Wikipedia:Artikuj për shqyrtim/Zvarranikët
Zvarranikët rruazorët e mbuluar me pllakēza
Zvarraniket jane rruazore qe plotesisht i janë pershtatur mjedisit tokësor. Ne zvarranike bejne pjese:
1.Hardhucat 2.Gjarprinjët 3.Breshkat 4.Krokodilët
Si te gjithe rruazoret e tjere tokesore, zvarraniket kanë kembe dhe marrin fryme me mushkeri. Mirepo, ndryshe nga lekura e ujetokesoreve, lekura e zvarranikeve eshte e thate dhe mjaft e vrazhde. Lekura e tyre eshte e mbuluar nga nje shtrese brirore e organizuar ne pllaka ose luspa dhe i mbron ato nga humbja e ujit. Per kete arsye zvarraniket shume me mire i jane pershtatur jeteses ne toke, sesa ujetokesoret dhe mund te jetojne edhe ne vende shume te thata dhe shume te nxehta. Zvarraniket per shumim nuk kane nevoje per uje. Vezet e tyre i vendosin ne toke ose lindin te vegjel. Vezet kane nje mbeshtjelles ne forme te gzhojes, e cila i mbron nga tharja. Nga vezet dalin individët e rinj qe u ngjajne prinderve te tyre.
Hardhucat
Hardhucat jane shtaza tokësore. Ato ushqehen me kandrra (insekte), me krimba, me merimanga dhe me shtaze te tjera te vogla. Rendom gjahun e gjuajne diten. Gjahun e pergjojne duke ndjekur gjithe leviziet e tij, pastaj menjehere e sulmojne dhe e kapin me gojen e hapur shume. Hardhucat mjaft mire e kane zhvilluar shqisën e te parit dhe te degjimit.Hardhuca ka trup te shkathet me nje bisht i cili vazhdon gjate trupit te shkathet, i cili vazhdon prapa perkulshem. Trupi i hardhuces eshte i mbuluar me luspa, te cilat kane ngjyre me njolla te murrme ose te gjelbra ne anen shpinore, varesisht nga lloji, ndersa ne bark ato jane te bardha ne te gjelber. Luspat e kokes paraqiten ne forme pllakash te medha.Gjate veres hardhuca zhvishet disa here. Gjate ketij veprimi shtresa me luspa bie copa-copa dhe zevendesohet me një shtrese te re qe zhvillohet nen te.
Gjarpërinjët
Gjarperinjte kanë trup te gjate cilindrik pa kembe. Levizin duke perkulur trupin dhe duke levizur perpara: zhvendojen e bëjne muskujt e fuqishëm .Ndryshe nga hardhucat, shtresen brirore te lekures nje form të kemishezes. Koka ka dy vrima siper gojes. Sytë nuk kane kapak, jane mbuluar në formë te tejdukshme, prandaj shikimi i tyre eshte i vecanëte.Garperinjte nuk kare veshe te jashtem, por ne koke kane disa organe degiimi te ngjashem me veshin. Megiithese thuhet se jane te shurdher, zoologet mendojne se ata i perdorin "veshet" per te kapur lekund lëvizjet e terrenit, duke marre keshtu informacione per shtazet qe levizin prane tyre.E gjejne gjahun me ane te nuhatjes dhe shpesh e forcojni ate, duke here nuhatjes mund te ltisin piese nxierre herë pas here gjuhen jashte. Gjarperinjte mund të gëlltisin pjesë shume te medha ushqimi, ne saje aftesise per te hapur gojen. Te gjithe giarperinjte jane mishngrenes. Ushqehen me shtaze te tjera p.sh: me minjë shpende, hardhuca, bretkosa, peshq, kandrra, por edhe me gjarperinj te tjere. Dhembet e gjarperinjve jane te drejtuar nga mbrapa per kapur mire gjahun. Disa giarperinj kane gjendrra helmuese qe derdhen ne dy dhembet e gjate ne nofullen e siperme. Keta jane te levizshem. Me ane te ketyre dhembeve e mbysin giahun dhe mbrohen nga armiqte. Disa giarperinj gjahun e tyre e mbeshtjellin dhe e gulfatin me shtrengime te forta. Keta gjarperinj quhen bolla. Shumica e giarperinjve jetojne ne toke fshihen ne bar, kacubeza, gure, trungie drurore eti. Ka edhe giarperinj ujit (te ujerave tokesore, por edhe ne dete). Gjarperinjte ne shumicen e rasteve e kane ngjyren qe veshtire i dallojmie ne ambientin jetesor. Disa prej tyre kane ngjyra te theksuara ose kane njolla karakteristike. Ne vendin tonee giarperinité johelmues me te njohur jane: giarpri i ujit dhe bolla e shtepise. Giarpri i ujit menjehere pas kokes i ka njollat e bardha apo te verdha. Eshte i deri 150 cm. Pjesen me te jetes ne Nganjehere e giejme edhe larg ujit ne fusha, kopshte e gjetke. Eshte i parrezikshem, sepse nuk a gjendrra helmuese. Bolla nga ana shpinore ka ngjyre te perhimbe, kurse nga ana barkore eshte e bardhie. Jeton ne pyje gietherenese te ndryshme ne anen jugore ku ka gure. Ushqehet me mini, urithe, por edhe me zogi. Gjahun e mbyt me shtrengime. Gjarperinjte helmues te vendit tone jane giarpri i gurit dhe pri me lara. Hundraku (giarpri i gurit) jeton ne viset e thata shke me veggjitacion, ne vendin tone eshte shume i perhapur, por me shume i pranishem eshte ne rajonin e Hasit. Pjesen shpinore e ka me n fis perhimte ne te verdhe ose te geshtenjte me nje vije te zeze zig-zage.Është shumë helmues.
Breshkat
Breshkat jetojne ne toke, ne ujerat tokesore dhe ne dete. Te gjitha breshkat shumohen me veze, te cilat ne toke. Prej vezeve celin breshkat e vogla qe iu perngjajne te rriturve. Breshkat tokesore ushqehen me ushqim bimor (frute, rrush, dredheza etj.), or edhe me shtaze te imeta si krimba, kermij etij. Breshkat lehte i dallojme. Trupin e kane te mbrojtur me nje mbulese forte, e cila ka ngjyre verdhe me njolla te zeza. Kjo mbulese perbehet nga pllaka eshterore. Pjesa e siperme ka formen e samarit, ndersa e poshtmja ka formen e nje mburoje. Breshka leviz ngadale, prandaj kur eshte ne rrezik mbledh koke e kembe dhe keshtu mbulesa ne kete rast eshte mjet mbrojites. Breshkat nuk kane dhembe. Nofullat e tyre jane te veshura me nje mbulese brirore té forte qe sherben per te keputur ushqimin. Ne disa lumenj te vendit tone jeton breshka e ujit, ta zeme, ne lumin Llap, Nerodime, Stinice, ne Drinin e Bardhe etij. Ajo noton mire, kohe pas kohe del dhe q ne breg ku rrezitet. Ne dete dhe oceane jetojne breshka te medha.
Krokodilët
Krokodillet jetojnë ne ujerat tokesore te viseve te ngrohta. Jane notues mire por edhe grabitqare te medhenj. Rendom gjuajne peshq, por i ulmojne edhe shtazet e tjera (shpende, gjitare etj.), e nganjehere edhe jeriun. Trupin e kane te mbuluar me pllakeza te medha brirore. Turirin e kane te zgjatur, gojen e madhe te pajisur me nje numer te madh dhembesh me maje te mprehite. Bishtin e kane te gjate te shtypur anash sherben per no tim. Jane shume te shkathet ne uje, kurse jashte ngathet. Kur gjenden ne uje iu ken vetem syte dhe zgavrat e hundes, me te cilat e vezhgojne jahun dhe marrin fryme.
By:Artonii