Sëmundja e Leukemisë

Leukemia është kancer i cili fillon në indin që krijon gjakun. Për të kuptuar kancerin, është e rëndësishme të dihet se si formohen qelizat normale të gjakut.

Njohuri Bazike

Leukemia është kancer i cili fillon në indin që krijon gjakun. Për të kuptuar kancerin, është e rëndësishme të dihet se si formohen qelizat normale të gjakut.

Qelizat normale të gjakut Shumica e qelizave të gjakut zhvillohen nga qelizat në palcën e kockave që quajtura qeliza amë. Palca kockore është një material i butë në qendër të kockave. Qelizat amë janë qeliza bazë të cilat mund të shndërrohen në lloje të ndryshme të qelizave të gjakut. Qelizat e gjakut u takojnë tre grupeve, dhe secila prej tyre kryen punë specifike:

• Leukocitet - Qelizat e bardha të gjakut ndihmojnë luftimin e infeksioneve. Ka disa nën lloje të qelizave të bardha të gjakut.

• Eritrocitet - Qelizat e kuqe të gjakut bartin oksigjenin nga mushkëritë deri te çdo qelizë tjetër në organizëm dhe largojnë dyoksidin e karbonit në kahe të kundërt.

• Trombocitet - Pllakëzat ndihmojnë mpiksjen (ngjizjen, forcimin) e gjakut për të ndaluar Gjakderdhjen kurdo kur shkaktohen plagë në sipërfaqe. Qelizat e bardha, të kuqe dhe pllakëzat krijohen nga qelizat amë, pasi organizmi ka nevojë për ta. Kur qelizat rriten ose dëmtohen, ata vdesin dhe qelizat e reja zënë vendin e tyre. Shumica e qelizave të gjakut piqen në palcën kockore dhe pastaj dalin në enët e gjakut. Gjaku i cili qarkullon nëpër enët e gjakut dhe zemër quhet gjak periferik.

Qelizat leukemike Te një person me leukemi, palca e kockave krijon qeliza anormale të bardha të gjakut. Qelizat anormale quhen qeliza leukemike, Ndryshe nga qelizat normale, qelizat leukemike nuk vdesin kur duhet. Ata mund të mbledhin qeliza normale të gjakut, qeliza të kuqe të gjakut dhe pllakëza rreth vetes. Kjo e bën të vështirë për qelizat normale ta kryejnë punën e tyre.

Llojet e Leokemisë

Ekzistojnë dy lloje të leukemisë: ajo kronike dhe leukemia akute, të cilat bazohen kryesisht në atë se sa shpejt sëmundja paraqitet dhe përkeqësohet. Te leukemia kronike, përkeqësimi i sëmundjet zakonisht ndodh ngadalë, ndërsa te ajo akute, zakonisht përkeqësohet shpejt.

Leukemia kronike Në fazat e hershme të leukemisë kronike, qelizat leukemike ende mund të bëjnë një pjesë të punës të qelizave të bardha normale. Njerëzit mund të mos kenë simptoma së pari. Megjithatë, mjekët shpesh e kuptojnë se pacienti ka leukemi kronike gjatë ndonjë kontrolli rutinë (analizë gjaku) – edhe kur nuk ka asnjë simptomë. Gradualisht, leukemia kronike përkeqësohet. Derisa numri i qelizave leukemike në qarkullimin e gjakut rritet, njerëzit fillojnë të shfaqin simptoma, si ënjtje e nyjave limfatike ose infeksione. Kur simptomat paraqiten, ato fillimisht janë të buta dhe përkeqësohen gradualisht.

Leukemia akute Në rastin e leukemisë akute, qelizat leukemike nuk mund të bëjnë asnjërën prej punëve të qelizave të bardha normale të gjakut. Numri i qelizave leukemike rritet me shpejtësi, prandaj leukemia akute zakonisht përkeqësohet shpejt. Llojet e leukemisë po ashtu mund të grupohen bazuar në llojin e qelizave të bardha të gjakut që preken. Leukemia mund të fillojë në qelizat limfoide ose mieloide. Leukemia që prek qelizat limfoide quhet leukemi limfoide, limfocistike ose limfoblastike (në varësi prej stadit prej kur qelizat fillojnë të deformohen). Leukemia e cila prek qelizat mieloide quhet leukemia mieloide, mielogjene ose mieloblastike.

Ka katër lloje më të shpeshta të leukemive: Leukemia kronike limfocitike – prek qelizat limfoide dhe zakonisht zhvillohet ngadalë. Njerëzit që më së shumti diagnostikohen me këtë lloj janë mbi moshën 55 vjeçare. Fëmijët po thuajse kurrë nuk preken nga ky lloj i leukemisë.

Leukemia kronike mieloide – prek qelizat mieloide dhe zhvillohet ngadalë fillimisht. Prek kryesisht të rriturit.

Leukemia akute limfocitike (limfoblastike) – prek qelizat limfoide dhe zhvillohet me shpejtësi. Është lloji më i shpeshtë i leukemisë që prek fëmijët. Ky lloj po ashtu prek edhe të rriturit.

Leukemia akute mieloide – prek qelizat mieloide dhe zhvillohet me shpejtësi. Paraqitet edhe te të rriturit edhe te fëmijët.

Leukemia me qeliza në formë fijëzore – është një lloj më i rrallë i leukemisë kronike.

Shkakëtarët

Kur ju ose dikush i afërm ka kancer, është normale të mendoni se çfarë mund ta ketë shkaktuar këtë sëmundje. Askush nuk e di me saktësi se çfarë e shkakton leukeminë. Mjekët rrallë e dinë se pse një person preket nga leukemia dhe të tjerët jo. Megjithatë studimet kanë treguar disa faktorë të rrezikut të cilët shkaktojnë gjasat që një person të preket nga kjo sëmundje. Faktorët e rrezikut mund të jenë të ndryshëm për lloje të ndryshme të leukemisë:

Rrezatimi: njerëzit e ekspozuar ndaj niveleve të larta të rrezatimit janë shumë më të prirë se të tjerët të preken nga leukemia akute mieloide, leukemia kronike mieloide dhe leukemia akute limfocitike. Eksplodimet e bombave atomike: Nivelet e larta të rrezatimit janë shkaktuar nga eksplodimet e bombave atomike (si ato në Japoni gjatë Luftës së Parë Botërore). Njerëzit, veçanërisht fëmijët, të cilët i kanë mbijetuar eksplodimit kanë rrezik më të rritur për leukemi.

Terapia me rrezatim: Një burim tjetër i niveleve të larta të rrezatimit është trajtimi mjekësor për kancer dhe sëmundje të tjera. Terapia me rrezatim mund të shtojë rrezikun për paraqitjen e leukemisë.

Diagnostikimi me rreze-X: Rrezet X dentale ose për metoda tjera diagnostiko (si CT) i ekspozojnë njerëzit ndaj niveleve më të ulëta të rrezatimit. Nuk dihet ende nëse këto nivele të ulëta të rrezatimit te fëmijët dhe te të rriturit mund të ndikojnë në paraqitjen e leukemisë. Studiuesit janë duke analizuar nëse rrezatimet X mund të rritin rrezikun për këtë sëmundje. Ata po ashtu studiojnë nëse skanimet me CT në fëmijëri mund të ketë ndonjë ndikim në këtë drejtim.

Pirja e duhanit: Pirja e duhanit rrit rrezikun për leukemi akute mieloide.

Benzeni: Ekspozimi ndaj benzenit (jo benzinës) në vendin e punës mund të shkaktojë leukeminë akute mieloide. Kjo po ashtu mund të shkaktojë leukeminë kronike mieloide ose atë akute limfocitike. Benzeni është një lëndë organike përdoret gjerësisht në industrinë kimike. Ai po ashtu gjendet edhe në cigare dhe në benzinë.

Kimioterapia: Pacientët me kancer të cilët janë trajtuar me barna të caktuara anti-kanceroze, ndonjëherë më vonë preken nga leukemia akute mieloide ose akute limfocitike. Për shembull, nëse një person trajtohet me barnat e njohura si agjentë alkilues ose inhibitor të topoizomerazës, ka gjasa, edhe pse të vogla, më vonë të zhvillojë leukemi akute.

Sindroma e Down-it dhe sëmundje të caktuara trashëguese – po ashtu rritin rrezikun për paraqitje të leukemisë akute. Sindorma mielodisplastike dhe disa sëmundje të caktuara të gjakut shtojnë gjasat për leukemi akute mieloide.

Virusi i qelizave T-leukemike 1 - është një sëmundje infektive që shton rrezikun për leukemi të njohur si leukemia e T-qelizave. Edhe pse vjen si pasojë e infektimit nga virusi, kjo sëmundje nuk është ngjitëse.

Histori familjare të leukemisë: Është e rrallë kur më shumë se një person në familje vuan nga leukemia. Kur kjo ndodh, gjasat janë më të mëdha për leukeminë kronike limfocitike. Megjithatë, vetëm disa njerëz me leukemi kronike limfocitike kanë babanë, nënën, motrën, vëllamë ose fëmijën që luan po sëmundja. Duke pasur një ose më shumë faktorë të rrezikut nuk do të thotë se një person do të preket nga leukemia. Shumica njerëzve që kanë madje disa faktorë rreziku kurrë nuk preken nga sëmundja.

Simptomat

Si të gjitha qelizat e gjakut, edhe qelizat leukemike po ashtu udhëtojë nëpër trup. Simptomat e leukemisë varen nga numri i qelizave leukemike dhe ku këto qeliza mblidhen në trup. Njerëzit me leukemi kronike mund të mos kenë simptoma. Mjeku mund ta kuptojë sëmundjet gjatë ndonjë kontrolli të zakonshëm të gjakut. Njerëzit me leukemi akute zakonisht shkojnë te mjeku për shkak se ndjehen të sëmurë. Nëse preken edhe truri, ata mund të kenë kokëdhimbje, vjellje, konfuzion, humbje të kontrollit muskulor ose kriza. Leukemia po ashtu mund t’i prekë pjesët tjera të organizmit si traktin digjestiv (tretës), veshkat, mushkëritë, zemrën ose testitet. Simptomat më të zakonshme të leukemisë kronike ose akute mund të përfshihen: • Nyja të ënjtura limfatike të cilat zakonisht nuk shkaktojnë dhimbje (në qafë ose sqetull) • Ethe ose djersitje gjatë natës • Infeksione të shpeshta • Ndjenjë dobësie ose lodhje • Gjakosje ose nxirje të shpejtë (mish i dhëmbëve që gjakoset lehtë, njolla ngjyrë vjollce në lëkurë, ose shenja të skuqura nën lëkurë) • Rënie në peshë pa ndonjë arsye • Dhimbje në eshtra ose nyjë. Shumicën e rasteve këto simptomat nuk janë si pasojë e kancerit. Ndonjë infeksion ose problem tjetër shëndetësor mund t’i ketë shkaktuar këto simptoma. Vetëm mjeku mund t’ua tregojë me siguri se ku qëndron problemi. Kushdo me këta simptoma duhet t’i tregojë mjekut, ashtu që problemi të mund të diagnostikohet dhe të trajtohet sa më herët që është e mundshme.

Diagnostifikimi

Mjekët ndonjëherë arrijnë ta gjejnë leukeminë pas ndonjë analize të zakonshme të gjakut. Nëse ju keni simptoma të cilat çojnë kah leukemia, mjeku juaj do të mundohet të kuptojë se çfarë e ka shkaktuar atë. Mjeku juaj mund të pyesë për historinë tuaj personale dhe familjare mjekësore. Ju mund të duhet të bëni një ose më shumë prej analizave të mëposhtme:

- Ekzaminim fizik: Mjeku juaj kontrollon nyjat e ënjtura limfatike, shpretkën ose mëlçinë.

- Analizat e gjakut: Laboranti kryen një analizë të plotë të qelizave të gjakut për të kontrolluar numrin e qelizave të bardha të gjakut, të kuqe të gjakut, dhe pllakëzave. Leukemia shkakton nivel shumë të lartë të qelizave të bardha të gjakut. Ajo pa ashtu mund të shkaktojë nivele të ulëta të pllakëzave dhe hemoglobinës, që është pjesë përbërëse e qelizave të kuqe të gjakut.

- Biopsia: Mjeku largon një pjesë të indit për të shikuar qelizat e mundshme kanceroze. Kjo është metoda e vetme për të vërtetuar sigurt nëse është e pranishme leukemia në palcën kockore. Para se të merret mostra, përdoret një anestezion lokal për të mpirë zonën. Kjo ndihmon pakësimin e dhimbjes. Mjeku largon ca palcë kockore nga ashti i legenit ose ndonjë asht tjetër i madh. Patologu më pas përdor mikroskopin për të kontrolluar indin për qeliza leukemike. Ekzistojnë dy metoda përmes të cilës mjeku nxjerr palcën e kockave: • Thithja e palcës së kockave: Mjeku përdor një gjilpërë të hollë, të zbrazët për të thithur një mostër të vogël të palcës kockore. • Biopsia e palcës kockore: Mjeku përdor gjilpërë të hollë, me një majë në formë luge për të prerë dhe marrë një pjesë të vogël të kockës dhe palcës kockore.

Testet tjera mjekësore Testet të cilat mjeku juaj kërkon nga ju t’i bëni do të varen nga simptomat dhe lloji i leukemisë. Ju mund të dihet të bëheni edhe këto teste:

Analiza citogjenetike: Laboranti shikon kromozomet në qelizat e gjakut, palcës kockore ose nyjave limfatike. Nëse gjenden kromozome jonormale, testet mund të tregojnë se çfarë lloji të leukemisë ju keni. Për shembull, njerëzit me leukemi kronike mieloide kanë kromozome anormale të quajtura kromozome Philadelphia.

Analiza spinale: Mjeku mund të largojë një pjesë të lëngut cerebrospinal (lëngu që mbush hapësirën brenda dhe rreth trurit dhe palcës kurrizore). Mjeku përdor një gjilpërë të gjatë, të hollë, për të larguar lëngun nga pjesa e poshtme e shpinës. Procedura zgjat rreth 30 minuta dhe zhvillohet me anestezion lokal. Ju duhet të qëndroni të shtrirë për disa orë më pas për të parandaluar kokëdhimbjen. Laboranti analizon lëngun për qeliza leukemike ose shenja të tjera të problemeve.

Rrezatimi X në gjoks: Rrezatimi X mund të tregojë nyja limfatike të ënjtura dhe shenja të tjera të sëmundjes në gjoksin tuaj.

Pyetjet që mund t’ia bëni mjekut para se t’i nënshtroheni thithjes ose biopsisë së palcës kockore: • A do të merrni mostër nga palca kockore e legenit ose ndonjë asht tjetër? • Ku do të zhvillohet procedura? • Çfarë duhet të bëj për t’u përgatitur për këtë? • Sa do të zgjatë kjo? A do të jem i vetëdijshëm/zgjuar gjatë këtij procesi? • A shkakton dhimbje? Çfarë do të bëni për të parandaluar ose kontrolluar dhimbjen? • A ka rreziqe? Cilat janë shanset për infeksion ose gjakderdhje pas procedurës? • Sa gjatë do të më duhet për t’u rikuperuar? • Sa shpejt do t’i marr rezultatet? Kush do të mi shpjegojë? • Nëse kam leukemi, kush do të flasë për mua për hapat e ardhshëm? Kur mund të ndodhë kjo?

Referimet

Leukemia-Lorrie Klosterman - 2006 Leukemia-John M. Burke, Manish A. Shah - 2005 Leukemia-Uday R. Popat - 2011