Ura e Matit
Ura e Matit: Një Kryevepër Inxhinierike në Shqipëri
Ura e Matit, e njohur gjithashtu si Ura me Harqe e Milotit apo Ura e Zogut, përfaqëson një nga veprat më të shquara inxhinierike në Shqipëri. Ndërtimi i saj nisi në janar të vitit 1926, nga kompania italiane Mazorana & Co, me një eksperiencë të pasur në fushën e ndërtimit. Kjo urë është një dëshmi e bashkëpunimit ndërkombëtar dhe e përkushtimit profesional që u shfaq në realizimin e saj.[1]
Projekti dhe Zbatimi i Ures
Projekti i urës u realizua nga një prej personaliteteve më të njohura të shkencës së konstruksioneve, Profesori gjerman Emil Mersh (Emil Morsch) i Universitetit të Stuttgartit. Ai përfundoi projektin në maj të vitit 1926, duke sjellë në Shqipëri eksperiencën dhe njohuritë e tij të avancuara në fushën e betonarmëve. Sipas Arkivit Qendror Teknik të Ndërtimit, ndërtimi i urës përfaqësonte një sfidë teknike të jashtëzakonshme për kohën, por gjithashtu edhe një mundësi për të treguar përkushtimin dhe aftësitë e inxhinierëve shqiptarë.
Në fund të vitit 1925, inxhinieri i ri shqiptar Gjovalin Gjadri u kthye në atdhe pasi përfundoi studimet për inxhinieri civile në Universitetin Teknik të Vjenës. Në janar të vitit 1926, ai u ngarkua me detyrën e drejtorit të punimeve për zbatimin dhe supervizionin teknik të urës. Për Gjadri, kjo ishte një mundësi unike për të treguar aftësitë e tij profesionale dhe për të kontribuar në një projekt me rëndësi kombëtare dhe ndërkombëtare.[2]
Teknikat dhe Inovacionet
Zbatimi i projektit të urës nga Gjovalin Gjadri u realizua në mënyrë mjeshtërore dhe origjinale. Në një ligjëratë të mbajtur në Universitetin e Prishtinës, profesor Niko Pojani e cilësoi ndërtimin e urës si një nga veprat më elegante dhe më të arrira inxhinierike të realizuara ndonjëherë në Shqipëri. Ura e Matit ishte specifike për aplikimin e paranderjes në elementet mbajtëse betonarme, një koncept novator për kohën. Kjo teknikë synonte uljen e nderjeve tërheqëse dhe shmangien e plasaritjeve në betonin e varseve vertikale dhe tiranteve horizontale të harqeve. Zbatimi i kësaj teknike kërkonte një saktësi dhe mjeshtëri të lartë, që Gjadri e arriti me sukses.
Për të realizuar këtë, u përdor një shtresë zhavorri prej 400 kg/m² mbi pjesën kaluese të urës për të krijuar sforcime shtypëse në elementet e betonit, çka mundësonte paranderjen e suksesshme. Ky proces kërkonte një koordinim të kujdesshëm dhe një kuptim të thellë të dinamikës së materialeve.
Përfundimi dhe Trashëgimia
Ura e Matit, e ndërtuar me 6 harqe (aktualisht ka 5), u inaugurua në maj të vitit 1927. Gjatësia e harkut të urës është 54 metra, dhe lartësia maksimale e harkut arrin në 10.95 metra. Punimet për ndërtimin e saj zgjatën vetëm një vit, një periudhë tepër e shkurtër duke marrë parasysh sfidat teknike dhe mundësitë e kufizuara të asaj kohe.
Deri në prill të vitit 1939, ura mbante zyrtarisht emrin e Mbretit Zog. Sot, Ura e Matit konsiderohet si një nga urat më të bukura në Ballkan, një simbol i arritjeve inxhinierike dhe një dëshmi e përkushtimit profesional të inxhinierëve shqiptarë dhe të huaj që morën pjesë në ndërtimin e saj. [3]