Përdoruesi diskutim:Elmaz Dokle

NAHIJA E GORES 1326 -1923 (e publikon vete autori i librit "Borje dhe Borjanet")

(Vështrim i shkurtër etno - gjeografik)

     Gora, është luginë malore në ekstremin jugor të Kosovës dhe veri – lindje të Shqipërisë. Ndodhet në jug të Prizrenit dhe në lindje të Kukësit, shtrihet ndërmjet majave më të larta të maleve e bjeshkëve të Koritnikut (2392 m), Gjallicës (2485 m), Tërfojës (2105 m), Kallabakut (2174 m), Korabit (2751 m), Rasangul (2383 m), varg malit të Sharrit, malit.Vraca (2582 m), lartësitë (2610 m) dhe (2494 m.). Pika më ulët e kësaj lugine malore është në lumin “Vana” (390 m). që ndodhet ndërmjet lartësive “Maja e Kërculës” (1373 m) dhe “Maja e vogël” (1272 m). Në anën perendimore kufiri natyral i kësaj krahine kalon në majat e maleve të Koritnikut, Gjallicës, Tërfojës, Kallabakut, Korabit, (Kepit të bardhë) ndërsa në jug - lindje dhe lindje në masivin e bjeshkëve të Sharrit. E vendosur në këtë teritor Krahina e Gorës ka një sipërfaqe gjeografike prej 558.6 km². Ajo kufizohet:

   Nga veriu dhe veri - lindja me Krahinën e Opojës, nga veri - perendimi dhe perendimi me Krahinën e Lumës, nga jugu dhe jug - perendimi me Dibrën, nga jug - lindja me malësinë e Pollogut (Gostivarit) dhe nga lindja me Nahijen e Tetovës. Pellgu ujëmbledhës Gorë - Opojë konsiderohet si njeri nga pellgjet lokale më të mëdha në Ballkan, ai ka një sipërfaqe prej 647,5 km², me dalje të vetme në Grykën e "Vanave", e me tej bashkohet me Drinin e bardhë tek “Kulla e Lumës”. Ky pellg është nga më të begatët për ujitjen e tokave të rafshës së Lumës dhe një nga kanionet më të favorshme për ndërtimin e veprave të vogla hidro - energjitike.

    Karakteristikë e veçantë e tij është se kurizi lindor i bjeshkëve të Sharrit që shkon nga "Vraca" (2582 m), lartësia (2610 m) deri në lartësinë (2408 mbi fshatin Zaplluzhe të Opojës kushtëzon rrjedhjen e ujrave në dy drejtime:

  Nga perendimi krijohet baseni ujëmbledhës i lumit të "Vanave", që derdhet në Drinin e bardhë, nga jugu baseni i lumit "Radika" dhe i përroit të “Çajës”, që derdhen në Drinin e zi, e të dy derdhen në Detin Adriatik, nga lindja përroi "Mozdraça", përroi “Sharska” dhe lumi i Tetovës që derdhen në lumin Vardar e më tej në detin Egje. Kufiri lindor i pellgut Gorë - Opojë përkon me vijën ujëndarëse të dy sistemeve detare: Të detit Adriatik dhe detit Egje. Bjeshka dhe uji janë pasuritë më të mëdha të Gorës, që presin të shfrytëzohen, për eko - turizëm dhe ndërtimin e sitemeve hidro - energjitike.

   Emri i krahinës së Gorës, përmendet që në vitin 1326, kur kral Stefan Deçanski i dhuron Epiharkisë së Prizrenit, fshatrat Rapça dhe Vranishta, të cilët në atë kohë i përkisnin krahinës së Gorës. 1  Në vitin 1348, në krisobulën (Akt dhurimin) e Car Dushanit, me të cilin i dhuron manastirit të "Shën Arhangjelit" të Prizrenit shtatë fshatra të Gorës dhe cakton si kufi ndarës midis Gorës dhe Opojës fshatin Radesha. 2   Këto dy dukumente njihen deri më tani si më të herëshme, që e përmendin Gorën si njisi administrative të vaçantë.

  Në defterët Osmanë të vitit 1451/5, përmendet nahija e Gorës, ku janë të shënuar pothuaj të gjithë fshatrat e saj , me numërin e shtëpive, emrin ose  .mbiemrin e pronarit të tyre, në disa raste edhe të ardhurat për çdo shtëpi, dhe cilit timar i përkasin. Kështu në dukumentin që përmendëm më lartë, është shënuar se: "Shishtaveci kishte 12 shtëpi dhe 250 akçe të ardhura, Cërneleva 5 shtëpi 250 akçe të ardhura (Timar i Behaderit), Oreshka 6 shtëpi (Timar i Behaderit), Borje 10 shtëpi 500 akçe të ardhura, Orgosta 14 shtëpi 700 akçe të ardhuara, Kosharishta 5 shtëpi 300 akçe të ardhura (Timar i Brankos), Zapodi 350 akçe të ardhura (Timar i Jovanit), Pakishta 420 akçe të ardhuara’’ etj.3  

 Në një hartë turke të Kazasë së Prizrenit të vitit 1530, të publikuar nga Nazif Dokle, krahas nahijeve të tjera e gjejmë të shënuar edhe nahijen e Gorës me të gjitha fshatrat e saj, nga Rapça në veri lindje deri tek Topojani në Jugë lindje.4 

  Në regjistrin Osman për krahinat e Sanxhakut të Dukagjinit gjatë shekullit të XVI- të, transkiptuar nga Selami Pulaha shënohet: "Nahija e Gorës në vitin 1571, kishte 38 fshatra, 6 mahalla, 1182 shtëpi, 1432 meshkuj, (Femrat nuk regjistroheshin); Prej të cilëve 55 me antrponimi shqipe, 123 me antroponimi të përzier shqiptare - sllave dhe 1254, me antrponimi sllave. Mbizotrimi i një antroponimie të pastër sllave, mos përfshirja e procesit të islamizimit, të gjëndurit brenda një ambijenti kompakt me antroponimi shqipe,na bindin se kemi të bëjmë krejtësisht me një enklavë me popullësi sllave përbrenda një ambienti me popullsi shqiptare".5

 S. Jastrebov, në punimin e tij: "Podacima za . istorije srbske crkve" (Të dhëna për historin e kishës serbe) në vitin 1842, shkruan për numrin e shtëpive që kishin fshatrat e Gorës. "Pakishta 32 shtëpi, Kosharishta 24, Oçikla 31, Belja 22, Orgosta 42, Borje 152, Shishtaveci 210, etj, Ai vlerëson se çdo shtëpi përbehej mesatarisht nga 8 pjesëtarë, kështu del se këto fshatra kishin 4600 banorë".6

 Në bazë të ligjit turk (Selnames) të vitit 1865, të gjithë fshatrat e Gorës kaluan në vilajetin e Prizrenit. Kështu vazhdoi deri në vitin 1878, kur pas Kongresit të Berlinit u krijua vilajeti i Kosovës me qendër në Prishtinë, e më pas prej vitit 1887, me qendër në Shkup. Vilajeti i Kosovës ndahej në 6 sanxhaqe. Në përbërje të Sanxhakut të Prizrenit dhe kazave të tij kaloi edhe Nahija e Gorës, ku bënin pjesë edhe kazaja e Tetovës, e Gostivarit dhe e Lumës.Edhe këtu përmenden të gjithë fshatrat e Gorës, nga Gorna Rapça në veri deri tek mahalla Turraj e Topojanit në jug.7

 Menjëherë pas luftës së parë ballkanike ( 08.10.1912 - 25 .11.1912 ), kur shteti i vogël, Mali zi i shpalli luftë Turqisë dhe luftës së dytë Ballkanike (13.04.1913 - 15.05.1913 ), që filloi nga sulmi paraprak e i befasishëm i Bullgarisë kundër Serbisë, e që përfundoi me zbrapsjen e trupave Bullgare, administrata ushtarake Serbe, krijoi Srezin e Gorës (Nënprefektura) me qendër në fshatin Vranishtë, që varej nga rrethi (Krugu) i Prizrenit. Srezi i Gorës në atë kohë kishte 19 Komuna (Opshtina) drejtuese, ku përfshiheshin 51 fshatra me 19.872 banorë. Administrata ushtarake Serbe për nevojat e saja bëri  rregjistrimin e përgjithëshëm të popullsisë, duke kaluar shtëpi më shtëpi. Nga ky rregjistrim doli : “Borje me 1156 banorë, Oreshka 116, Cërnelevo 245, Orçikle 150, Zapod 228, Pakisha 196, Nofça 238, Orgoshta 368, Kosharishte 141,Topoljane (Topojane) 1068, Brekinje 742, Xhafer 344, Kollovoz 359, Shishevac 1230, Novo sello 830 dhe Strezhevo 130. Gjithësejt 19.872 banorë.” 8  (Emrat e fshatrave janë shënuar sipas tekstit të citaur).

 Ky është regjistrimi i parë i gjithë popullsisë, më i sakti për kohën kur është bërë dhe që gjëndet i dukumentuar, në kërkimin që kemi bërë deri më tani. Nuk duhet lënë pa u përmend se në 9 fshatra që janë Borje, Shishtavec, Oreshka, Cërneleva, Orgosta, Pakisha, Zapodi, Oçikle dhe Kosharishta edhe sot e kësaj dite është ruajtur gjuha dhe kultura gorane. Ndërsa në 10 fshatrat të tjera si rezultat i ndryshimeve demografike që kanë ndodhur në shekullin e XVIII-et pas luftës Austriako - Turke.Tani elementi sllav është tkurur deri në zhdukje në këto fshatra flitet vetëm gjuha shqipe dhe banorët e tyre nuk kanë dëshirë që ta identifikojnë vehten si Goran, e shumë pak prej tyre i thonë vehtes Lumjan. Ata ne na quajnë “Torbesh” ne i quajmë “Ladin” ose “Arnaut”.

 Humja, nëna e Raif Arif Mehmetit bijë në Nimçë, kur e qortonte djalin e saj çamarok i drejtohej: “Rri urtë more torbesh. Po kështu e thirshin edhe dajët e tij dhe pas tyre edhe vërsnikët e shpotisnin duke e quajtur Raif Torbeshi. Në këtë mënyrë atij ju ndryshua mbiemri nga Mehmeti në Torbeshi.

 Sa i përket toponimeve, kulturës matriale e riteve të ciklit të jetës ka pak dallime, ta zejmë midis Borjes dhe Topojanit. Kjo nuk na ka penguar që të bashkëjetojmë në një njisi administrative si të ndryshëm, e të barabarët para zotit dhe ligjit, duke mbajtur gjithnjë hapur kanalet e komunikimit njerëzor, kulturor dhe tradicional.

 Në mesin e vitit 1914 (25.07.1914), kur topat e ushtrisë Austro - Hungareze të vendusura në Semlin (Zemuni i sotëm) lëshuan predhat e para mbi kryqytetin e Serbisë Beograd, u shënua fillimi i luftës së parë botërore, që çoi në kapitullimin e Serbise. Pas largimit të trupave Serbe në vitin 1915, dhe pushtimit të këtyre trevave nga ushtria Austro - Hungareze, ndarja administrative e Gorës ruan të njejtën pamje vetëm se u ndryshuan emërtimet dhe Komanda e ushtrisë Austro - Hungareze, bëri disa korigjime, duke krijuar "Biserikun" e Zhurit nga vareshin 5 qarqe ndër ta edhe qarku i Gorës me qëndër në Vranishtë.

 Mbarimi e luftës së parë botërore (25.12.1918), ku Austro - Hungaria doli humbëse, solli largimin e trupave Austro - Hungareze dhe rikthimin e trupave të ushtrisë të mbretrisë të Serbve, Kroatëve dhe Sllovenëve (Të Jugosllavisë të sapo krijuar).

 Ata i ripushtuan këto teritore, vendosen admistratën e tyre ushtarake. 9   Në vitin 1918, administrata ushtarake Serbe pasi bëri ndarjen e re administrative, organizoi zgjedhjet e para lokale. Duke qënë se në zonën e Gorës kufijtë nuk ishin përcaktuar në teren dhe nuk ishin njohur akoma ndërkombëtarisht. Nga ana e Jugosllavisë  .filluan rivendikimet për rishikimin dhe korektimin e kufijëve, ata arritën që ta bindin Konferencën e Ambasadorve që mbahej në Paris më 9 nëntor 1921, për korektimin dhe caktimin e kufijëve sipas dëshirës së tyre.

 Komisioni ndërkombtar i caktimit të kufijve erdhi në nahijen e Gorës në vitin 1923, dhe i caktoi kufijtë ku janë edhe sot, duke e ndarë Gorën në dy shtete. Kështu 19 fshatra kaluan nën Shtetin Shqipëtar. (17 fshatra plus lagjet Xhaferaj dhe Turaj që në atë kohë nuk kishin statusin e fshatit).

 Ja si e kujton këtë ngjarje Raif Abdyl Shaqiri (1896-1978) ish sekretar i kumunës së Shishtavecit në vitet 1919 - 1923.

“Ditë e martë, 23 Mars 1923, në Shishtavec erdhën nja tre gjanndarë të shtetit Shqiptar për të marrë në dorëzim komunën. Ne (Nënpunësit e admistratës Serbe) i morëm të gjithë dokumentet dhe fotografitë që ishin të varura në mure i palosëm dhe i futëm nëpër thasë, pastaj dolëm në qëndër të katundit dhe i pari i admistratës Serbe (Presedniku i Opshtinës) që po largohej ju drejtua popullit me fjalët: “Ej, popull i Shishtavecit, deri më sot keni qënë nënë shtetin e Serbisë, prej sot e tutje do të kaloni në shtetin e Albanisë, folni çfarë të doni për ne, por kujdes regulloni punët tuaja me shtetin e ri. Mbasi është dita e fundit po ju japim leje të shkoni për pazar në Prizren të blini çfarë të doni, mbas sodit vihet kufiri dhe pa leje shtetërore s`mund të kaloni. Serbët ikën me gjithë plaçkat e zyrës për Krushevo, unë u ktheva në Borje”.10

 Ndryshimet e mëvonëshme administrative, nga viti 1923 deri sot Pas largimit të Serbve, menjëherë u krijua Komuna e Borjes me qendër në Borje, ku përfshiheshin edhe fshatrat Oreshkë dhe Cërnelevë. Kryetar i parë i saj ka qënë Mulla Rasim Dollovishti (Krasniqi). Më pas është Krijuar Krahina e Gorës ku përfshiheshin 17 fshatrat e Gorës natyrale nga Belja në veri deri Turraj në Jug. Krahinar i parë i saj ka qenë Halit Osmani nga Luma, sekretar Shemsi Hatibi nga Dibra.Lidhur me ndarjen administrative pas kalimit të Gorës nënë juridi-ksionin e shtetit Shqiptar Statisti i njohur Teki Selenica në librin e tij ”Shqipëria më 1927” paraqet listën e katundeve që përfshiheshin në Krahinën e Gorës.11.

Pasqyra e katundeve që regullohen drejt për drejtpër këtë qëllim është kështu 

             Katundet            Krahina               N/prefektura            Popullsia

           1. Bele                Gora                    Luma                     271
           2. Borja               Gora                    Luma                     876
           3. Brekinja            Gora                    Luma                     395
           4. Crnoleva            Gora                    Luma                     171
           5. Kollovozi           Gora                    Luma                     262
           6. Kosharishta         Gora                    Luma                      81
           7. Lojma               Gora                    Luma                     273
           8. Nimça               Gora                    Luma                     101
           9. Novosello           Gora                    Luma                     658
          10. Orgjosta            Gora                    Luma                     276
          11. Orçikla             Gora                    Luma                      79
          12. Oreshka             Gora                    Luma                     127
          13. Pakisha             Gora                    Luma                     156
          14. Shishtaveci         Gora                    Luma                     902
          15. Shtreza             Gora                    Luma                     140
          16. Topojani            Gora                    Luma                     599
          17. Zapodi              Gora                    Luma                     118
          Totali  i  krahinës së Gorës..........................................  5546

        (Emrat e katundeve janë marrë tekstualisht siç janë të shkruarnë tekstin e cituar).

Më pas në vitin 1932, u bë riorganizimi i ndarjes administrative dhe u krijua Kumuna e Gorës me qendër në Shishtavec, duke ruajtur kufirin natyral me të njejtin teritor dhe numër fshatrash.

Në vitin 1938, me dekret të mbretit Zog I "Për aprovimin dhe zbatimin e ligjës mbi krijimin e disa komunave, si dhe ndryshimin e disa juridiksioneve administrative të reja, i votuem prej parlamentit, simbas shkresës Nr. 479/I, datë 19.04.1938, të kryesisë së tij” shpallur në Tiranë më 6 maj 1938, u rikrijua Prefektura e Kosovës me 2 nënprefektura, 10 komuna e 115 fshatra. Komuna e Gorës u klasifikua në klasën e dytë, me qendër në Shishtavec, pa i ndryshuar të 17 fshatrat që më parë gravitonin në ish Krahinën e Gorës. (fshatrat Turre dhe Xhaferaj konsideroheshin si lagje të Topojanit).

 Po në vitin 1938, me vendimin e Këshillit të Ministrave Nr.753, datë 06. 07.1938, u bë ndryshimi i emrave të fshatrave në shkallë mbretërie. Emrat e fshatrave të krahinës së Gorës u ndryshuan si më poshtë: 12 .

Tabela e ndryshimit të emërtimeve të fshatrave të krahines se Gores

         Ishte                     Bëhet          Ishte                     Behet

        1. Bele                   Bardhaj        2. Borje                 Lulëzim
        3. Brekija                Bregina        4. Kosharishta           Kepaj
        5. Kollovoz               Kodraj         6. Lojma                 Lojmea
        7. Nimça                  Nimçea         8. Cërneleva             Pyllishta
        9. Oçikla                 Orçikaj       10. Oreshka               Reshka
       11. Orgosta                Burimaj       12. Pakisha               Pakishta     
       13. Shishtavec             Fushaj        14. Shtreza               Shtresa
       15. Topojan                Topojan       16. Novoseja              Katundi i ri
       17. Zapodi                 Pikëllimaj

   Ky vendim u zbatua me korektësi nga administrata e mbretërisë, gjë që vërte-tohet me dukumentet e lëshuara mbas daljes së këtij vendimi. Në vitin 1939, Mbreti Zog I, e la vendin vetëm një ditë para se të pushtohej nga Italia Fashishte, e cila e ndryshoi gjithë legjislacionin e mëparëshëm. Kështu të gjithë fshatrat e vendit ndër to edhe ato të Gorës edhe de jure mbajtën emrat që kanë patur. Kjo ndarje administrative vazhdoi e pandryshuar deri në përfundim të luftës. 29. Nëntor 1944.

Mbas luftës së dytë botërore, u krijua lokaliteti i Borjes me fshatrat Cërnalevë dhe Oreshkë, në vitin 1949, u krijua lokaliteti Gorës me qendër në Shishtavec, ku pëfshiheshin të gjithë fshatrat e Gorës natyrale; me të njejtin emërtim dhe numër fshatrash. Kështu vazhdoi deri në vitin 1958, kur lokaliteti i Gorës u nda në dy lokalitete:

 Lokaliteti i Shishtavecit me qendër në Shishtavec, në të cilin përfshiheshin fshatrat: 1. Borje, 2. Brekija, 3. Oreshka, 4. Kollovozi, 5.Shtrezja, 6. Cërneleva, 7. Novoseja, 8. Topojani, 9. Turraj, 10. Shishtavec, 11. Xhaferraj.

  Lokaliteti i Zapodit me qendër në Zapod, me fshatrat: 1. Bele, 2. Kosharisht, 3. Lojme, 4. Nimçë, 5. Orgjost, 6. Oçikël, 7. Pakisht, 8. Zapod. Pikërisht në këtë kohë i hiqet emërtimi zyrtar lokalitetit të Gorës, pasi dy loklitetet e sapo krijuara u emërtuan përkatësisht lokaliteti i Shishatvecit dhe lokaliteti i Zapodit.

  Në vitin 1967, lokalitetet u suprimuan si njisi administrative të pushtetit vendor dhe u krijuan Këshillat e fshatrave të bashkuar.

  Në Këshillin e bashkuar Shishtavec përfshiheshin fshatrat Shishtavec, Novosej, Kollovoz, Shtrezë.
  Në Këshillin e bashkuar Borje fshatrat Borje, Cërnalevë dhe Oreshkë.
  Në Këshillin e bashkuar Topojan fshatrat Topojan, Brekij, Xhaferraj dhe Turraj.
  Në Këshillin e bashkuar Zapod fshatrat Zapod, Orgjost, Kosharisht, Pakisht, Oçikël.
  Fshatrat Bele, Lojme dhe Nimçë ju bashkëngjitën Këshillit të bashkuar Shtiqën.

 Në vitin 1992, pas ndryshimit të sistemit shtetëror u krijuan tre komuna:

 1. Komuna e Shishtavecit, me qendër në Shishtavec ku gravitojnë fshatrat Shishtavec, Novosej, Kollovoz, Shtrezë, Borje, Oreshkë dhe Cërnalevë.
 2. Komuna e Topojanit, me qendër në Topojan ku përshihen fshatrat Topojan, Brekij, Turraj, Lojme dhe Nimçe,
 3. Komuna e Zapodit, me fshatrat Zapod, Bele, Oçikël, Kosharisht, Pakisht dhe Orgjost.

 Nga sa sipër, del se Gora, nga viti 1326, kur përmendet për herë të parë në dokumente të gjetura deri sot, deri në vitin 1923, ka qënë një krahinë me teritor kompakt e fshatra kompakte, në kufijtë natyral që i ka "Caktuar vetë Zoti", Në vitin 1923, robt e zotit e ndan në dy shtete, por në të dy krahët e kufirite ruajti emrin natyral, në pjesën Shqiptare deri në vitin 1958 u ruajt emri, ndërsa në Kosovë e mban akoma emrin natyral. Përpjekjet e disa njerëzve për ta denatyruar Gorën janë të përkohëshme. Tani që po fryn era e hapjes dhe e integrimit. Goranët kudo që ndodhen, po zgjohen për konsolidim të identitetit të tyre, dhe me izën të zotit do të integrohen e do të dalin në arenën etno - kulturore siç janë, me figurë e zë, e jo siç duan ta paraqesin disa "Dashamirë" këtë popullsi sikur të ishte memece.

Akademiku, Dr. Harun Hasani në studimin: "Migrimi i popullësisë së Gorës" konkludon: "Në bazë të antropologjisë, antrpopopsikologjisë, etnologjisë, etnosociologjisë, filologjisë, fokloristikës dhe karakteritika-ve të tjera, Goranët përbëjnë një grupim të vecantë etnik. Ata kështu e ndjejnë vehten, sepse si në vëndlindjen e tyre, në kurbet si dhe në kontaktet individuale vehten e quajnë Goran, të folmen e tyre lokale e emërtojnë "Nashinski"(Gorançe – shënimi im – E.D.) . Të edukuar në rrethana specifike të jetesës në Gorë dhe jashtë saj, vetëm ata kanë mundur të mbijetojnë dhe të mbeten ashtu siç janë. Përmenden si soj i veçantë njerëzish, të cilëve ndjenja patriotike u prevalon mbi interesat e ngushta nacionale. Kanë egzistuar dhe egzistojne duke mbetur për të gjithë të afërtë, në të njejtën kohë kanë mbetur vetë vetja” 13

   Në një gojëdhën që ka aritur deri në ditët tona thuhet: "Në kohën kur zoti u ndante tokat popujve dhe popullësive, ku do të jetonin, ishte thirrë edhe i pari i Torbeshve (Goranëve). Zoti filloi dhe mbaroi ndarjen e tokave, por nuk i përmendi Torbeshët, atëherë përfaqësuesi i tyre i tha zotit: O i plotëfuqishëm dhe i gjithëmëshirëshëm - Po ne ku të ngulemi"?! Zoti u kujtua dhe i tha: - Për ju kam caktuar një tokë që ndodhet në një skaj të varfër, por të bukur, për kompensim do t`u dhuroj dashurinë, përkushtimin dhe dëshirën, që ta doni atë trevë si vehten".14

Dhe me të vërtetë Goranët kanë shkuar edhe në fund të botës, deri në "Çin ma Çin", por asnjëherë nuk e kanë haruar vendlindjen e tyre, nuk e kanë këmbyer Gorën, as me Aleksandrinë, Stambollin, Sarajevën, Mostarin, Sofjen, Selanikun, Vidin, Turnu - Severin, Budapestin, Zagrebin, Banjallukën, Bratislavën, Pragën, Timishaorën, Kretën, Izmirin, Bihaçin etj, etj. qytete ku ata kanë shkuar për të punuar si kurbetçi. (Putnici, Peçalbari ). Sepse i tërhiqte magjia e Gorës, aroma e vendlindjes.

 Pranimi apriori nga disa studjues se emri Gora vjen nga Serbishtja, nuk duhet marrë si tabu, e aq më pak të përdoret për qëllime politike e teritoriale nga dorëgjatët serb, që reken të krijojnë alibinë, vetëm nga emri Gora për keshe prejardhjen e Goranëve nga Serbët. I gjithë leksiku i të folmes së Gorës dhe pothuaj të gjitha toponimet i përkasin Bullgarishtes së vjetër, gjegjësisht Maqedonishtes perendimore; nga mendohet se janë shpërngulur Goranët në shekullin XI - XII, të përzënë si heretikë, sepse janë përfshirë në lëvizjen Bogumile. (Huazimet ndërkufitare janë fenomene natyrale edhe ndërmjet gjuhëve të grupeve të ndryshme, e jo më për gjuhët e të njëjtit trung). Dihet mirëfilli se sllavishtja, që flitet nga Vladivostoku në lindje, deri në Trieste në perendim, nga Polonia në veri deri në Bullgari në jug, ka të njejtën prejardhje, Gora i thonë malit, po edhe bjeshkës të gjithë sllavët. Emërtimi i nahijes, me këtë emër nuk është argument që vërteton se bartësit e këtij emri kanë prejardhje serbe. (kujtoj se nuk është turp, mëkat as lavdi që të jesh Sërb, Gjerman, Maqedonas, Hebre, Indian, Italjan, Shqiptar apo Bullgar).Bjeshka e Borjes ka emërtim grek e kjo nuk do të thotë asgjë me origjinën tonë.

  Në Europën e bashkuar përkatësinë etnike e deklaron seicili kur bëhet një regjistrim korekt i popullsisë. Goranët dhe serbet nuk i ndanë vetëm feja por i gjithë konstuticioni shpirtëror. Gjuha, kultura materiale e adetet. Studjuesi i cituar Dr. Harun Hasani në studimin “Migrimi i Goranëve” shkruan: "Etimologjikisht me emrin Gora nuk kuptojmë vetëm sipërfaqet e mbuluara me drurë, por edhe edhe lartësitë alpine të mbuluara me bar, Bjeshkët.15  Në këtë shkrim por edhe në shënimet e tjera. Gora dhe bjeshka kanë të njejtin kuptim.

    Dy fjalë për prejardhjen e Goranëve. Me këtë temë janë marrë shumë studjues, Serbët për orekse teritoriale thonë: Goranët janë sllavë serbë të muslimanizuar, Meqedonasit thonë: Janë Maqedonas, Bullgarët thonë: Nuk ka kombësi e gjuhë Maqedonase, Goranët janë Bullgarë të përzënë nga shteti amë (Bullgaria) në shekullin e XI dhe XII. Kur filluan pogromet kundër ndjekësve të ideologjisë Bogumile, atëhere ndodhi çvendosja e tyre drejt veri - perendimit dhe popullimi i bjeshkëve të Sharrit. Bogomilët emërtohen sipas vëndeve ku kanë lëvizur e janë vendosur: P.sh. Grekët u thonë: Katari (kataroi) = të pastër të pëcaktuar për katarsis (pastrim) ose fundugijagi (torba mbajtës), serbët u thonë: Babun (Të ardhur nga bjeshkët Bubune që ndodhen në regjionin e Velesit të Maqedonisë) ose Torbesh (mbasi kudo që lëviznin nuk e hiqnin torbën nga supet), në Dalmaci u thonë: Paterani (të përndjekur ose të munduar), në Itali Scavlani  (sllav),etj.

  Në të gjitha dokumenntet Gora përmendet si nahije, krahinë dhe komunë me vehte. Studjuesit e mirëfilltë të etnografisë si: Rrok Zojzi e Mark Krasniqi dhe hartuesit e Fjalorit Enciklopedik botim i vitit 1985, e klasifikojnë atë krahinë etnografike më vehte që dallon qartësisht nga krahinat etnografike fqinje siç janë: Luma, Opoja, Dibra dhe Pollogu.16

  Vetem dy studjues, Besim R. Cengu dhe Isa Halilaj e emërtojnë “Nënëkrahinë” ose “Njësi etnokulturore e krahinës së Lumës” i pari (Besim R.Cengu) në artikullin : "Asnjë lidhje nuk ka mes Goranëve dhe Boshnjakëve" shkruan e zezë mbi të bardhë “Gora është njisi simpatike etnokulturore e Lumës” I dyti (Isa Halilaj) në librin e tij ”Në kujtesën e historisë” duke replikuar me N.D. shkruan : “Për këtë, në radhë të parë, kërkoj mirëkuptimin e Goranëve Lumjan (Kuksian) të 9 fshatrave” !? Pak më poshtë vazhdon: “Nga kjo simbiozë e natyrshme kjo pjesë është konfirmuar si Gora e Lumës (Kukësit)?! Më pas nxinë letrën e bardhë duke shkruajtur:“Këta Sejmen (Kupto Lumjan E.D.) dhe të tjerët më parë e në vazhdimësi i kanë siguruar me pagesë asaj zone qetësinë, e, si i thonë fjalës, edhe jetën e “djalit dhe të kalit”.17

  Zotria në fjalë sforcohet duke na bërë apel që t`u jemi mirënjohës lumjanëve se kanë dërguar “Sejmen për të na mbrojtur, djalin dhe kalin”, por nuk thotë nga kush kemi qënë të kërcnuar që na kanë mbrojtur njerëzit e Halilajt, nga Turku, Serbi, Austriaku, Bullgari, Italjani, apo nga "Haramijet" që vinin nga Jug - perendimi ? Këta të dy me një të rënë të lapsit, pa asnjë referencë në dukumente historike, dhe pa i pyetur të parët e tyre se si emërtohet treva përtej Gjallicës, me metodën e fletë rufeve që shkruheshin në emër të klasës punëtore i bëjnë Goranët Lumjanë ?!

 Sikur Gora të ishte "Tërthorja", që me të vërtetë është njisi etno-kulturore e krahinës etnografike të Lumës. Jo zotri 18 fshatrat në Kosovës, 9 fshatrat gorane në Shqipëri dhe dy fshatra të Maqedonisë, që nuk i thonë djepit djep, vatrës vatër, diellit diell, ujit ujë, bukës bukë, që kanë adete krejt të ndryshme nga djepi deri në varr, nuk i përkasin krahinës etnografike të Lumës, por krahinës etnografike të Gorës, që është një gur i çmuar në mozaikun e kulturës Ballkanase.

   Përkatësisht Shqiptare, Kosovare e Meqedonase. Këtyre dy zotrijve u pëgjigjemi me mesazhin që rrjedh nga filozofia jetësore e Goranëve:

 "Bëhuni çfarë doni të bëheni, por silluni që edhe ne të mbetemi ashtu siç jemi. Nuk ngacmojmë kërkend, mos na ngacmoni ne! Jemi të aftë të bashkëpunojmë me të gjithë, kemi mundësi të mbetemi dhe të mbijetojmë edhe pa bashkëpunimin me ata që bashkëpunimin nuk e dëshirojnë, por për një gjë nuk jemi dakord dhe kështu do të mbetemi, për atë që dikush parashikon dhe punon që të arrijë në kurrizin tonë".

     Hasjanët, Malziasit e Opojasit, e aq më pak Goranët nuk janë Lumjanë, të cilët i respektojmë si komshinj, e tani edhe si miq. Ashtu si Lumjanët që flasin një dialekt arkaik të shqipes edhe Goranët flasin në dialektin arkaik të Bullgarishtes, ata i përkasin etnokulturës Torbeshe (Bogumile, Bullgare), sepse janë pasardhës të Bogomilve, të heretikëve kryengritës, që janë vendosur në këto treva pas shqiptarve dhe serbve. Këta të fundit u a kanë vënë emrin Torbesh, Gora para se të quhejGorë është emërtuar Torbeshi dhe me këtë emër na identifikojnë edhe tani komshijnjt tanë.

  Pos këtyre emërtimeve për të shënuar krahinën e Gorës në Malzi kemi takuar edhe emrin Torbeshi-a. (Këtu kemi regjistruar thënien: “Ma përpara, pushkët i ndreqshem në Torbeshi.”

  Në një pjesë të fshatrave të saj ruhet një kulturë shpirtrore me natyrë të qartë sllave, por me afërsi me kulturën materiale dhe folklorin koreografik shqiptar. Blegtoria ka qenë dega bazë e ekonomisë, bujqësia, zejtaria (Prodhimi dhe riparimi i armëve dhe pastiçeria) zeje që i ushtronin në të gjitha qytet e Ballkanit e më gjërë, kanë qënë degë ndihmëse.

  Tipike për Gorën janë vendbanimet e përqëndruara me fytyrë të qartë urbane, vallja në formë gjysëm rrethi, veshja me tirq për burrat dhe ajo me mbështjellëse për gratë, banesa me shkallë brenda, lirika, ballada, polifonia, curlja, lodra dhe kavalli (fyelli i gjatë) si vegla muzikore.

   Ndërkohë duke qënë të përndjekur edhe nga kishat Bullgare, Serbe e Greke janë konvertuar në fenë Islame, por nuk kanë humbur gjuhën dhe identitetin kulturor. Emrin Gora e ndeshim ne disa vende: Krahina Gorës në Pogradec, në Bosnje në afërsi të Mostarit është krahina e Gorës, këtë emër mbajnë disa qytete në Poloni, Kranska Gora qytet dhe komunë në veriperendim të Sllovenisë, Gora vend turistik dhe kurativ në afërsi të bjeshkës Fuji në Japoni, Gora klani Jatova në Indinë veriore, Gora fjalë Indiane për njerëzit me lëkurë të bardhë edhe kur është fjala për Evropianët, Gora majë mali në perendim të Turkmenistanit etj.

                                                    Referencat :

1. I.S. Jastrebov (1881), Hrisobula Deçanskog Krala ot godine 1326, Gllasnik srpskog uçenog drushtva, knjiga X l -

I X, Beograd, str. 355;

2. Rad. M. Grujiç, Eparhijsko vlastelinstvo u srednjovekovnoj Srbiji, “Bogoslavlje” god. VII, Cv.2. i str. 32.

3. Defteri turk B.V.A.12,1451/5. I trannskriptuar dhe përkthyer nga Akad, Peshikan M. dhe Zirojeviç O.

4. Dokle Nazif, “Bogomilizmi dhe etnogjeneza e torbeshëve të Kukësit” Tiranë 2009, f 61.

5 . Selami Pulaha, “Krahinat e sanxhakut të Dukagjinit gjatë shekullit të XVI”, faqe 193istorije srbske crkve" (Të dhëna për historin e kishës serbe)

6. I. S. Jastrebov, podacima za istorije srpske crkve ctr.134, 136, 138; dhe Stara Srbija i Albanija, str. 91-927

7. Sharplaninske zhupe Gora, Opolje i Sredska, Beogard 1995, faqe 31.

8 . M.A.Vujaçiç, (1914), Reçnik mesta u usllobogjenoj oblasti Stare Srbije, Beograd, str.V,87,89-90. Administrativno - teritorialne promene u NR Srbiji 1834-1954. godine, zavod za statistiku NR. Srbije,”Prikazi”, br.13, Beogard, 1955, str. 43-44.

9. Misha Glenny, Histori e Ballkanit 1804-1999, Nacionalizmi, luftrat dhe fuqitë e mëdha.Tiranë 2007.

10 . Raif Abdyl Shaqiri, ”Kujtime nga jeta e kaluar”, dorshkrim faqe 21, 22

11. Teki Selenica, “Shqipëria më 1927”, Tiranë 2002, faqet 494-556

12. AQSH, Fletorja zyrtare Nr. .46, vjeti i XVII, Tiranë, 17 Qërshor 1938

13. Dr. Harun Hasani, Sharplaninske zhupe Gora, Opolje i sredcka, Migracije stanovnishta Gore, Beograd 1995,str. 149, 150

14. Qemal Dokle, 1911-1969

15 . Dr. Harun Hasani, Migrimi i popullësise së Gorës cituar me lartë, faqe 149

16. Mark Krasniqi, Gjurmë e Gjurmime, Prishtinë 1979 ,kapitulli: Krahinat etnografike të Kosovës faqe 22 ,26.

17. Isa Halilaj, “Në Kujtesën e Historisë”, GEER, 2006, faqe 269, 279

             Mare nga libri "Borje dhe borjanet"  i autorit Elmaz Dokle

ZHVILLIMI I SPORTIT NE FSHATIN BORJE

      Sporti ka qënë dhe është pjesë e pandarë e jetës së borjanëve. "Sehiri" e "Tërka" janë pjesë e ceremonialit  të dasmës dhe të synetisë. Ato përfaqësojnë gara të vërteta sportive të mirëorganizuara, ku përfshihen mundja, hedhja e gurit, hedhja e rasës, hedhja e shtizës, kërcime një dhe tre hapësh, garat e kuajve, luftat e qenëve, gjelave dhe demave etj. Për nga mënyra e organizimit, pjesëmarjes së shikuesve, pranisë së muzikës shoqëruese, ritualeve të nxemjes, të "temenas", vënjes së basteve dhe të festimit të fitoreve, ato përbëjnë spektakle të vërteta sportivo - kulturore me vlerë shumë të madhe kalitëse e edukuese. Përveç kësaj, pratikohen edhe sportet dimrore, si rrëshqitja me ski e saje. Madje në rrëshqitjet mbi borë kanë marrë e marrin pjesë edhe femrat.
    Këtu ndeshen forcat më të mira sportive të fshatit edhe shumë më gjërë. Këtu pasqyrohet përgatitja vjetore dhe ballafaqohen rekordet sportive, të arritura në mejdanet e lagjeve e të fshatrave. Këtë traditë të lashtë e dëshmojnë edhe toponimet:

1. Igraleshnik, Vënd lojrash, në lartësinë 1400 m. Ndodhet në lindje të fshatit në një rafshinë të mbështetur në shpatijet e kodres "Crni vrh" (1584.8 m.) ku ndodheshin dy lisa të vetmuar shekullorë (Samo drvo), të lartë e me kurorë reth 15 m, gjë e pazakontë për lartësinë mbi detare ku ishin rritur. Besohej se këtu vinin shilarëse e koloviteshin shtojzavallet (Samovile). Kjo arenë nuk është më aktive, prej saj ka mbetur vetëm emërtimi. Lisat me vlerë të madhe për moshën, vëndndodhjen, madhësinë dhe legjendën, janë prerë nga ushtarët e kufirit për dru zjarri ?! 2. Tërçalishte, Pistë për vrapimin e kuajve, që ndodhet në veri lindje të fshatit. Aty që kur mbahet mënd, bëhen garat e vrapimit të kuajve. Ka një gjatësi prej 1 km, fillon në "Nikello brdo" (starti) vazhdon në formë harku, me pjerësi të papërfillëshme. Në 200 metërishin e fundit ka një pjerëtesi 4 - 5 % dhe përfundon në "Ivanoska Niva" (finishi). E parë në tërësi, kjo pistë i ka të gjitha parametrat e një piste të vërtetë hipizmi, ka vendin e përshtatëshën për shikuesit dhe lodraxhinjt që shoqërojnë garën, nga ku shifet e gjithë pista. 3. Igralishte, (Tani fushë futbolli) që ndodhet në veri lindje të fshatit, ku zhvillohen ndeshjet e futbollit dhe gara te tjera sportive në shkallë fshati e zone.

4. Sehiri, (Arena  ku njerëzit shkojnë për të shikuar ndeshjet sportive që zhvillohen si pjesë e cermonialit të dasmës.) Ndodhet 400 m. në veri lindje të fshatit, në livadhin  e Osman Çaushit. Në këto terene, janë përgatitur breza të tërë, mundësish, atletësh, skiatorësh etj, mjeshtria e të cilëve është admiruar e duartrokitur jo vetëm në fshat, zonë, rreth,  në shkallë vendi,  por edhe jashtë vëndit.
   Ne tani me respekt dhe mirënjohje mund të kujtojmë shumë prej sportistëve, që nga më të vjetrit si: Mundësit legjendar Rushit Pelivani, Shaban Pelivani, kalëruesin Hysen Zejneli, (Pilule), Atletët Imer Qehaja, Hebil Alia,  skiatorët Shahin Osmani, Selim Kare, Bajram Selmani, Nuredin Ramadani, futbollistin  Mergjan Alimani, që ka luajtur edhe me ekipin e parë të Bosnjës. Janë të përmendur kuajt e vrapit : I Maksut Ollomanit, Ajdin Dërnicës, Bajram Çorapit, Shaban Kuliçit, Hazer Ollomanit, Nijaz Ollomanit, Adem Alisë, Omer Kambanës, Muharem Alimanit dhe Fatos Ollomanit.
   Në  vitet ‘20 të rinjtë e Borjes krijuan klubin e parë sportiv në kafen e Selim Kares, ku mblidheshin vetëm ata, e luanin tombola (lojë pararendëse e bingos), diskutonin për sportin e vinin baste për mundësit dhe kuajt e preferuar. (Në këtë kohë në fshat kishte tre klube : I Adem Palës që frekuentohej nga mosha e tretë, i Osman Çaushit që frekuentohej nga mosha e dytë, ku kishte edhe tre kabina bixhozi dhe klubi i Selim Kares ku mblidheshiun të rinjtë.)
  Në një gojëdhënë që ka mbrritur deri në ditët tona përmendet tregimi i kalëruesit të famshëm të Borjes Hysen Zejneli (Pilule) "Maksut Ollomani, gjyshi i Nijazi Ollomanit, ka pas një kalë vrapi, të cilin e ka sjell nga Turnu - Severin i Rumanisë. Ai ishte i pakapëshëm në gjithë nahijen e Gorës, merrte pjesë në gara vrapimi edhe në Pollog, Tetovë e Opojë. Bëhej një dasëm në fshatin Brodosafce të Opojës, ku ishin ftuar shumë kuaj nga zona e Sharrit. Shkuam edhe ne të shoqëruar nga shumë tifozë borjanë. Sapo mbritëm na akomoduan nëpër shtëpi. Kalin e lamë në një haur, për t’u kujdesur gjatë natës për të, vetë i treti kam fjetur në haur. Sapo u shtrimë me fjetë në kashtë, na kishte zënë gjumi i parë, në këtë kohë vijnë dy veta me një kovë me ujë për ta helmuar kalin, fal zotit ne i diktuam dhe e shpëtuam kalin. Të nesërmen para se të niseshin krushqit për të marrë nusen shkuam në vendin ku zhvillohej gara. Përsëri Opojasit na punuan një reng, në gjysmën e gjatësisë së pistës anës saj, në shkure ishin mëshehur dy veta, kur unë isha shkëputur nga të tjerët rreth 50 m. hodhën kaporanet dhe ma  tremben kalin, i cili doli nga pista e vrapimit. Unë për një moment u hutova, por pastaj e kapa vehten, ia ktheva "Dizginin" kalit në drejtim të pistës dhe i bërtita si për kushtrim: "Hajt çil mos e turpëro Maksut agën dhe Borjen”! " Çili" më kuptoi dhe u bë me flatra, i kapëm kuajt e tjerë dhe në finish dola i pari me gjysmën e gjatësisë së trupit të kalit. Atëherë Borjanët dhe dashamirë të tjerë, shpërthyen në brohorima, më rrethuan e përqafuan kalin dhe thirën lodraxhinjtë për t’i bërë fitimtarit Nibetin e plotë që zgjati dy orë. Atë ditë nga bakshishet që më hodhën tifozët kamë fitur aqë pare sa nuk kam fituar për dy vjet kur kam punuar hyzmeqar në Tuzlla të Bosnjes. Pas disa vitesh Maksuti ra nga vakti dhe u detyrua që ta shes kalin e pamposhtur. E çoi në pazarin e Ferizajt, aty ja shiti një beu, duke i vënë një kusht, që si do që të vijë puna, e sa do që ti ofronin, këtë kalë mos ta rishisiste në Gorë. Shaban Kuliçi rivali i Maksutit në garat e vrapimit të kuajve sapo mori vesh se Maksuti e ka shit kalin, u nis për ta kërkuar se ku ndodhet, e gjeti në Ferizaj, pronarit të ri i ofroi një grusht me florinj, e mori kalin dhe e solli në Borje. Maksuti kur e pa kalin e tijë në duart e rivalit të tij ka luajt nga mëndja dhe pa kaluar 3 muaj ka vdekur"  
 Në vjeshtën e vitit 1928, me nismën e të rinjëve të klubit sportiv dhe të mësuesit kosovar Latif Imer Jaka, u krijua Shoqëria sportive "Kallabak" Borje. Emri i saj lidhet me bjeshkën e Borjes me të njëjtin emër. Kryetar i parë i kësaj ka qënë Shahin Osman Emini. Aktiviteti i shoqërisë financohej nga kuotat e antarësisë dhe donacionet që jepnin kurbetçit.
   Shoqëria sportive Kallabak e krijuar në Borje ishte e para e këtij lloji në prefekturën e Kosovës dhe ndër tre të parat në shkallë vëndi për fshatin, pas shoqërisë sportive të fshatit Dardhë të Korçës dhe Shirokës në Shkodër. Kjo shoqëri ka luajtur rol të madh në jetën sportive të prefekturës së Kosovës. Veprimtaria e saj jo vetëm që ruhet e gjallë në kujtesën e popullit, por është mëse e dokumentuar.
  Në vitin 1931, (28.06.1931) në një letër drejtuar Kryeinspektorit të edukatës fizike në Kukës. Borjanët kërkojnë me këmbëngulje rikthimin në shkollën e Borjes të mësuesit Latif Imeri se ndryshe do të pengohej mbarëvajtja e punëve të shoqërisë sportive "Kallabak" e posakrijuar. Ndërsa rubrika sportive e gazetës "Besa" të datës 28 gusht 1931, na sjell lajmin se".....asht zhvillue ndeshja miqësore në mes të shoqërisë "Kallabak" Borje dhe "Kosova". Dje u zhvillua kampionati atletik i qarkut ku morën pjesë anëtarët e shoqërive sportive "Shkëlzeni" dhe "Kallabaku". Garat ishin hedhje disku, shtize, gjyles, topit me dorë, vrapime 100, 200, 400 e 1500 m., kërcim së larti, kërcim tre hapësh e vrap me pengesa. Ky takim i bukur u fitua nga sportistët e shoqërisë sportive "Kosova" të qytetit të Kukësit, që ishte formuar pas shoqërisë "Kallabak" të Borjes.                                      
     Pjesëmarja në disa takime kombëtare tregon për nivelin e mirë sportiv të shoqërisë së Borjes. Një kartolinë e nisur nga Shkodra, që mban datën 9 shtator 1933, na sjell një njoftim interesant: Kryetari i shoqërisë së bashku me katër sportistë, kishin marrë pjesë në një kampionat kombëtar. Gjatë Luftës II botërore u ndërpre aktiviteti, për tu rigjallëruar në vitet e pas çlirimit. Një relacion i vitit 1946, dërguar nga Kukësi, Komitetit të Kulturës Fizike e Sporteve në Tiranë; tregon për riorganizimin e shoqërisë sportive "Kallabak". Këtu nënvizohet e kaluara aktive e kësaj shoqërie.
  Në këtë periudhë shquhen futbollistet: Mergjan Alimani, Dallfit Alimani, Mevlan Ollomani, Nesim Dalaçi, Ajdin Tale, Osman Tale, Nuredin Ramadani, Sejdi Dokle, Ismail Kasemi, Hasan Çorapi, dhe më të rinjt mundësit Behlul Ramadani, Hasan Çorapi, Sahit Çorapi e Fatos Alimani, skiatorët e talentuar Mirhat Emini, Fuat Kare dhe Arif Hoxha. Natyrisht, pas garës së kuajve dhe mundjes, dy sporte tradicionale të Gorës, të rinjtë u dashuruan shumë edhe pas futbollit. Aq sa i thurnin edhe këngë skuadrës së Borjes, ku ajo fitonte. Për fat të keq kanë mbetur në kujtesë vetëm dy vargje për portierin e skuadrës së Borjes:

                           Ajdin Tale nije shalla          Ajdin Tale s`bën shaka
                           Fatif llopka sa penalla.        Kapi topin n`penallti

    Një librezë antarësie e gjetur kohë më parë, flamuri i shoqërisë që ruhet në muzeun historik të Kukësit, uniforma e saj e plotë dhe e lexueshme në disa fotografi të viteve 1928 - 1930, janë dëshmi të tjera materiale që flasin shumë. Deri vonë, veteranët mbanin distiktivin e shoqatës që kishte formën e flamurit në miniaturë.

Në vitet ’50, për shkak të vështirësive ekonomike dasmat dhe synetit nuk bëheshin më me lodra, për rrjedhojë nuk organizoheshin garat e vrapimit të kuajve dhe sehiri, aktiviteti i Shoqatës u zbeh shumë. Me krijimin e kooperatives bujqësore, klubi sportit u mbyllë. Baza materiale për rrëshitjet dimërore, në veçanti skitë nuk u përtrinë. Më 1967, u ndaluan festat fetare dhe të kremtet e motmotit si dita e verës, Shëngjergji, Bajrami etj, në të cilat organizoheshin gara sportive. Në këtë mënyrë aktivititeti sportiv u reduktua vetem në disa gara sporadike vrapimi kuajsh e sehire në dasma.

 Më 6 nëntor 1999, me inisiativën e Muhamet Dalaçit, Sevair Dokles, Xhemil Dalaçit, Nevruz Mehmetit, Munir Dalaçit, Islam Berishës, Rrahim Fejzës, Selman Dishës dhe Sulmues Bajramit, u riorganizua shoqëria sportive “Kallabak” Borje dhe me këtë rast doli dhe gazeta “Sport Kallabak Borje”, me anë të cilës u bë lobingu për mbledhjen e fondeve dhe sensibilizimin i opinionit. Por kjo gazetë doli vetëm në tre numra.                                      
    Me daten 12. nëntor 1999 asambleja e përgjithëshme miratoi statutin e shoqërisë dhe paraqiti kërkesën për t`u regjistruar sipas ligjit mbi OJQ-et. Me vendimin Nr. 3, datë 06.12.1999 të gjykatës së rrethit Kukës u bë rregjistrimi i Shoqërisë.   
   Me  datën 22 janar 2000 u bë mbledhja e përgjithëshme e asamblesë së shoqërisë sportive Kallabak Borje, e cila bazuar në statutin e shoqërisë zgjodhi organet drejtuese të shoqërisë me përbërje si më poshtë:  
    Muhamet Dalaçi, president i shoqërisë.Sevair Dokle, kryetar i klubit shumë sportesh. Nevruz Mehmeti, sekretar i shoqërisë. Fidan Beqiri, administrator, Venehat Kuliçi, kordinator për atletikën,  Sulmues Bajrami, kordinator për mundjen. Muhran Dalaçi,  kordinator për shahun. Fatos Ollomani,  kordinator për hipizmin. Jusuf Dalaçi, kordinator për futbollin. Hermegan Halimi, kordinator për skitë. Xhemil Dalaçi, kryetar i degës për Borjen. Kontrollorët e financave të shoqërisë: 1.Ylber Uka2. Bajram Sadiku 3. Feruzan Dokle. (Sportistët veteranë, antarë të shoqrisë sportive të krijuar ne vitin 1928, Jusuf Alia dhe Abdyl Munishi u shpallën antarë nderi të shoqërisë të sapo riorganizuar)Pranë bankës së kursimeve (sot Raiffaissen bank) u hapën numrat e llogarisë, u bë lobingu për sigurimin e donacianeve (Shoqata Austriake dhuroi 150 palë ski dhe paisjet përkatëse, Shoqata Skoceze "SHETLAND AID TRUST ME MR.EDWIN MOAR GENELAL DIREKTOR i dhuroi shoqërisë sportive Kallabak Borje 7 komplete veshjesh sportive për të gjitha ekipet sportive. Me kërkesën e deputetit të zonës në legjislaturën e atij viti ; Namik Dokle, drejtori i gazetës « Koha Jonë » Z. Nikoll Lesi sponsorizoi aktivitetin inagurues të shoqërisë me 190.000 lekë të reja, ndërsa Drejtori i Përgjithshëm i Postave të Shqipërisë, z. Dhimitër Rafti, dha një donacion prej 1.900.000 lekë të reja për rikonstroksionin e fushës së futbollit, duke e sjell atë në parametrat e federatës së futbollit shqipëtar.
    Me këto donacione dhe përkushtimin e drejtuesve të rinj të Shoqërisë u bë e mundur që me datën 6 maj 2000, ditën Shëngjergjit, të organizohen gara sportive në shumë disiplina. Ndeshjen e futbollit midis degës së Borjes dhe të Kukësit e fitoi dega e Kukësit, në hipizëm garën e fitoi kali i Fatos Ollomanit, stafetën "Kallabak" e fitoi atleti Buljan Mehmeti, mundjen e fitoi Selman Safet Hyseni etj. Ekipi i skiatorëve të Borjes u federua në federatën kombtare të skive, kryetari i klubit shumë sportesh  z.Sevair Dokle, u zgjodh anëtar i kryesisë së federatës kombëtare të skive.
    Ekipi i skiatorëve të Borjes në garat e zhvilluara në Voskopojë të Korçës në vitin 2002, i drejtuar nga anëtari i kryesisë së federatës shqipëtare të skive, z. Sevair Dokle dhe tranjeri z. Xhemil Dalaçi. Dha rezultate të mira në disiplinat, sllallom gjigand dhe sllallom special. Skiatorët Kushtrim Beluli dhe Ritan Dokle zunë vendet e para, ndërsa Mirdash Dalaçi doli i dytë. Në vitin 2007, në kampionatin kombëtar të skive që u zhvillua në Voskopojë, skiatorët e Borjes u paraqitën shumë mirë, duke u renditur si më poshtë: Brilant Alia zuri vëndin e II-të, Rezart Pala, vëndin e II-të, Mirdash Dalaçi vëndin e I-rë, Fisnik Dalaçi vëndin e II-të, Elez Beqiri u skualifikua dhe Kreshnik Alia zuri vendin e I-rë.
    Në bazë të këtyre rezultateve ekipi i skiatorëve të Borjes u shpall kampion i vendit për vitin 2007. Në vitin 2008, në kampionatin kombëtar të skive, që u zhvillua në Dardhë të Korçës, ekipi i skiatorëve të Borjes mori pjesë me tre skiatorë: Valon Alia i cili zuri vëndin e dytë, Dorian Dokle, që u klasifikua në vend të parë dhe Mirdash Dalaçi i cili doli gjith- ashtu i pari. Në shkurt të vitit 2010, në Voskopojë të Korçës u zhvillua kampionati kombëtar i skive. Ekipi  skiatorëve të shoqërisë sportive “Kallabak” Borje, në bazë të rezultateve të arritura u shpall kampion i vëndit. U dalluan për rezultate të mira sportistët Fisnik Misin Dalaçi, i cili zuri vendin e parë në disiplinat 2 garësh dhe sllallom gjigand, vëndin e dytë në sllallom special, Tarzan Dalaçi, u klasifikua në vendin e dytë në disiplinën sllallom special dhe vendin e tretë në disiplinën sllallom gjigand.
    Ekipi i skiatorëve të Borjes ka marrë pjesë në gara sportive rajonale të zhvilluara në Brezovicë e Rugovë të Kosovës, në Mavrovë të Maqedonisë dhe në Rodope të Bullgarisë.

                                Marë nga libri "Borje dhe borjanet" i autorit Elmaz Dokle

RITET CIKLIT TE JETES NE KRAHINEN ETNOGRAFIKE TE GORES SE KUKESIT

1.Lindja e bebes: Lindja e fëmijës në familjet Borjane është ngjarje shumë e rëndësishme. Ajo lidhet me ripërtritjen e llojit. Nusen e ardhur rishtaz në shtëpinë e burrit, mbas gjashtë shtatë muajsh, vjehra fillon ta ngacmojë: A ke gjë nën sqetullë". Pak pa dalë bara në shesh, ajo i tregon vjehrrës. Nga ky moment, fillon përkujdesja ndaj saj, duke e shmangur nga punët e rënda, dhe e trajtuar me ushqime. Vjehra vë në dijeni të zotin e shtëpisë. Fillon puna për përgatitjen e shtroje mbulojeve të foshnjes së pritur. Mbështjellja e sipërme përgaditej prej leshi në veg. Pelenat e brendëshme prej pëlhure dhe djepi porositeshin në Prizren. Tregohej kujdes për të gjetur lëkurë e dhëmbë ujku ose ariu, brirë kacadreni etj. që i viheshin fëmijës në lyrek për ta mbrojtur nga syri i keq. Në këto përgatitje nuk ka diferencim sipas gjinisë. Në fshatin tonë i gzohemi njësoj si lindjes së një vajze po ashtu edhe të një djali, nuk egziston adeti sipas të cilit për të ndërprerë lindjen e vajzave njera mbas tjetrës të pagëzohen me emra si: Sose, Mbarime, Ç`bane, Shkurte etj. Në momentin kur piqet barra dhe i fillojnë i dhimbjet, e reja lajmëron vjehrrën, kjo e fundit thërret gra me përvojë për asistencë. Në Borje këtë punë e kanë kryer Shefka Beqiri, Airka Tosuni etj.Ato e presnin fëmijën dhe kujdeseshin për lehonën deri në momentin e lindjes. Pasi del fëmija në jetë dhe dy asistentet i lidhin kërthizën, e shikojnë se fëmija është i plotë me gjithëçka dhe i çfarë gjinije është, lajmërojnë vjehrën: "Nusja shpëtoi, ka lind një djalë ose vajzë sipas rastit". Në këtë kohë futet vjehra tek nusja dhe duke kapur një send prej metali e uron nusen duke i thënë: "Shyqyr që ke shpëtuar, të na rojë nipi" dhe del për t’i përgatitur diçka të nxehtë për të ngrënë. Pas kësaj i rregullon shtratin lehonës me shtresat më të mira.

2.Myzhdja (mushtillok): Pasi del bebja në jetë, zonja e shtëpisë nis dy deri tre fëmijë për të dhënë sihariqin, duke filluar me të zotin e shtëpisë, babain e fëmijës të sapo lindur, prindërit e lehonës dhe gjithë fisin, deri në brezin e parë. Ata shkojnë derë më derë duke çuar lajmin e gëzuar; "Mllanesta Mirenova ni rodilla dete", ose "Nise nashllo jeno dete ot mllaneshta Mirenova" (Nusja e Mirenit na ka lindur djalë, ose na është gjetur një djalë nga nusja e Mirenit.) Të lajmëruarit i urojnë "Shyqyr që ka shpëtuar nusja fëmija t`ju rroj". Për myzhde fëmijëvë u japin monedha, vezë të pa ziera etj.

3.Dhënia e emrit: Që gjatë kohës së barës, në shtëpi përzgjidhet emri që do të mbajë bebja, që pritet të dalë në jetë. Pagëzimi bëhet një ditë pas lindjes. Zakonisht atë e bëjnë gjyshi, gjyshja ose halla. Në dhomën e lehonës, në prani të pjestarëve të familjes bëhet shpallja: "Detevomu qe mu dadem ime shto imaf babo moj, qe go vikame Ramadan" (Kësaj bebeje do ti jap emrin e babait tim Ramadan.) Të gjithë e urrojnë ta gëzojë emrin dhe i hedhin monedha. Kur një çifti, pas dy tre lindjesh, nuk u kanë jetuar fëmijët, të sapolindurin e nxjerrin në një kryqëzim rrugësh brenda fshatit dhe njeriun e parë që takojnë e ftojnë, për ta pagëzuar beben duke i thënë: "Na është gjet ky fëmijë i gjinisë femër të ftojmë t`na e pagëzosh". Kalimtari i urron: "T ju rrojë " dhe i jep emrin. pas kësaj fëmijën e kthejnë në shtëpi, ku presin me kureshtje se ç`emër ka marr bebja. Pasi u kumtohet emri të gjithë e urojnë "Ta gëzojë emrin që ka marrë". Më parë emrat viheshin duke trashëguar emrat e parardhësve.

4.Bakërdani : Ditën e dytë pas pagëzimit gatuhet bakërdani. Në bakërdan ftohen të gjithë fëmijët e mahallës. Fëmijët pasi e hajnë bakërdanin i përziejnë kapuçat në tepsi që t’u shtohet familja me fëmijë të tjerë. Po ashtu u shpërndahen porcione edhe të afërmëve të nuses. Rregjistrimi i fëmijës në gjendjen civile kryhet ditën e tretë pas lindjes. Vjehri ose më plaku i shtëpisë e shënon emrin e fëmijës në dorë, i hipën kalit dhe shkon në gjendje civile, për ta regjistruar, pas rregjistrimit kthehet në kafene dhe i qëras të pranishmit duke marë urimet e rastit.

5.Përgleni (përgani): Bëhet dy deri tre javë pas lindjes së fëmijës. Thirren vetëm gratë. Të ftuarat përshëndeten me lehonën duke e uruar. Ngrejnë perçen e shamisë me të cilën është mbuluar fytyra e fëmijës dhe për t`iu shmangur paragjikimit të mësyshit nuk e lavdrojnë, por e shajnë duke thënë: “I,i,i, e paskeni lindur të zi si magjyp!” Pastaj i hedhin monedha bebes. Më të privilegjuara janë gratë e fisit të lehonës, të cilat vendosen në dhomën e saj. Ajo i pret e ulur në shtrat duke e mbajtur në krahë fëmijën të mbshtjell lyrek, ndërsa gratë e fisit të burrit vendosen në një dhomë tjetër. Të gjithë të ftuarat vinë me tepsi me fli, ose petulla dhe i sjellin peshqeshe fëmijës dhe lehonës, ndërsa nëna e lehones sjellë "gubjanik" dhe veshje komplet për të voglin dhe të bijën, vjehrës dhe vjehrit peshqirë çorape etj. Me këtë rast gatuhet: Çorbë gore, mish fasule, mish oriz, gubjanik dhe sutliaç. Disa ninulla që u kendohen fëmijëve:

                   1.                                           1.
         Nuna, nana, lludo dete,           Nina, nana, djalë i vogël,
         Nana qe te nina,                     Nana do të përkund,
         V`sharena kolepka,                 Në djep të stolisur,
         Golem da porastesh,               Të rritesh i madh,
         Na asker da te ispratim,         Ne ushtri të të përcjellë,
         Domovina da branish,             Atdheun te mbrosh,
         Majka da spije rahat,               Nëna te flej rehat,
         Ima vojnika junaka.                 Ka ushtarin trim.                         .

                   2.                                             2.
       Lulalo, pishalo,                         Përkundu, flije,
       dete mallovo,                             Djali i vogël
       Vo lula sharena,                         Ne djep të stolisur,
       Vo bele pelene,                         Në pelena të bardha
       Begajte, kuqiça !                       Largohuni, qenë!
       Idite, vuçishta !                           Ikni, ujq!
       Dete qe mi spije,                         Djali do të me flejë,
       Jadite drugogo,                           Kafshoni te tjer,
       Koj ne shllusha nana,                 Qe s’dëgjon nënën,
       Dete qe mi spije,                         Djali im do të flej,
       Golemo da poraste.                   Që të bëhet i madh.

       ( Harun Hasani,Goranske narodne pesne)

5.Dalja e dhëmbëve: Për këtë rast zihet misër kokërr. Misri i zier hidhet në një kovë dhe dy -tre fëmijë të moshës deri 10 vjeç e shpërndajnë nëpër fshat me një kanaqe. Kudo marrin urrimin: "Damu bidet zhelezne" (T’i bëhen të hekurtë). Fëmijëve lajmëtar u japin vezë ose monedha metalike.

6.Prerja e parë e flokëve: Bëhet kur fëmija ka mbushur 2-3 vjeç. Për t`ia prerë flokët thirret daja, axha, njeri nga shokët e babait të fëmijës ose berberi, i cili në fillim ja pret flokët me gërshërë, i bie me shuplak lehtas në qafë duke i thënë: “Të dalshin me shëndet”. (Tek ne nuk egziston adeti i kumbarës) Tufën e flokëve të prera i`a dorëzojnë nënës së djalit, e cila i mbeshtjellë në një shami dhe i futë në sëndyk për t’i mbajtur për gjithënjë. Me këtë rast djalit i blihet për herë të parë kapuç leshi dhe i falen shamija që ia venë në koke si çallmë.

7.Synetllëku (rethprerja): Festohet si dasëm. Bëhet në grup për të gjithë fëmijët e vllazërisë në moshën nga 3 - 10 vjeç. Synetllëku mund të bëhet duke iu ngjitë një dasme, brenda vllazërisë ose i veçantë. Në fillim të vitit familja bënë nijet për ti bërë fëmijët synet dhe fillojnë përgaditjet. Syneti fillon ditën e hënë dhe finalizohet ditën e ejte. Hapja e synetit bëhet duke venë bajrak në derën e shtëpisë, pas kësaj fillon regullimi i kapuçave të synetlijve, duke i qëndisur sipas rastit me monedha të argjenda e floriri dhe me fije varaku shume ngjyrshe, pa haruar kokrra hudhre thonjë shqiponje dhëmbë ujku etj për ta mbrojt synetliun nga syri i keq, qëndisja dhe regullimi i kapuçave shoqërohet me këngë që improvizohen nga gratë dhe vajzat. Kapuçat varen në murin e dhomës ku bëhet pritja e grave, të cilat i darovitin me qëndisma e pare dhe urojnë: ”Për hajr ju qoftë synetllëku”. Nga e hëna që hapet syneti deri të mërkurën në mbremje, i zoti i shtëpisë e hap shtëpinë për të pritur urimet. Burrat mblidhen në dhoma të veçanta e pasi përshëndeten me të pranishmit dhe i urrojnë synetllëkun e fëmijve të zotit të shtëpisë, pijnë kafen dhe pastaj të ndarë në grupe luajnë filxhanas. Ditën e mërkurë synetlinjët te shoqëruar nga kushrinjë më të mdhenjë në moshë shkojnë shtëpi më shtëpi për të grishur njerëzit në synet, po atë ditë mbas dite vijnë lodrat dhe curlet të cilat pritën në “Gorno Bërce” një kodër nga shifet i gjithë fshati. Për t’i pritur dalin pjestarët e familjes, synetlinjët dhe gati i gjithë fshati. Që andej, me këngë e valle, shkojnë në shtëpinë e synetlinjeve, ku fillon dhe vazhdon vallja deri natën vonë me pjesmarjen e grave nuseve djemëve vajzave.Ditën e ejte është dita kulmore e ceremonisë së synetllekut. Synelijët vishen me roba tradiciaonale, duke veshur edhe fustanellen, shamit e dhuruara i vendosin krahe qafë, në kokë kapuçat me qëndismat.Rreth ores 9ºº Prindrit dajallarët ose axhallarët e fëmijëve synetlinjë hipin në kuaj të qëndisur e mbuluar me qilima e sëxhade, i marin në preher synetlijët dhe të shoqëruar nga kalorës e këmbësor nisi shetitjen e synetlijve në unazën e fshatit. Karvanit i prijnë dy flamur mbajtës i pari flamuri kombëtar dhe i dyti flamuri i dasmave, pastaj imami i fshatit e me radhë sipas moshes. në fund të vargut të kembësoreve janë kalorësit me synetlinjët e pas tyre lodrat dhe ahengxhit, shetitjen e synetlinjëve e shoqëron duke ecur sa para sa mbrapa “Pepelushi”(hi hedhësi ), i cili mban një torbë me hi kraha qafë, e një shami në shkop që e valvit, hedh hi dhe bërtet: "Mashalla, Mashalla koj ima lloshi oçi du mu puknet" (Mashalla, mashalla kush i ka syt e këqinjë le ti pëllcasin). Me këngë e valle, kur arijnë para xhamisë së fshatit, ndalen për të ndigjuar duan e rastit nga imami dhe bëjnë amin, pasi përfundon duaja imami i fton që të brohorasin, duke thënë rroftë mbreti. (Mbreti, Presidenti, Kryeministri Numëri një i shtetit). Pas kësaj vazhdojnë shetitjen deri në shtëpinë e synetlinjeve. Me të mbëritur në shtëpi, synetlinjet futen në një dhomë të vaçanë, zhvishen duke mbetur vetëm në këmisha të gjata të qepura enkas për këtë rastë dhe të shoqëruar nga prindrit shkojnë një nga një duke filluar nga më i vogli, në dhomën e synetit. Aty i pret berberi i ulur në gjunjë me çantën e veglave. Synetliun e kap nga mbrapa për dy duarësh një burrë në moshë mesatare, i ve gjurin në prapanicë, ja ngren këmishën lartë, në këtë moment berberi bënë rrethprerjen. Të gjithë burrat e pranishëm bërtasin një zëri u krye (U bë) dhe duartrokasin. Ndërsa lodrat jashtë i bien një ritmi luftarak që ndërpritet pas çdo rethprerje, pas prerjes u hidhet në plagë një lloj pluhuri për mpiksjen e gjakut, që përfitohet nga një lloj kërpulle dhe u vihet një shënjë në ballë, për ti mbrojtur nga syri i keq. Pasi bëhet synet fëmija shoqërohet në një shtroje për toke të sajuar për këtë qëllim, kështu vazhdon deri tek fëmija e fundit. pastaj fillon vizita që u bëjnë të ftaurit, duke u hedhur bakshishe. Ndërsa burrat dalin për të drekuar, futen gratë për t’i parë synetlinjtë, më trimat kujdesen për dhuratat, ndërsa të tjerët të frikësuar qajnë. Është adet që fëmijët e skamnorëve invalidëve të bëhen synet me fëmijët e më të kamurëve, duke i konsideruar si të vet dhe duke i mbajtur në shtëpi deri sa tu përthahet plaga.

8.Mosha e adoleshences: Që në moshën 15 -16, vjeçare djemët dhe vajzat fillojnë me lojrat e dashurisë (Da se gledaje) Djali që ja vë syrin një vajze quhet “Gledanik”, ndërsa vajza “Gledanica”. Nëse vajza ja ka vënë syrin e para djalit, i dërgon një tufë me lule djalit me “Povratika” (Lulja e përtritjes) të lidhur me një fije nga brezi i saj, gjë që simbolizon besën. Nëse djali ja vënë syrin i pari, ai një ditë para Shëngjergjit në ditën e "Potkave" i vënë në derën e vajzës një shelg, gjë që tregon se vajza e shtëpisë është e zënë, edhe shelgu është symbol i vegjetacionit dhe i përtritjes. Pas kësaj fillojnë takimet në xhiron e mbrëmjes kur pas punëve të ditës, vajzat ndrojnë rrobat e punës dhe sipas mahallave dalin në sofatet e dyerve, ku këndojnë këngët "Haj more kurto budalla shto da ti kazhe zejnepa" dhe këmbejnë sinjale me djemtë.Në rastet kur dashuria e adoleshencës shkon duke u forcuar familja e djalit me rastin kur shkojnë nuset në gosti ose kur i dërgojnë hargjet vajzave të fejuara u dergojnë vajzave te dashuruara nga djemët e shtëpisë "Pogaçe (Bukë gruri e zënë me sodë buke e sheqer dhe e qëndisur me molla çokollata dhe fije varaku shumë ngjyrëshe.)Ky është sinjali i parë kur familjet e kuptojnë se djali dhe vajza duhen me njeri tjetrin. Kur nusja kthehet nga gostia, familja e vajzës i dërgon familjes së djalit një tufë me lule, një palë norta ose një shami dore të qëndisur nga vajza. Ndërsa djali dhe vajza e thellojnë dashurinë në fillim duke u takuar fshehtas në mbrëmje, familjet fillojnë formalitetet për t’i lidhur në fejesë. Në rastet kur njëra nga familjet për shkaqe nga më të ndryshme nuk është dakord që ta martojë djalin ose vajzën me atë që don, të rinjët vendosin vet. Sipas traditës një martesë e till quhet “grabitje" (Baganica) ose ikje pas të dashurit. Nuk duhet lënë pa përmendur se në fshatin Borje shumica e martesave bëhën brenda fshatit, me njohje dhe periudhë e dashurie para fejesës, kështu ka qënë që kur mbahet mënd. Nga ky regull përjashtohen lëneshat prej arsyesh nga më të ndryshme.

9.Fejesa (maznik): Fejesa e dy të rinjëve zakonisht bëhej kur djali mbushte moshën për të shkuar ushtar, (18 -19, vjeç) Familja e djalit që është në dijeni se cilën vajzë do djali dhe ka kryer ritet paraprake sipas zakonit, i dërgon familjes së vajzës "Zgovornikun (Të dërgurin për bisedë), person që ka lidhje krushqie ose farefisnore me të dy familjet dhe ka aftësi ndërmjetësismi. Ai, në një ditë të caktuar, shkon tek prindrit e vajzës dhe u thotë: "Siç e dini vajza e juaj dhe djali i "X"-it dashurohen prej kohesh, babai i djalit më ka dërguar, që ta prisni në shtëpi për t`ju kërkuar dorën e vajzës tuaj. Kur kërkesa e të derguarit pranohet caktohet dita se kur do të priten prindrit e djalit për të marrë fjalën. Në rastet e radha, kur kërkesa refuzohet i dërguari, që është mik me të dy familjet dhe që ka dijeni të plotë se vajza dhe djali nuk ndahen, pridërëve të vajzës u thotë: "Unë u dola borxhit erdha sipas adetit, që tu propozojë që dashurinë e dy të rinjëve ta finalizojmë në martesë, ju nuk pranoni, nëse ndodh që vajza t’u ik pas të dashurit, faji dhe turpi do të bjerë mbi ju". Kjo nuk përjetohet si kërcnim ose ultimatum, por si një sygjerim prej dashamiri.Kur propozmi pranohet, në ditën e caktuar, babai i djalit vetë i tretë, me dajën e djalit dhe "Zgovornikun në mbrëmjen e të ejtes, ose të së hënës shkon në shtëpinë e vajzës dhe i kërkon dorën e vajzës për djalin. Pasi bisedojnë, babai i djalit i thotë babait të vajzës : "Unë të kamë pëlqyer për mik, po ashtu edhe djali dhe vajza duhen me njeri tjetrin; prandaj të kërkojë që me izën të zotit ti lidhim në fejesë". Babai i vajzës i jep dorën krushkut duke i thënë: Për hajr na qoftë, të na trashëgohen, me muhabet e jetë të gjatë!. Hizmetqinjët sjellin kafenë e përhajrit. Babai pasi e pi kafenë hedh në filxhan një sasi lekësh të barazëvlefshëm me një monedhë floriri turke Tristarnik. Pas kësaj vijnë në dhomë edhe gratë e shtëpisë që urrojnë për fejesën. Në fund bisedohet për ditën kur dhe si do të merret shenja e fejesës e cila zakonisht merret mbas 10-15, ditësh që nevojiten për përgaditjen e saj.Në ditën e caktuar për marrjen e mahramës (Kërpa) "Zgovorniku" ose daja i djalit i shoqëruar me 5 - 6 vetë, shkojnë për të marë shënjën e fejesës, të cilen ja venë në shpinë, ose e varrin në dy shkopinjë që të duket dhe ashtu duke kaluar nëpër rrugën kryesore të fshatit të përcjellur nga kureshtarët e çojnë mahramën në shtëpinë e djalit, ku priten me këngë, valle e urrime për çiftin e ri. Pasi futet në dhomë ja heqin mahramën nga shpina dhe e varin në faqen e murit, për ta parë të gjithë. Në këtë kohë grat dhe vajzat këndojnë:

Neka tije, zgovornike, hairlija, Të qoftë ore shkues, për hajër, Ti c`ftele, zgovornike, ruke i noge! Ti t`lumshin, shkues, këmbë e duar! Si donesllo, zgovornike, kitno k`rpçe, Ke sjellë, shkues, shamin me lule, Kitno k`rpçe, zgovornike, mllanestino. Shamin me lule, o shkues, të nuses. Ni si kuqa, zgovornike, zaliçelo, Shtëpin tonë, o shkues, na e hijeshove, I sve svuje, zgovornike, nasmiallo. Dhe fare fisin, o shkues, e gazmove.

Neka tije, mili babo, hairlija, Të qoftë, baba i dashur, për hair, Hairlija, mili babo, vekujeçno, Për hair, baba dashur, për jetë, Shto si mirat, mili babo, ti doçekaf, Për miradin, baba i dashur, që ke mbrit, Ot Nevena, mili babo, prva ezhda, Prej Nevenit ,baba i dashur, djalit të parë, Da ti dojde, mili bobo, kitno kërpçe Me të sjell, babai dashur, shamin e fejesës.

Neka tije, mlladi junak, hairlija, Të qoftë, për hair, o trim, Hairlija, mlladi junak, vekujeçno! Për hair, për jetë, o trim, Dali ti se, mlladi junak, vera fati, Se të erdhi, shamija me lule, o trim, Kitno kërpçe, Mlladi junak, ot mllanesta. Shamija, prej nuses, trimi i ri.

Sllushaj, ja devojko, shto velime, Pa ndigjo, o vajzë ç`po të themi, Ti cëftele, ja devojko, tvuje ruke, Ti të lumshin, o vajzë, ato duar, Da ti cëftet, ja devojko, ka c`veçina, Ti të lumëshin, o vajzë, si lulet, Ka karafil, ja devojko, ka tërndafil, Si karafili, o vajzë si tërndafili,… Si imalla, ja devojko, Zllatne ruke Paske qënë, o vajzë, duar artë,..

Për të pranishmit shtrohet bukë. Shenjën e fejesës pas tre katër ditë ekspozimi, nëna e djalit e futë në arkën e saj, për t`ja nxjerrë djalit ditën e martesës, të cilën kur vishet dhëndër e vë në anën e majtë, nën kindën e xhamadanit. Në rastet e prishjes së fejesës mahrama i kthehet vajzës.

10.Përgaditja për martesë : Ditën e fejesës, caktohet edhe zgjatja e kohës së saj, periudhë që zgjat 2 - 3 vjet, e nevojshme për përgaditjen e pajës.Dy - tre muaj pas fejesës nëna e djalit çonë harxhet e para (Pafte, muline, mëndafsh për qëndisje, beze për këmisha, dy - tre kg. lesh për të përgadit çorape e norta për pokllonin e dytë, shami koke që t’i mbajë gjatë kohës së fejesës, basma të ndryshme për jelek e mitan që nusja e ardhshme"thyej e dorën". Ky ritual quhet "Përf pokllon". Nëna e djalit me pesë deri shtatë gra e vajza (Nuse te shtëpisë, bija ose kunata), përgatit pogaçen dhe në një ditë feste (natë e madhe, dita e dytë e Bajramit ose dita e tretë e Shëngjergjit, ditë e henë ose e ejte; niset për ti çuar hargjet (pokllon) Ceremonia kryhet para dite. Gratë që shkojnë për te çuar harxhet shoqërohen deri në dalje të mahallës së tyre me këngë:

Neka tije, ja mllanesto, hairlija, Ti qoftë, oj nuse, për hair, Hairlija, ja mllanesto, kiten pokllon, Për hair, oj nuse, hargjet me lule, Sve svileno, ja mllanesti, i sërmeno, Të mëndafshat, oj nuse, t`sërmta, Telosono, ja mllanesto, i aspreno! Me tel varaku oj nuse, e pare sërmi! Imash nana, ja mllanesto, meraklija, E ke nënën, oj nuse, meraklije,…

Neka tije milla nane hairlija, Për hair të qoftë nënë e dashur, Ti qe idesh milla nane vo mllaneste, Ti do të shkosh te nusja nënë e dashur, Vo mllaneste milla nane Shabanove, Te nusja e Shabanit nënë e dashur, Ti nosime ja mllanesto teshko gajle, Po të sjellim oj nuse gajle të madhe. Teshko gajle ja mllanesto bella vovna , Gajle të madhe oj nuse lesh të bardhë,

Dani tkajesh ja mllanesto da ni pletesh, Të punosh oj nuse qilima e çorape, Dani praish ja mllanesto svetni daroj, Të përgatisësh oj nuse çezë të kuqe, Digni dremka ja mllanesto na polica, Gjumin qit, oj nuse, në policë, Qe prespivash ja mllanesto na stolica. Tani do flesh oj nuse në stolicë.

Në hyrje të mahalles së nuses i presin krushka me të vetët, që i shoqërojnë po me këngë deri në shtëpi. Aty hahet buka dhe pasi marin peshqeshet, që ka përgatitur vajza për shtëpinë e të fejuarit nisen të përcjellur me këngë duke i ekspozuar peshqeshet që ka përgadit nusja. Në pokllonin e dytë pala e djalit i çon të fejuarës së tijë, fondin themelor të lëndëve të para me të cilat përgatitet paja, bashkë me shumë darovitje. Atë e çon publikisht e me këngë nëna e djalit, e shoqëruar me bijat, hallat, tezet dhe nuset e shtepisë. Në këtë pokllon, familjae djalit i çon nuses: lesh, borja për ngjyrosje penjë për vegun dhe hargjete tjera që nevojiten për përgaditjen e qilimit, sixhadeve, tlynave, mbështjeseve, brezit, çorapeve, xhybeve, terlkut etj. Gjatë kohës që vajza përgaditë pajën përjashtohet nga punët në bujqësi. Në vek ndihmohet nga motrat e martuara dhe kunatat, për krehjen dhe tjerrjen e leshit nga gjyshet ose gra të tjera që thiren edhe argat. Koha e fejesës është periudha më e lumtur për çiftin e lidhur, ata takohen shpesh, e më shpesh ndërrojnë dhurata. Vajzat zokonisht dhurojnë lule dhe shami dore të qëndisura me simbole dashurie, ndërsa djemtë sipas mundësive u dhurojnë vajzave, gjerdan, shami Stambolli etj. Kështu për ata që ndodhen në vëndlindje, ndërsa djemet e fejuar që ndodhen në gurbet ose në shërbimin ushatrak, mallin e shprehin me letra që këmbejnë me të dashurat.

11.Ndarja e ditës për martesë (kinene papuçe) : Pasi ka mbaruar koha për zgjatjen e fejesës dhe nusja ka përgaditur pajën, caktohet dita e dasmës. Babai i djalit i shprehet krushkut: Kam bërë nijet që ta martojë sivjet djalin a je gati me ma dhënë vajzën në

• Bulleted list item

vjeshtën që vjen. Nëqoftëse krushku është gati në vjeshtën e parë bëhet ndarja e ditës se dasmës (Kinene den ot svadba).Babai i djalit i shoqëruar me gruan e tijë, dajën ose axhën e djalit shkojnë tek krushku për të ndarë ditën e dasmës. Aty priten nga i njejti rang. Pas përshëndetjeve të rastit, babai i djalit i propozon krushkut një ditë që është optimale për të, dhe që ka lidhje me mbledhjen e bereqeteve, kthimin e farefisit nga gurbeti, nisjen e femijëve nëpër shkolla dhe kaparimin e lodrave. Krushku paraqet variantin e tij dhe mbasi i shoshisin, arijnë të këpusin ditën e dasmës, me këtë rast krushku i thotë: Për hajr na qoftë jamë dakord që me dt.'X' ditën e djelë, jam gati ta nxjerr vajzën nuse dhe i jep dorën mikut. Pas kësaj fillon biseda për përcaktimin e modaliteteve të dasmës, siç janë dajallëku, (Shumë fikse e unifikuar në shkallë fshati sa për sajdisje) dhuratat nga të dy palët, pagesa e "majmarices" (mbarëstores, gruas që do të rregulloj nusen),Hërka e gjyshes etj, etj. Në këtë bisedë marin pjesë edhe dy krushkat, këputja e ditës së dasmës bëhet me mirëkuptim, nuk ka kushtëzime ekstreme nga palët, por tolerime e marrëveshje bazuar në mundësitë financiare të palëve (po kërkove dhurata duhet të japësh dhuarta) Asnjë herë nuk ka ndodhur që të gjobitet miku për tekat e dajës a të ndonjë tjetri. Këputja e ditës së dasmës zakonisht bëhet një deri dy muaj para ditës të paracaktuar për dasëm. Pas kësaj dhëndrit dhe nuses së ardhshme u kufizohet lëvizja dhe punët me rrezik potencial dhe të pashoqëruar. 10 - 8 ditë para dasmës fillon lyerja e shtëpisë. Dhoma e dhëndrrit mbyllet për të evitur magjitë.

12.Dasma (svadba ): Ceremonia e martesës së djalit në të folmen e gorës emërtohet “Svadba”, ndërsa ajo e vajzës “Këna”. Ato bëhen ditën e ejte ose të djelën. Gjashtë ditë përpara, dhëndri dhe nusja shkojnë në komunë për të lidhur nixha" (celebrimin). Nusja shoqërohet nga vëllai dhe kunata, ndërsa dhëndri, nga 3 - 4 shokë si dëshmitarë. Katër ditë para, djemë dhe vajzat shkojnë për të mbledhur fier të njomë, të cilin e shtrojnë në dhomën e dhëndrit dhe dhomat ku rijnë gratë. Këtë ditë caktohet edhe "majmari (mbarëstori, shoqëruesi i dhëndrit), i cili duhet të jetë më i madh në moshë se dhëndri, rishtaz i martuar, me të dy prindër gjallë. Po këtë ditë caktohen hyzmetqinjët (shërbyesit ), guzhinjerët, ndihmësit e tyre,magjatoret. Drejtuesin i dasmës e bënë vetë i zoti i shtëpisë ose një nga djemët që i vjenë për dore për këto punë.

13.Hapja e dasmës, zënia e kulaçit: Ky rit bëhet ditën e hënë ose të ejten në mëngjez, sapo të ketë dalë ylli imëngjezit (xvezda denica) Në prezencën e familjes së ngushtë të dhëndrit. Nëna e dhëndrit në një govat hedhë miell gruri sheqer dhe ujë dhe e thrret dhëndrin që ta përziej brumin me grykën e revoles,ai pasi e përzien del në dritare ose ballkonin e shtëpisë dhe shtie tre herë në ajër, për të lajmëruar hapjen e dasmës. Pas kësaj nëna përfundon gatimin e kulaçit, duke futur në brumë një monedhë metalike. Me ç’ rast këndohet:

Neka tije,mlladi junak, hairlija, Të qoftë, për hajër, o trimi i ri, Hairlija,mlladi junak, sivna pushka! Për hajër, pushka e fortë, o trimi i ri! Ke zamesish, mlladi junak, bllagi kollaç Do të zësh,kulaç të ëmbël, o trimi i ri , Da sevije, mlladi junak zaranite, Për ta provuar, s`pari, o trimi i ri, Zaranite,mlladi junak, so mllanesta. Për ta hangër, me nusen, o trimi i ri.

Ndërkohë dhëndri, me mbarërstorin, të ndihmuar nga djemët e fisit, ngrejnë në sofatet e derës së jashtme të oborit, ose në ballkonin e shtëpisë, flamurin shtetëror dhe flamurin e dasmës. (Flamuri i dasmës përgaditet nga familja e një të riu fatëkeq, që vdes mbasi ti këputet dita e dasmës ose në ditët e dasmës. Në të vihen reliket e të ndjerit. Si kapuçi, shamija e fejesës, kutia e duhanit, shamija që vejnë krushqit në kapele etj, ai mbahet nga familjae të ndjerit dhe meret në të gjitha dasmat). Në këtë moment në shtëpin e nuses, dërgohen 2- 4 arka (kofçexi) ku janë vendosur Jorganët, halijat e blera dhe pasi i ngarkojnë në kuaj të shoqëruar nga djemët e fisit i`a dërgojnë nuses për t’i mbushur me pajën që ka përgaditur. Nisja e arkave për në shtëpin e nuses shoqërohet me këngë:

Stani,mili babo, ti ne sedi, Ngrihu, e mos ri, baba i dashur, Daizpratish, mili babo, llude deca, Të dërgosh, djemët e ri, baba i dashur, Vomllaneste, mili babo, Nevenove. Tek nusja, e Nevenit, baba i dashur. Da oneset,mili babo, sharen kofçek, Të dërgojnë, arkat e bukura, babai dashur, Sharenkofçek, mili babo,s veten qilim. Arkat e bukura, qilimin e kuq,baba i dashur.

"Sllushaj,ja mllanesto sho velime: "Pa ndigjo, oj nuse, ç`pot ë themi: Evo tige, ja mllanesto, llude deca, Po të vijnë, oj nuse, djemët e ri, Daotvorish, ja mllanesto, obe porte. Të hapësh, oj nuse ,të dykanatat, El tinoset, ja mllanesto, sharen kofçek, Po të sjellin, oj nuse, arkat epajës, Sharenkofçek, ja mllanesto, sveten qilim, Arkat e pajës, oj nuse, qilimin e kuq, Shto tikupif, ja mllanesto, mili babo”. Që t` bleu, oj nuse, vjehri i dashur”.

Gratë fillojnë qëndisjen e shamisë së dhëndrit që pasi e qëndisin e varinnë mur për ta shikuar e dorovitur të afërmit. Me këtë rast improvizohen këngë si:

Shllushaj,milla nane, shto velime: Ndëgjo, nënë e dashur, ç`po të themi: Vagjajpare, milla nane, sho si bralla, Nxiri paret, nënë e dashur, që ke mbledhur, Danaredish, milla nane, kitno k`rpçe, Të regullosh, e dashur nënë, shamin me lule, Zamllanesta,milla nane, Mirenova. Për nusen, e dashur nënë, të Mirenit,

Të hënën në mbramje hapen dhomat për vizitorët, veç për burat e veç për grat, që vijnë për të urruar. Në hyrje të portës së madhe i presin djemë të fisit që i drejtojnë për në konakët e caktuar për pritje. Burrat pasi përshëndetenme të pranishmit Merhaba" - Merhaba e urojnë të zotin e shtëpisë:(Neka vije hairlija svadba, da vise qerdosaje) Për hajr ju qoftë dasma të ju trshëgohen. Ai u a kthen: (Fallavi, po brgo ke vas da dojdeme) Ju faliminderitsa më shpejtë të vijme tek ju. Pas urimit, serviren duhani e kafja. Pasi kalon vala e urimeve, fillojnë batutat e kënga më pas loja filxhanash. Në ditën e dytë të dasmës bëhet grumbullimi i enëve të guzhinës, pasi nuk është e thënë qënjë familje të ketë enë për gatuar për 150 deri 200, veta për tre vakte.

14.Pritja e lodrave: Të premten, mbas dite rethh orës 16, vijnë lodrat, që janë kaparuar mëparë.(Ata vinin zakonisht, nga Glloboçica, siç kanë qënë usta Xhema, në curle dhe Xhemalia i parë në lodër, nga Brekija, tajfa e usta Mergjanit me djemët Mahmudin e tjerë, Tajfa e usta Musa Magjipit në curle dhe, djalin e tijë virtuoz Xhemalia i II - të në lodër, ose dyshja e famëshme, usta Isai në curle e Xhemalia në lodër. Këta mjeshtra vinin me shumë dëshirë në Borje, sepse trajtoheshin njerëzisht, dhe vilnin bakshishe të majme nga Borjanët meraklijë, kjo është aqë e vertet, sa usta Xhema nga Glloboçica ka pas deklaruar: "Unë me tajfën time, në dasmat e Borjes, shkoj pa Pazar".Në kohët e sotëme, disa djem Borjan, e kanë mësuar zanatin e lodragjijve, ata thiren nëpër dasma e ahengje.)Ustallarët hyjnë në fshat nga lindja, kur i afrohen fshatit japin sinjalin me lodra, që tu dalin përpara. Pritja e tyre bëhet në "Gorno Brce".Përpara u dalin i Zoti i shtëpisë i shoqëruar burrat e farefisit, dhëndri me mbarëstorin, shokët e tij e tjerë. Pasi u urrojnë mirëseardhjen ustallarëve, fillon nibeti i vogël, që i kushtohet të zotit të dasmës. Të afërmit u hedhin bakshish ustallarëve, duke u a venë kartëmonedhat në curle nën kapuç,ose në rypat e lodrës. Pasi mbaron nibeti, nisen drejtë shtëpisë së dhëndrit të prirë nga më plaku i fisit e pas tijë të tjerët në një kollon sipas moshës, pas kollonës vijnë dy - tre grupe të rinjësh duke kënduar: këngën e Omer Agës

Jahnikona, Omer aga, dojdi doma, Hipi kalit, Omer aga, ktheu në shtëpi, Oj, Omeraga, dojdi doma. Ej, Omer aga, hajde në shtëpi. Kuça tiga, Omer aga, bastisale, Shtëpin, Omer aga, ta kanë bastisur, Oj, Omeraga, bastisale. Ej, Omer aga, ta kanë bastisur. Deca tige,Omer aga ,iztepale, Fëmijët e tu,Omer aga,ti kanë vrarë, Oj, Omeraga, iztepale. Ej, Omer aga, ti kanë vrarë. Zhena tiga, Omer aga, premuzhile, Gruan tënde, Omer aga, e kanë rimartuar, Oj, Omeraga, premuzhile. Ej, Omer aga,rimartuar.

Pas të rinjëve vjen dhëndri me mbarëstorin dhe në fund lodrat. gjatë rrugës vargun e gëzuar e përshendetin kureshtarët të vendosur në të dy anët e rrugës. Të pranishmit ndalojnë në sheshin qëndror të fshatit, aty hiqen vallet e burrave, më pas vijojnë rrugën me këngë e valle duke u ndaluar në disa sheshe për vallëzim, kështu vazhdojnë, deri sa të mbrijnë në shtëpin e dhëndrit. Kur mbrijnë në oborrin e shtëpisë u dalin përpara të dy prindrit e dhëndrit dhe gjithë fare-fisi, me këtë rast dy prindërve u kushtohet një nibet,të cilin e dëgjojnë të kapur dorë për dore, anash u rinë dhëndri me mbarstorin hallat, tezet axhallarët. Ndërsa vajzat dhe gratë u këndojnë:

Neka tije,milla nane ,hairlija, Të qoftë, për hair, nënë e dashur, Hairlija,milla nane vekujeçno, Për hair, përjetësishtë, nënë e dashur, Shto simirat, milla nane, doçekalla! Për miradin, që ke aritur, nënë e dashur! Smeçekale, milla nane, so godine, Kemi pritur, me vite, nënë e dashur, Pa sega sme,milla nane, doçekale, Dhe tani,ka ardhe dita nanë e dashur, Smezhalile, milla nane, ke zhenile. Kemi qënë, hasret, nënë e dashur.

Gjatë kohës që ustallarët luajnë nibetin, babai i darovit me kartëmonedha. Nëna mbanë në duar, peshqeshet që i ka ndarë, për të darovitur lodraxhinjët. Pasi përfundon nibeti, ustallarët marin mekamin e valles së "Brodit, të cilën e heq nëna, pas saj babai, dhëndrri, mbarëstori, motrat e me radhë sipas afërsisë. Pasi i kalon radha e heqjes së valles, nëna u jep bakshish ustallarëve,duke u dhuruar çorape, peshqire,mahrama. Vallja nuk pushon deri sa tu kalojë rradha të gjithë pjestarëve të familjes së ngushtë. Pas kësaj ustallarët shkojnë në konakun e caktuar për ta, ku u serviren petulla që nëna e djalit i ka gatuar enkas për ta dhe buka e darkës me pak raki si stimulant. Pasi pushojnë pakë dalin në oborr, për të vazhduar ahengun, ku kërcejnë së bashku, pa teklif djem e vajza, bura e gra. Ndërkohë në dhomat e caktuara vijnë njerëzit për urim, këndohen këngë burërishte e luhet filëxhanas. Nuk mungojnë edhe kureshtar që vijnë për të parë dasmën. Ahengu i kësaj nate mbyllet me vallzimin e burave. Në këtë ditë caktohen 10 -15 djemë (dërvari) të cilët të nesërmen në mëngjez duhet të shkojnë në mal për të mbledhur drutë e nevojshëm për guzhinën e dasmës.

Druvarët, mishi i dasmës, grishja në dasëm, petkaxhinjtë, mbledhja edasmoreve: Dita e shtunë është pika kulmore e dasmës. Në këtë ditë zhvillohet një spektakël i vërtet gjigand, ku protagonist kryesor janë familjarët e aktortë gjithë të ftuarit, spektator i gjithë fshati i madh dhe i vogël që del në pikat dominante të fshatit, për ta parë këtë festë, të përtritjes së jetës:

15.Mishi i dasmës: Në mëngjezë, para se të nisen druvarët në mal, 3 - 4 djem të ngarkuar si ndihmësa në guzhinë, marrin kaun e bagëti të tjera që janë të caktuar për tu therr për mishin e dasmës. I mbulojnë me sixhade e lule, u venë në kokë kurora me lule, në qafë shamia e të shoqëruar nga dhëndri e mbarëstori, me lodra içojnë në çezmën më të afërt për tu dhënë ujë. (Therja e bagëtive me ceremoni bëhet, pasi ato konsiderohen si kurban të përtritjes së familjes) Pasi pijnë ujë, bëhet therrja nga kasapi, ndërsa coptimi dhe ndarja e mishit nga guzhinjrët e dasmës,pas kësaj menjëhere guzhinjerët kurdisin saxhakët dhe vendosin kazanët për të përgatitur, drekën për druvarët dhe darkën për dasmorët.

16.Druvarët (dërvavari ) dhe grishja e dasmorëve: Këto dy rite kryhen të gërshetuara në kohë. Druvarët, nisen heret në mëngjez, për të mbledhur drutë që nevojiten për guzhinën e dasmës, ndërsa dhëndrri me mbarëstorin, pak më vonë, të shoqëruar nga lodrat, shkojnë për të grishur në dasëm, në fillim vllazërinë. U trokasin në derë. Del i zoti i shtëpisë, mbas tijë gjithë pjestarët e familjes, pasi degjojnë një fragment nga nibeti (melodinë e grishjes), i darovitin lodraxhnjtë dhe të prirë nga zoti shtëpisë marin një valle. Më pas dhëndri me mbarëstorin, të shoqëruar nga lodrat shkojnë shtëpi për shtëpi për të ftuar në dasëm farefisin etj. (Në dasmat e mëdha thirret i gjithë fshati) Me këtë rast dhëndri është i veshur me robat e zakonëshme, shoqëruesi mban një shkop në dorë me të cilin troket derë më derë, duke u thën: "Jeni të ftuar në dasëm"(Da dojdete na svadba ) të ftuarit pasi e urojnë i darovitin lodragjitë. Më të afermit grishen me bythec, (So zuanci) duke u thënë: Të vijësh në dasëm vetë i dymddhjet këta quhen “Zuanik”. Rreth ores 12ºº mbaron grishja në dasëm dhe dhëndri e mbarëstori, me lodrat dalin për të pritur druvarët, të cilët të shoqëruar me lodra e të kënduar nga vajzat i shkarkojnë drut e zjarit në oborr,i stivosin në kamare në një vënd afër guzhinës, pastaj ftohen për të hangër bukë. Me këtë rast gatuhet mish fasule dhe pite, gjatë shkarkimit, stivosjes sëdruve dhe ngrenjes së bukës, vajzat improvizojnë:

Jadte, jadte,ja dërvari, ne brotajte, Hani, hani, ju druvarë, mos mendoni, I ja drvari, nebrotajte. Hej druvar, mos mendoni. Shto troshime,ja dërvari, ne zhalime, Ç`haxhojmë,ej druvar, s`na vjen keq, I ja dërvari,ne xhalime. Hej druvar,s`na vjen keq. Svadbanije, ja dërvari, v`hubaf vakat, Dasmen e kemi, ej druvar, në mot të mirë, I ja dërvari,v`hubaf vakat. Hej druvar, në mot të mirë. Sme radile, jadërvari, za deneska, Kemi punuar, ej druvar, për këtë ditë, Ija dërvari,za deneska. Hej druvar, për këtë ditë.

"Behej një dasëm në mahallën e epërme, një ditë më parë na kishin caktuar druvar. Të nesërmen heret në mëngjez shkuam në malin e poshtëm. pasi i mblodhëm drut, i ngarkuam kafshët dhe u nisëm për në fshat. Në hyrje të fshatit, nëpër sofatet e portave na prisnin të dashurat (gledanice) që na hidhnin lule(Çahmice) mbi barën e drurëve, ashtu në varg seicili pas kalit të vetë, arritëm në "Julica" ku na priste dhëndri me shoqëruesin dhe lodrat. Aritëm në oborrin e shtëpisë së dhëndrit, i shkarkuam drutë, i stivosem në kamare afër vendit të caktuar për gatim,përcollëm kuajt nëpër shtëpia dhe u kthyem për të hangër drekën e druvarëve.Aty, përveç djemëve që shërbenin, ndodhej edhe plaku i mençur dhe i nderuar Muharrem Alimani. Pasi na vunë në sofër sahanin me mish fasule, Muharremi na nxiste të hanim duke na thënë: Hani djema se fasulet e druvarëve janë mehlem, për mirërritjen e djemëve, ato shërojnë nëntë sëmundje. Në një dasëm si kjo, më është sëmurur babai, prej shtatë ditësh nuk kishte futur gjë në gojë, na kërkoi fasule nga të druvarve, ja sollëm i hangri dhe mbas tre ditësh ka shkuar në "Gjurgjevllëk" për të lëruar arën” Pasi hanë druvarët dhe ustallarët, bëhet nisja e për të çuar petkat e nuses zakonisht shkojnë 9-11 ose 13 burra, nga më të afërmit e shtëpisë së dhëndrit.

17.Petkaxhinjt (halishtari): Riti i petkaxhinjëve fillon me përgaditjen e kuajve të cilët mbulohen me sixhade nga më të mirat, zbukurimin me lulet e stinës. Vemendje të madhe i kushtohet kalit ku do të kalëroi babai i dhëndrit. Ky proces shoqërohet me lodra, e këngë që këndohen nga grupe vajzash, nusesh e grash. Pasi i vendosin dujqit në kal me bizhuterit që i dërgohen nuses, i mbulojnë me qilim, babai idjalit hipën në kal, bëhet nisja. Ata rreshtohen në një kolonë, të gjithëve u vihen kurora e tufa me lule. Në fund të kollonës ecën babai i djalit e hipur në kal, të cilin e mbajnë për freri dhëndri dhe mbarëstori e në fund lodraxhinjtë që herë mbas here me meloditë që marrin i ndjellin petkaxhinjët t`u hedhin bakshishe. Babai djalit kujdeset, që mos të vonohen, mbasi mos mbritja në orën e caktuar, paragjikohet si mos respekt për mikun dhe pritësit. Në hyrje të mahallës së nuses, petkaxhinjve u dalin para pritësit (preçekanci", kënari), dasmorët e ftuar nga ana e vajzës u urojnë mirëseardhjen. Lodrat pushojnë, kalin e vjehrit të nuses e marin në dorëzim dy vllezërit ose kushrinjët e nuses, ndërsa dhëndri me lodrat kthehen në shtëpi. Pasi hanë bukë lodragjinjët nisen për të mbledhur dasmoret.Petkaxhinjtë pasi kanë aritur në oborrin e shtëpisë së vajzës, të prirë nga daja i sajë, ftohen për të hyrë në dhomën e përgaditur për ta. Pasi përshendeten ndërrojnë cigaret, pinë kafenë e mirëseardhjes, u shtrohet buka. Me ta ulet vetëm daja i vajzës. Gjatë gjithë kohës këndohen, nga i pari deritek i fundit:

Sllushaj,Halishtari, shto velime: Pandigjoni, petkagji, ç`po jut themi: “Jadte,Halishtari, ne brotajte, Hani,petkagji, e mos u mendoni,, Shtotroshime, halishtari, ne xhalime. Çfarëshpënzojmë, petkagji, s`na vjen keq, Këna nije, halishtari, vo bollvakat, K`nanan e kemi o petkagji, vakët të begat, Zadeneska, nasha dejka, rabotalla”. Për këtë ditë,vajza e jonë ka punuar”.

Më tejë u këndohet të gjithë petkaxhgjinjëve:

Shllushaj,mili babo shto velime: Pandigjo, ç`pot ë themi, i dashur baba,: "Tashto si se, mili babo, zasilillo, Po pse je, turr kështu, i dashur baba, Ti shtojadesh, mili babo, ka krava, Ti po hanë, si lopa, i dashur baba, Kakva nikat, mili babo, ne mërvice, Ke rënë, në llokma mishi, i dashur baba, Namërvice, mili babo, na trupice”. Në llokma mishi, trupa druri, baba i dashur’’. Neçekajte, halishtari, druga manxha, Mos prisni, ju petkagji, gjellra të tjera,

Ne imame,halishtari, da vi stajme, Nuk kemi, o petkagji, ç`tju vejmë, Shtoimame, halishtari, vi dadohme. Ç`patëm, o petkagji, u a sollëm. Konak visme, halishtari, ugotvile, Konakun ,o petkagji, u`a përgatitëm, Tikva ikompiri, halishtari, vi varime. Kunguj dhe patate, o petkagji, ua ziem. Konakvije, Halishtari, vo koshara, Konakun e keni, o petkagji, në koshare, Mestodyshek, halishtari, sllama vi je, Për dyshek, o petkagji, kashtën shtruar keni, Mestojastek, Halistari, lisnik vi je. Përjastek, o petkagji, duaj dushku keni,

Slluhaj,mili babo shto velime: Pa ndigjo o baba i dashur, ç`të themi: Stani,mili babo, ti shto çekash, Pa ngrihu, baba i dashur, ti ç`prêt, Veçeaksham, mili babo, se uçini. Tani më, baba i dashur, është ngrisur?! Trisahata, mili babo, ka si doshof Prej tre orësh, baba dashur, ti ke ardhur, Ti siruçaf, mili babo, si oglladnef, Ke drekuar, baba i dashur, uria të ka marë, Joshtedoma, mili babo, ne idano. Ende pa shkuar, baba i dashur, në shtëpi.

Në sofrën e petkaxhinjëve shërbehen: çorbë gore, tasqebab, mish jahni, mish fasule, mish oriz, gubjanik i shoqëruar me kos ose mjalt dhe në fund ambëlsira.Në tepsinë e gubjanikut pas ngrënjes hidhen bakshishe nga 500 -1000 lekë, të cilat i jepen magjatores.Pasi bisedohet për orën e daljes se nuses, ndërohen cigaret midis dhomave dhe sillet "sikter kafesi" (kafja e ndarjes). Edhe në tabakan e mbledhjes së filgjanave hidhen bakshishe që variojnë nga 200 - 500 lekë që u takojnë kafexhinjëve. Pasi kanë hangër edhe te ftuarit e kënas, i kërkohet leje dajes:"A na jepet leje për të dalë, ju e kryet kënan, kurse ne e kemi dasmën përpara" Pasi u jepet leja dalin, me këtë rast ndonjërit i mbushen këpucët me ujë për të qeshur, kalojnë në "shtrungë" (një nga një) ku vajzat dhe grat u vejnë lule e kurora në qafë, në dujqit vihen të falmet, (daroj) që u ka vënë të afërmëve nusja dhe teshat që nusja i ka përgatit dhëndrit. Nisen të përcjellur nga dasmorët e kënas (kënari).Kalin e vjehrrit deri në të dalë të mahallës së vajzës e mbajnë për freri dy vllezërit e nuses, të cilin ia dorëzojnë dhëndrit dhe shoqëruesit të tijë që kanë dalë me i prit. Të reshtuar si në vajtje me lodra e curle kthehen në shtëpinë e dhëndrit. Ndërsa petkaxhjit shpërndahen dhëndri mer një bukë e fut në mbështjedhësene kuqe të grave dhe së bashku me shoqëruesin dhe lodrat nisen për të mbledh dasmoret, duke u nisur nga skaji i fshatit, në disa shtëpi i ndërrohet buka që ka me vehte, ashtu shtëpi pas shtëpije, dasmorët mblidhen duke ecur me këngë e valle. Të gjithë të kapur dorë për dore në valle, kalojnë në rrugën qëndrore të fshatit, duke mos e këputur vargun e vallës për asnjë çast, në sheshet kryesore të mahallave siç janë: "Dovno brce, "Jasen", "Haxhijinduqan", "Këshlla", "Julica" e tjerë sipas vëndndodhjes se shtëpisë së dasmës, ndizet vallja ushtojnë curlet e lodrat, pasi mblidhen dasmorët nga të dy mahallat kryesore, vazhdon vallja në oborin e shtëpisë, ndërkohë shtrohet buka për dasmoret, ndërsa dhëndri me shoqëruesit dhe lodrat dalin e presin të grishmit, (Zuanci) Të cilët vijnë me grupe grupe. Më meraklinjët, për curle dhe lodra i shkundin xhepat duke u hedhur bakshishe ustallarëve. Në afërsi të shëpisë vajzat ukëndojnë:

     Da bi hair, ja zuanci, bi videle,          Të mira, paqi ju, o të ftuar
     Tashto ni ste, ja zuanci, sajdisale.       Që na keni, respektuar,o të ftuar.
     Dali ste se, ja zuanci, umorile            A mujtët, me ardhë, o të ftuar,
     El idete, ja Zuanci, ot daleko.            Se ju, vini nga larg, o të ftuar.

Pasi akomodohen nëpër konaqe (për çdo të grishur dhe tajfen që ka mbrapa caktohet një konak, të grishmit nuk përzihen në dhoma) u serviret kafja, ndërkohë takohen me të zotin e dasmes, te cilit i`a urojnë dasmën, buka u shërbehet në mbramje sipas dhomave, Pas buke të grishmit mund të dalin për të vallëzuar ose për të shikuar. Në këtë natë ahengu vazhdon deri në të gëdhirë,të grishmit që kanë ardhë nga largë flejnë në konak, të tjerët kthehen në shtëpite tyre për të ardhe të nesërmen për të marrë nuse.

Zgjimi i nuses, gara e kuajve, marrja e nuses, sehiri:

18.Zgjimi i nuses: Një ditë para se të dalë nga shtëpia e prindërve, vajza rri në shtrat e mbuluar më një gëzofë (sedi pod kozhuf). Asaj i rijnë pranë shoqet më të afërta që nuk i ndahen deri sa ta përcjellin të hipur në kal dhe i këndojnë:

Iznaspise,nasha dejko, josh noçeska, Fli rehat, edhe sonte, vajza e jonë , Vopostela, nasha dejko, materina. Në shtratin, e nënës, vajza e jonë. Hallallise,nasha dejko, so sve svuje, Hallallosu, me farefisin, vajza e jonë, So matere,nasha dejko, so babeta, Me maman, e baban, vajza e jonë, So braça,nasha dejko i so sestre. Me vllezër, e me motra, vajza e jonë. Ti keidesh, nasha dejko, v`tugja kuqa, Do të shkosh, n`shtëpi t` huaj, vajza e jonë Tugja kuqa, nasha dejko, tugji lugji. Shtëpi të huaj, njerëz të huaj, vajza e jonë.

Të ejten ose te djelën në ditën e dasmës, pa u gëdhir, dhëndri me mbarëstorin të shoqëruar nga lodrat shkojnë tek shtëpia e nuses, për ta zgjuar nga gjumi i natës së fundit të vajzërisë. Tek dera e shtëpisë i presin: babai ivajzës, nëna, motrat, dhe shoqet më të afërta. Pas përshëndetejes, ustallarët luajnë nibetin, e babai i vajzës i darovit ustallarët. Pas nibetit, vajza del me shami të lëshuar mbi sy, me rrobat e vajzërisë, pa opinga vetëm me çorape.Futet në valle të cilën e heq njera nga motrat e saja. Në këtë valle ajo shoqërohet vetëm nga motrat dhe 10 – 15 nga shoqet më të ngushta. Pas pak ajo, e nxitur nga shoqet, merr shaminë dhe heq vallen e fundit të vajzërisë. Pas 2-3 vallesh, dhëndri ja merr shaminë nga dora, me të cilën nusja e heq vallen dhe i prinë në valle. Ky është një moment mallëngjyes që shoqërohet me këngë, por edhe me lotë gëzimi, pasi vajza ndahet nga gjinia dhe kalon me një status tjetër shoqëror. Kur fillon të dalë drita; dhëndri kthehet me gjithë lodrat në shtëpi, ndërsa vajza futet në shtëpi, heq rrobat e vajzërisë që ia falë motres më të vogël, ose ndonjerës prej shoqeve më të ngushta dhe përgaditet për tu bërë nuse, punë të cilën e bën majmarica (telakja, mbarëstorja)

19.Gara e kuajve: Të djelën ose të ejten, rreth orës 9ºº nën tingujt e lodrave qe i bijen melodisë së mbledhjes së njerzve për garën e vrapimit të kuajve (tërka), në një shesh të mahallës mblidhen të gjithë kalorësit (binegjit) që kanë kuaj vrapi,ose që janë caktuar si të tillë nga poseduesit e kuajve të vrapit. Të prirë nga i zoti i dasmës që merr me vete shpërblimet që do tu jepen kalorësve fitues nga vendi parë deri tek vendi i tretë, nisen për në "Tërqalishte" (pistën e vrapimit të kuajve, ku bëhet grumbullimi.) Kalorësit dhe komisioni i caktuar për nisjen e kuajve shkojnë në start. Spektatoret rijnë në vendin ecaktuar 50 - 100 m. larg finishit nga ku shihet e gjithë pista e vrapimit. Edhenë finish ka një komision.Pasi shkojnë në vendin e nisjes kuajt radhiten duke, u vënë një litar në lartësinë e gjokësit, që mbahet nga dy anëtar të komisionit të garës. Me dhenien e shenjës së nisjes, litarin e lëshojnë për toke dhe nis gara që shoqërohet me lodra e curle. Kur garuesit arrrijnë në gjysëm të distancës, në finish vendoset një litar ose nje vijë me guriçka për te përcaktuar se cili nga kuajt e kapërcen i pari cakun. Kalit fitues i jepet si shpërblim një dash, të dytit 1500 - 2000 lekë dhe të tretit 5 m. basëm. Gjithashtu kalit fitues, të rethuar nga tifozët e tij, i kushtohet nibeti. Në garën e vrapimit të kuajve vihen baste midis tifozve të kuajve të veçantë. Pasi mbaron gara e kuajve të shoqëruar me lodra që qëndrojnë rreth kalit dhe kalorësit fitues kthehen në fshat. Në Borje, kuaj gare kanë mbajtur Omer Tuçe, kalin e kuq të mbiquajtur "Svetko", Hazër Banushi, kalintë quajtur Dori", Bajram Çorapi, kalin "Allgje", i famshëm kaqënë kali "Çilë" i Nijaz Ollomanit, i mbiquajturi "Akrepi", që e ka përfaqësuar Borjen në garat me fshatrat e tjerë dhe shumë kuaj të tjerë që borjanët i sillnin nga Bosnja dhe Kosova. Sipas adetit të fshatit tonë, kuajët e vrapit dhe bartesit e nuseve kur vdesin varosen diku në bahçet e të zotëve të tyre. Pas garës së vrapimit, nga ora 11ºº deri në orën 13ºº shtrohet dreka për të gjithë dasmorët djem, burra, vajza, gra etj. Në drekë ftohen edhe jabanxhinjëte ardhur nga fshatrat fëqinjë për të ndjekur vrapimin e kuajve dhe mundjen qëzhvillohet mbasi të meret nusja.

20.Pritja e të grishurve (zuanci so nosto): Pasi kthimit nga gara e vrapimit të kuajve bëhet pritja e të gishurëve. Të përcaktuarit mblidhen tek shtëpia e personit që i ka grishur duke marrë me vete dhuratat që do të çojnë në dasëm.I vendosin në shkopinj ku kanë ngulur molla dhe ua japin më të rinjëve për ti mbajtur që do t’i prijnë të kollonës. Pas tyre vijnë të tjerë sipas moshës dhe në fund i grishuri (zuaniku) i hipur në kal me dashin të zbukuruar me lule në prehër. Në hyrje të mahallës ku bëhet dasma i presin dhëndrri, mbarestori dhe lodrat që ishoqërojnë deri sa të hyjnë në oborrin shtëpisë. Vajzat e nuset e këndojnë:

Da bi hair, ja zuanci, bi videle, Hair, paçi ju, të grishur. Ta shto niste, ja zuanci, sajdisale. Qëna keni sajdisur, ju të grishur. Dali stese, ja zuanci, umorile, A mos, jeni lodhur, ju të grishur, El idete,ja zuanci, ot daleke. Se po vini, nga largë, ju tëgrishur.

Babai im Qemal Dokle (1911-1969) më ka treguar."Po martohej Faik Ollomani, djali i Ali Agës, ndër të tjerë kishin grishur edhe dhëndrin e tyre: Shukri Hoxha( Shuke), djalin e mullah Jusufit, nipin e dokleve. Shukja, s`bashku me te bijëne Ali Agës, tre muaj pas martesës, u ndanë nga hoxha dhe ikin për të banuar tek"Lajkot". Në ditën që duhet të çonte dhuratat; Shukja në vënd të dashit vendos që të çojë për dhuratë një mëzat, në dy brirë i lidhë nga një gjel të gjallë, shpinën ia mbulon me sigjade persie. Të ftuarit e tij përpara Shukja pas tyre e pas tij dy djem që mbanin mëzatin u nisëen përt ë çuar dhuratat. Lodrat u dalin përpara në "Julica", në të dy anët errugës qenë mbledhur i madh e i vogël për të parë, çudinë e pa parë deri atëherë në fshatin tonë. Mulla Jusufi s`bashku me mikun Ram Dokle, ishin ulur në verandën e kafes së Jusufit, për të pirë kafe, kur ja pa vjen vargu i të grishurve të Shukes të shoqëruar me tre çifte lodrash, që drejtoheshin nga usta Xhema i Glloboçices, Hoxha shikon indiferent, por Rama e ngacmon: - Jusuf pa shiko, djali i juaj e nipi ynë po u çon Aliagëve peshqesh mëzat me dy gjela në brirë. Jusufi ia kthen: - Leje or mik, këto janë lojra të Ali Agës, që do tëhakmerret ndaj meje, pse ia kam përzën vajzën nga shtëpia, Shukja i ka xhepat e shpuar”.

21.Marrja e nuses, krushqit (svatoj): Gjatë gjithë ditëve të dasmës, bukën e dhëndrit e përgatit vetëm nëna etij, ajo ja servirë në një tepsi në dhomën e caktuar si "gjerdek". Me të ha vetëm majmari.Kjo bëhet nga droja e helmimit ose e futjes së maxhive ne ushqimin e dhëndrit.Pasi ka përfunduar drekimi lodrat me melodi të veçantë lajmërojn mbledhjen e krushqëve (svatoj). Femrat këndojnë:

Berite se,kitni svatoj, kititese, Mlidhuni, o krushq, ju zbukurohuni, Ke ideme,kitni svatoj, za mllanesta, Do shkojmë, o krushq, për nusen, Da zimame,kitni svatoj, mllada nusa, Do të marim,o krushq, nusen e re, Mllada nusa, kitni svatoj, Nevenova. Nusen e re, o krushq, të Nevenit.

Dy djem të fisit iheqin bajrakët nga dera e shtëpisë. Me anë të një ripi të vendosur në qafë qëpërfundon më një dru të shpuar në mes ku vendoset fundi i shtizës së flamurit i ngrejnë lartë flamujt dhe u prijnë krushqëve. Atyre u bashkohet edhe "Pepelushi" një njëri që mban kraha qafë një strajcë të mbushur me hi dhe një shkop në majën e të cilit vendos një shami që e valvitë. Pas bajrakëve,në kollonë për një vijnë: Imami i xhamisë së fshatit, me radhë sipas moshës dhe në fund kollonës që lëvizë me regull vendosen babai i djalit i hipur në kal të bardhë, në të cilin në kthim do të hipë nusja dhe dy deri tre veta të fisit me kuaj të zakonëshem ku kanë hipur, daja dhe axha i djalit që në kthim do të ngarkohen arkat e nuses. Pas tyre të rinj me kuajt e vrapit dhe në fund lodrat dhe të rinj të tjerë që ecin në grupe grupe duke kënduar. Dhëndri me shoqëruesin i përcjellin krushqit deri në në hyrje të mahallës së nuses, pas kësaj ata kthehen në shtëpi për tu veshur dhëndër.Rituali i marrjes së nuses kryhet duke përshkuar unazën e vogël të fshatit. Për të shkuar tek shtëpia e nuses ndiqet rruga më e shkurtër, me qëllim që nusja të përshkojë rrugën më të gjatë, ahengu të bëhet sa më i gjatë e më i shikueshëm.Flamurtarët herë as here u kujtojnë krushqëve që mos të nxitohen duke bertitur "Ajak, ajak delikanli ajak, haj, haj". Pepelushi duke levizur paralel me vargun e krushqëve, sa para sa prapa, bërtet: "Mashalla, Mashalla kojima lloshi oçi da mu puknet dhe hedh në ajër hi, për ta mbrojtur krushqit nga syri i lig, ndërsa të rinjtë këndojnë këngen "Polekomte kiteni svatoji,konji ne morajte", herë pas here bashkohen kokë më kokë dhe me një zë të fuqishëm lëshojnë "piskamën" (kriskaje) “Ha dede mori Borjanko, ha, ha, ihuuhuuu! Nga ana tjetër nga"Gorno brce" u përgjigjen vajzat: Kedeste more borjani Ha, ha, ha, Ihuuu. Në hyrje të rrugicës që të çon në shtëpinë e nuses, në një vend të hapurlodrat ndalojnë dhe bëhet pritja krushqëve nga përcjellësit (praçanci), ata i presin të radhitur në rrjesht për një. Pasi përshendeten, u bëjnë vënd të ulen në cerga që janë shtruar enkas për këtë qëllim. Tre kuajt me të cilët do të meret nusja dhe paja i marrin në oborrin e shtëpisë së nuses. Flamurmbajtësit qëndrojnë në këmbë duke e mbajtur të ngritur flamujt, me shtizë në tokë pranë këmbës së djathët. Është shënjë jo e mirë, nëse nga lodhja flamurmbajtësit e lëshojnë flamurin për toke. Nusja me anë ta njerzve të sajë e darovit bajrakun me peshqesh që varet në majën e shtizës së bajrakut. Peshqeshet që i vihen bajrakut nga dy anët u jepen poseduesvetë bajrakut. Me këtë rast krushqëve u serviret duhan dhe ujë. Lodrat marin melodi vallesh, duke i ftuar në valle përcjellësit e vajzës,ndërsa krushqit rijnë dhe shikojnë, pas kësaj ftohen në valle krushqit që kërcejnë disa valle, e në fund vallëzojnë s` bashku krushq e përcjedhës.Ndërkohë që krushqit dhe përcjellësit vallëzojnë, në sheshin para shtëpisë se vajzës kalorësit bëjnë shetijen duke i vrapuar kuajt nëper rrugën kryesore të fshatit. Pasi kanë kërcyer të gjithë, një njeri nga të afërmit e vajzës e thrret babain e djalit që të marë nusen, e cila pasi përshendetet me të afërmit hipën në kalë e mbuluar me duak të kuq. Në këtë moment babai i djalit, nxjerrë nga xhepi një qese të mbushur me oriz dhe monedha metalike i hedh mbi duakun e nuses,e cila bënë temena duke e përkul tre herë kokën. (Hedhja e orizit dhe e monedhave te imta metalike mbi duakun e nuses bëhet, që të shtohen me kalamajtë.) Nusja del nga shtëpia e përcjell me lotë gëzimi e dhimbjej nga prindrit e këngë nga shoqet:

Ne se strashi, nasha dejko, ne se pllashi, Mos u tremb, vajza e jonë, mos u frikëso, Tvujesvuje, nasha dejko, so tebe je, Njerzit e tu, vajza e jonë, me ty janë, Ne tesama, nasha dejko, ostavame. Nuk të lëmë, vetëm, vajza e jonë, Svi kashto sme, nasha dejko, çe dojdeme, Gjithësa jemi, vajza e jonë, do të vijmë, Si imalla,nasha dejko, golem igball. Ti ke pasë, vajza e jonë, fatë të madh.

Kalin e nuses e mbajnë dy vllezërit e sajë. Anash i rijnë dy nga kushrinjët, atyre u prin vjehri i cili tani ecen në këmbë pesë gjashtë hapa para kalit të nuses, ndërsa "Pepelushi" për ta mbrojtur nusen nga syri i keq, hedh hinë ajër dhe bërtet:

                        Mashënlla,                 Mashalla,
                        Mashënlla,                 Mashalla,
                        Koj ima lloshioçi          Kush ka sytë e këqij
                        Da mu puknet!              T’i pëlcasin!
             
    

Pas nuses vijnë dy deri tre kuaj të ngarkuar me sëndukët e pajës e të mbuluar me qilim e sixhade që i ka përgatit nusja. Kuajt shoqërohen nga djemët e fisit të nuses deri në hyrje të mahallës së dhëndrit pas kësaj i marin djemet e fisit të djalit. Në momentin që delë nusja nga gjinija krushqit në shënjë sihariqi shtijnë tre herë në ajër,kurse të rinjët bejnë gara vrapimi me kuaj se kush do të shkojnë i pari në shtëpinë e dhëndrit, për t’i dhënë sihariqin nënës se nusja doli. Më i shkathti shpërblehet me një palë çorape leshi. Rjeshtimi i krushqëve dhe i përcjellësve pas daljes nuses bëhet në këtë mënyrë: Në krye të kollonës ecin flamujt, pas tyre imami i fshatit, pas tij më i moshuari i fisit, e pastaj me radhë sipas moshes, pas krushqëve vijnë lodraxhnjt pas tyre vargu i përcjellësve, pas tyre,dy ose tre kujt e ngarkuar me sandukët e pajës, pas sandukëve, babai i djalit që i prinë nuses dhe ne fund nusja e hipur në kalë të bardhë e cila deri në tëdalë të mahallës së saj përcillet edhe nga vajzat me këngë. Gjatë gjithë rrugës së krushqëve njeri nga bajrak mbajtësit bërtet: Ajak, ajak, delikanli, ajak,haj, haj (Avash, avash, djema, avash, hej, hej), ndërsa "Pepelushi" në vijim: “Mashallah,mashallah koj ima loshi oçi damu puknet!” duke tundur shaminë në shkop e hedhur hi në ajër. për të mbrojtur nusen nga syri i keq. Pasi përshkojnë për rreth dy orë harkun e gjatë të unazës së fshatit, i afrohen mahallës së dhëndrit, aty u dalin 5 - 6, djelm nga fisi i dhëndrit dhe marin kuajt e ngarkuar me sanduk për ti vendosur në dhomën, ku do të palohet nusja. Ndërkohë dhëndri, del në njerën nga dritaret e shtëpisë dhe e ndjek ardhjen e nuses, nëpër rrethin eunazës, rrjetën e marles apo rrjetën e sitës së bukës (shikimi nëpërmjet unazës bëhet, që ti qëndrojën besës së dhënë në fejesë, shikimi nëpërmjet rrjetes, që mosti shikojnë njeri tjetrit kusuret e vogla dhe shikimi nëpërmjet sitës të mos i lëshojnë fjalët pa i situr e pa i menduar mirë.) Përcjellësit e përcjellin nusen deri në oborrin e shtëpisë së dhëndrit. Kur nusja vjen në oborin e shtëpisë. Halla e madhe u del përpara me një govat me ujë dhe një tufë lulesh i spërkat me ujë të gjithe krushqit. Para hyrjes së shtëpisë nusen e zbresin nga kali vllezërit, kalin e bardhë e kapërxen një djalë tre here duke kaluar mbi shalë e nën bark. (Kjo bëhet që kali të mos pësojë gjë nga emocioni dhe rruga që kapërshkuar për dy orë.) Dy vllezërit e shoqërojnë motrën, duke e mbajtur për krahu dhe të prirë nga prindrit e djalit që e kalon prakun e shtëpisë me këmbë të djathtë. Vjehra i nxjerrë tre buke të cilët nusja i puth tre herë. Vajzat që ndodhen e oborr këndojnë me shpoti:

Evo ti ga, milla nane, gullobica Ja ku e ke, nënë e dashur,pëllumbeshën, Ne ti ide,milla nane, gullubica, Nuk të vjen,nënë e dashur, pëllumbesha, Toko ide,milla nane, veshterica, Por po të vjen, nënë e dashur, gjarprusha, Da tijade, milla nane, gjigerica. Ka me ta hangër, nënë e dashur, gjigerin,

Ose:

Sho jerada, milla nana, sina zheni, Sa e gëzuar, është nana, marton djalin, Sinazheni, milla nana, svina nosi, Djalin marton, nëna, dosen fut në shtëpi, Ke tidojde, milla nane, vampirica, Ka me të ardhe, nënë, vampirja, Ke tijade, milla nane, gjigerica. Ka me të hangër, nanë, mëlçinë.

Pas kësaj nusen e çojnë në dhomën ku do të nusëroj, për disa momente prindrit e djalit dalin nga dhoma dhe vllezërit ja heqin duakun dhe çizmet që ka patur mbathur, e vendosin motrën tek sëndukët me pajë, që janë të mbuluar me qilima, ja drejtojnë robat, i japin të pijë pak ujë nga ibriku që është vendosur enkas aty, e porosisin për herë të fundit, që mos ti korisi dhe thrrasin prindrit e djalit, të hyjnë në dhomë u drejtohen: “Ja ku e keni nusen,t`ju trashëgohet me djalin!” Nusja u bënë temena vjehrrit dhe vjehrrës duke përkulur kokën tre here e ua puth dorën. dhe përqafohet me vllezërit. Plaku del të përcjellë dy vllezërit, ndërsa nëna merr një djalë të vogël, me të dy prindër të gjallë, i vë një shami të kuqe mbi kokë, ia futë nuses në gjinjë dhe e çonë tek shtroja e nuses që të rokulliset dy tre herë, (kjo bëhet me qëllim që martesa të jetë e plleshme). Vllezërit e shoqëruar nga babai i djalit, dalin të përlotur dhe të kënduar gratë dhe vajzat:

Ti nezhellaj, more Sokol, fajda nema, Mos qaj, ore Sokol, se nuk ka fajde, Samo siga, more Sokol, ti donesllo. Vete solle, ore Sokol, në këtë derë, Ti sijallo, more Sokol, karamançe Ti ke hangër, ore Sokol, karamanen, Karamançe,more Sokol, opashishte. Karamenen, ore Sokol, megjithë bisht.

Dy vllezërit pasi, bashkohen me përcjellësit kthehen në shtëpinë e tyre. Në këtë kohë në dhomën e nuses futen dy shoqërueset t’i rijnë anash gjatë gjithë palimit. Njera nga hallat e copton bukën që ka puth nusja dhe u ajep fëmijëve që ndodhen në oborrin e shtëpisë. Pasi pushon pak dhe shkarkohet nga emocionet e ndarjes nga prindrit, nusja fillon palimin nën shoqërinë e vizitoreve dhe këngëve që nuk pushojnë, ku i vihen në pah, hiret, bukuriafizike dhe shpirtërore e nuses, por shpesh me fjalë cytëse e provokuese..

Dali spijesh, ja mllanesto, el`stramujesh, Aje tuj fjet, oj nuse, apo tuj nusërue, Eli brotash, ja mllanesto, ka ke projdesh, Apo mendohesh, oj nuse, si do ja kalosh, So Alija, ja mllanesto, hullavogo, Me Aliun, oj nuse, mëndësh të lujtur, Vezden sedi, ja mllanesto, po sokaci, Gjithë ditën, oj nuse, solloratet sokakëve, S`decaigra, ja mllanesto, hashegana! Me fëmijët luan, oj nuse, droqëkas! Kona vodi,ja mllanesto, peshak hodi, Me kal për dore,oj nuse, në këmb ecën, Reka gazi,ja mllanesto, zheden hodi. Lumin kalon, oj nuse, nga etja vuan,

Kakva nisi, ja mllanesto, ka sadena, Ti na je, oj nuse, si e mbjell, Katërndafil, ja mllanesto, vo stret bahça, Si tërndafili, oj nuse, në mes të bahçes, Ni okinat,ja mllanesto, ni mirishnat. I pa këputur, oj nuse, i pa marrë erë. ProjdeNeven, ja mllanesto, go okina, Kaloi Neveni, oj nuse, dhe e këputi, Go okina,ja mllanesti, go mirishna, E këputi, oj nuse, e i mori erë, I so tebe,ja mllanesto, se zasaka. Dhe me ty, oj nuse, u dashurua.

Pas një ore në dhomën e nuses, vjen dhëndri, për t`ja hapur sytë. I shoqëruar nga mbarëstori, vendoset përball sajë në distancë të afërt dhe ithotë: Tre herë hapi syt, nëse ajo nuk i hap, atëherë ai bashkon gishtin e madhme gishtin e mesit dhe me gishtin e mesit e godet lehtë tre herë në lule të ballit. Nusja i hap sytë dhe shikon partnerin që e ka zgjedh vetë. Ky ifundit i hedh ndonjë batutë përkledhëse. Pas këtij momenti dhëndri del. në portën e shtëpisë ku e presin nëna, babai, motrat, hallat, tezet etj. aty i dedikohet nibeti, ustallarët daroviten me kartëmonedha dhëndri u prinë familjarëve në valle. Pas kësaj del, bënë xhiro në rrugën kryesore të fshatit i shoqëruar nga mbarestotri deri kur lodrat lajmërojnë për nisjen në"sehir" (garë lojrash sportive), që ëhet reth orës 16.

22.Sehiri: Me sinjalin që japin lodrat, njerëzit mblidhen për t’u nisur në sehir. Del dhëndri me gëzofin krahëve, i shoqëruar nga mbarestori që mban në parakrah sixhaden që i ka sjellë nusja dhëndrit, për tu ulur në sehir. Dalin edhe pjestarët e tjerë të familjes me dhuratat që do tu jepen sportistëve dhe nën tingujt e lodrave që i biejnë melodisë së sehirit nisen.Kurr mbrijnë atje, komisioni i lojrave thrret sportistët në arenë. Mundësit të zhveshur rreshtohen para spektatorëve, bëjnë temena e fillojnë nxehjen dhe pasi çiftohen sipas peshave fillon ndeshja duke nisur me peshën më të lehtë deri tek çifti i bash. Përveç mundjes bëhen gara në hedhje guri, këcim tre hapësh e një hapësh, hedhje shtize dhe vrapim në distance të mesme 200 dhe500 m. (Në të kaluarën janë organizuaredhe ndeshja e gjelave, e qenëve, e deshëve dhe e demava). Për më të mirët të zotë t shtëpisë vënë bakshishe: bash pelivanit i jepet dashi. Me këtë rast vihene dhe baste nga tifozët.

23.Futja e dhëndrit në gjerdek: Për mbrëmjen e futjes së dhëndrit në gjerdek, shtrohen tre - katër sofra me bukë, ku marin pjesë vetëm burra. Kjo bukë emërtohet sofra e hoxhës, ku marin pjesë njerëzit më të afërt të familjes së dhëndrit. Me këtë rast gatuhen gjellrat më të mira që të mbetet i kënaqur hoxha. Ndërkohë që shtrohen sofrat,vajzat i këndojnë nuses:

Çini garjet, ja llanesto, temnina je, Bëjë gajret, oj nuse, është erësuar, Qushina,ja mllanesto, zatemajllo. Skutat, oj nuse, po erësohen. Ke tidojde, ja mllanesto, bef karafili, Po të vjenë, oj nuse, karafili i bardhë, Befkarafil, ja mllanesto, so bef kozhuf. Karafili` bardhë, oj nuse, me gëzof tëbardhë. Ke tivraqa,j a mllanesto, deçki porez, Do të të kthej, oj nuse, taksën evajzërisë, Mllogo musi, ja mllanesto, dosagjalla. Mbasi shumë, oj nuse, e ke munduar.

Pasi mbaron darka bëhet riti ifutjes së dhëndrit në gjerdek. Rreth orës 20ºº, pasi kanë dalë shoqërueset e nuses nga gjerdeku dhe nusja ka mbet vetëm në dhomë, thirret dhëndri për t’ufutur në gjerdek. Para derës e presin dy prindrit, bijat e shtëpisë, kunatat dhe kushrinjët. Hoxha i këndon duan e posaçme për këtë rast. Dhëndri i veshur me gëzof përqafohet me babën dhe nënën dhe i shtyr nga mbrapa shpine nga të pranishmit futet në gjerdek, ku pas derës e pret nusja në këmbë. Pasi e mbyll derën, e përqafon dhe puth nusen ulet në karike, që t`ia heq këpucët nusja. Ajo ia heq këpucët, i shtron në tokë,gëzofin që dhëndri të ulet dhe të falë tre "reçate" namaz. Jashtë para derës këndojnë:

Sllushaj,ja mllanesto, shto velime: Pa ndigjo, oj nuse, ç`po të themi "Kakvoçudo, ja mllanesto, ti uçini, Ç `farë gafe, oj nus, e ti bëre, Sifatilla, ja mllanesto, leva ruka, Ti ke kapur, oj nuse, dorën e majtë, Sisobulla, ja mllanesto, leva noga?! Ti ke zbathur, oj nuse, këmbën e majtë?!

Pasi ngrihet nga falja, ashtu në këmbë, nusja i heq robat dhëndrit dhe ai nuses, deri sa të zhvishen. Ndërsa dhëndri dhe nusja kanë rënë në shtratin bashkëshortor, nëna ri roje gjithë natën tek dera e gjerdekut, kurse vajzat dhe nuset u këndojnë:

               Da li ste se, du dve mllade,razpoznale,
               Du dve mllade, raspoznale?
               Ka zajçiça, dy dve mllade,smrekarçiça,
               Du dve mllade, smrekarçiça,
               Ka piliça, du dve mllade,shumarçiça,
               Du dve mllade,s humarçiça.

Ose:

Sllushaj, novo zhena, sho velime: Pa ndigjo, o dhendër, ç`të themi: "Shtosi billo, novozhena, ti dremlivo, “Paske qënë, o dhendër, gjumash, Shtonemasi, novozhena, ti da stanesh, Që flen, o dhëndër, e nuk ngihesh, Ti dalubish, novizhena, mllada nusa”. Të dashurosh, o dhendër, nusen e re”.

24.Ngrënja e kulaçit: Në mëngjez duke dal drita, nëna troket në derën e gjerdekut, nusja që është kujdesur që trokitja e derës ta gjej të veshur i hap derën. Nëna i jep kulaçin të gatuar kur kanë çelur dasmën. Dhëndrri e nusja të ulur në gjunjë hanë nga kulaçi i dasmës. Ndërkohë janë ngritur të gjithë pjestarët e familjes të cilëveu serviret nga ky kulaç. Personi që e gjenë monedhën e vendosur në kulaç konsiderohet me fat.

25.Çuarja e nuses për të mbushur ujë: Pasi shijohet kulaçi, nëna i prin nuses që mban ibrik në dorë për të mbushur ujë në çezmen e lagjes shoqëruar me këngë nga gratë dhe vajzat. Pasi mbush ujë kthehet në shtëpi, i hedh ujë vjehrrit për të larë sytë. Pas kësaj mblidhen të gjithë në dhomën e nuses. Ajo u tregon pajën që ka sjellë. Pastaj ekspozohet për tu parë nga të gjithë që vijnë për ta parë nusen. Aty nga ora9ºº vijnë të ftuarit për të sjell dhuratat (Nosto) për nusen dhe shtëpinë e dhëndrit, ata priten me lodra, dajallarët, axhallarët hallat sjellin desh, të tjerët lekë ose basma sipas mundësisë. Rreth orës 11º lodraxhjit i bijnë nibetit të mbarimit të dasmës, marin hakun e punës dhe përcillen nga i zoti ishtëpisë.

26.Fshirja e shtëpisë dhe bashkimi i nuses me familjen e burrit: Tre ditë pas dasmës, vjehrra i tregon nuses të ndarat e shtëpisë që atë ditë i pastron. I tregon çezmën ku do të mbushë ujë dhe lajë rrobet, vëndin ku hidhen mbeturinat etj. E gjithë ceremonia shoqërohet me këngë nga vajzat dhe nuset. Pas kësaj dite nusja përzihet me familjen e burrit.

27.Gostia e parë: Një javë pas dasmës 10 - 12 veta, bura dhe gra, nga familja e vajzës vijnë për ta marrë bijën në gostin e parë. Ajo rri në gjini dy deri tre ditë. Në ditën e tretë prindrit e djalit s`bashku me dhëndrrin shkojnë për ta marr. Dhëndrrit me këtë rast i kurdiset një reng. E nxjerin në oborr i japin një sopatë dhe e provojnë nëse mund ta çajë cungun, që i kanë nxjerrë duke e ngacmuar me batuta: "Do të ta mbajmë nusen, mbasi ti nuk je i zoti i punës etj. Kjo situate kalohet me të qeshura. Pas dy-tre muajsh bëhet gostia e vogël. Nusja ri në gjini dy javë dhe në dimër gostia e madhe që zgjatë pesë javë.

28.Buka e nuses (leb): Dy deri tre javë pas gostisë së parë të afërmit e djalit, axhallarët,dajallarët, hallat, tezet dhe të tjerë e thrrasin nusen në buke, ku marin pjesë vetëm gratë. Nuses i prinë vjehrra dhe dy ose tre pjestarë të familjes, njeraprej ë cilëve mbanë sahanin me petulla dhe peshqeshet që u ka sjellë nusja, në këtë gosti marrim pjesë sipas rastit dhe fisit 25 - 30 gra, të cilave ushtrohet drekë me gjellra karakteristike dhe zhvillohen muhabete grash, gjatë gjithë kohës nusja rinë në këmbë për të nderuar pjesëmarëset, pas dite kthehennë shtëpi.

29.Lënja e mjekrës nga pleqët: Pleqët e moshës 65 -70 vjeç, zakonisht lenë mjekër dhe mbajnë bastun, me këtë rast më të afërmit u shkojne ne te pame me petulla e dhurata si peshqirë, kuti cingare, bastuntë blerë në Prizren ose Bosnje etj. Bëhet urimi: “E gëzofsh mjekrën, ta mbash me shëndet e nder.” Burri pasi lë mjekër nuk shkon në punë, ai merr pjesë vetëm në ziafete.

30.Vdekja: Kur ndodhë vdekja të zotët e shtëpisë menjëherë lajmërojnë hoxhën e fshatiti cili del në të dy xhamitë e mahallave dhe me këndon "Eselan" (duan lajmëruese se një rob zoti ka ndruar jetë) dhe në të folmen e fshatit lajmëron xhematin se "X"-i, ka ndëruarjetë dhe varimi behet në "X" orë. Pas kësaj hoxha shkon në shtëpinë e të vdekurit, për ta përgaditur xhenazen që pasi e gatit vendoset në dhomën e grave ku e vajtojnë. Burat priten në dhomë të veçantë, ndërkohë është lajmëruar varrëmihësi për të përgatitur varrin dhe druvarët kanë shkuar në "Umreno Shumiçe" (Malin e vdekur) për të prerë pllatkat. Në orën e caktuar,gjenazja vihet në tabut, mbulohet me (Çarçafin e jeshilët në të cilin janë animuar ajete nga kurani) dhe më të afërmit e nxjerin para derës së shtëpisë. Vendoset në tokë dhe i këndohet një dua. Hoxha i drejtohet xhematit me pyetjen: "Ej xhemat si e njihni këtë njeri, që po lenë këtë botë". Njerzit sipas rastit përgjigjen"Allah biler" (Allahu e di), "Qimbiler" (Nuk e dimë). Po kapas raste kur kanë thënë të vërtetën siç e kanë menduar p.sh. "ka qënë hajdut”?! Pas kësaj meret gjenazja dhe dorë më dorë përcillet në varreza. Në hyrje të varezave ndodhet një rasë e madhe e ngritur pakësa nga toka që quhet "Musa llatash". Vendoset aty dhe nën drejtimin e imamit, bëhet falja e sajë, në fund merret dhe vendoset buzë varrit, aty më të afërmit e fusin në varr me fytyrë nga lindja, i lirojnë lidhësen e qefinit vejnë pllatkat, mbi to bar dhe pastaj e mbulojnë me dheun që ka dale nga gërmini i varrit. Pasi rregullohet, varrit i hedhin një ibrik me ujë duke filluar nga këmbët deri tek koka. Hoxha i këndon duan duke i thirrë në emër."Ej filan biti dunja gjeldi ahret" (Ej filan iku dynjaja të pret ahreti) E pastaj kthehen në shtëpi Për jabanxhinjtë dhe me të afermit shtrohet buka e cila gatuhet nga komshinjtë. Të gjitha shërbimet e varimit paguhen nga zoti i shtëpisë. (Kyrregull është kaqë i fortë sa kur prindi i ndanë fëmijët, një pjesë të pasurisë e mbanë në emrin e tijë, që të përdoret për shpenzimet e varimit, ose të trashëgohet nga ai person, qoftë edhe djali i tijë, që ka paguar shpenzimet e varimit.) Unë kamë qënë prezent nënjë rast kur familjarët e të vdekurit i paguanin një gruaje për punën, që ka bërë për nxemjen e ujit të gjenazes. Ajo nuk i pranonte, por familjarët e bindën, duke i thënë: Meri këto para se i ndjeri për s`gjalli i ka lënë për këto shërbime, as ne, as i vdekuri nuk mundet ti mbajë në qafë në botën tjetër. Pritja e organizuar për ngushllime behet vetëm tre ditë. Ditën e tretë të afërmit e të vdekurit lajnë të gjithë teshat e shtëpisë, rrobat e trupit të të ndjerit u a falin të afërmëve, ndësa qilimin, sexhaden dhe posteçitë i ia falin xhamisë së fshatit, që përdoren për tu shtraur në dysheme. Me pas shpërndajnë "Zadushanice" (hallvë ose petulla për shpirtin e të vdekuriit ) që fillojnë në ditën e tretë pas vdekjes e vazhdojnë ditën e shtatë, të dyzetë, në 6 mujor dhe deri në përvjetorin e parë të vdekjes. Në këto ditë i dërgojnë të holla hoxhës ose myezinit për ti kënduar syre nga Kurani për shpirtin e të vdekurit. Me rastin e kurban Bajramit sipas mundësive,therrin një dash kurban për shpirtin e të vdekurit ose organzojnë “Mevlud”.

Marre nga libri "Borje dhe Borjanet" botim i vitit 2010, i autorit Elmaz Dokle

IN MEMORIAM NAZIF QEMAL DOKLE

Materiali është e mbledhur në mesazhet e dërguara në rrjetet sociale nga njerëzit që e njohën dhe dheshën të ndjerin Nazif Dokle. E mblodhi, e përpunoi grafikisht dhe e paraqiti për shtyp Elmaz Dokle. Kukës, më 05.02.2015

NË SHENJË FALENDERIMI DHE MIRËNJOHJE PËR TË GJITHË MIQËT, SHOKËT, DHE TË AFËRMIT QË NA U GJENDEN PRANË DHE NA NGUSHËLLUAN PËR HUM-BJEN E BURRIT, BABAIT, GJYSHIT DHE VËLLAUT TONË TË DASHUR. NAZIF DOKLE PO BOTOJMË KËTË DORA-CAKË ME NGUSHËLLIMET DHE VLERSIMET E BËRA NGA DASHAMIRËT E FAMILJES TONË TË MARRA “KOPI PASTE” NGA RRJETET SOCIALE. NGA: FAMILJA

LAJMËRIM ME HIDHËRIM TË THELLË NJOFTOJMË VDEKJEN E TË DUSHURIT TONË NAZIF QEMAL DOKLE, VJEÇ 70 Varrimi do të bëhet ditën e Merkurë, dt.31.12.2014, ora 12.00. në varrezat komunale të qytetit Kukës. Duke u nisur nga lagjeja Nr. 3 e qytetit Kukës. NGA: FAMILJA

Biografia (Përgaditur nga Jonuz Kola)

Datëlindja: 15 janar 1945 - i katërti prej 5 fëmijëve të Qemal e Adile Dokles. Vendlindja: fshati Borje, komuna Shishtavec rrethi e qarku Kukës. Vendbanimi: qyteti Kukës, Lagjja 3, pall 2, shk 1, hyrja 4 Gjendja civile: i martuar me tre fëmijë, Gjendja sociale aktuale: pensionist

Vlerësime: Akademik, prof. dr. Lauruar nga Akademia Humanitare e Bosnje Hercegovinës (2014) • “Mësues i merituar” (1995) • mbajtës i mjaft dekoratave. 2 Medalje

Arsimimi: • Shkolla fillore “Xhaferr Ollomani” Borje, • Shkolla 7-vjeçare “Bajram Curri” qyteti Kukës, • Liceu Artistik “Jordan Misja” Tiranë dega skulpturë • Instituti i Lartë Pedagogjik 3 – vjeçar Shkodër dega gjuhë-letërsi shqipe.

Puna që ka kryer: • mësues i ciklit të ulët, i vizatimit, i gjuhës e leximit letrar të Ciklit të lartë të 7 e 8 – vjeçares dhe në arsimin e mesëm në shkolla të ndryshme të rretheve Has dhe Kukës, • skenograf i Shtëpisë së Kulturës dhe Krijimtarisë popullore, estradës profesioniste dhe teatrit të kukullave të qytetit të Kukësit, • drejtor i muzeut lokal, regjisor i estradës profesioniste të rrethit Kukës, • metodist, inspektor e kryeinspektor arsimi për rrethin dhe qarkun e Kukësit.

Publikime: 1. mbi 130 artikuj në shtypin e përditshëm, perodik shkencor e kulturor brenda e jasht vendit. 2. mbi 40 kumtesa në sesione, simpoziume, seminare lokale, kombëtare e ndërkombëtare që rokin fusha të tilla si etnologji, leksikologji, gjuhësi, histori, letërsi, pedagogji, teatër, kulturë, muzeologji, kulturë materiale popullore etj. 3. bashkskenarist i dokumentarit tv- shtetëror kushtuar pasurisë etnografike të Kukësi (1981) 4. skenarist i dokumentarit tv “Tradita e një fshati - skiatorët e Shishtavecit (2000). 5. Përgatitës i disa fotoekspozitave për etnografinë e rrethit të Kukësit.

Skenarist dhe regjisor i dokumentarëve tv: 1. “Hoxhë Bruti” (1999), 2. “Qëndresë një shekullore” (2000), 3. “Një jetë kushtuar skenës”(2000), 4. “Jetë mes tre shekujsh” (2001), 5. “Në kufijt e legjendës” (2002), 6. “Në nderim të një përvjetori” (2002), 7. “Apostull i shqiptarizmit” (2003), 8. “Sinonim i punës” (2003), 9. “Një lumjan i madh” (2003), 10. “Mrekulli që po braktisen” (2006), 11. “Qamil Hoxha” (2008) etj

Spektakle skenik: 1. “Rob askuj nuk muj me u ba”, 2. “Homazh” 3. “Jemi dhe ne”, 4. “Kungujt e berës” etj.

Krijimtari figurative: 1. Autor i shumë punimeve në skulpturë, pikturë, grafikë etj 2. Pjesëmarrës në shumë ekspozita kolektive të artit pamor të rrethit. 3. Autor i disa ekspozitave vetiake (Prizren 1999, Kukës 1999, 2001, 2003) me punime druri dhe grafikë

Botime: 1.“Brigada XXIV Sulmuese”, broshurë me bashkau-torësi (1984). 2. “Dëshmorët e rrethit të Kukësi” (1984) 3. “65 - vjetori i shkollës së Dukagjinit”, broshurë me bashkautorësi (1988) 4. “Dëshmorët e rrethit të Kukësit” (1990) 5. “Kukësi vështrim enciklopedik” (1999) 6. “Jehona homerike në Kukës” (1999) 7. “Muke mile” (2000) 8. “Goranski narodni pesni” (2000) 9. “Kukësi në kalendarin e tij” (2000) 10. “Për Gorën dhe goranët” (2002) 11. “Kukësi i Ri (1962 - 22 korrik - 2002)”, broshurë 12. “Iz narodne goranske proze” (2003) 13. “Sevni bre ashik, sevni bre dusho” (2004) 14. “Rreth krizës së minave në qarkun e Kukësit” (me bashkautorësi) (2006) 15. “Histori të vërteta” (2006) (përgatitje për botim) 16. “Pakujdesia e Ermalit” (2006) 17. “Sinan Pasha i Topojanit” (2006) 18. “Drejt Shqipërisë pa mina” (2007) 19. “Fjalor nashke – shqip” (2007) 20. “Vendlindja ime – Kukësi” (2008) – tekst shkollor 21. “Ëndërroj zogun e malit” – poezi fëminore (përgatitje për botim) (2009) 22. “Bogomilizmi dhe etnogjeneza e torbeshëve të Gorës së Kukësit” (2009) 23. “Ditët e Krizës kosovare në Kukës” (2009) 24. “Teqja e at Aliut Fshat – Kukës” (2009) 25. ”Një armë më pak një jetë më shumë ” (2010) 26. ”Kukësi djepi i kulturës popullore” (2010) 27. “Rruga më e shkurtë deri te nxënësi” (2010) 28. “Histori e shkurtë e DAR Kukës “ (2011) 29. “Bogomilizam i etnogjeneza torbesha Kukske Gore” (2011) 30. “Kukësi i Vjetër – monografi për një qytet të përmbytur” (2012) 31. “Kronikë e Kukësit të viteve të pushtetit popullor” (2012) 32. “Torbeshët e Kukësit – martesa (2013) 33. “Gjalica – Dodona dardane - ese për një mal të shenjtëruar” (2013) 34. “Bashkëshortët fotografë Safet e Gjylzade Dokle” 35. Monografi per Muharrem Bajraktarin 36. “Sve ka se razviva vërba –poezi në të folmen nashke

Presin botimin: 1. “Shtesë fjalorit nashke – shqip” 3. “Torbeshët e Kukësit – mendësia, krijimtaria artistike, mënyra e jetesës” 4. “Gjurmime” 5.“Narodne goranske ballade – Ballada popullore gorane

Veprimtari shoqërore: • anëtar i komisioneve drejtuese të grupeve folklorike të rrethit të Kukës – pjesëmarrëse në festivalet folklorike kombëtare të viteve 1973, 1978, 1983, 1989 dhe 2004 • organizues dhe pjesëmarrës i shumë veprimtarive shkencore në shkallë rrethi. • njëri prej themeluesve e drejtuesve të shoqërisë etnokulturore “Gora” të krijuar në vitin 1991, • Bashkethemelues I Shoqate “ Prindrit ne ndihme te femijeve handicap” Kryetar , anatera Bordi. • anëtar i grupeve për ngritjen e disa muzeve në rrethin Kukës. • ideator, skenarist, regjisor dhe organizues i edicioneve të kulturës së Gorës në qytetin e Kukësit (2003, 2006, 2008, 2010). • njëri prej themeluesve e drejtuesve dhe gazetës “Drini” (Kukës 1992) • kryeredektor i gazetës fëminore “Jemi dhe ne…”, botim i shoqatës “ALB – AID” Kukës (2008 – 2012) - Pjesëmarrës i ekspeditave shkencore për gjurmimin e vlerave të kulturës popullore materiale të viteve 1981, 1986, - Një nga organizatorët dhe realizuesit e ekspozitave të kulturës popullore materiale të viteve 1981, 1986 me punime origjinale të kulturës materiale popullore të rretheve Kukës dhe Has të evidentuara në këto ekspozita dhe të pavioneve të Kukësit në ekspozitat gjegjës kombëtare të Shkodrës, ku rrethi i Kukësit zuri vend të parë në shkallë republike më 1986. - Përgjegjës për zgjedhjen e 300 ekzemplarëve më përfaqësues me të cilat u krijua fondi i kulturës popullore materiale pranë Muzeut të rrethit. - Projektues dhe drejtues i disa pavioneve të kulturës materiale në disa muze zonale e lokale të Kukësit - Njeri prej organiztorëve të festivaleve folklorke të rrethit dhe përgjegjës i komisionit të veshjeve ppullore. në vitet 1973, 1978, 1983, 1989 dhe 2004. - Posedues i qindra fotografive, ku janë fiksuar objekte dhe fragmente të objekteve të paqyruara në ekspozitat e sipërme. - Bahkëautor i dokumentarit kushtuar vlerave të kulturës materiale popullore realizuar nga TV shqiptar në vitin 1981. - Autor i disa kumtesave , artikuijve e studimeve në lëm të kostumeve popullore dhe ornamentikës popullore. - Autorë i dhjetra punimev në dru të frymëzuar nga kultura materiale popullore. Profil i studiuesit Nazif Dokle:

Opinion Nga Petrit Palushi: (Gazeta Tirana observer dt.16/01/2015) Studiuesi i njohur kuksian, Nazif Dokle, me 15 janar të këtij viti do të mbushte 70 vjet, sikur vdekja të mos e merrte një ditë para mbylljes së vitit të shkuar. Mik dhe shok shumë i mirë – në kuptimin më të parë të fjalës – i ditur, jashtëzakonisht i kulturuar, me profil të spikatur në fushën e studimeve (gjuhësi, folklor, histori, etj), por dhe me interesa shkencore e intelektuale edhe në fusha të tjera, i përkushtuar dhe i zoti me fjalën e vet, argumentues, jo-konformist, polemizues gjithashtu, përballoi një punë jashtëzakonisht të madhe dhe efektive në fushën e studimeve, duke lënë padiskutueshëm emrin e vet të respektueshëm dhe me peshë. Studimet e tij shkencore preknin çështje që kishin të bënin jo vetëm me trevën e Gorës prej nga vinte, por edhe treva të tjera si Luma, Hasi, Malziu, etj.

Shumanshmëria e studimeve Studiuesi N. Dokle në studimet e veta, vështroi çështje të patrajtuara më parë, ose të patrajtuara, duke dhënë kontributin e vet të çmueshëm që zona të ndryshme të Kukësit, të dilnin më në spikamë, pikërisht mu aty ku qe vështrimi i hollë dhe racional i studiuesit rigoroz: në gjuhësi, histori, folklor, jetën shoqërore, etj. Botimet e tij janë të shumta dhe vetëm një shpalim i shkurtë i pjesës më të madhe të tyre krijon përshty-pjen e parë ngulitëse të një pune këmbëngulëse dhe pasionante. Po veçojmë disa nga punimet për Lumën: “Kukësi vështrim enciklopedik” (1999) “Kukësi në kalendarin e tij” (2000) “Rreth krizës së minave në qarkun e Kukësit” (me bashkautorësi) (2006) “Sinan Pasha i Topojanit” (2006) “Drejt Shqipërisë pa mina” (2007) “Vendlindja ime – Kukësi” (2008) – tekst shkollor “Ditët e Krizës kosovare në Kukës” (2009) “Teqja e at Aliut Fshat – Kukës” (2009) ”Kukësi djepi i kulturës popullore” (2010) “Kukësi i Vjetër – monografi për një qytet të përmbytur” (2012) “Kronikë e Kukësit të viteve të pushtetit popullor” (2012) “Gjalica – Dodona dardane – ese për një mal të shenjtëruar” (2013) “Bashkëshortët fotografë Safet e Gjylzade Dokle” (2014) “Monografi per Muharrem Bajraktarin” (2014) Në këtë vepër studimore shumëzanore, janë disa prej tyre që dalin në sferën më të epërme si: “Jehona homerike në Kukës” (1999), “Për Gorën dhe goranët” (2002), “Fjalor nashke – shqip” (2007), “Bogomilizmi dhe etnogjeneza e torbeshëve të Gorës së Kukësit” (2009), “Bashkëshortët fotografë Safet e Gjylzade Dokle” (2014), “Monografi per Muharrem Bajraktarin (2014), etj., dëshmi e një pune të madhe hulumtuese dhe shkencore natyrisht. Dhe pa dyshim, brenda kësaj pune sistematike, evidentohet “Fjalor nashke – shqip” (2007), një fjalor me mbi 30 mijë njësi leksikore e frazeologjike, ku autori e inventarizoi shkencërisht këtë të folme duke i bërë një shërbim të çmuar fushës së gjuhësisë. Zakonisht angazhime të tilla kryhen me ekipe studiuesish, por N. Dokle, falë pasionit, këmbënguljes dhe përkushtimit të jashtëzakonshëm, ia doli me krye ta kryente punën deri në fund, edhe pse tashmë, për shkak të ndarjes së tij nga jeta, mund ta shohim si dëshirë të parealizueshme të tij, punën përgatitëse për botimin e një pasurie të madhe popullore që kish mbledhur për mbi 4 dekada si, përralla, legjenda, proza popullore, lirika popullore, jo vetëm nga treva e Gorës, por edhe treva të tjera të Kukësit. Në fushën e arsimit: Duke qenë më pranë fushës së arsimit, studiuesi N. Dokle, jo vetëm ndihmoi në plotësimin e shumë muzeve nëpër shkolla të Kukësit (Për një kohë ai drejtoi edhe punën në Muzeun e Kukësit), realizoi shumë tema njohëse në këtë fushë, realizoi disa botime që nxënësve t’u shërbenin për njohjen më të plotë të historisë dhe kulturës së Kukësit. Veçanërisht librat “Kukësi – vështrim enciklopedik”, “Të njohim vendlindjen”, etj., u kanë shërbyer dhe u shërbejnë nxënësve si manual informues, njohës. Studiuesi N. Dokle këmbëngulte vazhdimisht se një trevë e caktuar mund të njihet më së miri, kur nxënësit kanë informacione të plotë për historinë, kulturën e njohuri të tjera për qytetin dhe të gjitha fshatrave.

Marrëdhëniet me kolegët: Studiuesi N. Dokle gëzohej dhe lumturohej sinqerisht për punën e kolegut, pikërisht në këtë botë të mbrapshtë kur zilia intelektuale shpalohet çdo ditë e ma tepër. I qetë, herë-herë shpërthyes, por mbi të gjitha qe shumë i njerëzishëm e dashamirës; dinte të respek-tonte çdokënd për punën krijuese, e shihte punën e kolegut me dashuri, duke thënë fjalë miradije aty ku e shihte të nevojshme. Këmbëngulës në punën e vet, por edhe nxitës i krijuesve të rinj.

Puna e papërfunduar: Studiuesi Nazif Dokle kishte shumë punë shkencore nëpër duar, duke menduar se do i kryente të gjitha, të gjitha… Punoi sa mundi, edhe duke pasë vështirësi, por iku nga kjo botë në vlugun e punës, megjithatë duke lënë pas veprën e vet serioze dhe me ndikim. Prandaj, një shoqëri e emancipueshme dhe e vëmendshme duhet të ketë detyrime qytetarie ndaj kontributit të njerëzve të tillë.

Raif Kasi: Nazif Dokle – Orfej nga bjeshkët e Sharit (Përktheu nga gjuha Boshnjake Elmaz Dokle)

Për Orfeun e Rodopeve edhe sot e kësaj dite po qajnë bjeshkët e Rodopeve dhe lotët e tyre në shekuj rrjedhin në lumin Hebar, Kurse për Orfeun tonë sot po vajton dhe do të vajtoj bjeshka e Sharrit, në lartësitë e të cilës zbardhet bora dhe lotët e saj ushqejnë dhe do ta ushqejnë lumin Bistrica… Ka humbur Nazif Dokle ? .. Jo, nuk ka humbur, sepse ”kur do të mendoni se ka vdekur, do të shikoni se do të mbijë një këngë, dhe do të lulëzoj një tufë pëllumbash, në degët e një shelgu….” Me këto vargje teje të hidhura vëllau rahmetli Nazif Dokle- “mohinkani i bogomilëve” paratregonte kalimin e vetë në ahiret. Qetë dhe papritur, siqë dhe ka jetuar, por në të njejtën kohë plotë shpresë, këtë zoti pak vetëve ua dhuron, parashikon qartë pavdekësinë e vetë, duke jetuar këtu, tek ne, tek gjeneratat tona…“Do të lulëzoj tufa pllumbi, në degët e një shelgu…Do të shikoni…! Mirëpo, mëndja u mjegullua dhe shpirti ndaloi mendimin, kurse fjalët ngecin në breg qukave kordave. Ajo është gjëndja e jonë afër humbjes të shumë vlerësuarit tonë. Por qëllimin më të madh të jetës tonë duhet ta drejtojmë në ruajtjen e punëve të tija, ngritjen e shpirtit tonë, vlerave tona shpirtërore, shkencore dhe morale, siqë ka qenë i madhi Nazif Dokle “Këtu dielli ngroh nga tre anë, kurse hana në të katërtën”– mrekullohej vetë me këto fjalë kur vetë për herë të parë, pas luftës, kam shkuar në fshatin e lindjes së tij Borje, Duke shikuar nga “Brce” panoramën e njerit nga 9 fshatrat gorane në Shqipëri,mandej me frymëzim na tregonte vargjet “Kurto mori budalla…”

“Haj more kurt budalla, Dhe për këtë shëngjergj nuk erdhe, Kurbeti shpirtin ma dogji, pse për shëngjergj nuk erdhe, Dertet e mija të ti tregoj, Se si këtej jam munduar Për ti ritur fëmijët ..? “Oj more, kurto budala, i ovja đuren ne dojde, letuačka mi ga duša izgore. Zašto za đuren ne dojde, dertoi da ti iskažem, ka som se vamo mučila, decava da ge porastem?...”

Pamje magjepëse fshatrash nga “pjesa e haruar e Gorës”. I përkledhën gjatë sytë e mijë dhe syt e kolegut tim. Kemi bërë edhe regjistrimin e parë fonik të këngëve të cilat në kohën e shëngjergjit, simbolit të shpërthimit të pranëverës, në gorançe kanë kënduar të rejat Borjane, të veshura me veshjen tradicionale të femrave. Kurse kemi menduar që kemi haruar gjuhën nashke (Gorane)…

“Ne li si se naspalo, kuzum bela Edije, tri veçeri bez mene, ej, oko šareno, tri veçeri bez mene? Çetvrtujet ja dojde, kuzum bela Edije, tebe doma ne najde, ej, oko šareno, ja te najde zad porta, so drugogo sedeše, kuzum bela Edije, ej, oko šareno…”

Duke i kthyer akrepat, ajo pamje shpejtë dhe gëzuar u kthye në dritaren e kujtesës time. Miku ynë njëkohësisht dhe udhëheqësi ynë, i ndjeri Nazif Dokle, “I nxehur“ në të njejtën kohë nga drita e nxehtë e majit dhe dielli dhe hëna, në rrugën e bogomilit të fundit, ngriti duarët drejtë qiellit si një fëmijë i gëzuar dhe thiri: “Shkreptij o ashik, veto o shpirt. Haj, haj që të shihemi. Haj, të takohemi. Haj në xhep kemi, një ok llokume, Haj, nuk ti jap. Haj do ti jap..”

Shpirti i tij kërkues shpesh ka lëvizur nga Borja dhe Gjallica në Olimp, në Pirin dhe Rodope, duke gjurmuar për bogomilët e fundit. Jo shumë gjatë i ka gjetur tek vetevetja, tek ne dhe rreth vehtes. Në këto kërkime ka takuar edhe Orfeun, një fat i tillë i takon vetëm njeriut të barabarët me te, i ngjashëm me te nga pavdeksia, ndërsa Orfeu nga Rodopet me borë i ka vëzhguar Bogomilët, mundet edhe në momentin kur Argonauti e luste që tu bashkohet në udhtimin me “posteqinë e artë” në Kolhida.

Për të folur për Doklen është njësoj sikur të bashkosh fundin me fillimin – pakohësinë me kohën, ka filluar nga thjeshtësia e fëmijërisë dhe deri në pjekurinë e plotë të tijë kreative në mençuri të njohur nëpër punët e tija të panumërta. Pas vehtes ka lënë gjurmë të thella në këto treva, kurse besoj edhe më gjërë, në veçanti për tokat e Rumelisë së dikurshme. Ka krijuar dhe ka punuar qetë, përunjësisht në shumë fusha të shkencës. Përveç kësaj ka qenë i përkryer si kërkues-shkenctar, mësuese, ka mbledhur një numër të madh nga krijimtaria popullore, tregime, doke, adete dhe lloje të tjera të krijmtarisë popullore, ka qenë i vlefshëm edhe si skulptor, skenarist, piktor, muzeolog dhe për drejtues i arsimit kjo e ka ndihmuar që në në një mënyrë të bukur dhe origjinale gjithëçka të zbuluar dhe të gjurmuar ta paraqes në letër dhe ta konzervoj për brezat e ardhshëm. Të dëshmoj për krijmtarin e tijë të madhe. Por edhe si kujtim të lejë gjurmët e bogomilëve të fundit.

I ndjeri Nazif Dokle ka qenë i rallë kush i lidhur me inteligjencën, puna, këmbëngulja dhe mbi të gjitha thjeshtësia. E krijmtarisë së tij është pasuri e gjithë regjionit në fusha të ndryshëme shkencat shoqërore në të cilën kemi patur rastin që edhe personalisht të bindemi para luftës, por më shumë pas lufte kur është afirmuar në rrethet shkencore të Kosovës dhe Ballkanit. Ato vitet e pas luftës ka bashkëpunuar me mediumet në gjuhën boshnjake; “Kosovski avaz” dhe magazinën “Alem”, ku ne gazetarët me gëzim e kemi përkthyer dhe e kemi ndihmuar që të botoj disa punime të tija që i kishte të gatëshme. Një kohë në vijim ka dal fejtoni i tjë i njohur për “Gorën e haruar” me fotografi ineresante dhe të vlefshme nga e kaluara e Gorës së tij, nga autori axha i tij Safet Dokle. Safeti sipas thënjeve të tija ka lënë mbi 25.000 fotografi të cilat tani mbahen në muzeun e Kukësit, Në Shqipërinë veriore, ku Nazifi disa kohë ka punuar si drejtor Si gjurmues gjithë jetën e tijë i kushtohet kërkimeve për Gorën. Pa u lodhur “Ka gërmuar” në të dhe të gjitha “stolit e Gorës” të zbuluara të cilat populli i ka konservuar në rrjedhën e shumë shekujve për mos humbjen e tyre, me hidhërim pa u vonuar si dhe miku i tij Ramadan Redžepllari që shpesh mendon ti tregoj në “Sistar”. Këto Dokle i ka nxjerr në dritën e botës dhe ka vërtetuar se “Proza dhe poezia popullore Gorane nuk është vetëm dëshmi e pasurisë të folklorit gojor dhe e identitetit të një kulture të vaçant etnike” Të kësaj pjese Torbeshe – nashke të hapsirës gorane, të shtrirë në tre shtete: Kosovë, Shqipëri dhe Maqedoni, por dhe “konribut në kulturën popullore sllave, në përgjithësi tek të gjithë popujt e ballkanit ”. Përveç kësaj, punët e Nazifit nëpërmjet krijimtarisë popullore të Gorës, përmbajnë “një material të pandryshuar dhe pasuri për kërkime dhe leximin e gjuhës së Gorës. Riteve, dokeve dhe kulturës të spektrit të gjëre të popujve të Ballkanit. Ai ka arritur që ta fotografoj të gjithë atë jetë të vrullëshme të Gorës; lindjet, vdekjet, zgjimin e natyrës, dasmat, këngët, punën, luftrat, urinë, dhe luftën e njeriut në Gorë të dënuar për mbijetesë për shkak të rrethimit të vrazhdët dhe sulmeve mbi te nëpër shekuj ”

Madje Ai shpesh e pyeste vehten; “Nga jemi, cilët jemi, dhe pse jemi në këto treva?” Kjo për te në fund ishte si kusht jetësor dhe ka qenë motivi kryesor që të kërkoj. “Ka ecur” nëpër majat e Rodopeve, në të njejtin vend ku Orfeu ka vëzhguar “Lojën e jetës” të Torbeshve nga Rodopet, dhe deri në bjeshkët e Sharrit. Kështu pra, Nazif Dokle nuk ka përmendur vetëm njerëzit e tij në Gorë, por edhe mallëngjimin e tij, frymëzimin e përditëshëm, lotët e syve dhe gëzimin për vëndlindjen ku ka mbirë. Me këtë vendlindjen e tij dhe krahinën e ka mbajtur si symbol të vetin bogomil të fotografisë së ngrohët dhe të gjallë.

Nëse me të vërtet do të kërkohej për prejardhjen të inspirimit të tij, atëherë aty janë idet dhe rrënjët e tija në atë prejardhje në nënqiellin e vendlindjes. Në hapësirat bjeshkëve të kënduara të sharrit emri i të cilave është mistik, të mëdhaja, panoramike që mbajnë asocijacione të pastërtisë fuqisë, por edhe bukuri ngjyrash dhe kontrastesh. Ashtu që bota e tijë e fëmijërisë pa shpresë ka përcaktuar edhe si lëndë të interesave personale nëpër pyetjen e tij. “ Kush jemi, nga jemi, dhe pse jemi këtu ?.”

Do të thotë edhe pse ka jetuar prtej kufirit, sipas shumicës, ai ka qenë “Njeri pa kufi”. Për këtë punët e tija do të jenë vlerë e pa çmuar për njerëzit për arsye se gjithë jetën e tijë ja ka kushtuar në kërkim të identitetit, që i takojnë popujt e ngjashëm nga Rodopet deri në Malet e Sharrit. Kurse lirishtë mund të themi dhe më tej deri tek Dinariket edhe më tej në drejtim të perëndimit. Dhe për këtë besoj që punët e Nazifit janë kontribut i paçmuar për kërkuesit e ardhëshëm nga fusha e historisë, etnologjisë, filologjisë, letërsisë dhe displina të tjera shkencore. Orfeu ynë nga Sharri mundet që mos të kremtohet çmohet, siqë vlersohet Ai i shejti nga Rodopet që ka festuar me shumë dashuri për gruan e tij të re Euridiki, Por do të përkujtohet me shumë dashuri nga bogomilët. Për Orfeun e Rodopeve edhe sot më s`shumti po vajtojnë bjeshkët e Rodopeve, dhe lotët e tyre në shekuj rrjedhin në lumin Hebar, Maricën e tanishme, Kurse për Orfeun tonë vajton dhe do të vajtoj Bjeshka e Sharrit, lartësitë e të ciles janë të bardha nga bora dhe lotët e saj rrjedhin e do të rrjedhin në lumin Bistrica. Dhe për këtë edhe sot po dëgjohet vikama e tijë, i vuajtur por nga shpirti i mërguar

I mallkuar mjerim, e mjera e mjeruar, Si ma pëvlove zemrën, Si ma fike diellin, A nuk të mjaftoi qielli, kaltër?! Oh, o Zot, Unë e mjera …. Më la pa bjeshkë !” “Proklet Bedo, bedna, obedena, Ka mi go pobari srce, Ka mi go ugasna s'nce. Ne li ti stasa nebo, vedrina?! Oh, Božence, Ja sirota... Me ostaj bez planina!”

Ka humbur Nazif Dokle ? .. Jo, nuk ka humbur, sepse ”kur do të mendoni se ka vdekur, do të shikoni se si mbinë një këngë, dhe se si lulëzon një tufë pëllumbash, në degët të një shelgu….” I lutemi Zotit të dashur që ti dhuroj kopshtet e Xhenetit, kurse për ne është obligim që të përmbushim amanetin dhe të ruajmë shëmbëlltyrën dhe punët e tija. Të qoftë i përjetëshëm rahmeti, miku, shoku, im ! E gjitha nga rubrika letrare. Nazif Dokle; tre punime në dru

Sherif Ajradinoski Nazif Dokle –vllau im torbesh dhe bogomil. (Përktheu nga maqedonishtja; Elmaz Dokle)

“Ka një lidhje të fshehtë për të gjithë njerëzit ligj i ngurtë me te njeriu vehten e lidh kur zgjedhë një rrugë” (Dushko Trifunoviç)

Kur një njeri e njef vetëm dhjetra vjet, por e pranon si vëlla të lindur, shok dhe mik kur të duket sikur e njef dhjetë shekuj, sikur s`bashku të keni kaluar një milenium të tërë, duke u kërkuar në të kaluarën, atëherë pa tjetër duhet të “ketë ndonjë lidhje të fshehtë”, ndonjë kod të fshehët. Njohja e ime dhe miqësia tani më, me të ndjerin Nazif Dokle nuk ka tjetër gjë reale, sqarim të hapur logjik përveç kësaj. Ajo lidhja e fshehët, dhe kodi i fshehët janë e vetmi spjegim. Jo ai “Kodi i Davidit” nga Den Braun, as lidhja e fshehtë nga hiti “Bijelo Dugme” dhe vargjet e Dushko Trifunovskit. Lidhja e fshehët me të cilën njeriu lidhet kur zgjedh ndonjë rrugë dhe e cila na lidhi mua dhe Nazifin ishte “Lidhja Torbeshe“ kurse kodi ishte “Kodi i bogomilve”.

Deri sa ka edhe ndonjë simbolik të fshehët. Viti i kaluar 2014, i cili sipas mendimit tim ishte njeri nga më të këqijët për pupullsin Torbeshe, si dhe ajo e vitit 1014 para njimijë vitesh i cili ishte më i keqi për popullsinë bogomile. At vit të 14 –të mileniumit të dytë, këtë botë e lëshoi bogomili më i madh Mbreti i heretikëve Samoil, kurse kët vit të 14-të të mileniumit të tretë, këtë botë - e lëshoi bogomili – Torbeshi më i madh bashkëkohor Nazif. Sikur të ”priste” të paktën dy tre ditë. Kjo simbolik nuk do të egzistonte. Por “Sajbija” siqë Nazifi dëshironte ta emërtonte më të lartin Zot-Allahun, nuk deshti që të ndodh ashtu. Njerëzit tjerin Zoti vendos. Kështu thonë boshnjakët.

A duhej që ato ditë të fund vitit të ngjasojnë me atë kohë para njimijë vitesh. të erësirës mesjetare. Pa rymë, pa telefon, pa internet. Ftohët, shumë ftohët që nuk mbahet mend në kohën më të re, rrugë të pakalueshme, të mbyllura nga bora e madhe. Në këto kushte duhet veç të ishe hero, për të kaluar në Shqipëri për të ardhur në në qytetin e tij Kukës dhe për tu ndalur gatitu, qetë para arkivolit të tijë dhe me duarët lartë për t`i përshpëritur një Dua (lutje), një “Fatiha” për rahmetin e shpirtit të tijë, t`i këndohej ndonjera prej këngëve të tija për bogomilët dhe Torbeshët, ti falej namazi i xhenazes dhe si dhe çfarë ka thënë Zoti të përcillej në atë botë (Ahiret).

Nazifin kam filluar që ta njoh në një mënyrë ashtu të çuditëshme, në mënyrë jo të zakont. Kam parë vehtevehten, kur kam lexuar në fjalët e tija për bogomilët. Ashtu në pasqyrë si Sokrati në pus ka parë vehten. Lidhja e fshehët dhe kodi i bogomilëve. Kjo ka ndodhur dikur në vitin 2004. Më duket. Tamam. Njeri nga miqët e mij të afërtë me të cilin shpesh ditëm të ndrojmë mendime dhe dijenit për Torbeshët, bogomilizmin dhe tema të tjera të ngjashme, i cili shpesh, duke ditur për punët dhe polemikat e mija të publikuara deri atëherë për këto tema, më sugjeroi që të ulem dhe të shkruaj diçka më serioze për këtë temë. Një ditë i pezmatuar me mua, me tha sikur unë dicka po i mësheh atij dhe kam shkruar një punë shkencore me pseudonim, sepse “Më ka lexuar” diku në internet pikërisht për temën Bogomilët dhe Torbeshët. Ka menduar se ka lexuar diçka nga shkrimet e mija të mëparëshme të publikuara nëpër gazeta. Jo ai dinte për të gjitha ato dhe ngulte këmbë se është fjala për të vërtetën. Meqense unë në atë kohë akoma nuk isha i lidhur me internet, më priu në shtëpi për kafe dhe filloi të më lexoj nga kompjuteri pjesë dhe fraza nga e shkruara. Pak lavdrohej që unë ta besoj se ato ishin fjalët e mija! Atëherë për herë të parë e pashë shëmbëlltyrën e tijë asketike, eretike dhe bogomile dhe e lexova emrin e tij Nazif Dokle.

Më vonë në mënyrë të ngjashme (Temat Torbeshe–disa nga nga punët e tija të panumërta), e ka njohur edhe shoku dhe miku im tjetër i dashur nga Gora, profesori dhe ish deputeti dhe ministri nga Kosova, dr. Sadik Idrizi. Fisi dhe miku i tijë. Ai më informoi për atë se cili është Nazifi, më dërgoi me imeil disa prej shkrimeve të tija dhe më dha adresën e tijë elektronike dhe telefonin e Nazifit. Kështu filluan kontaktet tona më intensive. Më vonë kur ja dërgova artikullin tim “Torbeshët në enciklopedinë e Maqedonisë” u lajmërua në telefon dhe më tha se edhe ai po lexonte vetevehten në ato rrjeshta, ashtu si edhe unë në punimin e tijë “Torbeshët pasardhës të fundit të bogomilve”. Fjalët e tua sikur të ishin të mijat “ - më tha. Kështu njohja e jonë, ngadal por e sigurtë po ritej në miqësi të sinqert dhe bashkëpunim.

Dëshira e tijë dhe e imja që të shihemi dhe të njihemi për fytyre, u realizua shpejtë falë doktor Sadik Idrizit i cili i priu në në fshatin tim Podgorci, dikur në gjysmën e parë të muajit gusht të vitit 2010, ishte sezoni i dasmave dhe miqët tanë të dashur kishin mundësi që të shikojnë pjesë nga ambienti i një dasme torbeshe dhe t`i provojnë specialitetet e dasmës të gatuara në kazan: Paqa, fasulet dhe të mirënjohurën hallvën e “staneve”. Mbas kësaj konakun dhe muhabetin e vazhduam tek byrazeri im Mevmed Qemajloski, sekretari gjeneral i atëherëshëm Partisë për të ardhëmen e Evropës. Më vonë dhe deputet në Parlamentin e Republikës së Maqedonisë, ku si në ëndër kaluam disa orë me biseda. Në ndarje më dhuroi dy prej librave të tija “Goranski narodni pesni” dhe “Sevni bre ashik sevni bre dusho”

Vitin e pastajmë, kur më 8 janar në Strugë u organizua forumi i parë i Torbeshve nga Rumelija Torbeshki kulturno-nauqen centar ku u paraqit “Torbeshka povelba” dhe u promovua deklarata e ime “Torbeshka Deklaracija”, për shkak të kushteve të dimrit nuk ishte e mundur që të na nderoj me pjesëmarrjen e tijë. Mu lajmërua për të më urruar dhe dëshëruar punë të mbarë të suksesshme të kongresit. Kështu cilësoi Ai tubimin e torbeshve tonë. Me merakun që nuk mundi për të marrë pjesë, por u gëzua kur mori vesh se delegacionin e Kosovës e kryesonte dr. Sadik Idrizi dhe zhurnalisti Raif Kasi, që kishim edhe delegocionin nga pomakët e Bullgarisë që kryesohej nga Sajdi Çollak dhe kronikani nga Breznica Mehmed Bujukli, të cilin unë e quaj “Evlija Qelebija” i pomakëve. Atëherë me Sadikun i dërguam nga disa shembuj (modele) nga “Torbeshka povelba” dhe “Torbeshka Deklaracija”

Kur në prill tët të njejtin vit 2011, në Unierzitetin FON në Shkup, Rumelija Torbeshki kulturno-nauqen centar, organizonte simpoziumin shkencor me temën “Identiteti i ballkanit dhe prejardhja e banorve të tij”, Ai ishte njeri nga parashtruesit bubullues . Interpretimi tij inspirativ dhe konçiz u përcoll me sy dhe vesh të hapur. Asnjeri nga pjesëmarësit nuk mbeti indiferent ndaj interpretimit të tij në të cilin ai potencoi ritet e dikurshme të bogomilve ritualet dhe i krahasonte me shumë adete, besime, zakone dhe doke tek Torbeshet e Gorës dhe regioni më i gjërë, Shqipëria, Kosova dhe Maqedonija, të cilat janë produkt dhe trashigimia bogomile e ketyre ritualeve.

Nuk mundem as ta imagjinoj sepse takimi ynë në Restelicë, një ditë para shëngjergjit, njera nga festat më të mëdha të torbeshve nga Gora dhe më gjërë, Shëngjergji ose dita e pranverës, e njohur si “Gjurgjevden”. Do të ishte takimi ynë i fundit në këtë dynja. Më 5. maj të vitit 2014 ishte promovimi i librit “Gjerdan” i shokëve dhe miqëve tanë Murat dhe vëllezërit Mushka në Restelicë –“Olimpi” i Torbeshve. isha i ftuar dhe shkuam s`bashku me shokun dhe kolegun–tekstshkruesin Abaz Çanosski “Legjendën Torbeshe” nga Otkisi. Në Prizren na priste moderatori i promovimit Raif Kasi. Kur po pinim kafen në Prizren, të shpihemi dhe të pushojmë nga rruga e gjatë. Ai ju lajmërua organizatorit për ta njoftuar që arritëm në Prizren dhe s`shpejti do të nisemi për në Restelicë. Atëherë Raifi më tregoi se atje, ndër misafirët të tjerë, janë të pranishëm edhe torbeshët legjendar të mëdhenjt Ramadan Rexhepllar, Elmazi (vëllau i Nazifit) dhe Nazifi. Mendimi se pas tre vitesh do të shihemi përsëri më bënte me fat. Kur mbritëm në Restelicë, Ai ishte i pari që vrapoi në pragun e derës me duarët e tija të hapura dhe vëllazërishtë u përqafuam dhe u puqëm në grykë. Më kishte mbajtur vend tamam ndërmjet tij dhe vëllaut të tij Elmaz. “Ti je vëllau im edhe kur qëndron aty midis meje dhe Elmazit”. Ashtu më tha. Kur e gjithë kjo mbaroi në ndarje më tha: Tani nëse është e thënë nga Zoti radhën tjetër të shihemi tek unë në Kukës”. U përqafuam për s`dyti. I dhash fjalën se herën thjetër do të shihemi në Kukës ose në Borjen e tij, në Gorë. Atje kemi dhe për të kërkuar diçka të pa njohur për publikun e vendit e më gjërë. Por që ka lidhje me historinë e bogomilve. Më përmendi për shtratin mbretror të shtetit eretik të bogomilëve.. Ku ka patur fronin biri i Samoilit, Radamir. ”Se si erdhi që të bisedonim për atë gjë, për atë bisedë më duhet tre ditë dhe tre netë“ – më tha pa nënqeshje në fytyrë dhe ashtu u ndam. Edhe tani, kur kaloi nga kjo botë, akoma nuk mundem që të qetësohem me realitetin e hidhur, sepse ai ishte takimi i ynë i fundit. Ai vdiq, nuk ka jetë, kaloi në ahiret. Ashtu qetë pa u dëgjuar dhe i pa shejnuar ashtu siqë edhe jetonte. Si asketet bogomil. Vdiq për të jetuar përjetësisht. Më mirë mund të thuhet kaloi! Sepse njerëzit si Nazifi asnjëherë nuk vdesin, Thonë “se ka dy lloje njerëzish, disa vdesin para vdekjes fizike, të dytët rojnë gjatë, gjatë edhe pas vdekjes fizike”.

Vëllau im Nazif Dokle u takon njerzëve të llojit të dytë. Familja e tij, shokët e tij, miqët e tije perjetësishtë do ta mbajn kujtimin e Nazifit dhe ai gjithmonë do të jetoj mes nesh, Por ka diçka e cila do të jetoj tej nesh dhe do të mbetet përgjimonë. Ato janë punët e tija. Nëpërmjet atyre punëve përjetësishtë do të jetoj Gorani i madh, Torbeshi i madh, bogomili i madh… Por para së gjithash e mbi të gjitha Njeriu i madh Nazif Dokle! Pusho në paqe dhe të qoftë rahmeti zotit, Njeriu i Madh.

SA NEIZMJERNOM TUGOM JAVLJAMO DA JE NOČAS PRESELIO (UMRO) JEDAN OD NAJVEĆIH NAUČNIKA-ISTRAŽIVAČA, SLI-KARA I SKULPTORA MEĐU NAŠINCIMA, NAŠ DRAGI PRIJATELJ - NAZIF DOKLE Dr. Sadik Idrizi

NAZIF QEMAL DOKLE (1945 - 2014)

Datum rođenja: 15. januar 1945. godine (četvrti od pet sinova Ćemala i Adile Dokle) Mjesto rođenja: selo Borje, opština Šištavec, srez Kuks, Albanija Adresa: Naselje 3, Palata 2, Ulaz 1/4, Kuks, Albanija Bračno stanje: Oženjen, otac troje djece

Obrazovanje: • Osnovna škola "Džafer Olomani", Borje • Niža srednja škola "Bajram Curri", Kuks • Licej "Jordan Misja" (odsjek skulptura), Tirana • Pedagoški institut, Skadar, Grupa Albanski jezik i književnost

Profesionalne djelatnosti: • Nastavnik albanskog jezika i književnosti i likovne kulture u osnovnim i srednjim školama u srezovima Has i Kuks • Scenograf u Domu kulture i Pozorištu lutaka u Kuksu • Direktor Muzeja, režiser u profesionalnom pozorišru u Kuksu • Metodičar, inspektor i glavni inspektor obrazovanja za srez Kuks

Publikacije: 1. Preko 130 članaka u dnevnoj štampi, naučnoj i kulturnoj periodici u zemlji i inostranstvu 2. Preko 40 saopštenja na konferencijama, simpozijumima, seminarima, lokalnog i međunarodnog značaja u oblasti etnologije, lingvistike, leksikologije, historije, književnosti, pedagogije, pozorišta, kulture, muzeologije, materijalne narodne kulture i dr. 3. Koscenarist dokumentarnog filma posve enog etnografskom bogatstvu Kuksa (1981) 4. Scenarist dokumentarnog TV filma "Tradicija jednog sela – skijaši Šištevca (2000) 5. Organizator više foto izložbi o etnografiji Kuksa i okoline 6. Scenarist i reditelj dokumentarnih TV filmova: "Hodža Bruti" (1999), "Postojanost duga jedan vijek" (2000) , "Život posve en sceni (2000),"Život između tri vijeka " (2001),"U granicama legende" (2002), "U čast jedne godišnjice" (2002), Apostoli albanizma" (2003), Sinonim rada" (2003), "Jedan veliki Ljumljan" (2003), Napuštena divota" (2006), "Ćamil Hodža" (2008) i dr.

Scenski spektakli: 1. "Rob nikome biti ne u" 2. "Omaž" 3. "I mi smo" 4. "Proizvođač bundeva".

Djela likovne umjetnosti: 1. Autor mnogih radova u skulpturi, slikarstvu, grafici i dr. 2. Izlagao na više zajedničjih likovnih zložbi 3. Autor nekoliko samostalnih izložbi duboreza i grafike (Prizren 1999, Kuks 1999, 2001, 2003). Objavljene knjige: 1.“Brigada XXIV Sulmuese”, broshurë me bashkautorësi (1984) 2. “Dëshmorët e rrethit të Kukësi” (1984) 3. “65 - vjetori i shkollës së Dukagjinit”, broshurë me bashkautorësi (1988) 4. “Dëshmorët e rrethit të Kukësit” (1990) 5. “Kukësi vështrim enciklopedik” (1999) 6. “Jehona homerike në Kukës” (1999) 7. “Muke mile” (2000), 8. “Goranski narodni pesni” (2000) 9. “Kukësi në kalendarin e tij” (2000) 10. “Për Gorën dhe goranët” (2002) 11. “Kukësi i Ri (1962 - 22 korrik - 2002)”, broshurë 12. “Iz narodne goranske proze” (2003) 13. “Sevni bre ashik, sevni bre dusho” (2004) 14. “Rreth krizës së minave në qarkun e Kukësit” (me bashkautorësi) (2006) 15. “Histori të vërteta” (2006) (përgatitje për botim) 16. “Pakujdesia e Ermalit” (2006) 17. “Sinan Pasha i Topojanit” (2006) 18. “Drejt Shqipërisë pa mina” (2007) 19. “Fjalor nashke – shqip” (2007) 20. “Vendlindja ime – Kukësi” (2008) – tekst shkollor 21. “Ëndërroj zogun e malit” – poezi fëminore (përgatitje për botim) 2009 22. “Bogomilizmi dhe etnogjeneza e torbeshëve të Gorës së Kukësit” (2009) 23. “Ditët e Krizës kosovare në Kukës” (2009) 24. “Teqja e at Aliut Fshat – Kukës” (2009) 25. ”Një armë më pak një jetë më shumë ” (2010) 26. ”Kukësi djepi i kulturës popullore” (2010) 27. “Rruga më e shkurtë deri te nxënësi” (2010) 28. “Histori e shkurtë e DAR Kukës “ (2011) 29. “Bogomilizam i etnogjeneza torbesha Kukske Gore” (2011) 30. “Kukësi i Vjetër – monografi për një qytet të përmbytur” (2012) 31. “Kronikë e Kukësit të viteve të pushtetit popullor” (2012) 32. “Torbeshët e Kukësit – martesa (2013) 33. “Gjalica – Dodona dardane - ese për një mal të shenjtëruar” (2013) 34. “Bashkëshortët fotografë Safet e Gjylzade Dokle” (2014) 35. “100 fotografi artistike të Safet Dokles” (2013) 36. “Sve ka se razviva vërba – poezija na goranskom (2014) 37. “Narodne goranske balade – Ballada popullore gorane (2014)

Društvene aktivnosti: • Član Upravnog odbora folklornih grupa okruga Kuks, učesnika na nacionalnim festivalima narodnog folklora1 973, 1978, 1983. i 1988. • Organizator i učesnik u mnogim naučnim aktivnostima na nivou okruga. • Jedan od osnivača i rukovodilac etnokulturnog društva "Zelena Gora" osnovanog 1991. • Član nekoliko grupa za otvaranje muzeja u okrugu Kuks. • Pokretač, scenarist, reditelj i organizator edicija kulture Gorana u gradu Kuksu (2003, 2006, 2008, 2010). • Jedan od osnivača i direktora lista "Drini" (Kuks, 1992) • Urednik dječjeg lista "Mi smo i mi", u izdanju Udruženja "ALB – AID", Kukes (2008 - 2012).

Priznanja: • Akademik, prof. dr. Priznat ot Humana Akademia B&H 2014 godina • Zaslužni učitelj (1995) • Nosilac mnogih odlikovanja.

EDNO PISMO NAZIFA DOKLE IZ 1992. GODINE Dragi Sadik,

Som zdravo. Take molim i volim i za vas. Dojde vreme da se najdeme i da se pozname dajdžovci i vnuci, mije što vo damari jen krf ni teče. Pošto mi kažaha da ti se interesiraš za kulturne narede, osobito za istorija i kultura gorska, ja reši da ti pišam. Neka bide ovja jen počteok ot razgovor za ovja narede, za Gora što za mene je najgolema intelektualna d'ga. Ocaj bre Sadik, ot kede i koga dojdoha naši prvi, ka zatrniha vo ovja divje i divne mesta. Ako sakaš da zn'š ja som C'emalof. Som svršif stredna škola za skulptura vo Tirana. Posle Pedago đikni institut vo Škodra za arnautska literatura i jezik. Som rabotaf učitelj, skenograf, muzeolog, a sega rabotam vo pedagoiđkni kabinet vo Kuks. Som 47 godine, oženet, so dve dejčiča i jeno dete. Živim vo Kuks. Ot malof som se našof na jena umna raskrsnica: Što se Gora i gorani“. Ovja prašane me mučilo i me muči i den denešen. Ako ne pojc'e evo dvajeset godine ka prašujem, ka tražim i ka berem. Sega som go priprajf jeden otgovor što som go otkrif vo vamošna štampa, koljko i kako som zn'f i duri kede ostavala komunistna krvoločna diktatura. Svejeno som upazif se laf moj ne može da bide natamanet dur ne zemem na oko tija šo veli vaša otodegrančna historiografia, folkloristika i druge naučne discipline za Gora. Za tija, belki ka c'e se poznam so nih, moj reč mož da se viđi glup. Ama verujem da svi c'e mi poklonet se ovja ne teče ot mene. Samo tija šo živilje vo albanski zatvor, može da zn'jet šo te nahođalo ako tražiš da zn'š i da viđiš nešto prosijano na često cenzurno sito.

Duri sega som pišaf za tufečkije gorske, za zidarno slikarstvo vo Gora, bajraci gorski, a se gorani mec'edonci,obeklo gorsko, istorija imeva Borje, toponimia gorska, zaš ne sme tražile politički status, za f'stan vo mužko obleklo vo Gora, putničke pesne, sportsko društvo Kalabak“ Borje. Som ugotvif i som predaf vo Radio Kuks jeno tri emisije za Gora i druge. Imam sobran jeden širok materijal za etnografia, gorski jezik, som ugotvif za štampa 544 pesne, igrake i gačke gorske. Som se muičf da pišam i nešto originalno na naš jezik. Som se straduaf mlogo ka mi panalje vo ruke Gorske pesne“ ot Harun Hasani i Cvjetovi u očima duše“ ot našego vnuka Mesuda. Ne može da ne go uvredet ne srce svakogo goranina negove pesne ka Našincam“, Ot Bijanec du Buka“ i druge. Zate ti se molim, ako možeš, ako ti prfka malo srce za Gora, da mi pratiš što se pišalo za Gora i gorani, za torbeši, vo Srbija, Mac'edonija, Kosovo i sve što se štampalo tamo. Ja som gotov da ti kompensiram što tebe ti trebe i bigindisuje na arnautski jezik, so jen laf što je vamo štampirano. Ovja ti gi tražim i deka jenoš za jenoš ne som moguc'en da mrdam i da šetam. Mi trebe mlogo da zn'm što se veli za bogomilska bunta vo XII vek. Za srpska vlada ot Dušana du Lazara, za mec'edonski i srpski folklor i etnografia.

Za spomen ti prac'am jena kitka pesne pišane ot mene na jezik naš. Belki nese ugodene. Kako da bide neka ostanet ka voljino prđalište što saka da kaže se i jezik naš mož da bide i je literaturen. Jen jezik što je moguc'en da reče naj tenke dušine volje i želje, d'gine gromoj, čuječke muke i srceve ognoj, što mož da reče i skrijene tuge. Lani, so 2. mart, jena ruka gorski intelektuali, sme osnuale etnografsko društvo Gora“. Država naša go primila i go legalirala so 12. jun 1991, ke ni poznava nam goranam kulturni status. Mislim i za ovja može da rabotame i da pomožeme jeden drugogo. Ako i se otgovoriš volji i molbi muji mije c'e imame vreme da zborime dl'go za razne problemi što sedet i počinujet vo intelektualni raven. Ako ne neka ostane ovaja kniga jen selam dajdžeta za vnuka da sme negde i se nahođame na ovaja duna. Ovja put voljko.Selam tebe i svim vnucim dokleskim.

Raif Kasi Nazif C'emal Dokle– Orfej sa Šar planine

Za rodopskog Orfeja i danas najviše plaču Rodopske planine, i njihove suze se vjekovima ulivaju u rijeku Hebar, a za našeg Orfeja danas plače i plakac'e Šar planina, sa çijih se visina bijele snijegovi i njene suze natapaju i natapac'e rijeku Bistricu… Zaginaf Nazif Dokle?... Ne, ne zaginaf, jer “koga c'e činite da umref, c'e vidjite ako ne vnikne jena pesna, i ako ne razvije čičok golub, granoj jena vrba...”. Ovim prekognitivnim stihovimanaš rahmetli brat, “apap”, Nazif Dokle-“bogomilski Mohikanac”, predskazuje svoje preseljenje na Ahiret. Tiho i nenadano, kako je i živio, ali istovremeno pun nadahnuc'a, a to Allah rijetkima daruje, predvidja jasno i svoju besmrtnost. Živjec'e tu, u nama, u našim generacijama…“C'e serazvije čičok golub, granoj jena vrba…C'e vidjite…!” No,um zatamni i duša prestaje misliti, a riječi zastaju na ivicu glasnih struna. To je naše stanje svijesti pri gubitku nečeg najdragocijenijeg. Ali, naš najvažniji životni cilj trebamo usmjeriti naočuvanju njegovih djela, uzdizanju naše duše, naših duhovnih, naučnih i moralnih vrijednosti, kakva je bila veličina Nazif Dokle. “Ovde s’nce grije na tri strane, a mjesečina na četvrta” - divio sam se ovim rječima kad sam po prvi put, poslije rata, ušao u njegovo rodno selo Borje, posmatrajuc'i sa Brca panoramu jednog od devet goranskih sela u Albaniji, a onda nam nadahnuto kazivao stihove “Kurto, mori budala…”:

“…Oj more, kurto budala, i ovja đuren ne dojde, letuačka mi ga duša izgore. Zašto za đuren ne dojde, ka som se vamo mučila, decava da ge porastem?..."

Oçaravajuc'i prizor sela iz “zaboravljenog djela Gore” dugo je milovao moje oči i oči mojih kolega. Napravili smo i prvi tonski zapis pjesama koje su u vrijeme đurđevdana, simbola buđenja proljec'a, na goranskom pjevale mlade Borjanke obučene u tradicionalnu žensku nošnju. A, mislili smo zaboravli su našinski jezik…

“Ne li si se naspalo, kuzum bela Edije, tri večeri bez mene, ej, oko šareno, tri večeri bez mene? četvrtujet ja dojde, kuzum bela Edije, tebe doma ne najde, ej, oko šareno, ja te najde zad porta, so drugogo sedeše, kuzum bela Edije, ej, oko šareno…”

Vrac'ajuc'i kazaljke, taj se prizor brzo i rado vrati na pozornicu moje svijesti. Naš gost i ujedno naš vodič, rahmetli Dokle, “ogrijan” istovrijemeno toplim majskim zracima i sunca i mjeseca, poput posljednjeg Bogumila, podiže ruke gore ka nebu, k’o radosno dijete povika: “Sevni bre ašik, sevni bre dušo. Haj, haj da se viđime. Haj, haj da se poljame. Haj, vo džep imame, jeno oki lokumi. Haj, haj ne ti davam. Ha,j c'e go dadem…”

Njegov istraživački duh se često selio iz Borja i Galajic'a na Olimpu, na Pirinejima, Rodopima, tragajuc'i za posljednjim Bogomilima. Nedugo, našao ga u samom sebi, u nama samima. U tim istraživanjima “susreo” je i Orfeja, a takva čast pripada samo čovjeku njemu ravna, njemu sličan po besmrtnosti. A, Orfej je sa sniježnih Rodopa posmatrao Bogomile, možda i u trenutku kada ga Argonauti mole da im se pridruži u pohodu za zlatnim runom u Kolhidu.

Govoriti o Dokleu je isto kao i spojiti kraj sa početkom - bezvremenost sa vremnom, počev od dijetinje jedostavnosti pa do njegove punozrele kreativnosti u umjetnosti spoznajuc'i kroz njegova mnogoborjna djela. Iza sebe je ostavio duboki trag na ovim prostorima, a vjerujem i šire,osobito na nekadašnjim rumelijskim zemljama. Djelovao je i radio tiho, skromno na mnogim poljima umjetnosti. Osim toga sto je bio vrstan istraživač-naučnik, sakupio je veliki broj narodnih umotvorina; priča, pjesama, poslovica, običaje i drugu vrstu narodnog svarlaštva, važio je i za vrsnog skulptora, scenaristu, slikara i za vještogpedagoga što mu je pomoglo da na jedan lijep i originalannačin sve to otkriveno i istraženo prenese na papiru i pohrani za buduc'a pokoljenja. Da svjedoče o njegovom ogromnom stvaralaštvu. Ali i kao spomen-trag posljednjim Bogomilima!

Rahmetli Nazif Dokle je bio redak spoj inteligencije, rada, upornosti i, nadasve, skromnosti. Njegovo stvarlaštvo je bogatstvo cijeloga region u različitim oblastima društvenih nauka u šta smo imali prilike da se i lično uvjerimo prije rata, a pogotovo poslije rata kada se i afirmisao u kosovskim i balkanskim naučnim krugovima. Tih poslijeratnih godina sarađivao je u medijima na bosanskom jezik; “Kosovskom avazu” i magazinu “Alem”, gdje smo, mi novinari, s’radošc'u prevodili i pomagali da izda neka vec' gotova njegova djela. Jedno vrijeme je u nastavcima izlazionjegov zapaženi feljton o “Zaboravljenoj Gori” sa intersantnim i vrijednim fotografijama iz prošlosti njegove Gore, autora amidže mu Safeta Doklea. Safet je prema njegovim riječima ostavio preko 25 hiljada fotografija koje se danas čuvaju u muzeju u Kuksu, u sjevernoj Albaniji, ustanovi u kojoj je jedno vrijeme, do penzije, radio kao direktor.

Kao revnosni istraživač cio svoj zivot posvec'uje istražujuc'i Goru. Neumorno “kopa” po njoj i sve te otkrivene “bisere gorske”, koje je narod pohranjivao tijekom mnogih vijekova njegovog bitisanja, brižljivo odlagao, kako njegov prijatelj Ramadan Redžeplari često umije da kaže – u çekmedže. Time je Dokle svijetu iznio na vidjelo i predočio da “goranska narodna proza i poezija nije samo svjedočenje bogatstva goranskog usmenog folkora i identiteta posebne etničke kulture”, ovoga našinskog-torbeškog dijela prostora Gore, podjeljen u trima državama: Kosovo, Albanija i Makedonija, vec' i “doprinos slavenističkoj narodnoj kulturi uopšte u svim balkanskim narodima”.

Osim toga, Nazifova djela kroz narodno stvaralštvo Gore, sadrže “jedan nezamjenljivi materijal i bogatstvo za istraživanje i proučavanje govora Gore, običaja i kultureu širokom spektru balkanskih naroda. On je uspio naslikati cio taj buran zivot Gore; rađanje, umiranje, buđenja prirode, svadbe, pjesme, rad, ratove, glad i borbu čovjeka u Gori osuđenog na prežvljavanje zbog surovog okruženja i nasrtaja na njega kroz vjekove”. A on se često i pitao; “Odakle smo, koji smo, i zašto smo na ovim prostorima?”. To mu je na kraju kao neumitan uslov i bio glavni motiv da istražuje. “Hodao” je po vrhovima Rodopa, na istom mjestu gdje je Orfej posmatrao “životnu igru” Našinaca od Rodopa, pa sve do Šar planine. Dakle, Nazif Dokle nije osjec'ao samo svoje ljude u Gori, vec' i čežnju njihovu, nadanja svakodnevna, suze očaja i radosnice iz zavičaja iz kojeg su iznikli. S’ toga je svoj zavičaj i predijele nosio kao svoj znamen bogumilski tople i žive slike. Ako bi se istinski tragalo za porijeklo njegovih inspiracija, onda su to njihova klica i korijeni u toj pripadnosti sa zavičajnim podnebljem, u prostorima opjevane Šar planine čije je i njeno ime mistično, veliko, slikovito i nosi asocijaciju čistote i surovosti, ali i ljepota boja i kontrasta. Tako da se i njegov svijet dijetinjstva nenadano nametnuo i kao predmet ličnog interesovanja kroz njegovo pitanje;“Ko smo, odakle smo, i zašto smo ovdje?”.

Znači, iako je živio pored granice, po mnogima, on je bio “čovjek bez granica”. Stoga c'e njegova djela biti neporcijenjivo blago za ljude zbog kojih je cio svoj životni vjek posvjetio tragajuc'i za identiteom, spajajuc'i slične narode od Rodopa do Šar planine, a slobodno mogu kazati i dalje do Dinare i još dalje prema zapadu. I zato vjerujem da je Nazifovo djelo neprocijenjiv dopinos za buduc'e istraživače iz oblasti historije, etnologije, filologije, književnosti i drugih naučnih diciplina.Naš se Orfej sa Šare možda nec'e proslaviti, kao što se onaj slavni sa Rodopa proslavio golemom ljubavlju prema svojoj mladoj ženi Euridiki, vec' c'e se proslaviti golemomom ljubavlju prema Bogomilima.

Za rodopskog Orfeja i danas najviše plaču Rodopske planine, i njihove suze se vjekovimaulivaju u rijeku Hebar -sadašnju Maricu, a za našeg Orfeja danas plače i plakac'e Šar planina, sa čijih se visina bijele snijegovi i njenje suze natapaju i natapac'e rijeku Bistricu. I radi toga se i danas čuje njegov vrisak, bolni a iz duše izgnan:

“Proklet Bedo, bedna, obedena, Ka mi go pobari srce, Ka mi go ugasna s'nce. Ne li ti stasa nebo, vedrina?! Oh, Božence, Ja sirota... Me ostaj bez planina!”

Zaginaf Nazif Dokle?... Ne, ne zaginaf, jer “koga c'e činite da umref, c'e viđite ako ne vnikne jena pesna, i ako ne razvije čičok golub, granoj jena vrba...”. Molimo dragog Allaha da mu podari džennetske vrtove, a na nama je da ispunimo amanet i čuvamo njegov lik i njegova djela.Neka ti je vječni rahmet, prijatelju, apapu Sve iz rubrike Književnost

Šerif Ajredinoski Nazif Dokle –Mojot Torbeshki i bogomilski brat.

“Ima neka tajna veza za sve ljude zakon krut njome covjek sebe veze kada bira neki put” Dushko Trifunoviç

Koga nekoj insan go poznavash samo desetina godine a go quvstuvash kako roden brat, apap i prijatel koga sinki go poznavash desetina vekovi, kako zaedno da ste pominale eden cel millennium, barajeki se niz minatoto, togash mora da “Ima neka tajna veza, nekoj taen kod. Moeto poznatsvo i prijatelstvo so, sega veke rahmetlijata, Nazif Dokle nema drugo realno, aqik logiqno objesnjenje osven ova. Taa tajna veza i taeen kod se edinstvenoto objasnuvjane. Ne onoj”Daviqiev kod” na Den Braun, nitu tajnata veza od hitot na “Bijelo Dugme” i stihovite na Dushko Trifunovski. Tajnata veza so koj çovekot se vrzuva koga bira nekoj pat i koja ne povrza mene i Nazifa beshe “Torbeshkata veza” a kodot beshe “bogomilskiot kod”.

Duri ima i nekoja tajna simbolika. Izminatava 2014 godina, koja po moe mislenje e edna od najlloshita za Torbeshkiot milet, kako i onaa 1014 god. pred iljade godini koja bila najlloshata za bogulskiot milet. Taa 14-ta godina od tvoriot millennium, ovoj svet – dunjava ja napushti najgolemiot bogomil –eretiqkiot car Samoil, a ovoa 14-ta godina ot tretiot millennium, ovaja dunja ja napushti najgolemiot sovremen bogomil-Torbeshot Nazif. Da “poqekashe” barem den dva. Ovaa simbolika ka ja nemashe. Ama Sajbijata, kako shto Nazif miluvashae da go imenuva Svevishniot Bog-Allah q.sh., ne sakal da bide taka. Insan snuje ali Bog odluquje. Taka velat Boshnjaçite.

Morashe li tie posledni denoi na godinata po se da potsekaat na ona vreme od pred iljade godine. Srednovekovna tamnica, bez struja, bez telefoni, bez internet. Stud, golem stud nezapamten vo novo vreme, neproodni patishta zatrapani od golem sneg. Kako vo takvi usllovi da se bide heroj, da se pomine Albanija za da se dojde vo negoviot Kuks i dase zastane mirno pred negoviot tabut i so podignate raci dase upati dova, edna Fatiha za rahmet na negovata dusha, dase proqita nekoja ot negovite pesmi za bogomilite i Torbeshite, da mu se klanja xhenaze namaz i kako shto rekol Gospod da se isprati na Ahiret.

Nazifa go zapoznaf na eden isto taka quden, nevooobiqean naqin. Se bidov samiot sebe, se proqitav vo negovite lafoj za bogomilite. Kako ogledallo, kako Sokrat vo bunarot, se vidov sebe si vo nego. Tajna veza i bogomilski kod. Toa se sluqi nekade vo 2004 god. mi se qini. Imeno, eden ot moite bliski prijateli so koi qesto znaevme da razumenuvame mislenja i soznanja za Torbeshite, bogomilstvo i drugi sliqni temi, koj qesto, znaejki za moite togash objaveni statiti i polemiki na tie temi, mise sugerirashe da sednam i da napisham neshto poseriozno na taa tema. Eden den reqisi naluten na mene, mi zabelezha deka krijam ot nego i sum napishal nekoj nauqen trud pod psevdonim, deka “me qital” negde po internet, tokmu na tema. Bogomilite i Torbeshite. Pomisliv deka proqital neshto od moite predhodni objaveni napisi po novini, no toj znaeshe za site nibi i odrekuvashe deka stanuva zbor za istite. Bidejki togash seushte ne bevpovrzan so internet, me povede domamu na kafe i poqna ot kompjuterot da mi qita delovi i reqeniqi od napishanato. Malku faleshe i jas da poveruvam deka toa se moi zborovi! Togash za prv pat go vidov negovoto ime Nazif Dokle.

Podocna na sliqen naqin (torbeshki temi–nekoj od negovite nebrojni trudovi), gozapoznaf i drugiot moj apap i drag prijatel ot Gora, pofesorot i nekogashen pratenik i minister ot Kosovo, dr. Sadik Idrizi. Negov rodnina i prijatel. Toj me informira zatoa koj e Nazif, mi pushti po melj nekoi negovi napisi i mi dade mejl-adresa i telefon Nazifov. Taka zapoqnaa nashite po intenzivni kontakti. Podocna koga muga isprativ mojata statija “Torbeshite vo Makedonska enciklopedia” mise javi po telefon i mi kazha deka i toj sebe si da se qital vo tie redovi, kako i jas i ja negoviot trud “Torbeshi –poslednji sljedbenici bogomila”. “Tvojte lafoj kako moj da se”- mi reqe. Taka nasheto poznatstvo, poleka no sigurno prepasnuvashe vo iskreno prijatelstvo i sorabotka.

Negovata, i mojata zhelba da se videme i zapozneme liqno, nabrgu beshe realizirana blagodaujeki na dr. Sadik Idrizi koja go dovede vo mojeto Podgorci, nekede vo prvata polovina na avgust 2010 god. Beshe sezona ot svadbi i nashite dragi gosti imaa mozhnozt da vidat del ot ambientot na edna torbeshka svadba i dagi probat nashite torbeshki svadbarski specialiteti na kazan: paqa i poznatata baqilska alva. Potoa konakot i muabetot go prodolzhavame kaj mojot byrazer Mevmed Qemajloski, togashen generalen sekretar na Partijata za Evropska Idnina, podocna i pratenik vo Parlament na Republika Makedonija, kade kako vo son pominaa nekolkute saati muabet. Na zaminunuvanje mi podari dve ot negove knigi “ Goranski narodni pesni” i “Sevni bre ashik, sevni bre dusho”

Slednata godina, koga na 8-mi januari vo organizacioja na Rumelija Torbeshki kulturno-nauqen centar, go ordzhavme prviot Torbeshki Forum vo Struga na koj beshe obznaeta “Torbeshka povelba” i promovirana mojata “Torbeshkata Dekleracija”. zaradi zimskite usllovi ne beshe vo mozhnost da ne sajdisa so negovoto prisustvo. Mi se javi da mi çestita i da posaka uspeshna robota na konkresot. Taka toj go nareqe nashiot, torbeshki skup. So zhalenje shto ne mozhe da prisustuva, no i so radost koga dozna deka pokraj delegacijata od Kosovo, predvodena ot dr. Sadik Idrizi i zhurnalistot Raif Kasi, ke imame i delegacija na nashinci čPomaci) ot Bugarija

predvodena od Said Çollak, i hroniçarot od Breznica Mehmed Bujukli, koga jas si go vikam pomashkiot “Evlija Çelebija”. Togash po Sadik mu isprativme po nekolku primeroci ot Torbeshkata povelba i Torbeshkata deklaracija.

Koga vo april istata, 2011g., na FON Univerzitetot vo Skopje, Rumelija Torbeshki kulturno-nauqen centar, organizirashe nauqen simpozium na tema “Ballkanskiti identiteti i nivniot predizvik”, toj beshe eden od vovednite izllagaqi. Negovoto inspirativno, vdahnovoeno i koncizno izlaganje beshe sledeno so otvoreni i oqi i ushi. Nikoj od prisutnite ne ostana ramnodushen na negovoto izlaganje vo koe toj gi potencirashe nekogashnite bogomilske obredi rituali i gi komparirashe so mnogu adeti, veruvanja sueverija i obiqai na Torbeshite od Gora i poshirokiot region, Albanija, Kosovo i Makedonija, koi se se produkt i nasledstvo na tie bogomilski rituali.

Ne mozhev ni da pomislam ni da nasetam deka nashata stredba vo Restelica, eden den pred Gjuren, eden od najgolemite praznici na Torbeshite od Gora i poshiroko, Gjuren ili Den proleqen. Popoznat kao Gjurgjevden, ke bide nashe posledno viduvanje na ova Dunja. Na 5.maj 2014 g. beshe promocijata na knigata “Gjerdan” na nashite apapi i prijateli Murat i Braqata Mushka vo Restelica-Torbeshkiot “Olimp”. Bev pokanet i otidovme so drugar mi i kolegata – tekstopiseq Abaz Qanoski, “Torbeshkata legenda” otd Oktisi. Vo Prizren, ne qekashe moderatorot na promocijata Raif Kasi. Koga pievme kafeto vo Prizren, da se osvezhime i da odmorime od dolgiot pat, toj mu se javi na organizatorot za da go izvesti deka pristignavme vo Prizren i poskoro trgnuvame za Restelica. Togash Raif mi kazha deka tamu, pokraj drugite gosti, prisutni se se i legendarnite torbeshki velikani Ramadan Rexhepllari, Elmaz čbratot na Nazif) i Nazif . Pomislata deka po tri godini pak ke se vidime me praveshe sreken.

Koga stignavme vo retoranot, najprvin potrqav vo pregratka na negovite veke rashirene raci i bratski se pre grnavme i izgushivme . Mi quval mesto tokmu megu nego e negoviot brat Elmaz. “Ti si moj brat i ka sedish tuje megu mene i Elmaza”. Taka mi reqe. Koga seto toa se zavrshi na razdelba mi reqe: “Sega ako e nasip od Sajbijata sleden put dase vigjame ke mene vo Kuks”.

Povtorno se pregrnavme. Mu dadov zbor deka sledniot pat ke se vidime vo Kuks ili vo negovoto Borje, vo Gora. Imame tamu i da iztrazhime nekoi nepoznati za poshirokata javnost mesta, a povrzani so istorijata na Bogomilite čSamoilovo carstvo), kede stluval sinot na Samoil, Radomir.”Ka kadojsh ka prajme muabet za tija neshta, za toj muabet ni trebet tri dni i tri noki”- Mi reqe so nesmevka na liceto i taka se razdelivme. i sega, koga si si zamina ot ova Dunja, se ushte ne mozham da se pomiram so gorqlivata realnost, deka toa beshe nasha posledna sredba. Toj umre, mena vek, se presili na Ahiret. Onaka tivko, molkum, bezqujno i nezabelezhitelno kako i shto zhiveeshe. Asketski i bogomilski. Umre za da zhivee veqno. Mozhebi e podobro da se kazhe Zamina ! Zashto lugeto kako Nazif nikogash ne umira. Velat “Ima dve sorte na luge, edni se umreni pred fiziqkata smrt, drugi zhivet dolgo, dolgo i po fiziqki smrt”. 

Mojot brat Nazif Dokle spagage vo ova, vtorava sorta na luge. Negovoto semejstvo, negovata agraba, negovite prijateli veqno ke go quvaat spomenot na Nazif i toj segogash ke zhivee vo nas. No ima neshto koe site nas ke ne nadzhivee i ke trae veqno. Toa se negovite dela. Preku tie dela veqno ke zhivee golemiot Goranec, golemiot Torbesh, golemiot bobomil….No pred se i nad se golemiot qovek-Nazif Dokle! Poqivaj vo mir i nek ti e Bozhji, Allaho, Sajbijin rahmet, golem coveku.

BORJA – NJË EMBLEMË E GORËS

BORJA – NJË EMBLEMË E GORËS

1. GJEOGRAFIA

Fshati kadastror Borje ndodhet në veri - lindje të komunës së Shishtavecit. Territori i tij i paraqitur në plan ka formën e paralelopipedit me shtrirje veri - jug 3.5 km. dhe lindje - perendim 3 km., që shtrihet në gjërsinë gjeografike veriore 41º 59’ 45’’deri 42º 20’ 05” dhe gjatësinë gjeografike lindore 20º 33’ 45” deri 20º 37’ 00”. Rrethohet nga lartësitë: “Dejkin grob” (1652.00 m.), Jasika (1417.60m.), Cërni Vërh (1584.80 m), “Karakolli Raven” (1587.6 m.), Piramida 16/4 (1305.40 m.) “Nikello bërdo” (1332.0 m.), "Ribar" (1326.8 m.), "Hisarishta" (1196.00 m.), “Haxhijin Mos” mbi lumin e Borjes (830 m.). Perimerti i kufirit është 15.5 km . Prej të cilit 11 km. administrativ dhe 4.5 km. shtetror. I ndodhur në këtë hapsirë gjeografike fshati Borje Kufizohet: Nga veriu me fshatin Orgjost, nga lindja me kufirin shtetëror Shqipëri - Kosovë, nga jugu me fshatrat Shishtavec dhe Novosej, nga perendimi dhe veri - perendimi me fshatin Oreshkë dhe nga perendimi me fshatin Cërnalevë. Brenda ktyre kufijve ka një sipërfaqe gjeografike prej 1115 ha. - Kufiri shtetëror me Republikën e Kosovës , (4.50 km.) Përkatësisht me fshatrat Krushevo, Glloboçica, Vranishta dhe Orçusha, fillon në lartësinë Jasika, (1417.60 m.), e pret lumin e Borjes në lartësinë (1050.00 m.), vazhdon në vijë të drejtë në piramidën Nr. 17, (1350.10 m.) e majën “Cërni Vërh” (1584.80 m.). Aty merr një kthesë në formë harku për të kapur lartësinë “Karakolli raven” (1587.60 m.), e që aty zbret drejtë në “Senakovce” në piramidën 16 /4 (Klokova çeshma 1305.40 m.). - Kufiri adminstrativ me Orgjostin, (2.75 km) fillon në piramidën Nr.16/4. (1305.40 m.). Vazhdon rrugës për në "Llokvo" - “Nikello bërdo” (1332.00 m.), "Vërbiçiça". Aty e len rrugën, kthen djathtas për të vijuar përfund arës së Rustem Muratit del në "Ribar" (1326.80), vijon për kurrizi në "Hisarishta" (1196.00), zbret poshtë në "Orllov Kamen" (1000.50m.) - Me Cërnalevën , (1.25 km), fillon në "Orllov Kamen", (1000.50 m.) merr drejtimin nga Borja - në "Lubçev kamen" - "Muslijina Niva" dhe vijon poshtë në "Haxhijin Mos” (830.00 m). - Kufiri me Oreshkën , (3 km.) nga i cili 1.5 km. lumor), fillon në "Haxhijin Mos", vazhdon në drejtim të kundërt të rrjedhës së lumit të Borjes deri tek livadhi i Gani Shkorës, aty kthen drejt jugut, ku nis kufiri tokësor dhe vijon për krurrizi në "Plloça", (mademi i vjetër i rasave) ngjitet përpjetë e përfundon në “Dejkin Grop” (1652.00 m) - Me Kollovozin, ka vetëm pikë takimin në “Dejkin Grop”. - Me Novosejën, (2.75 km) fillon në "Dejkin Grop", vazhdon drejt “Gurit si qen” varet poshtë në rrugën “Pazarlija” drejtë për kodre, deri ku ndan rruga për në fushën e sportit. - Me Shishtavecin, (1.25 km) fillon ku ndan rruga për në fushën e sportit, tek “Lisi i Hysenit”, vijon për rrugë të pazarit në fushë të sportit dhe mbaron në “Jasika” (1417.60 m.). Pjesë e teritorrit të fshatit Borje është edhe Bjeshka e Borjes e njohur me emrat “Kallabak”, ose “Borska Pllanina” me sipërfaqe 353 ha. Ajo ndodhet 15 km. në jug të fshatit e shtrirë në shpatet Veri - lindore të majës së “Kallabakut”. (2174 m. 6 km vijë ajrore dhe 15 km. rrugë këmbësore e automobilistike, larg fshatit), e cila në bazë të dokumenteve autentike kufizohet:

- Në Veri - lindje, me bjeshkën e Shishtavecit. Duke u nisur në kufirin shtetëror Shqipëri - Kosovë, në afërsi të vendit të quajtur “Tërmkin Grop”, afër kajnakut të madh. Nëdrejtimim Jug - Veri kufiri ndarës zbret në përrua, e ndjekë atë deri afër pyllit të Shishtavecit, kthen në rrugën mbi malin e Shishtavecit dhe kapet tek guri i ngulur në arën e “Kurt Agës”.

- Në veri - perendim, me tokat e Novosejës, kufiri fillon tek guri i ngulur në arën e “Kurt Agës”, merr drejtimin lindje-perendim duke kaluar në rrugën e hollë që përshkon malin e mandej tek “Guri I Jeshiltë”, e del në burim (kajnak), ku fillon kufiri perendimor. - Në perendim dhe jug - perendim, me Bjeshkën e Vakufit (Topojan), nga jugu në veri kufiri fillon tek kajnaku në “Gurin e Jeshiltë, (Pikë takimi i kufirit Borje - Novosej - Topojan). Kthen përpjetë në drejtim të jugut, ndjek rrugën e hollë, del në shkrep dhe përfundon në majën Kallabakut (2174 m.). - Në jug dhe jug – lindje, kufizohet me kufirin shtetëror Shqipëri - Kosovë. Këto kufij janë të konfirmuar me vendimet përkatëse të gjykatës së Sheriatit Nr.136, Zilka`de sene 1233, {1812, sipas kalendarit të sotëm}18 Duke qënë se bjeshka e “Kallabakut” ndodhet e shkëputur nga teritori I fshatit Borje, fshatrat fqinjë, në veçanti Novoseja dhe Shishtaveci gjithnjë kanë ngritur pretendime për të përvetësuar pjesë të teritorit të saj. Kështu pas vitit 1812, konflikti pronësor u përsërit edhe në vitin 1937, kur Novosejasit tentuan të marrin një copë të majme mbi rrugën që përshkon zabelin me ahishte. Për këtë Borjanët u ankuan tek mbreti Zog I. dhe e denoncuan çështjen në gjykatë. Bazuar në vendimin e gjykatës së Sheriatit dhe fakteve të tjera të pa kundërshtueshme, problemi u zhgjidh në favor të Borjes, duke rikonfirmuar edhe një herë kufijtë e sajë. Sipas një gojëdhëne, territori i Borjes ka qënë i pashkëputur nga Vranishti në veri deri në Kallabak në jug. (Ot “Çestak” duri “Kallabak”). Emrin Kallabak e mban një fshat në Trikalla të Greqisë. Edhe maja më e lartë e malit "Belasica" në Rodope, në kufirin midis Bullgarisë dhe Greqisë emërtohet "Kallabak" (2029 m.).

1.1. Toponimet Territori i Borjes është i mbuluar me shume emra vendesh si: Adilov Mos, Askersko Çeshmiçe, Adiloske Livagje, Alov Kamen, Argaç, Baçeva Niva, Bajkov Rid, Bajrojca, Baçilishta, Bajram Lulin Grob, Bas Ornica, Bele Strane, Bella Voda, Bella Zemna, Bellov Kamen, Beqirova Ornica, Bijanec, Billo, Boboshka Leska, Boriç, Brestoj Banushoske, Bubllan, Buka, Bunake, Çapçevo Sello, Çatma, Çekiçov Kamen, Çekorinci, Çekorinska Livada, Cer, Cërni Vërh, Cërvene Jabuke, Çestak, Ciganske Tërne, Çopur, Creshnica, Çuka, Çukiçe, Çulçejca, Çulçev Kamen, Çkrapjina Ornica, Damatovo Rudinçe, Dëbec, Dejkin Grob, Demofci, Dërbusofci, Dërmnica, Dishov Kamen, Dobrajca, Dovno Bërce, Dreniç, Drobak, Feratovo Çeshmiçe, Gaber, Gërgojec, Glluha Voda, Gof Rid, Golem Kamen, Golem Dof, Golem Zavor, Gorni Zadef, Gorno Bërce, Govorusha, Greben, Gujedarske Mllake, Gumnishta, Guri si Qen, Gushafce, Gushajeçe Grobishta, Hajradinovo Baçillo, Hamzova Jonxha, Hanina Çeshma, Harunov Grob, Hasanof Gllas, Haxhijin Mos, Herov Grob, Hisarishta, Husenof Dëp, Husno, Ibriçino Çeshmiçe, Igraleshnik, Illojca, Imerove Johe, Ivanoska Niva, Izetiçina Niva, Jasen, Jazmine, Jeleshje, Julica, Kajdarov Studenec, Kalçejca, Kallabak, Kapano, Karagjina Livada, Kasof Vir, Kaurske Tërne, Kaurske Grobishta, Klutaçec, Klokova çeshma, Kërçin Rid, Kërs, Kështice, Klen, Kolçejca, Kopeni Grob, Korica, Kriva Niva, Krushe Hoxhinske, Krushica, Krushiçe, Kuliçeska Çeshma, Kurt Agina Niva, Kukev Kamen, Laçkinske Johe, Llazec, Llazine, Leska, Leskovo Brce, Lipa, Lisiçina Dupka, Lisina, Llakov, Llëke, Llokvo, Lipa, Lupanovo Jabuçe, Lupçev Kamen, Madem, Malla Jella, Malove Mllake, Mali Vërh, Markov Llëk, Mërshino Pole, Mërtvo Shumiçe, Mexhu Pllotoj, Mialçejca, Mllaçje, Mllaçice, Muharemova Ornica, Musova Mllaka, Muslijina Niva, Nezirove Johe, Nijazova Vodenica, Nikello Bërdo, Niketesko Çeshmiçe, Nove Grobishta, Osman Qehajina Livada, Ogragje, Orashje, Orllov Kamen, Orniçe, Padina, Palinsko Baçillo, Palojna, Pazarlija, Pajkova Livada, Petkojca, Pikova Livada, Piline Livagje, Pishec, Pllaçen Kamen, Plesh, Plevniçe, Plitishta, Plladnishta, Plloça, Poçiva Niva, Poçivalec, Pod Kamen, Pod Kërs, Pod Niketefci, Popovo Sello, Prehod, Preskakallo, Prisje, Rahmanove Johe, Ramov vir, Ramushuska Livada, Raskrnica, Raven, Ravenica, Ribar, Rupe, Rusinica, Sabrovo Çeshmiçe, Selamova Vodenica, Selishta, Senakofce, Seçen Kamen, Stari Kotari, Stare Grobishta, Shap, Sharkojca, Shoshov Raven, Shuaipovo Baçillo, Shundinci, Sitnak, Skeva Llivada, Smrekarka, Star Zadef, Stavrovo Kolibçe, Stërga, Strazha, Stregjni Mos, Stregjno Bërce, Studenec, Suhi Dof, Tërmkin Grob, Tërqalishte, Terxijin Kamen, Tefikova Llëka, Topilica, Topillo, Trebesh, Tupan, Turske Trske, Shulina Livada, Shuta Joha, Ulanqishta, Ulanec, Ulanik, Valajca, Vejselovo Gumno, Velkov Kamen, Vërbiçiqa, Vërtollaça, Vipica, Virec,Virje, Vllahinica, Vukov Kamen, Xhaferof Dof, Zejnoske Nive, Zejnoske Livagje, Zelen Kamen. Zhidllojec, Zuçef.20

1.2. Relievi Relievi përfshin gropat, luginat, fushat, kodrat, malet dhe qafat e maleve. Relievi ndikon në elementet natyror klimatike siç janë: Erërat, reshjet e shiut dhe të borës. Basenet ujëmledhëse, koefiçenti i rrjedhjes së ujrave, shplarja e tokës ose erozioni, drejtimi i ujërave drejt detit, ngricat, akulli, diellzimi etj. Relievi gjithashtu kushtëzon rrjetin rrugor, ndërtimin e veprave hidrike: Kanalet e kullimit dhe të ujitjes, mullijve, hidrocentraleve, ujësjellësave për ujin e pijëshëm; nga relievi janë të kushtëzuara të gjitha veprimtaritë ekonomike. Pamja e relievit në përgjithësi po edhe i relievit të fshatit Borje, nuk ka qenë gjithënjë siç duket sot, por me kalimin e kohës ka pësuar ndryshime. Këto ndryshime kanë ndodhur për një numër faktorësh që kanë ndikuar në zhvendosjet tektonike të cilat kanë krijuar format e relievit që ne shikojmë sot. Ngritja e bjeshkëve të Sharrit, Kallabakut, Moravës, Malit të Kollovozit në një anë dhe krijimi i luginës të lumit të Borjes që zënë fill pikërisht në këto lartësi kanë ndikuar në formimin e relievit që kemi sot. Relievi i Borjes ka formën e një lugine të thellë me dy shpatije ballë për ballë njera tjetrës dhe lumi në mes. Në të dy anët e rrjedhës së lumit profili rilevor ka pjerrtësi mjaft të madhe. Nga profilet gjatësorë që po paraqesim në shkallën 1:25.000, të punuar nga harta me të njëjtën shkallë zvogëlimi, në krahun e majtë të rrjedhës së lumit të Borjes, prej pikë prerjes në rekën e Borjes (930 m.) deri në pikën më të lartë në "Dejkin grob” (1652.00 m.) dallohen një tërsi që ka specifikat e veta gjeomorfologjike. Po ashtu edhe shpati në të djathtë të rrjedhes së lumi të Borjes, që fillon në të njejtin vënd (930 m.) dhe mbaron në pikën më të lartë sipër fshatit në “Karakollin Raven" (1587.60 m.) dallohet si një tërsi e vetme që ka specifikat e veta gjeomorfologjike. Shpati në të majtë të rrjedhës së lumit Borje ka një profil rilevor me pjertësi prej 41.7 %, i cili mundëson zhvillimin aktiv të erozionit, por duke qenë i mbuluar në pjesën e sipërme me pyje ahu e livadhe efekti i gryerjes zvogëlohet dukshëm. Shpati në të djathtë të rrjedhes të lumit të Borjes, ka një profil rilevor me pjertësi 34.7 %, që mundëson zhvillimin shumë aktiv të erozionit, për shkak se në këtë anë të lumit ndodhen tokat bujqësore, që janë të ekspozuara ndaj fenomenit të shplarjes dhe gryerjes. Kjo edhe për faktin se gjatë periudhës së kolektivizimit nga mania e shtimit të sipërfaqes së tokës të punuar janë prishur brezaret natyrore, livadhet dhe kullotat. Prishja e këtij ekuilibri natyror po rivendoset tani pas viteve `90- ta, kur prona shkoi tek i zoti i saj. Reka e Borjes që kalon mes për mes teritorit të fshatit e ndan atë në dy shpatije me sipërfaqe afërsisht të barabarta. Faqja në të majtë të rrjedhës së lumit është e mbuluar me pyje ahu, livadhe dhe kullota, në anën e djathtë ndodhet fshati dhe tokat e punuara. Ky reliev kushtëzon një mikroklimë të shëndetëshme, e tëfavorshme për kultivimin e gjithë bimëve të arave dhe të pemëtarisë.

1.3. Klima Fshati Borje, është i rrethuar në formë potkoi, nga vargu i kodrave: “Vllahinica” (1350 m), “Dërmnica” (1400 m), “Velkov Kamen” (1450 m), “Mali Vërh” (1550 m.), “Cërni Vërh” (1584.80 m), “Igraleshnik” (1400m.) Dhe “Plloça” (1360 m.). Këto lartësi nuk e pengojnë diellëzimin dhe e mbrojnë shumë mirë nga erërat e ftohta veriore, përmbytjet, orteqet dhe stuhitë me shpejtësi ekstreme. Ky pozicion, lartësia mbi detare (1200 - 1300 m), bëjnë të mundur që klima e fshatit Borje të karakterizohet nga dimri i gjatë e i ftohtë dhe vera relativisht e thatë dhe e freskët. Këtu janë qartësisht të ndara të katër stinët: pranvera, vera, vjeshta dhe dimri. Fshati ndodhet gati në mes tre Stacioneve metrologjike: Kukës (airoporti 354 m.) 25 km në perendim në gjërsin gjeografike veriore 42° 20' 00", e gjatësin lindore 20° 25'03". STM. Shishtavec, (1360 m), 4 km. në jug - perendim, në gjërsin veriore 41°50´ 09˝, gjatësin lindore 20° 35´ 15˝, dhe STM. Dragash (1024.8 m), 10 km. në veri - lindje në gjërsin veriore 42º 03´ 05˝, gjatësin lindore 20° 42´ 05". Për faktin se stacioni Kukësit ndodhet shumë larg, e në kuotë shumë të ulët, po u referohemi të dhënave të stacioneve metreologjike të Shishtavecit dhe të Dragashit(Republika e Kosovës)

a) Temperaturat Muaji më i nxehtë i vitit është gushti me temperaturë mesatare 10 vjeçare 19,7 ºC. Maksimumi absolut është aritur në muajin gusht të vitit 1973, me 21,1 ºC dhe në korrik të vitit 1972, 21,1ºC Viti më i nxehtë për dekadën 1969 -1979, ka qënë viti 1972, me temperaturë mesatare 11,1ºC. Muaji më i ftohët është shkurti me temperaturë mesatare -13ºC. Minimumi absolut është shënuar në muajin shkurt të vitit 1972 me - 21ºC. Viti më i ftohtë për dekadën 1969 - 1979, ka qënë viti 1974, me temperaturë mesatare vjetore 8,8 ºC kundrejt temperaturës mesatare vjetore për dekadën prej 9,4º C.

b) Erërat Lloji i erës Veriu Jugu Juglindja (era e bjeshkës) Drejtimi verilindje-jugperendim Jug - veri juglindje – veriperendim Shpejtësia 13.4 m / sek 5. 8 m / sek 21.5 m / sek Ndikimi mbi vendbanimin Tokat bujq. Vendbanim tokat bujqësoe – vendbanim Erërat e ftohta vijnë nga verilindja (Mali Vërh) me drejtim VL - JP. Ato sjellin ftohtësi dhe thatësirë. Dimrit krijojnë ngrica. Kanë shpejtësi relativisht të madhe (13.4 m/sek). Më së shumti ndikojnë mbi qëndrën e banuar, e tokat poshtë fshatit dhe shuhen duke u përplasur në shpatin “Sprotiva”. Erërat ekstreme veriore nuk ndikojnë shumë mbi teritorin e fshatit. Kurrizi kodrinor që e rrethon fshatin nga kjo anë e më tej mali i Koritnikut u a ndalin hovin. Erërat që vijnë nga jugu me drejtim: jug - veri kanë shpejtësi të vogël, ato krijohen në gjërsi të vogla gjeografike, janë të nxehta dhe kanë ndikim pozitiv mbi territorin dhe qendrën e banuar. Erërat juglindore ose të bjeshkës të cila vijnë nga masivi i bjeshkëve të Sharrit me drejtim juglindje – veri - perendim sjellin masa të ftohta ajri, negative në periudhën e dimrit dhe të dobishme në verë; freskojnë ajrin.

c) Lagështia e ajrit Të dhënat tregojnë se maksimumi i lagështisë është në muajin nëntor 81,1 % dhe minimumi në muajin gusht me 67,6 %.

ç) Reshjet Në kompleksin e faktorve klimatik, reshjet zënë vend primar në zhvillimin e botës së gjallë. Në Borje bien rreshje të larta (shiu, bora, breshri) dhe të ulta (vesa, bryma dhe kraneza.) Edhe pse ndodhet midis maleve e bjeshkëve të larta, sasia e reshjeve në teritorin e fshatit Borje është e vogël. Në 10 vjeçarin 1961 - 1970, kanë rënë mesatarisht 908,90 mm. reshje në vit. Shpërndarja e tyre gjatë vitit nuk është e njejtë. Më shumë reshje kemi në muajin dhjetor 123,55 mm., Nëntor, 93,55 mm., Mars 87.00 mm. Maksimumi apsolut i reshjeve për periudhën 1961-1970, ka ndodh në muajin Janar të vitit 1963, me 176,7 mm. Minimumi apsolut i reshjeve ka qënë në muajin tetor te vitit 1969, kur nuk patur fare reshje; në të njejtin muaj të vitit 1965, janë shënuar 0,3 mm. dhe muaji janar i vitit 1961, me 10.4 mm. Edhe shpërndarja e reshjeve sipas stinëve të vitit nuk është e njejtë. Më shumë reshje bien në muajt ekstrem të vitit, vjeshtë 91.1mm., në dimër 81.1 mm., në pranëverë 70.7 mm. dhe ne verë 47.21 mm. Nga sa sipër del se ndikim më të madh në reshjet e kësaj treve kanë masat ajrore mesdhetare.

d) Reshjet e borës Në bazë të matjeve të kryera në STM. Shishtavec, si datë mesatare e fillimit të reshjeve të borës është evidentuar mesi i muajit dhjetor dhe si datë mesatare e mbarimit të rreshjeve të borës është shënuar fillimi i muajit prill, ndërsa lartësia mesatare shumëvjeçare sipas muajve paraqitet në tabelën e më poshtëme; Por përjashtimisht nga këto mesatare shumëvjeçare ka ndodhur që ka rënë borë edhe në muajin Korrik, Edhe në trashësi më të mëdhaja se ato mesatare të shënuara në tabelën e më sipërme.

e) Vranësirat Shkalla e vranësisë në fshatin Borje caktohet lirshëm nga syri i njeriut. Në stacionin metreologjik të Shishtavecit vranësia mesatare vjetore është rregjistruar 55 %. Këto të dhëna tregojnë se vranëtësi më e madhe shtrihet në muajtë e skajshëm të vitit. Numri i ditëve të vranëta varion nga 3 ditë në muajin Korrik në 18 në muajin dhjetor, apo 56 - 68 %, të ditëve të vitit. Numri mesatar i ditëve të kthjellta varion nga 3 ditë në janar në 15 ditë në gusht.21

1.4. Hidrografia Fshati Borje është i pasur me burime uji. Mes për mes teritorit të tij kalon lumi i Borjes, të cilin vendasit e emërtojnë "Borska Reka". Ai zë fill në Republikën e Kosovës, pikërishtë në masivin ujëndarës të bjeshkëve të Sharrit. Baseni i tij kufizohet nga lartësitë ujëndarëse: "Trmkin grob" (2022 m) - "Golem Argat" (2029 m.) -"Gemintash" (2189 m.). Degët më kryesore që e ushqejnë atë janë: Përroi i ”Restelicës”, përroi I “Sopoticës”, përroi “Klek”, përroi i “Polit”, Përroi i “Bigorit” dhe prrenjë të tjerë më të vegjël. Pas bashkimit të këtyre degëve merr trajtën e lumit dhe si i tillë futet në teritorin e fshatit Borje; në vendin ku lumi pritet me kufirin shtetror Shqipëri - Kosovë (1050.00 m.). Duke rrjedh drejtë veri - perendimit del nga teritori i Borjes në “Haxhijin mos” (830 m.) më te vijon rrugën deri sa bashkohet me lumin e Orgjostit në lartësinë (586.00). Prej burimit ekstrem "Maja Gemintash" (2189 m.) deri ku bashkohet me lumin e Orgjostit (586 m.). baseni ujëmbledhës i këtij lumi ka një sipërfaqe prej 101 km², Gjatësi 20 km., rënje 1603 m. dhe pjertësi mesatrae 8 %. Teritorin e fshatit Borje, lumi e përshkon në një gjatësi prej 4.5 km. rënje 220 m. dhe pjerrësi mesatare 5%. Profili gjatësor rilevor i lumit të Borjes, prurja relativisht e madhe dhe e qëndrueshme ; e bëjnë mjaft të përshtatëshëm për ndërtimin e veprave hidroteknike, siç janë: mullijt, valavicat, kanalet ujitëse dhe H E C-et. Aktualisht mbi këtë lum janë ndërtuar: Kanali vaditës Borje – Orgjost me gjatësi 16 km. dhe aftësi ujitëse 50 ha., Stacioni i pompave mbi kanalin Borje – Orgjost që e ngjit ujin në lartësinë 90 m. e me dy kanalet ujitëse në formë vetulle që ujisin tokat e “Dreniçit” dhe të “Ravenicës”, Kanali vaditës Borje – Cërnalevë – Nimçë me gjatësi 9 km. dhe aftësi ujitëse 50 ha, kanali i poshtëm i Cërnalevës me gjatësi 3 km. dhe aftësi ujitëse 15 ha., 5 mullinj, dy Hidrocentrale: Turbina Familjare e Safetit dhe hidrocentrali i Cërnalevës. Parashikohet që të ndërtohen edhe dy HEC.- e të tjerë, njeri mbi kanalin Borje - Orgjost dhe tjetri mbi Kanalin Borje - Cërnalevë.

Karakteristikat e përgjithëshme të basenit ujëmbledhës të lumit të Borjes: Sipërfaqja e basenit 101,0 km2 , Rrjedhja specifike 38,27, l/sek/k m2, Gjatësia nga burimi deri në bashkim 20 km, Rreshjet mes. vjetore 909 mm, Temperatura Mesatare minimale -1 Cº Temperatura mesatare maksimale 4 Cº, Lartesia mbi detare në m 586 -2189, Sasia mesatare e prurjeve 3,86m³/sek

Përveç lumit që është burrim kryesor hidrik, teritori i fshatit është I mbuluar edhe me shumë burime sekondare të ujit. Siç janë krojet, puset, mëqellat, burimet etj. që përdoren për ujin e pijes dhe ujitjen e ogradeve. Më të pasura me burime janë tokat sipër fshatit, që ndodhen në: “Gërgojec”, “Kërs”, “Orniçe”, ”Zuçev”, “Virje”, ”Leska”, “Klutaçec” dhe “Creshnica”.

Lidhur me këtë zonë të pasur me ujra përmendet një Gojëdhënë të cilën e kemi dëgjuar nga të parët tanë, me të cilën trasmetohet porosia:

“Mos prisni dëllinja sipër fshatit, mos dëmtoni livadhet dhe rudinat. Sepse poshtë Kodrës “Mali vrh” në thellësi të tokës gjëndet një bure (fuqi) e stërmadhe e lidhur me obruç (rrath çeliku) e mbushur me ujë, që ka fyt me qep (dalje uji të mbrojtura e të komanduara nga Azhdërhana) me të cilët na e lëshon ujin pak nga pak e përditë, duke furnizuar të gjitha çezmat e fshatit. Po e ngacmove tokën mundet që të dëmtohen Obruçët dhe të shpërthej uji, i cili e rrënon gjithë fshatin“.

Kështu besonte i gjithë fshati, sipërfaqet e mbuluara me dëllinja e bimësi të tjera nuk nuk guxonte njeri për t`i prekur, kjo vazhdoi deri në krijimin e Kooperativës Bujqësore. Nga kjo zonë mbas viteve `90 kanë marrë ujë me ujësjellësa individualë mbi 70 % e familjeve të fshatit Në zonën e banuar më të përmendura janë Krojet: “Topillo” me tre sylenjarë dhe “Kuliçeska çeshma” në Gorno mahallo (Mahallën e epër), “Kalçejca”, me tre sylenjarë, puset “Bunari i

Shatkos”, dhe “Bunari I Muharremit në Dovno mahallo” (Mahallën e poshtëme), “Studenec” në Mahallën “Niketevci.

Ndërsa rreth fshatit po përmendim Burrimet “Obruq” dhe “Zuçev” mbi të cilat që në vitin 1916, është ndërtuar ujësjellësi “Kalqejca” me kaptazh, gypa, dhe shuarës të energjisë prej qeramike që ka funksionuar pa ndërpreje deri në vitet `70, të shekullit të kaluar. Ky objekt i projektuar nga ushtarët Austriakë dhe i ndërtuar me vetë kontribut, mund të konsiderohet si vepra e parë hidroteknike e ndërtuar në fshat. Mbi burimet: “Klutaçec”, “Virje”, “Zuçev” “Padina”, në vitet `60-ta, është ndërtuar ujësjellësi i ri i fshatit, duke shtrirë rrjetin në gjithë teritorin e fshatit e vendosur vetëm nga një çezëm në çdo mahallë. Në vitet `70-ta është projektuar dhe ka filluar nga ndërtimi i një ujësjellësi që mund ta merte ujin nga “Zejnoske livagje” me sifon dhe stacion pompash në Bunake, por ky projekt ka dështuar. Jashtë teritorit të fshatit gjënden shumë burrime uji. Më të rëndësishëm për sasinë dhe cilësinë e ujit janë: “Gjurgjevllëk”, “Ramov vir”, “Govorusha”, “Korica”, “Bella Voda”, “Illojca”, “Selimova çeshma”, “Sabrova çeshma”, “Zejnoske Livagje”, “Kërs” (Shanijino i Lumino çeshmiçe) etj. Në vitet `90-ta e në vazhdim në teritorin e fshatit me kuntribute vetiake për “hajret” janë ndërtuar mbi 10 çezma.
(Tradita e ndërtimit të çezmave për “Hajret” të shpirtrave të të vdekurvekonsiston në besimin se ato do tu shërbejnë të afërmëve që kanëndërruar jetë për tu freskuar me ujë në atë botë).  Risi të veçantë në fshat ka sjell ndërtimi i rrjetit të kanalizimit të ujrave të zeza e ujrave të bardha, që shtrihet në gjithë teritorin e fshatit dhe ndërtimi i ujësllësave vetiak që e marin ujin me rrjedhje të lirë në lartësitë sipër fshatit. Këto dy projekte dhe shtrimi me rasa i rrugës kryesore të fshatit ka ndikuar në rritjen e hygjenës dhe përmirësimin rrënjësor të jetës në fshat.

Projekti i kanalizimeve përbehet prej 4394 m., nga të cilat: 3024 m. kanale të para, 1370 m. kanale të dyta, 84 puseta dhe 4 gropa septike. Për ndërtimin e tij janë shpenzuar 11.55 milon lekë, 11.0 milion janë dhënë si donacion nga Fondi i zhvillimit rural (FZHR), 275 mijë nga Komuna dhe 275 mijë, nga komuniteti përfitues.

Disa nga çezmat e ndërtuara jashtë teritorit të fshatit për “Hajret” Askersko çeshmiçe Azizovo Çeshmiçe Shanijino çeshmiçe (Krs) Lumino çeshmiçe (na Mos) Govorusha Rufatovo Çesmiçe (Lisiçina Dupka) Ibriçino çeshmiçe Hanina Çeshma Ajnushina Çeshma Korica Shumarsko Çeshmiçe (Plladnishta) Sabrova Çeshma

1.5. Borja si njësi adminstrative Që nga dokumentimi i parë e deri më sot, Borja nuk ka gëzuar nivelin më të lartë të një njisie adminstrative, se atë të komunës dhe qendrës së fshatit të bashkuar, gjithnjë të varur prej njësish më të mëdha, pavarësisht emërtimeve të tyre. Deri në vitin 1452, Borja ishte pjesë e Zhupës së Gorës. Pas pushtimit turk deri më 1595, Borja u bë pjesë e kazasë së Prizrenit në kuadrin e sanxhakut të Dukagjinit. 1595 – 1868. Borja ishte njeri prej fshatrave të nahijes së Gorës dhe kazasë me të njëjtin emër ku bënin pjesë Luma, Opoja dhe Dibra (zonat Gryka e Çajës, Bushtricë e Kala e Dodës). Me krijimin e Kazasë së Lumës (1868), Borja me fshatrat e rrethinës së Dollovishtit të nahijes së Gorës bëhet pjesë e kazasë së Lumës. Kjo gjendje vijoi deri në vitin 1910, kur Borja sërish i kaloi kazasë së Prizrenit ku bënin pjesë të gjithë fshatrat e Gorës. Pas dy luftrave ballkanike (1912-1913), u formua Srezi (nënprefektura) i Gorës me 19 kumuna (Opshtina) e 51 fshatra me qëndër në fshatin Vranishtë dhe e varur nga rrethi (Krugu) i Prizrenit, ku Borja ka patur statusin e komunës, ku vareshin Cërneleva dhe Oreshka. Mbas largimit të trupave serbe në vitin 1915 dhe ardhjes së trupave Austro – Hungareze, më 1916 u krijua "Biseriku" i Zhurit, ku përfshihej dhe rrethi i Gorës me seli në Vranishtë e dy komuna: Shajne dhe Shishtavec me kajmekam Sadik Gostivarin dhe komisioner policie Mullah Arifin. Për çdo katund u emërua nga një "Muhtar" (kryeplak) që bashkëpunonte me imamin e fshatit dhe varej nga gjandarmeria. Në krye të fshatit qe kryeplaku me vartësi nga komanada ushtarake e zonës. Mbas mbarimit të luftës së parë botërore, në Borje u vendos administratra ushtarake Serbe, e cila bëri ndarjen e re administrative, ku Borja u bë qëndër kumune me fshatrat Cërnalevë dhe Oreshkë. Në këtë kohë sekretar i kumunës ka qënë Borjani Ramadan Gjiritlija, dhe korier Nezir Liman Jonuzi. Presednik i fshatit ka qenë Abdulla Demir Alia. Në vitin 1923, me vendosjen e kufirit aktual, Borja përkohësisht u bë qendër komune. Me krijimin e Krahinës së Gorës me qendër në Shishtavec. Borja sërsih kaloi në nivel fshati, pjesë e Krahinës së Gorës Nënprefekturës së Lumës e Prefekturës së Kosovës, gjendje që vazhdoi deri në shtatorin e vitit 1943, kur kapitulloi Italia fashiste. Midis shtatorit të vitit 1943 dhe shtatorit të vitit 1944, krijohet një periudhë kaotike, pasi vendin e Italianëve në Borje nuk e zuri askush. Fshati krijoi një organizëm që të ruhej qetësia, të mbrohej jeta, prona e rregulli. U zgjodh një këshill të urtësh me kryetar Qemal Dokle. Në vjeshtën e vitit 1944, u vendos pushteti i këshillave nacional çlirimtare. Borja për disa vite pati statusin e lokalitetit nga vareshin Cërneleva dhe Oreshka. Këto lokalitete të vogla u shkrinë shpejt, për të krijuar njisi administrative me bazë më të gjërë. Në vitin 1949 u krijua Lokaliteti i Gorës me qendër në Shishtavec, ku gravitonin të 19 fshatrat e Gorës natyrale, nga Belja në veri deri Turraj në jug. Lokaliteti i Gorës varej nga Nënprefektura e Lumës me qëndër në Bicaj.. Në ditarin e Sejdi Dokles gjejmë shënimin:

13.03.1949. “Sistemin shtetëror e kemi "demokratik", për prijës kemi Enver Hoxhën. Para 6 muajsh është mbyllur kufiri me Jugosllavinë, deri më tani kemi qënë miq me Titon. Në fshat kanë ardhë ushtarët. Me angari jemi të mbytur deri në fyt. Këtu është qëndër lokaliteti, kryetar I lokalitetit është Abdyl Munishi, sekretar Omer Jahja. Këshilli i frontit: Kryetar Kadri Shaqiri, sekretar Qemal Dokle, në gjendjen civile punon Irfani nga Dibra. Në bibliotekë Jonuz. Irfani.........22 Borja u bë pjesë e lokalitetit të Gorës me qendër në Shishtavec, ku kishte 2-3, këshilltarë të zgjedhur nga populli, punët e fshatit administroheshin nga këshilli popullor i fshatit dhe kryetari i këshillit, organet lokale të pushtetit zgjidheshin një herë në tre vjet. Në vitin 1970, Borja u ngrit në nivelin e qendrës së fshatit të bashkuar, nga vareshin fshatrat Oreshkë dhe Cërnalevë, dhe u drejtua nga Këshilli popullor i fshatit të bashkuar, gjë që vazhdoi deri në vitin 1992, kur sërish Borja zbriti në nivelin e fshatit, pjesë e Komunës së Shishtavecit.

1.6 . Emri Duke u mbështetur te kënga: "Or janke borjanke, sal ti lisi moma’’… mbase më e preferuara e borjanëve, mendohet se të parët e Borjes u shkulën nga Bullgaria, nga një fshat me të njëjtin emër (Kjo këngë me tënjejtin tekst dhe vijë melodike këndohet në Bullgari, madje është përfshirë në tekstet shkollore si shembull i muzikës burimore nga treva e Rodopeve. Sipas komenteve të studjuesve bullgarë, emri Borjanke, nuk ka të bëjë me pishën, që në sllavisht i thonë: "Bor", por me fjalën Borci = luftëtar). Gojëdhëna e dytë e lidh emrin Borje me atë të popit Boriç: “Para ardhësve të borjanëve, kur janë detyruar për të lënë vëndin e etërve të tyre u ka pri "Popi Boriç"; i cili erdhi nga Maqedonia dhe zuri një hapsirë nga Vranishti i sotëm i Kosovës deri në Kallabak, përfshi edhe tokat ku janë vendosur sot novosejasit. Në respekt të tij fshati në fillim mori emrin Boriçovo = e Boriçit e me tej Borje. Plaku Boriç në fillim u vendos në vëndin e quajtur "Selishta". Përkarshi, në vëndin ku sot e kësaj dite emërtohet "Boriç" ngriti stanet, ku mbante bagëtit në pranëverë dhe vjeshtë, ndërsa verimin e bënte në bjeshkën e "Kallabakut" të cilës ia vuri emrin ai në kujtim të bjeshkës me të njejtin emër që kishte lënë në masivin e "Rodopeve". Në ditët e fundme të jetës, ai la amanetin: "Sve shto vitrebe trazhitego sebe" (Gjithçka që ju duhet kërkojani vetes.) Qarkullon dhe gojdhëna e tretë: Vendi ku u vendosën të parët e Borjes ka qënë i mbuluar me pisha. Në sllavisht pishës i thonë bor. Që këtej është përftuar Borje = pishnajë. Në vitin 1938, me vendimin e Këshillit të Ministrave Nr.753, datë 06. 07.1938, u bë ndryshimi i emrave të fshatrave në shkallë mbretërie. Borjen e ripagëzuan me emrin Lulëzim. Kjo sepse e gjetën një fshat të lulëzuar. Borjanët fshatin e tyre asnjë herë nuk e quajtën kështu, as veten nuk e identifikuan me emrin lulëzimas. Kjo situatë nuk zgjati shumë. Me pushtimin e vendit nga Italia fashishte, e cila ndryshoi gjithë legjislacionin e mëparëshëm, Borjes iu rikthye edhe “de jure” emri shekullor.

1.7. Popullësia a) Numri Në vitin 1455, fshati Borje kishte 10 shtëpi. Në në vitin 1571, e gjejmë me 41 shtëpi dhe në vitin 1591, me 52. shtëpi. Duke supozuar se çdo shtëpi kishte 10 frymë mund të themi se në këto vite Borja kishte një popullësi përkitazi prej 100, 410 dhe 420 banorësh. Në vitin 1842, Borja kishte 152 shtëpi dhe rreth 600 banorë.23 Rregjistrimi i parë i popullësisë u bë në vitin 1913 nga administrata e ushtrisë Serbe. Sipas këtij regjistrimi Borja numronte 300 shtëpi me 1156 banorë. Në vitin 1927 popullësia e Borjes ngeli 876 banorë, ose e 280 banorë më pak se në vitin 1913. Duke llogaritur shtesën natyrore të popullësisë me + 4% në vit, delë se për 14 vjet popullësia e fshatit është përgjysmuar. Sot Borja ka 201 familje me 944 banorë, prej të cilëve 503 meshkuj dhe 438 femra. Për periudhën 1950 -1955, në Borje kanë lindur 161 fëmijë, kanë vdekur 100 banorë, shtesa natyrale për këte periudhë është 61 frymë.

b) Shpërnguljet Kohë pas kohe në situata luftrash, trazirash, krizash ekonomike, ndryshimesh të mëdha politike e fatëkeqësish natyrore, borjanët janë shpërngulur masivisht nga fshati për t’u vendosur në vise të ndryshme të Ballkanit apo të Evropës. Shpërngulja e parë i takon kohës së luftës Austro – Turke të vitit 1689 – 1690, kur dhjetra familje gorane në mesin e të cilave dhe borjane, u detyruan të lënë trojet e të shpërndahen andej - këndej për shkak të përndjekjeve nga ana e Turqisë, ngase luftuan në anën e austrikëve. Shpërnguljet u shtuan edhe për shkak të mortajës së atij viti. Një pjesë ndoqi ushtrinë austriake, një pjesë iu drejtua Prizrenit, të tjerë Tetovës, fshatrave Dolno Paliçishte dhe Tearce. Në anën lindore të masivit të Sharrit në fshatrat Urviç dhe Jellovjane janë vendosur shumë borjanë. Në fshatin Brodec të Rekës së epërme dhe fshatin Krusha në rrethinat e Shkupit, ka banorë që janë shpërngulur nga Borja. Migrimi i dytë i madh i borjanëve ka ndodhur, pas dy luftërve Ballkanike (1912 - 1913), kur mjaft familje u vendosën në Sarajevë, Bihaç, Mostar, Stamboll, Banjalluk, Tuzlla, Beograd, Zagreb etj. Lufta I-rë botërore dhe thatësira e tejzgjatur, ku për dy vite nuk u prodhua thuajse asgjë, ndikuan shumë në zvoglimin e popullatës të Borjes. Për shkak të urisë, varfërisë dhe sëmundjeve borjanët e lëshuan masivisht fshatin dhe u vendosën në qytete ku ushtronin zejen e pastiçerit. Të tjerë vdiqën nga uria në fshat apo rrugëve për në Prizren e Tetovë, në kërkim të bukës. (Sipas Raba Dokles 1883 - 1965 ):

"Në kohën e Austrisë u shfaq një thatësirë e pa parë, që zgjati për gati dy vjet, tokat mbetën pa u mbjellur, kurbetçit nuk mundën të sjellin në fshat të ardhurat që fitonin nga puna e tyre. Bukë nuk gjëndej kërkund. Shumë gra, vajza e nuse u detyruan që të shkonin deri në Tetovë, e Gostivar në kërkim të bukës së gojës. Në fshat u përhapën sëmundje ngjitëse si "Lija" etj. Ndodhte që nëna ta jepte vajzën në fshatrat e Tetovës një plaku ose sakati që ta shpëtonte nga uria dhe të merrte për familjen një torbë me misër. Shumë vajza të reja dhe nuse janë përdhunuar nga ushtarët bullgarë, të tjera kanë ngrirë nga të ftohëtit në "Vraca", e janë shqyer nga ujqit. Në fshat kishte shumë vdekje. Nuk kishte kush t`i varroste kufomat.".

Edhe sot të rrënqethet mishi kur dëgjon tregimet e të moshuarëve për atë kohë. Ja si e kemi dëgjuar një episodë tragjik nga e ndjera Alke Bumo:

”Në kohën e zisë së madhe, (1917-1918) Gruaja e Vejselit nga mahalla Çekorinci, si shumë të tjerë është nisur për Tetovë, për të blerë drith për fëmijët, që i kishte lënë me magjen bosh. Në Tetovë e kapin ushtarët bullgarë dhe e mbajnë disa ditë të izoluar. Kur kthehet në shtëpi nuk i gjen dy fëmijët, kishin vdekur nga uria. Gatuan dy kuleç dhe shkon tek vorezat, ulet pranë varreve, duke qarë me ligje, u kërkon falje fëmijëve pse ishte vonuar, i këndell që të ngrihen nga varri që të hajnë nga kulaçi i nënës . Ashtu duke vajtuar i bie të fikët, bie mbi dy varret dhe vdes. Të nesërmen e gjen varrëmihësi dhe e varros me gjithë kuleçët pranë dy fëmijëve”.

Shpërngulja e tretë lidhet me zhvillimet pas Luftës II-të botërore. Për shkak të kushteve të reja shoqëroro – politike dhe ekonomike, filloi migrimi masiv. Shumë familje borjane i braktisën vatrat e tyre duke e lënë tokën ose duke e shitur për pesë pare dhe migruan në drejtim të Kukësit, Tiranës, Elbasanit, Durrësit etj. Shpërngulja e fundit lidhet me vendosjen në Shqipëri të sistemit demokratik dhe heqjen e barrierave për lëvizjen e lirë të popullësisë në kërkim të një jete më të mirë. Në harkun kohor 1990 - 2008, nga Borja janë larguar 78 familje prej të cilave 1 në Vlorë, 6 në Lushnjë, 2 në Kavajë, 24 në Durrës, 36 në Tiranë, 1 në Rogozhinë, 7 në Kukës, dhe 1 në Prizren. 18 familje janë vendosur jashtë Shqipërisë prej të cilave 8 në Angli, 5 në Itali, 2 në Greqi, 1 në Poloni dhe 2 në Amerikë. Përveç këtyre, në botën perendimore janë të punësuar 18 persona nga të cilët 8 në Angli, 5 në Itali, 2 në Greqi, 1 në Poloni dhe 1 në Amerikë. Vitet e fundit kanë emigruar në përgjithësi vetëm djemtë e fshatit. Duke qenë se prej shekujsh martesat në Borje bëheshin brenda fshatit dhe me dashuri, tani është krijuar disballancë në raportin djem –vajza në fshat; gjë që ka sjellur një problem social: Shumë vajza mbeten pa u martuar, ose detyrohen të martohen larg, pa njohje dhe pa dashuri.

c) Përkatësia etnike Borjanët si të gjithë banorët e fshatrave torbeshe të Gorës vehten e quajnë nashinci. Sa i takon përkatësisë së tyre etnike, pavarëisht gjurmëve të pranisë vllehe në mesjetë dhe disa hyrjeve të vogla shqiptare në fillimin e viteve të dhjetvjeçarit të dytë të shek XX, që janë asimiluar, pa mëdyshje i takojnë etnisë maqedone. Këtë e tregojnë gjuha, kultura shpirtërore, folklori, tiparet psikofizike etj. Lidhur me këtë studjuesi Nazif Dokle, në librin e tij: „Bogomilizmi dhe etnogjeneza e torbeshëve të Gorës së Kukësit“ Shkruan:

„Kjo rrugë më çoi deri te libri që po i paraqes lexuesit të gjërë dhe opinionit shkencor me bindjen se kam sjell para tyre prova të mjaftueshme që vërtetojnë pa mëdyshje se origjina e torbeshëve të Gorës është e lidhur me lëvizjen bogomile, se bogomilizmi në Gorë vazhdon të jetojë dhe se ata, emri torbesh i ka shoqëruar pa ndërpreje që nga shekulli XI e deri më sot“.24

1. 8 . Mënyra e jetesës a) Vënd banimi Borja përfaqëson një vëndbanim të tipit të grumbulluar, të zhvilluar mbi koncepte urbane, ku njerëzit jetojnë në komunitet, që kanë pronësi individuale mbi truallin dhe tokën bujqësore, pronësi kolektive mbi malin, kullotat, rrjetin rrugor etj. Zhvillohet për së gjati nga “Çukiçe” në jug - lindje, në “Vllahinica” drejt veri - perendimit dhe së gjëri nga “Adilov Kamen” në jug – perendim, në “Hebilove Creshne” në veri lindje. Mespërmes përshkohet nga një rrugë e gjatë dhe e gjerë, prej së cilës dalin degëzimet e rrugicave për në lagjet e fshatit, prej shumë dekadash kjo rrugë është përdorur si shetitore e mbushur çdo mbrëmje nga të rinjtë e fshatit. Shetitorja ka gjatësi 1 km. dhe gjërsi 12 m. e shtruar me rasa guri. Në qendër është rrjeti tregëtar, i shërbimeve etj. Fshati ka 9 lagje. (Devet mahalla)

1.Gurimahallo, (Gornomahallo), 2. Dunimahallo,(Dovnomahallo), 3. Çekorinci, 4. Shundinci, 5. Niketevci, 6. Damatovci, 7. Drbusovci, (Kanë filluar të përvijohen edhe 2 të reja: Ograde + Creshnica dhe Novo mahallo Zad Kërçinrit).

Të ndara qartësisht me rrugë të dyta ose hapsira të gjelbërta, nga ku shkëputen rrugët e treta që të çojnë në çdo shtëpi. Egziston unaza (Svatbarski put) që rrethon gjysmën e fshatit me rrugë për këmbësor dhe kuaj. Në qëndër të fshatit është çarshia ku ushtrojnë aktivietin tregtar e të shërbimeve 16 njisi, është intaluar rrjeti mobil i internetit, ku shërbehet në një internet – kafe.

Në fshat identifikohen 87 vllazëri, që janë: Adilovci, Alijinci, Alimanovci, Bajrovci,Balinci,Bajmakovci,Barutovci,Behairovci, Behramovci, Beshirovci, Bungurovci, Bumovci,Bislimovci, Cekovci, Çekiçovci, Çërçkovci, Çkepërnovci, Çoçorovci,Çollakovci, Çorapinci, Çuçinci, Dalinci, Dalaçinci, Damatovci, Danallovci,Demirçevci, Demovci, Demovci, Dërbusovci, Dërtkinci, Dishovci, Doklevci, Drangovci, Dulinci, Dunguzovci, Eminovci, Goxhovci, Hoxhinci, Huliçevci, Hurinci, Isakovci, Iliazovci, Jamakovci, Kamkumovci, Kapanovci, Kajdarovci, Kërpaçovci, Kirevci, Jallmanovci, Klikovci, Kuliçevci, Lajkovci, ose Tankovci, Laskovci, Lilovci, Lupanovci, Lluçkinci, Miaçevci, Miftarallarovci, Mujkanovci, Nelinci, Ollomanovci, Palinci, Pandinci, Pajazitovci, Qinarovci, Qenanovci, Qukulanovci, Rajkovci, Roçkinci, Sallahovci, Sokevci, Shajnovci, Shantirovci, Shkorovci, Shoshinci, Tahirovci, Terxijinci, Tuçevci, Tosunovci, Talkovci, Ukovci, Xhaklevci, Xhelilovci, Xhiritlijinci, Xhubevci Zejnovci, Zhulumovci etj. Prej cilëve të ardhur (doshlak).

(Çollakovci nga fshati Gushavce (shekulli XVII), Terxijinci (Dërnica) nga fshati Drajçiç i Zhupës së Prizrenit, Nelinci, (Nela) Xhubevci (Berisha) nga Kollovozi, Miftarallarovci (Miftarallari) nga Topojani, Demovci (Dema) nga Bicaj (Lumë), Lakovci (Guja) nga Shishtaveci dhe Shajnovci (Koza) nga Shajne e Opojës (fillim shekulli XX ). Këto tetë familje janë asimiluar dhe e identifikojnë vehten si borjan.

Nuk dimë në se banorët e 6 fshatrave: Dobrajca, Selishta, Popovo Sello, Çapçevo Sello, Bunake dhe Gushavce, të mbetur në gjurmët e toponimeve të kësaj hapsire, t`i jenë shtuar fshatit Borje, kanë emigruar gjetkë, apo shënojnë spostimet e Borjes deri në ngulimin përfundimtar.25 Borja ka pas dy xhami, varrezën e përbashkët, çezma për çdo mëhallë, dy prej të cilave "Kalçejca" në qëndër të fshatit dhe "Topillo" në mëhallën e epërme kanë qënë të përmendura, kishin nga tre sylejnarë, sofatet e pushimit dhe të vendosjes së torijave, koritat ku pinin ujë kafshët shtëpiake dhe gurët për rrahjen e teshave. Rruga kryesore e fshatit ka qënë e ndriçuar me fenerë hekurudhe që në vitet e ’20. Pas elektifikimit (10.04.1966) janë ndriçuar edhe rrugët e dyta që të çojnë nëpër mëhalla. Më 1976, u caktua zona e lejuar për ndërtim (Vija e verdhë) dhe pas një viti u miratua plani rregullues, me një sipëfaqe trualli prej 22.5 ha. Mbi këtë bazë, pas vitit 1990, u projektuan, dhe u ndërtuan rrjeti i kanalizimeve të ujrave të zeza e të ujit të pijëshëm, u përmirësua rrjeti i brendëshëm rrugor. Risi solli rikunstruksioni i plotë i rrugës kryesore të fshatit nga “Dovno brce” deri në “Creshnica” me gjatësi 714 m. dhe gjërsi 12 ml. Për ndërtimin e mureve mbajtëse, kanaleve të ujrave të bardha dhe shtrimin me rasa guri të saj u investuan 11.319.696 lekë, që u siguruan nga burimet e më poshtëme:

Faza e parë UNPD 5.422.661. leke, Kumuna 602.513. leke, Totali 6.025.174 Faza e dytë UNPD4.796.766. leke. Komuna 497.756. leke Totali 5.294.522 Përfundimi UNPD 10.219.427. 1eke. Komuna 100.269. leke Totali 11.319.696

Pas viteve ‘90, janë ndërtuar disa banesa jashtë vijës së verdhë në Vllahinica dhe Javor që nuk janë të integruar në rrjetin e kanalizimeve.

b) Banesa Dikur në Borje shtëpitë kanë qënë përdhese, të ndërtuara me mure guri, të mbuluara me rasa guri që nxirreshin në madenet "Plloça" dhe "Lupanovo Jabuqe". Pas caktimit të vendit dhe afrimit të materialeve, hapeshin themelet, bëhej therrja e një dashi në themelet e hapura, koka e të cilit murosej ndërsa mishi hahej nga ustallarët dhe pjestarët e familjes. Themelet mbusheshin me gurë të thatë. Mbi to vijonte ndërtimi me gurë i mureve mbajtës të jashtme dhe ndarës. Si material lidhës përdorej balta e përzier me mbeturina kashte. Në çdo 80 cm viheshin breza druri. (hatulina). Kati i parë rrafshohej me breza prej druri, Mbi to vendoseshin trarët mbajtës të dyshemesë, dhe vazhdonte lartësimi i murit të katit të parë. Mbi të cilin shtrihen breza druri, ku mbështeten trarët mbajtës të tavanit, pas rafshimit të mureve kurdisej çatia, që përbehej nga kushakët, bylykët dhe baballëket. Pasi kurdisej çatia në dy ekstremet e kulmit fiksoheshin dy listela, ku tendosej një litar. Ndërsa vazhdonte puna për ngritjen e oxhakëve dhe vendosjen e strehëve, bëhej riti "Allaxhaba = kush jep falas", përmes të cilit ftoheshin të zotët e shtëpisë dhe të afërmit, që të bënin urimin për çatisjen e kulmit të shtëpisë të shoqëruar me dhurata. Dhuratat e para i sillte i zoti i shtëpisë me të zonjën, pastaj të tjerët. Pas çdo dhurate kryemjeshtri hypte në kulmin e çatisë e vendoste bakshishin në litar dhe për të nderuar dhuruesin bërtiste, duke thënë një urim me pëzierje fjalësh në turqisht dhe gorançe. "Alla xhaba Dyrmish Aga, donesof jena shamija Allah bimberi çatvërsan" (Dyrmish Aga, ka sjell falas një shami, faleminderit njëmijë herë prej zotit). Të gjitha dhuratat qëndronin të ekzpozuara për sa kohë vazhdonte ngritja e oxhakëve dhe vendosja e rasave të strehëve. Pastaj fillonte vendosja e pllatkave mbi kushakët që mbuloheshin në të njëjtën kohë me baltë dhe rasa. Pasi kryhej mbulimi, shtëpia konsiderohej e pëfunduar si karabina. Më pas sipas mundësive, bëhej ndarja e mjediseve të brendëshme me segmente të gardhuara me thupra, pllatka ose me çerpiç. Suvatimi dhe shtresa e dyshemeve bëhej me baltë, tavanisja me drrasa, lyerja e mureve me botë të bardhë që nxirrej në "Golem Dof", kurse brezi dhe dyshemetë me botë të kuqe që merrej afër fshatit Novosej. Madhësia e banesës dhe paisja e saj ishte e kushtëzuar nga gjendja ekonomike, materialet e ndërtimit, faktorë klimatikë dhe përbërja e familjes. Në të kaluarën aplikohej tipi i banesës me përmasa 12 x 5 m. me dy kate, lartësia e gjallë e katit deri 2.5 m, dritare 1 x 0.6 m., me shkallë brenda, me tre të ndara në katin përdhes: Koridori + kafazi i shkallëve dhe dy të ndara njera shërbente si dhomë zjarri. Aty vendoseshin vatra, maxhja, mazgalli i larjes së enëve dhe tjetra si dhomë fjetje të një kurore. Në katin e dytë në njerën dhomë flinin fëmijët më të rritur, ndërsa në tjetrën i zoti i shtëpisë me zonjën dhe fëmijët motak. Ndërkohë për çiftin e ri ndërtohej një dhomëz (Gjerdeku) me hyrje më vete, ngjitur me shtëpinë egzistuse. Në kompleksin e banimit përveç banesës futej edhe oborri i cili rrethohej me mur guri ose me gardh, për hyrje vendosej dera dy kanatëshe me madhësi sa të hynte kali me ngarkesë. Në oborr vendoseshin: “Kuçevo legallo” (Kolibja e qenit), "Petarnik" (strehëza e pulave), WC.-ja, në disa raste pusi i ujit, koçeku i misrit, korita për ushqimin e bagëtive me kripë e taxhi, çeraniku për mbajtjen e zaireve dhe haurët e bagëtive; në tavanët e të cilëve mbaheshin zairet për ushqimin e tyre. Lama dhe plemat e barit vendoseshin jashtë oborrit në distancë për siguri nga zjarri. Mbas viteve të `90 filloi ndërtimi i banesave me material të fortë, beton arme, tulla e mbulesë me tjegulla e llamarinë, suvatimi me llaç gëlqereje, dyshemetë me pllaka, dërrasa ose parket. Tavanet me suva ose drërasa. Me ndërtimin e ujësjellësit dhe kanalizimin e ujrave të zeza WC-et janë futur brenda. Është aplikuar në masë teknika e bardhë. Shtëpitë janë të mobiluara si në qytet. Bagëtitë janë larguar nga banesat, këto risi, jeta në komunitet, traditat e trashëguara brez pas brezi etj. pak e dallojnë Borjen nga qyteti.

Referencat:

18. Origjinalet e të cilit ruhen në familjen e Adem Ali Rexhepit, ish kryeplak i fshatit 19. Origjinalet ruhen në familjen e Adem Ali Rexhepit ish kryeplak i fshatit 20. Këto toponime jane nxjerr nga regjistrat kadastror të periudhës 1950 -1972, AQ. Kukës. Fondi i Kadastrës, dosja Nr. 126/2, viti 1950-1972, gjurmimi në terren; rregjistrimi në video nga Adriatik H. Miftarallari, dhe përdorimi nga banorët e Borjes në komunikimin e përditëshëm. 21. “Klima e Shqiprisë”, botim i Institutit Hidro – metreologjik, Tiranë 1978. (të dhënat e stacioni metreologjik Shishatvec) 22. Sejdi Dokle, ditar dorëshkrim, faqe 1 23. Jastrebov cituar më parë 24. Nazif Dokle, „Bogomilizmi dhe etnogjeneza e torbeshëve të Gorës së Kukësit“, Geer, Tiranë 2009, faqe 5 25. Nazif Dokle, Borja një fshat proverbial, ‘’Kosovski Avaz’’ Prizren 2000

Tradita popullore nëpërmjet “Nibet” Muzikës:

Tradita popullore nëpërmjet “Nibet” Muzikës:

Para se të flasim për “nibetin”, le të shikojmë cilët janë instrumentet tradicional muzikor, që e mundësojnë ekzekutimin e këtyre melodive të zgjedhura, nga këngët tona popullore, të gëshetuara si diamante në një gjerdan, nga buron dhe gurgullon si ujvarat e bjeshkëve të Sharrit, kjo magji autentike e Gorës, që emërtohet dhe njihet si “Nibet”. “Nibeti” ynë është i ngjashëm me instrumentalen “Kaba” të Shqipërisë jugore, Greqisë veriore që përcillet me klarinetë dhe “Potporinë orkestrale” të Shqipërisë së mesme” Në nibetin tonë nëpërmjet 14 melodive të këngëve burimore të ekzekutuara me tupan e curle, vajtohet, këndohet, gëzohet për fatin e jetës tonë. Unë nuk jam ekspert i muzikës, muzikologjisë apo i etnografisë, si autor i monografisë “Borje dhe borjanët” vendosa që t`i shkruaj këto rradhë për orkestrën popullore tradicionale të Gorës, dhe orkestralen instrumentale që luhet me tupan dhe currle, e tek ne njihet si “nibet” Në krahinën etnografike të Gorës, përveç daulles, fyellit, kavallit, dajres, muzika (saz) që luhet me gojë dhe radhë ndonjë harmonikë dhe tambura, nuk janë të njohur instrumenta të tjerë muzikor popullor, tek ne po thuaj të gjitha gëzimet e ciklusit të jetës përcillen me daulle (so tupani i svirle). Për këtë dhe për faktin që sot jemi mbledhur për “Nibetfest 2016” në diskutimin tim kam ndarë më shumë vend për këto dy instrumente tradicionale – Daullja dhe curla. - Daullja (tupan, lodra): Akademik Vaso Tole, në librin e tij “Enciklopedia e muzikës popullore Shqipëtare“ për daullen shkruan:

“Daullja është instrument muzikor popullor, që i përket grupit të instrumentave membranofon” . Ky instrument tradicional në Gorë dhe Kosovë njihet me emrin tupan, në Shqipëri lodër ose daulle, në Srbi goç, në Bullgari bubanj. Daullja është ndërtuar nga tre materiale natyrore: 1.Rrethi i madh unazor nga druri ahut. arrës ose gështenjës. 2.Membrana prej lëkure. 3. Litari prej kërpi. Për t`i rënë daulles (për të luajtur në daulle) përdorën dy lloje shkopinjësh: - Thupra (prterc) e bërë prej shelgu dhe shkopi (çukallo) e bërë prej druri arre.
     

Daullja, (lodra tupan) Rrethi i madh unazor (llup) është i mbyllur me lëkurë. Nga njera anë me lëkurë dhije (toni lartë), nga ana tjetër me lëkurë deleje, viçi ose e gomerëve (toni dubël i thellë). Në lëkurën e trashë luhet me shkopin e trash (Çukallo), në lëkurën e hollë me thuprën e drunjët (prtec). Lëkura dhe rrethi unazor janë të lidhur dhe të shtërnguar me litar kërpi në masën që i duhet mjeshtrit, pasi kjo lidhje shërben edhe si rregjistër timbri. Shkolla ballkanase e rrënjes së daulleve parashikon luajtjen (jo përcjelljen) e melodive. Prej së cilës me thupër mësohet gjithëçka që mjeshtri donë me tregu, ndërsa me shkopin e trash (Çukallo) theksohen vendet e veçanta të melodisë. Daullja me curlen, por shpesh edhe si solo instrumente, që kur mbahet mend kanë qenë instrumente të pazavendsueshëm në gëzimet e fshatarëve (Dasmat, synetit dhe festat e tjera si: Fitër Bajrami, Kurban Bajrami, Shëngjergji, Viti Ri, dhe festat e tjera popullore, fetare dhe shtetërore). Edhe pse fjala daulle nuk donë me thënë më shumë se një instrument, kur përmendet për rastin e dasmave kuptohet si grup muzikor, daulle dhe curle, (siqë thuhet: Për dasmën e djalit kemi kaparu dy palë daulle. Dy curle e dy daulle), Tamam, tamam daullet janë orkestër (bandë, tajfë, grup muzikor) që përcjell dasmat, kënat, synetit, në fshatrat e Gorës, kjo orkestër përbëhet nga katër instrumente, dy daulle dhe dy curle, radhë herë me katër daulle dhe katër curle “çift daulle” (E kemi bërë dasmën me cift daulle). Daullja është njeri nga instrumentët membranofon popullor nga me të vjetërit, që nuk ka ndryshuar prej qindra shekujsh, as si pamje, as nga përbërësit material prej të cilëve është ndërtuar. Thuhet se prejardhja e sajë është nga Azija, që daton thellë në erën e vjetër. Kurse tek ne ka ardhë nga Thrakija, nga mendohet se janë shkulur me dhunë protogjyshrit tanë gjatë shekujve 11-12 të erës tonë. Në shekuj daullja ka luajtur rol të rëndësishëm për të lajmëruar kohën, për të ngritur popullsin në kushtrim në rast lufte ose fatkeqësish natyrore. Më parë në anët tona popullsia nuk ka pas masivisht matës të kohës (Sahat). Edhe në ditët e sotme është evidente publikimi i vakteve të ramazanit me daulle. Në këtë muaj daullegjijët janë plotësishtë të angazhuar për të lajmëruar kur është koha e sakt për: syfyr, vaktet e faljes së mamazeve, iftarin dhe ngjarjet e tjera të muajit të shejët të Ramazanit. Çdo të premte, në ditët e mira (delenina) lodragjijët e fshatit dalin në lëmejët e fshatrave u biejnë daulleve duke i ftuar vajzat në valle, ky grup daullegjijësh nuk kanë qenë magjyp, nuk kanë pas curle, u binin solo vetëm lodrave. Para luftës së dytë botrore me daullen e fshatit, me një ritëm specifik ngrihej fshati në kushtrim kundër hajnave, përmbytjeve, orteqeve, zjarreve dhe fatëkeqësive të tjera natyrore. Çdo fshat ka pas një deri dy daullegjinjë, ata mereshin, normalisht edhe paguheshin si varrmihës, druvar, polak, tellallgjijë, bishta bërës, mbulues të plemave me kashtë e minizanate të tjera. Në Borje familja Çinari prej 4 brezash meret me këto zeje. Curla, (curla, cula alb.), (zurla, zurna srb) Gojković, Andrijana në librin “Narodni muzički instrumenti” thotë: “Curla është instrument muzikor popullor i drunjët aerofon, që i përngjet fyellit dhe oboes” . Gjëndet në traditën folklorike të Maqedonisë,Srbisë,Turqisë,Shipërisë dhe të shumë vendeve të tjera, me emra të ndryshëm: (ghaiti, rhaiti, shavm, mizmar….) Po ashtu përdoret në muzikën popullore të vendeve të regjionit tonë, në veçanti në Armeni, Bullgari, Azerbejxhan, Irak, Kurdistan, Kosovë, Greqi, Bosnje dhe vende të tjera të lindjes. Edhe pse shumë shpesh është në grupet rome – cigane dhe bandat tradicionale turke ajo është me prejardhje nga lindja.

Curla, (svirlla nash. cula alb.) Curla më shpesh bëhet prej drurëve të arrës ose të kumbullës. Emri zurla (svirlla) ka ardhur nga fjala turke “zurna, surla”, i cili aty ka ardhur nga fjala Perse suna(j). Curla përbehet nga dy pjesë: Tubi konik dhe pipza me diskun në anën e sipërme. Curla ka 7 vrima dhe një vrimë në të majtë të anës së poshtëme, po ashtu dhe vrimat e frymës afër pjesës së poshtëme. Orkestra muzikore tradicionale popullore (tajfa, grupi, banda): Këta muzikant popullor, krijojnë “tajfa” (grupe, banda) me 2 deri 8 instrumentistë (ustallar), gjysma me daulle dhe gjysma me curle, normalisht vinin nga radhët e ciganëve), që punonin në fshatrat e Gorës si kovaç dhe nga vendasit njiheshin dhe emërtoheshin si “Cigan” , “tupangjije” ose “svirllagjije”.

Tajfa e Xhemo magjypit nga Glloboçica (foto)

Edhe në ditët e sotme përmendet tajfa legjendare e Xhemos nga Glloboqica, Xhemo në curle, Xhemalia (i parë) në daulle, mjeshtri Xhemo, ka jetuar në fund të shekullit të 19-të dhe gjysmën e parë të shëkullit të 20-të, ai e ka pasuruar “Nibetin” me 4 melodi epiko-tragjike: 1.Beteja për ishullin e Kretës (1897), 2. Lufta ruso-turke për Plevlen (1977-1878, melodija e kangës së Osman Pashës), 3. Beteja për Canakkalan (1915), 4. Vajtimi në varrin e gruas. (Kur i ka vdek gruaja usta Xhema ka improvizuar një melodi, 7 ditë pas vdekjes ka shkuar tek varri i gruas për ta vajtuar me curle). Në të tre këto beteja kanë rënë shumë dëshmor (shehid) nga fshatrat e Gorës, vetëm në betejen për mbrojtjen e Çanakkalas kanë rënë shehid më shumë se 230 vetë nga Gora, Për t`i përjetësuar këto trima populli u ka ngritur këngë, kurse meloditë e këtyre këngëve kanë hyrë në orkestralen instrumentale që tek ne njihet me emrin “Nibet”. Prej Xhemës stafetën e ka marrë mjeshtri Mergjan me bijët s Mahmud dhe Fasli nga Brekinje, pas Mergjanit në gjysmën e dytë të shekullit të 20 –të është afirmuar grupi i Musa Tocillës nga fshati Novosej, Musai në curle Xhemalia (i dytë) në daulle, ose Mahmudi dhe Isa në curle Xhemalia dhe Kujtimi në daulle. Pas Xhemës së Glloboqicës, kjo ka qenë tajfa më e fortë që ka përfaqësuar rrethin e Kukësit në festivalet folklorike kombëtare dhe ndërkomtare në Moskë, Dizhon, Stamboll, Shkup, Peking, Kojro dhe vende të tjera. Daullegjiu virtuoz Xhemali Musa Tocilla, është vlerësuar me titullin “Artist i merituar”.

     Xhemali Toçilla (artist i merituar)   (2 foto)         Përcjellja e lodrave pas mbarimit të dasmës

Në fund të shekullit të 20-të dhe fillim të shekullit 21, djelmosha nga Gora, që mbaronin shkollat e mesme të muzikës dhe kishin dëshirë të luanin në daulle dhe curle, aritën që të krijojnë disa grupe profesionale të muzikës tradicionale që luhet me daulle dhe curle, të tillë mund të përmendim: Tajfën e Borjes me dy daulle dhe dy curle, Grupin “Braqa Memishovci” nga Oreshka, të kompletuar me dixhej dhe këngëtar, Tajfën e Crnalevës dhe tajfën e Orgjostës, që plotësojnë nevojat e tregut të Krahinës etnografike të Gorës e më gjerë.

Që ëshët “Nibeti” ?! Pasi diskutimi im ka temën e nibetit, këtu do të cekim vetëm ato momente ku luan rol të rëndësishëm orkestra popullore me daulle e curle. S`pari do të përpiqem që të sqaroj që është “Nibeti” Nibet është orkestrale instrumentale që luhet me tupan dhe curle, përbehet nga 10-14 melodi të zgjedhura prej këngëve burrimore popullore të Gorës, që ekzekutohen pa prerë nga lodragjijët, sipas një rendi rigoroz, në momentet më solemne të dasmës, kënas dhe synetisë. Sipas stujuesit Nazif Dokle: Autor i fjalorit “Gorance nashinski Shqip”: “Nibet-ot,-ov,on. Zh. v.: Nibeti –ti,-vi,-ni. Janë 10-14 melodi të zgjedhura nga këngët popullore gorane, që luhen pa prerë nga curlegjijët, sipas një rendi rigoroz, në momentet më solemne të dasmës, kënas ose synetisë” . Studjuesi Nazif Dokle në librin “Torbeshet e Kukesit (Martesa)“, kur është fjala për nibetin shkruan: „Nibeti i vjetër i Gorës përmban 10 melodi të gërshetuara natyrshëm me njera tjetrën që ekzekutohen (luhen) pa prerë me tupan e curle. Në nibetin tradicional janë luajtur (ekzekutuar) melodi të këtyre këngëve burimore: 1. Introdukt (taksim, hyrje) 2. Hapja e dasmës, 3. E Xhaferr beut, 4. E Xhemiles, 5. E kurbetqarit, 6. E Qerim Qehajës, 7. E Omer Agës, 8. E dhëndrit, 9. E pelivanëve, 10. E futjes së dhëndrit në gjerdek (dhomën e nuses)“ .......... Duhet të dihet nga të gjithë dhe të pranohet se repertori i Nibetit nuk është temë tabu që është vendosur një herë dhe përgjithëmonë, në botën e sotme globale evolojnë veshja, adetet, instrumentet muzikor, mentaliteti për jetën, kanë kaluar në botën tjetër ustallarët e vjetër etj, etj. Për fat të keq edhe nibeti ky visar popullor nuk ka shpëtuar nga ky fenomen. Tek ne në Gorë pjesë e Shqipërisë, tradita etno-popullore është ruajtur më mirë, kjo si pasojë e izolimit të gjatë e të hekurt (1948-1999) edhe nibeti ka mbetur thuajse siqë e ka lanë usta Xhema para 80 vitesh, me 14 melodi, çdo melodi zgjat 5-8 minuta, kurse nibeti i plotë që luhet para grupeve të mëdhaja shikuesish dhe dëgjuesishë shkon 1 orë e gjysëm deri 2 orë. Ustallarët e sotëm kur duan mundet që t`i luajnë të 14 melodit nga hyrja (introdukti) deri tek elegjia mbi varrin e gruas së mjeshtrit Xhemo, por ne dhe ustallarët duhet të kujdesemi që mos të rrëshqasim në tallava. Le të jetë ky panel dhe nibetfesti apel për mbrojtjen e traditës muzikore të nibetit, ta trashgojmë këtë visar ashtu siqë na lanë të parët tanë. Disa adete të dasmës në Gorë: Shikuesi (Gledanik) dhe e shikuara (gledanica) Djemët dhe vajzat kur arrijnë moshën 15-16 vjeç, fillojnë që të luajnë me “lojra dashurie”. (dase gledaje të shikohen). Djali që hedh i pari syrin ledhatues një vajze, emërtohet “Gledanik” kurse vajza “Gledanica”. Vajzat ja çojnë sinjalin te shikuarit, duke i dërguar një tufë me lule “Povratika” (lulja e përtritjes) të lidhur me kinda të brezit; gjë që simbolizon përtritjen dhe besën. Kur ndodh që djali të jetë iniciatori lidhjes, duke ja vënë i pari syrin ledhatuaes një vajze, ai në ditën e shëngjergjit i venë në derën e shtëpisë së vajzëz një degë të madhe shelgu, kjo në opinion kuptohet, që kjo vajzë është e zënë. Edhe shelgu është symbol i vegjetacionit, brishtësisë dhe përtritjes. Pas kësaj fillojnë takimet në shetitjen e mbëramjes, kur pas punëve të ditës vajzat ndërojnë teshat e punës, dalin në sofatet e portave dhe improvizojnë këngët: “Haj more kurto budalla / Shto dati kazhe Zejnepa” kryqëzojnë shikimet (se gledaje) me partnerin e ardhëshëm.

Djem dhe vajza në moshën e adoloshencës (Gledanci i Gledanice)2 Foto

Është intëresante që të potencohen emertimet që marin dy të rinj në hapat e parë të dashurisë: Gledanik (Shikues) dhe Gledanica (e shikuar); që domethënë: Ta shikosh dhe të të shikoj, para se të dashurohesh dhe të vendosish për tu lidhur. Në mënyrë të pa kundërshtueshme kjo vërteon se tek ne në Gorë nuk ka dashuri, fejesë dhe lidhje në martesë pa u njohur e dashuruar me partnerin. Siqë ndodh rëndom gjetk, ku i çojnë vajzat si “derri në thes” tek një njeri që nuk e ka parë asnjëherë në jetë. Dasma (Svadba): Ceremoniali i martesës në shtëpin e djalit, tek ne në Gorë emërtohet “Svadba”, ndërsa në gjinin vajzës “këna”, këto dy ceremoni zhvillohen paralel ditën e ejte ose të djele. Dasma në Gorë është një nga traditat më të bukura, aty paraqiten dhe demonstrohen adetet tona më të mira, kultura e jonë materiale dhe shpirtërore. Dasma është shenjë e dashurisë për jetën dhe e përtëritjes natyrale, është institucioni i miqësisë së përbashkët dhe i mirëkuptimit në komunitetin e fshatit; është gota më e ëmbël e mbushur me optimizëm dhe barazpeshë. Por edhe një spektakël i madh fantastik folklorik, ku shpaloset tradita e jonë folklorike. Si hapet Dasma:

Në funksion të ditës së caktuar për marjen e nuses, dasma hapet të hënën ose të ejten, në mëngjez sapo ka dalë “ylli i mëngjezit”, në këtë ceremonial duhet të jet prezent familja e ngushtë e dhëndrit, dhëndri dhe mbarëstori. Nëna e dhëndrit hedh në një koritë miell gruri, pakëz sheqer dhe ujë, thërret dhëndrin që ta përziej me grykën e revoles ose të pushkës, ai pasi e ka përzier paksa del në dritare ose në ballkonin e shtëpisë dhe me tre të shtëna në ajër lajmëron hapjen e dasmës.
    
                                  Zënja e kulaçit                         Shamija e nuses  2 foto

Ndërkohë, nëna meret me përfundimin e gatimit të kulaçit, dhëndri i shoqëruar nga mbarëstori dhe dy tre kushrinjë ngrejnë në portën e shtëpisë ose në njerin nga ballkonet “bajrakun e dasmës” gjë që tregon se në këtë shtëpi ka dasëm. Gratë dhe vajzat prezente në këtë ceremoni këndojnë pa prerë, pas gatimit të kulaçit fillon rregullimi i shamisë së nuses.

    ritja e bajrakut në ballkonin e shtëpisë         Nisja e krushqëve me bajrak (2 foto)

Çfarë është bajraku i dasmës ?! Bajraku i dasmës përgaditet nga familja e një të riu fatëkeq, që ka humbur jetën pasi i është ndarë dita e dasmës (e marrjes së nuses) ose që ka vdekur pasi është hapur dasma e tijë . Bajraku përbehet prej një shkopi të gjatë reth 3m. në fund të tij vendoset kryq një mbajtëse druri dhe rripi për ta mbajtur atë kraha-qafë. Në anën e sipërme të bajrakut është fiksuar një gjysëm hënë më yll, si fletë e bajrakut vendoset shamija që e fejuara i ka dërguar të riut si shenjë e lidhjes në ditën e fejesës, rreth saj vendosen reliket që ka lënë i riu, kapelja, mindili, kutia e duhanit, qysteku dhe dekoracione të tjera që mbajnë të rijët. Bajraku mbahet nga familja e të ndjerit, meret nga dasma në dasëm për ta shoqëruar atë nga hapja deri në mbyllje. Bajraku darovitet ma çorape të bardha. Me bajrak hapet dasma, Bajraku u prinë krushqëve, me bajrak shkohet në garën e kuajve dhe sehir, me bajrak bëhet pritja e të grishurëve. Bërja e bajrakut nga familja e një të riu që nuk ka arritur të gëzoj dasmën e tijë, dhe përdorimi nga bashkëmoshatrët e tijë në dasmat tyre:

                       Bajraku i dasmës (1 foto)

Është një nga adetet më të çuditëshme, më madhëngjyes, sa madhëngjyes po aq optimist. Është svida e përbashkët kundër vdekjes që i ka prerë jetën dhe gëzimin në mes një të riu. Tradita e përgaditjes së bajraktut të dasmës dhe përdorimi i tije në dasma është traditë unikale që gjëndet vetëm në krahinën etnografike të Gorës. Disa mga momentet kulminane të dasmës që u kushtohet nibeti: Pritja e lodrave: Të premten 2 orë para se të perëndoj dielli, kohë që është caktuar më parë për ardhjen e lodrave, i zot shtëpisë dërgon dy tre fëmijë në lindje të fshatit, që të vrojtojnë nëse janë afruar lodragjitë, Ata në një largësi 500 m. nga fshati, zakonisht në “Krs” ose “Lisiqina dupka” ulen për të pushuar dhe 15 minuta para kohës së caktuar u biejnë tre herë fuqishëm daulleve. Këtë sinjal e dëgjojnë fëmijët e caktuar nga zoti dasmës dhe ja përcjellin atij. Me të marrë vesh se lodrat i janë afruar fshatit, të gjithë pjestarët e familjes, përfshi, fëmijët, dhëndrin me mbarstorin të prirë nga më plaku i vëllazëris nisen drejt vendit të quajtur “Gorno brce” ku tradicionalisht priten lodrat e dasmës, vend që e dijnë edhe ustallarët e zonës. Rrugës pjestarëve të familjes që janë nisur për të pritur lodrat u bashkohen po thuaj gjithë meshkujt e fshatit që e kanë dëgjuar sinjalin e ardhjes së lodrave.

Pritja e lodrave (2 foto)

Sapo mbrijnë lodragjit përshendeten me të zotin e dasmës –Mirëse erdhët – Mirëse ju gjetëm, familjarët vendosen në gjysëm rrethi duke e lënë zotin e shtëpisë në mes, kurse lodrat përballë tyre fillojnë për të ekzekutuar “Nibetin” vetëm me curle, pasi dëgjon disa melodi të orkestrales (Nibetit) zoti shtëpisë nxjerr kuletën dhe i darovit ustallarët me kartëmonedha 1000 lekshe, i mbështjell kaush dhe ja vendos bash-ustait në vrrimën e fundit të curles, pas tijë darovit ustain tjetër, dhe në fund lodragjit me nga 500 lekë, që ua vënë nënë shamin e kokës ose në rrypat e lodrës. Pas zotit të shtëpisë lodragjijët i darovitin edhe pjestarët e tjerë të familjes: Dajallarët, axhallarët, dhëndri dhe ndonjë merakli i nibetit. “Kur fillon melodia e fundit futen edhe lodrat” Nibeti i pritjes së lodrave zgjatë rreth 30 minuta ….Pas kësaj të gjithë sa janë, rrjeshtohen në kollonë për një, të prirë nga hoxha i fshatit dhe zoti shtëpisë, pas kollonës vendosen në formë e rrethi të rijët, në fund vijnë lodrat me moderatorin e tyre, dhëndrin dhe mbarstorin, kështu nisen drejtë shtëpisë së dhëndrit, rrugës duke ecur rinia këndon këngën e “Omer Agës”, në sheshet kryesore ndalen për të luajtur vallet e burrave. Në cilat raste luhet “nibeti”: ? Nibeti është traditë e dasmave, synetisë, kënas dhe festave tradicionale. -Nibeti i parë luhet kur priten lodrat e dasmës; -Kur mbrijnë lodrat në shtëpinë e dhëndrit luhen disa melodi të nibetit; -Fragmente nga nibeti luhet kur grishen dajallarët dhe axhallarët në dasëm; -Nibeti i plotë luhet kur e kërkojnë nëpër dhoma ku janë akomoduar tajfat e të grishurve, aty ngrihet adrenalina, lodrat shkundin gjithë marimangat e tavaneve të shtëpisë, kurse ustallarëve u mbulohen kokat nga kartëmonedha dhe u mbushen xhepat me pare.

Ustallarët luajnë Nibet                Tajfa “Braqa Memishovci”              Krushq me bajrak (3 foto)

-Me melodi nga nibeti përcillen dhe priten petkaxhit, aty kalojnë të gjithë në “strg” nga i pari deri tek i fundit (duhet te mendohesh mirë para se të nisesh për të shkuar petkagji).

Mbëledhja e dasmoreve (2 foto)

-Të djelën para se të dalë drita, dhëndri me mbarëstorin dhe tajfën e lodrave shkojnë në shtëpinë e vajzës që atë ditë do të bëhet nuse, që ta zgjojnë me nibet dhe të kërcej me shoqet vallen e fundit të vajzërisë. -Nibet u kushtohet kalëruesit dhe kalit që zejnë vendin e parë në garën e vrapimit të kuajve dhe bash Pelivanit .

Luajtja e nibetit - Për kalin fitues në garën e vrapimit - Për bash pelivanin (2 foto)

-Ditën hënë një ditë pas dasmës, ustallarët pasi ndahen nga i zoti dasmës, kërkohen nga meraklijët që të luajnë nibet nëpër kafeterit e fshatit. Roli i lodrave në dasmat e krahinës etnografike të Gorës: Orkestra popullore me curle dhe lodra, luan rol shumë të rëndësishëm në dasmat e Gorës. Gjithë rituali i dasmës nga pritja që bëhet ditën e premte mbas dite, deri të hënën pasardhëse kur mbyllet dasma përcillet me lodra, Ustallarët duhet të luajnë pandërprerë, pa u lodhur, pothuaj 18 orë në ditë. Puna e tyre respektohet dhe mirëpaguhet, përveç pazarit që kamë me të zotin e dasmës, ata marin nga meraklijët edhe shumë bakshishe. Po përmendim disa rituale që përcillen me lodra: Therja e bagëtive për mishin e dasmës: Ditën e shtunë, një ditë para dasmës, heret në mëngjez, para se të nisen druvarët për drurët e dasmës. 3-4 të rinjë që janë caktuar si ndihmësa në guzhinën e dasmës, shkojnë në ahur marin kaun dhe bagëtit e tjera të caktuara për tu therë për mishin e dasmës, bagëtit e trasha i mbulojnë me sxhade, i rregullojnë me lule, në kokë u vejnë korora lulesh, në qafë u varinë shami me kinda varaku, të përcjell nga dhëndri, mbarëstori dhe lodrat i çojnë në çezmën e mahallës, që tu japin ujë para se t`i therrin (Bagëtit që janë caktuar për mishin e dasmës, theren me një ritual specifik; pasi ato konsiderohen si kurban të përtritjes së familjes).

Therja e mishit të dasmës, shoqëruar me lodra (2 foto)

Pasi pijnë ujë të përcjell me lodra i dërgojnë tek vemdi ku i presin kasapët për t`i therrur; pas therjes mishi u dorëzohet ashqijëve, të cilët menjëherë ngrejnë sagjakët, vendosin kazanët për të gatuar për druvarët dhe dasmorët e dasmoret.

Disa rituale të tjera të dasmës që përcillen me lodra: Druvarët priten me lodra, të afërmit thiren në dasëm duke u shkuar derë më derë me lodra, petkagjit përcillen dhe priten me lodra, të grishurit priten me lodra, dasmoret gratë dhe vajzat mblidhen me lodra, nusja zgjohet me lodra, Krushqit mblidhen, përcillen dhe priten me lodra, gara e kujve dhe sehiri percillen me lodra. dhëndri futet në gjerdek me lodra, dasma mbyllet me lodra.

Përcjellja dhe pritja e petkagjive me lodra (2 foto)

 Vajtja e dhëndrit në “Sehir”                 Dhëndri me mbarëstorin dhe shokë shikon “Sehirin” (2 Foto)
          

Grupi folklorik i fshati Borje në folkfestin e rrethit Me grupin “Braqa Memishovci” (foto)

                      Kukës 1978                                Gernçare 21 qershor 2016 
                                                                        
                                         

Pritja e të grishurve (zuanci) në dasëm (1 foto)

Literatura:

-Gojković, Andrijana: Narodni muzički instrumenti, Beograd: IRO "Vuk Karadžić", 1989. ISBN 86-307-0298-2 str. 210 -Nazif Dokle.”Reçnik Goranski (Nashinski) – Albanski Peçatnica Naukini Akademiji “ Prof. Marin Drinov” Sofia, 2007. Stranica 717. - Nazif Dokle.”Torbeshët e Kukësit (Martesa). Tiranë “Gerr” 2013, faqe 37- 38. -Akadimik Vaso Tole, “Enciklopedia e muzikës popullore Shqipëtare germa D (Daullja) dhe C ( Curla)” -Elmaz Dokle, “Borje dhe Borjanet” (monografi) “siprint” Prizren 2010