqit përmirësohen edhe disa veti të izolimit zanorë të tij.
Vetitë elektrike – qelqi i terur është izolues i mirë elektrik në temperatura të larta bëhet transmetues elektrik.
Sjellja e qelqit te zakonshëm ne krahasim nga ndikimet e ndryshme elektromagnetike :
Ndriçimi ultraviolet : 100% e ndalon
Ndriçimi i theksuar : 91-93% e lëshojnë ( transmeton ), 1,6 – 2,5 % e absorbon,7 – 8 % e refuzon ( reflekton )
Rrezet ultraviolete : 85 – 90 % e lëshojnë.
Deformimet : mund të shkaktohen nga ndikimet e ndryshimit të temperaturave apo nga ndikimet e ngarkesave .
Shkatërrimet –
1.Nga shkaku i ndikimit të forcës mekanike – thyerja
2.Nga ndikimet e ujit / lagështisë gjatë kohës së deponimit ( humbja e shkëlqimit si dhe krijimi i njollave në qelq.).
Ndikimet kimike:
1.Jo e rezistueshëm gjatë ndikimeve të temperaturave të larta
2.Jo i rezistueshëm në sulfur dhe në acidet tjera .
3.Silikoni zvogëlon dukshmërinë e qelqit
Qelqi nuk ndezët mirëpo jo i rezistueshëm në zjarr.
Jetëgjatësia - në kushte normale të shfrytëzimit është material i përhershëm.
PIKAT KRITIKE TË QELQIT
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Pika punuese (Working point) - Është një temperature te caktuar ku qelqi ka viskozitet te caktuar qe edhe mund te u nënshtrohet operacioneve tjera.
Pika e zbutjes (softening point) - nënkupton atë temperaturë ku qelqi ka një viskozitet , që qelqi mund të pranojë deformime në masë.
Pika e kalitjes (annealing point) -është momenti kur gjatë procesit të ftohjes së menjëhershme vjen deri tek paraqitja e ndarjeve te brendshme.
Pika e ndarjeve (Stratin ponit) - është temperatura pasi që kemi një relaksim te ndarjeve, është më ë ulët se pika e kalitjes.
Klasifikimi i Qelqit
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]•Qelqi i tërhequr i drejtë ( dritareve )
•Klasifikohen sipas :
1.Trashësisë ( i hollë , i zakonshëm , i mesme , i dyfishtë , dhe i trashë ).
2.Forma e prerjes ( pllaka , shirita , me lidhje te forta , me dimensione te caktuara ),
3.Dimensionet ( përcakton secilin prodhim ne veçanti ).
4.Kualiteti( klasa ).
LLOJET E KLASIFIKIMIT
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Qelqi i rrafshët i poliruar - mund të prodhohet në mënyrë të tërheqjes , me notim si dhe me derdhjen e qelqit të kualitetit të mirë nga qelqi i rrafshët , qelqit të tërhequr. Vërejtje : Prodhimet finale për xhamosje të vitrinave , reklamave etj. Gjysmë prodhimet të cilët përcaktohen për :
•Prodhimet e pasqyrës
•Prodhimet e qelqit te kalitura
•Si dhe prodhimin e qelqit me veti speciale
Qelqi i rrafshët i derdhur – nënkuptojnë lloje të ndryshme të qelqit
Qelqi ornament – fitohet me rrafshimin e masës së derdhur , me rrafshues.
Qelqi në bazë – ndriçuese mirëpo pa shara , vrima apo polirime .
Qelqi i i vrazhdtë - njëra shtresë është e rrafshët , kurse shtresë tjetëe ka vrazhdësi të theksuar, shumë shpesh shërben për veshjen e mureve .
Qelqi I Armiruar ( qelqi i telit ) - masa e derdhur e qelqit në dy shtresa , me rrjetën metalike në mes të dy shtresave . Paraqet një lloj të qelqit sigurues – zvogëlohet rezistenca gjatë thyerjes , rritet rezistenca ndaj zjarrit dhe ndikimeve tjera .
Qelqi i derdhur profesional –
•Profilet e derdhura të formës
•Përdoren si xhamosje një shtresore apo dy shtresore .
•Rigidët na mundësojnë montimin e tyre pasur shtylla , poashtu kanë rezistencë shumë të mirë ndaj ndikimeve të erës .
Qelqi i rrafshet me veti speciale:
•Qelqi sigurues
•Qelqi me karakteristika të mira termike
•Qelqi Me karakteristike të mira optike
•Qelqi me karakteristika të mira akustike
•Qelqi dekorativ - Në praktikë punohen qelqe në të cilat kombinohen disa nga këto veti dhe funksione të ndryshme.
QELQI I LAMINUAR
Qelqi i laminuar është edhe lloji i qelqeve sigurues . Pas procedurës së kalitjes së qelqit , qelqi i laminuar në raste të thyerjes nuk shpërndahet në pjesë të imët por mbeten të lidhura me PVB foli kështu që prapë paraqet rezistencë në vrimën e hapur . Qelqi i laminuar është i përberë nga dy apo më shume pllaka të qelqit të lidhura në mes veti në tërë sipërfaqen e tyre me ndihmën e një apo më shumë folive . Folia që më së shumti përdoret është folia polivinil-butiral (PVB) , karakteristikat e të cilës janë elasticiteti , dukshmëria , fortësia si dhe adezioni në qelq. Folia e cili gjendet në mes të qelqit zakonisht është e tejdukshme e cili mund te ketë ngjyra të ndryshme . Varësisht nga përdorimi në mes të qelqit mund të vendosen një apo më shumë shtresë të folive.Shtresa e mesme mund të jetë : folia term plastike , Sentryglas plus (SGP) folia , etilen vinilacetat (EVA) folia ,gel PE folia në mes të 2 shtresave PVB folisë Qelqi i laminuar prodhohet në madhësi nga 3,21 x 6,0 m, nga një herë edhe më të mëdha deri në 8,0 metra.Procedura e prodhimit të qelqit të laminuar realizohet në temperatura më të larta dhe shtypje të larte. Në sipërfaqet e qelqit në temperatura të larta në autoklave vjen deri te adezivja e plotë në mes masës lidhëse dhe qelqit.
QELQI SIGURUES
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Në varësi nga lloji i mbrojtjes të cilën e ofron qelqi i sigurisë mund të jenë :
1.Të sigurta nga thyerja
2.Rezistencë në goditje
3.Rezistencë në zjarr
4.Rezistencë në rrezatime të rrezikshme .
Të gjitha llojet e qelqeve siguruese nënkuptohet se janë rezistueshëm edhe në thyerje .
Qelqi i armiruar
-Qelqi i kalitur – në procedurën e përpunimit qelqi i rrafshët prapë nxehet ( 600-700 C˚ ) e pastaj ftohet shumë shpejtë .
-Këto lloje të qelqit janë të rezistushme në lakim deri diku , e rezistushme në goditje dhe në shok termik.
-Të gjitha përpunimet mekanike janë të mundur vetëm para procesit te kalitjes.
-Karakteristikë – vendosen pa korniza .
Qelqi i sigurisë – rezistent ne goditje
Qelqi ngjitur ( laminuar )- e përbërë nga 2 apo më shumë pllaka te qelqit ( qelqi i dritareve, qelq i poliruar apo qelq i kalitur ), të lidhura në mes veti me masa speciale nga plastika e tejdukshëm.
Gjatë thyerjes copat e qelqit mbesin te ngjitura nga folia . Ky qelq nuk mund të lakohet .
Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Prof asoc. Fisnik Kadiu: Teknologjia e Materialeve te Ndërtimit
- Neil Jackson and Ravindra K. Dhir: Civil Enginering Materials
- N.Kabashi- Materialet Ndertimore