Zekeria Cana

Zekeria Cana (Gjakovë, 15 mars 1934 - 10 janar 2009, ka qene historian dhe veprimtar i shquar shqiptar.

Biografia

Shkollën fillore, Gjimnazin e ulët dhe Normalen i kreu në vendlindje. Punoi dy vite si arsimtar në Irzniq dhe Deçan, duke u marrë njëkohësisht me gazetari si korrespodent i “Rilindjes” dhe “Radio Prishtinës”. Më 1954 i filloi studimet (si bursist i “Rilindjes”) në Universitetin e Beogradit, ku u diplomua në Degën e Historisë. Punoi aktivisht në organizatat studentore. Është njëri ndër themeluesit e Shoqatës Shqiptare “Përpjekja” të studentëve të Beogradit dhe sekretar i parë i saj. Më 1959 u largua nga Lidhja Komuniste e Jugoslavisë (LKJ) për shkak të mospajtimit me qëndrimin-politikën jugosllave ndaj popullit shqiptar. Nga koha e diplomimit ushtroi detyrën e profesorit të historisë dhe të ekonomisë politike në shkollat e mesme të Prishtinës dhe Gjakovës. Më 1962 u pushua nga puna dhe kaloi në Arkivin Krahinor Shtetëror të Prishtinës, por e larguan edhe se andejmi dhe qëndroi një vit pa punë. Status i tij u rregullua pas Plenumit IV të LKJ të Brioneve (1966). Me rithemelimin e Institutit Albanologjik (1967) u pranua aty si asistent në Degën e Historisë. Më 1975 kreu studimet pasuniversitare në Beograd dhe mbrojti tezën e magjistraturës me titull: “Lëvizja Kombëtare e Shqiptarëve në Kosovë 1909-1912 dhe qëndrimi i Sërbisë ndaj kësaj lëvizjeje”, kurse më 1984 në Fakultetin Filozofik të Prishtinës mbrojti disertacionin e doktoratës me titull: “Socialdemokracia Serbe dhe çështja shqiptare 1903-1914”.

Gjatë punës në Institutin Albanologjik kreu edhe detyrën e sekretarit të Bashkësisë Krahinore të Institucioneve Shkencore, të sekretarit shkencor të “Gjurmimeve albanologjike” dhe te sekretarit shkencor të Institutit. Veç kësaj u muar edhe më përkthime nga gjuha serbokroate dhe ruse, me publicistikë dhe eseistikë.

Shkrimet e para shkencore zuri t’i shtjellojë më 1962. Duke pasur për bazë angazhimin shkencor (shih bibliografinë e punimeve studimore në vazhdim), është konstatim i përgjithshëm i historiografisë shqiptare se Dr.Zekeria Cana, për ta shprehur bindshëm Lëvizjen Kombëtare Shqiptare gjatë viteve të mëdha 1908-1912 dhe më vonë – fushë e interesimit të dijës së tij, bëri një angazhim përgaditor e studiues nga shumë burime e në detaje, që të hyhet thellë në ngjarjet dhe ambientin e kohës të periudhës së caktuar.

Kështu në themel të çështjeve dhe problemeve që trajtohën, studimet e Dr. Canës, kanë mbështetje të gjërë burimore, arkivore dhe bibliografike. Ato sjellin një kontribut të rëndësishëm për kryengritjet e mëdha shqiptare 1908-1912, duke trajtuar edhe probleme të mprehta politike, sociale, ekonomike, arsimore etj., gjatë periudhës në shqyrtim.

Nga sfondi historik, që jepet në pjesën më të madhe të botimeve të veçanta dhe të studimeve shkencore historike, del qartë se autori jo vetë që i ka ndjekur hap pas hapi këto kryengritje me karakter gjithëkombëtar, por edhe i ka parë të ndërlidhura ngushtë me gjendjen e Shqipërisë Etnike, me detyrat e Lëvizjes Kombëtare e Demokratike Shqiptare, kriter që i ka dhënë një vlerë të madhe trajtimit të ngjarjeve dhe fakteve kryesore të dy periudhave historike: para dhe pas shpalljes së Pavarësisë.

Mbi bazën e analizave shkencore, dhe duke pasur qëndrim kritik ndaj ngjarjeve të viteve të fushës së interesimit, Cana bën shpjegimin historik të dokumenteve, punë që dëshmohet me anë te dokumenteve, duke demaskuar dhe duke hedhur poshtë si pseudoshkencë pikëpamjet dhe qëndrimet e histografisë ekspansioniste serbosllave lidhur me Shqipërinë Etnike të këtyre viteve dhe me shqiptarët, veçmas thekson vlerësimin e drejtë te rolit të masave dhe personaliteteve me peshë historike në këto luftra për çlirimin kombëtar shqiptar.

Këto studime, që pasqyrojnë objektivitetin historik të ngjarjeve me rëndësi të madhe për historinë e popullit shqiptar, të shkruara me stil të rrjedhshëm, me gjuhë të pastër, me fjali të sakta, të qarta e të kuptueshme, kultivues e aktivizues i një leksiku të rrallë, sjellin një kontribut të rëndësishëm me njohjen e periudhës së Lëvizjes Kombëtare Shqiptare dhe japin mundësinë për studimet e thelluara nga kjo fushë. Njëherit këto studime qartësojnë shumë koncepte dhe pikëpamje rreth shumë çështjeve të diskutueshme historiografike të viteve 1908-1912.

Cana është paraqitur edhe me referate dhe kumtesa në simpoziume dhe kongrese shkencore të mbajtura në Kosovë, ish-Jugosllavi dhe jashtë saj, në disa vende të Evropës. Me kumtesat e paraqitura në tubimet shkencore Cana kudo u mirëprit me respekt nga opinioni shkencor.

Krahas punës kërkimore-shkencore bëri aktivitete të ngjeshura edhe në rrafshin social, kombëtar, politik, humanitar etj., nga të cilat mund të veçohen:

• Inicues për themelimin e Këshillit për Mbrojtjen e të Drejtave dhe Lirive të Njeriut në Kosovë (KMDLNJ) dhe sekretari I parë i KMDLNJ-së
• Bëri publike në suaza ndërkombëtare rastet e helmimit të fëmijëve dhe rinisë nga regjimi i Serbisë në vitin 1990
• Inciator I hapjes së arkivoleve të pllombuara të ushtarëve shqiptarë, të deklaruara si vetë-vrasje në ish-Armatën Popullore të Jugosllavisë, foto të cilat janë publikuar edhe në Këshillin e Lartë të OKB për të Drejtat e njeriut në Gjenevë
• Anëtar I keshillit inicues për themelimin e Lidhjes Demokratike të Kosovës
• Arkitet I nismës së rinisë studentore për Lëvizjen e Pajtimit të Gjaqeve dhe të Ngatërresave dhe krah i djathtë prijësit të Lëvizjes, Prof.Anton Çettës.
• Bashkautor dhe shpërndarës kryesor i Apelit të 215 intelektualëve shqiptarë
• “Kumbara” i tranzicionit paqësor politik në Shqiperi në vitin 1990
• Zbuloj lokacionin e varrezave massive të viktimavë të Masakrës së Tivarit
• Organizator I varrimit të Familjes Jashari në Prekaz, në vitin 1998

Sipas fjalëve të Akademik Pajazit Nushit, Profesor Zekeria Cana në dy dekadat e fundit të shekkulit XX, qe bërë symbol I rezistencës ndaj dhunës, përndjekjeve, tmerreve dhe vrasjeve shqiptare.

A. Vepra të veçanta

1. Lëvizja kombëtare shqiptare në Kosovë 1908-1912, Prishtinë, Rilindja 1979, f. 316

2. Shpalime historike, Prishtinë, Rilindja, 1983, f. 411

3. Dimitrije Tucoviqi – Koha dhe vepra, Prishtinë, Rilindja, 1983, f. 331

4. Socialdemokracia Serbe dhe çështja shqiptare 1903-1914, Prishtinë, Instituti Albanologjik 1986, f. 376

5. Populli shqiptar në kapërcyell të shek. XX, Prishtinë, Instituti albanologjik, 1990, f. 365

6. Kori i burrave, Gjakovë 1995, f. 52

7. Familja Cana, Gjakovë 1996, f. 76

8. Gjenocidi i Malit të Zi mbi popullin shqiptar 1912-1913 (Dokumente), Prishtinë, Instituti albanologjik 1996, f. 400

9. Shpalime historike, Pjesa e dytë, Libri shkollor 1998, f. 659

10. Ditari i luftës, Prishtinë, Zëri 1999, f. 327

11. Ditari i robërisë I, II, Prishtinë, Rozafa 2000, f. 311 dhe f. 304

12. Apeli 215 i Intelektualëve shqiptarë, Prishtinë, Rilindja 2001, f. 384

13. Politika e Serbisë kundrejt çështjes shqiptare 1903-1913, Prishtinë, Instituti Albanologjik 2006, f. 557

14. Kryengritja shqiptare e vitit 1912 në dokumentet serbe, Prishtinë, Instituti Albanologjik 2008, f. 617

B. Artikuj dhe studime ndër vite

1963

1.Vështrim mbi dokumentet shqipe të periodës 1910-1944, Përparimi,1-2/1963,85-93

1964

2. Kontributi shkencor i Lovro Mihaçeviqit, Përparimi,7-8/1964,498-50

1965

3. Të dhana mbi dokumentet historike të periodës 1941-1944, Përparimi,3-4/1965, 253-265

4. Fondet arkivale të periodës 1941-1944, Buletini i Arkivit Shtetnor Krahinor I-1965, 53-88   

1966

5. Shtrembënimet terminologjike në tekstet e historisë, Përparimi 6/1966,513-530

6. Metohija para gjashtë shekujsh, Zani i Rinisë, 17-18,19,20,23/1966

7. Era dhe epoka, Rilindja, 4.IX.1966

8. Paga dhe meditja, Rilindja, 11.IX.1966

9. Ç’thurrja e rendit shoqnor, Rilindja, 18.IX.l966

10. Shuemja e shtetit, Rilindja, 25.IX.1966

11. Themelues i idesë socialiste (Me rastin e 120-vjetorit të lindjes së Svetozar Markoviqit), Rilindja, 6.XI.1966  

1967

12. Shqiptarët e Sremit, Zani i Rinisë, 3,4,5,6,7/1967

13. Plaku i Maleve – Bajram Curri, Zani i Rinisë, 12, 13, 14-15,16,17,18/1967

14. Shqiptarët e Spanjës – Asim Vokshi, Zani i Rinisë,23,24/1967

1968

15. Krijimtaria shkencore e albanologut Millan Shuflaj, në: “Millan Shuflaj, Serbët dhe shqiptarët”, Prishtinë, Rilindja 1968, 1-19

16. Millan Shuflaj lavrues i historisë shqiptare, Rilindja, 18-21.IV.1968

1969

17. Reaksioni xhonturk kundër shkollës dhe gjuhës shqipe në pragun e kryengritjes së Kosovës më 1910, Gjurmime albanologjike 1/1969, 129-137

18. Krijimtaria e albanologut Millan Shufflay. “Millan Shufflay, Serbët dhe shqiptarët”, Prishtinë, Rilindja, 1969, 7-19

1971

19. Rregullorja e çetave të komitetit të fshehtë të manastirit, Gjurmime alabanologjike – Seria e shkencave historike I-1971, 273-295

1975

20. Lëvizja kombëtare shqiptare në shtypin e Socialdemokracisë serbe, Rilindja, 12-24.VI. 1975; Përparimi, 3/1976, 281-302

21. Politika e Qeverisë Serbe ndaj Lëvizjesare Shqiptare 1908-1912, GJA-SSHH, IV-V (1974-1975) 71-116; Studime historike 3/1979, 71-120

22. Shtypi i Socialdemokracisë Serbe për Lëvizjen Kombëtare Shqiptare të viteve 1908-1912, Rilindja, 12-24.VI.1975; Përparimi 3/1976, 281-302

1976

23. Politika e Qeverisë Serbe ndaj Lëvizjes Kombëtare Shqiptare 1908-1912, GJA-SSHH VI-1976, 71-116; Studime historike 3/1979, 71-120

1977

24.  Kosta Novakoviq për Shqipërinë dhe invadimin nga Serbia, Përparimi, 1/1977,82-110

25. Lëvizja kombëtare shqiptare në Vilajetin e Kosovës 1908-1912, Rilindja, 5.IIII-23.IV.1977

1979

26. Misioni politik i Ballugxhiqit në Shqipëri më 1913, Përparimi 1/1979, 96-110

27. Lidhja e Prizrenit sipas Dimitrije Tucoviqit, Konferenca kombëtare e studimeve për Lidhjen Shqiptare të Prizrenit 1878-1881, I, Tiranë 1979, 358-362

28. Shkencëtar i çliruar nga çfarëdo paragjykimi (Me rastin e 100-vjetorit të lindjes së albanologut të madh e balkanologut të shquar Millan Shuflaj), Rilindja, 28, 2930.XI.1979; Përparimi 6/1979, 903-914

29. Dimitrije Tucoviqi – me rastin e përvjetorit të rënies, Rilindja, 7.XI.1979

30. Lëvizje masash të gjëra popullore, Fjala, 1.XII.1979

1980

31. Portreti historik i Bajram Currit më 1912, Fjala, 15.VI.1980

1981

32. Militant i internacionalizmit proletar. Në 100-vjetorin e lindjes së Dimitrije Tucoviqit, Rilindja, 22.X.-8.XI.1981

33. Dimitrije Tucoviqi, GJA-SSHH, XI-1981,7-45

1982

34. Bajram Curri figurë e ndritshme e lëvizjes kombëtare e demokratike, Rilindja, 8.V.1982; Dituria 3/1982, 47-56

35. Relacionet e Bajram Currit me qeverinë serbe më 1912. Bajram Curri (Trajtesa e dokumente), Akademia e Shkencave e RPS të Shqipërisë, Tiranë 1982, 52-58

36. Djalëria e Dimitrije Tucoviqit, Dituria, 1-2/1982, 26-38

37. Relacione të Bajram Currit me qeverinë serbe më 1912, Bajram  Curr, Tiranë l982, 52-58

38. Tucoviceva ocena albanskog pokreta 1908-1912. Dimitrije Tucovic i radnicki pokret Srbije, Titovo Uzice 1982,547-555

1983

39. Tucoviqi si publicist dhe orator, Fjala, 11-15.II.1983

40. Polemika e Tucoviqit me skribomanët borgjezë, Fjala, 1.IV.1983

41. Luftë e përbashkët e popujve të shtypur, Rilindja, 2.VIII.1983

42. Hasan Prishtin - udhëheqës i shquar i lëvizjes kombëtare e demokratike, Rilindja, 13.VIII.1983

43. Aventura pushtuese e borgjezisë serbe, Bota e re, 15.XII.1983

1984

44. Albanski nacionalni preporod. Albanci, Ljubljana, Cankarjeva zalozba 1984,57-82

1985

45. Qëndrimi i Socialdemokracisë Serbe ndaj çështjes së pavarësisë kombëtare shqiptare, GJA, SSHH, 15-1985,219-242

46. Patriot i shquar dhe demokrat revolucionar, Bota e re, 15.III.1985

1986

47. Popovicevo vidjenje albasnkog pitanja. Dusan Popovic i radnicki pokret Srbije, Beograd 1986, 125-130

48. Strehimi i kryengritësve shqiptarë në Malin e Zi (1910-1911), Koha (Titograd), 2/1986,201-215

49. Isa Boletini kryetrim i kryengritjeve të mëdha, Bota e re, 15.I.1986

1988

50. Faktografia në romanin historik. Seminari ndërkombëtar për Gjuhën, Letërsinë dhe Kulturën Shqiptare, 13/1988, 253-259

51. Kruno Kërstiq – Zekeria Cana, Arbëneshet e Zarës, Bota e Re, 15.II, 1.III.,15.III, 1.IV, 15.IV/1988

52. Zekeria Cana – Ymer Jaka, Letërkëbimi i Millan Shuflajt rreth studimeve shqiptare, Përparimi 1/1988, 65-90

1989     

49. Shtjefën Gjeçovi (1873-1929), Drita (Ferizaj), 7-9/1989

1991

50. Dr Milan Sufflay, Srbi i Arbanasi (njihova simbioza u srednjem vijeku), Zagreb 1991. Pogovor,110-115

51. Lidhja e Dytë e Prizrenit, Zëri, 28.XI, 7,14,21,28.XII.1991, 11,13,15.I.1992

1992

52. Politika pushtuese e Serbisë ndaj Shqipërisë (1912-1914), Gjurmime albanologjike – seria e shkencave historike, 22-1992, 99-108; Illyria, 12.XII.1992

53. Mbledhja e Mukjes, Lidhja e Dytë e Prizrenit, Konferenca e Bujanit dhe çështja e bashkimit kombëtar, Studime historikike 1-4/1992, 94-104

1993     

54. Vepra shkencore e profesor Aleks Buda, GJA-SSHH, 23-1993, 7-16

1994

55. Tre nëntorët, Fjala, 25.VI.1994

56. Një shtyllë e pamposhtur e Lëvizjes kombëtare, Ullyria, 24-30.XII.1994

57. Kthimi i shqiptarëve me dhunë në fenë ortodokse, Dituria Islame, 63/1994, 64,65,66/1995

1995  

58. Udhëkryqet e historisë shqiptare, Bujku, 5- 16.VI. 1995

59. Ata ishin martirë të kombit, Bujku, 6.III.1995; Yllyria, 6-8.VII.1995

60. Planet e Serbisë për ndezjen e luftës vëllavrasëse ndërmjet shqiptarëve dhe për zhdukjen e udhëheqësve të tyre, Gjenocidi dhe aktet gjenocidale të pushtetit serb ndaj shqiptarëve nga Kriza Lindore e këndej, ASHAK, Prishtinë 1995, 59-72

1996

61. Kosova and independent Albanian state. The Kosova issue - a historik and current problem, Tirana 1996, 87-89

62. Vendi dhe roli i Isa Boletinit në Lëvizjen Kombëtare Shqiptare, Tribuna (Prishtinë) 1/1996, 94-99; Ora, 38/1996, 9-11

63. Gjenocidi i Malit të Zi mbi shqiptarët më 1912-1913, Bujku, 9- 22.IV.1996

64. Masakra e Jabllanicës më 1921, Bujku, 13.VII.1996

1997

65. Kudo gjurmë të gjenocidit serb mbi shqiptarët, Bujku, 14.VI.1997

66. Histori ende e pashkruar, Bujku, 12.VII.1997

67. Ploja e shfarosjes në Prapashticë dhe Keqekollë më 1912, Bujku, 26.VII.1997

68. Hakmarrja e përgjakshme te tebanat e Isniqit më 1921, Bujku, 2.VIII.1997

69. Në Prizren u hodhën themelet e shtetit shqiptar. Në 119 – vjetorin e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, Bujku, 10.VI.1997

70. Aspekte të bashkimit kombëtar. Kombi. Rrugët e bashkimit kombëtar, Elbasan, Onufri 1997, 477-491   

2000

71. Rrënimi i autonomies së Kosovës më 1989, Kosova sot, 11.- 26IX- 2000

2001

72. Rilindja Kombëtare mund të quhet e përmbyllur vetëm me Nentorin e tretë – Nëntorin e bashkimit të plotë kombëtar, Bota sot, 27,28.XI. 2001

73. Cila është porosia e Skënderbeut në ndërrimin e moteve, 30,31.XII. 2001, 1,2.I.2002

2002

74. Roli i Malit të Zi në kryengritjen shqiptare të vitit 1912, Shkodra në shekuj I, Shkodër 2002, 201-204

75. Haxhi Zeka strumbullar dhe promotor i dy lidhjeve shqiptare. Në 100 – vjetorin e vrasjes. Bota sot, 20,21,22.II.2002

76. Kanuni i Lekë Dukagjinit vepër monumentale e të drejtës zakonore shqiptare, Bota sot, 15.VII.2002

77. Letërkëmbimi i Shuflajt me Lumo Skendon, Bota sot, 2.XII.2002

2003

78. Martir i fetarisë dhe atdhetarisë. Në 90-vjetorin e vrasjes së Luigj Palajt. Bota sot, 7.III.2003

79. Porositë e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit për çështjen kombëtare, Bota sot, 10,11,12.VI.2003. Mesazhet e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit për çështjen kombëtare, Dielli, prill- qershor 2003

80. Historia nuk shkruhet me kallëzime odash, Bota sot, 28.VI.2003

81. Krimet malazeze në trojet shqiptare 1912-1913, Bota sot, 17-25.III.2003

82. Kryengritja antiserbe e vitit 1913, GJA, SSHH, 33-34, 2003-2004, 187-198

2005

83. Bajram Curri figurë e shquar e Lëvizjes Kombëtare, Bota sot, 15.VII. 2005

84. Roli i Dervish Himës në kongresin e Triestës dhe në kryengritjen antiserbe të shtatorit 1913, Bota sot, 31.VIII, 1.IX.2005

85. Politika e Serbisë kundrejt çështjes shqiptare, Bota sot, 19.XI-9.XII.2005

86. Gjergj Kastrioti Skënderbeu kolos i historisë shqiptare dhe evropiane, Illyria, 25.XI.2005, Bota sot, 28.XI.2005

87. Politika e Serbisë kundrejt çështjes shqiptare 1903-1913, Bota sot, 19-30.XI, 1-9.XII.2005

88. Forcat nacionaliste shqiptare gjatë Luftës së Dytë Botërore e deri në vitin 1947, në: “E djathta shqiptare në mbrojtje të Shqipërisë etnike 2”, Prizren 2005, 90-92

89. Pushtimi Serb i Shqipërisë së Veriut më 1912, në: “Seminari Ndërkombëtar Shkodra në shekuj”, Shkodër 2005, 129-136

90. Qëndrimi i Serbisë ndaj kryengritjes së përgjithshme shqiptare të vitit 1912, GJA, SSHH ,35 –2005, 215-265

2006

91. Kryengritja e Mbishkodrës e vitit 1911 në dritën e burimeve malazeze, në: “Dedë Gjon Luli”, Illyricumi, Tuz 2006, 80-90

92. Dokumente për politikën e Serbisë kundrejt kryengritjes shqiptare të vitit 1912, Bota sot, 10.VIII-23.IX.2006

93. SHBA-të dhe pavarësia e Shqipërisë, Koha ditore, 2.XII.2006, Albanica 63/ 2006

2007

94. Për një rivlerësim të histories sonë, Albanica 64-64/2007

95. Qëndresa e Lumës kundër pushtimit serb më 1912, Albanica 75/2007

96. Mbi standarizimin e ngjarjeve dhe figurave tona historike, Koha ditore, 3.II.2007

2008

97. Historia të ulet në shtratin e realitetit, Albanica, 78/2008

98. Kryengritja e vitit 1912, Zëri, 12-19.I.2008

99. Ali Hadri përballë diferencimit ideolopolitik të intelektualëve shqiptarë, Zëri, 8.III.2008

100. Relacionet e Ismail Qemalit, Esat Toptanit dhe Prengë Bib Dodës më Serbinë, Zëri, 18-27.III. 2008

101. Politika e Serbisë kundrejt çështjes shqiptare 1903-1910, Zëri 25.IV-7.V.2008

102. Trajtimi i Lidhjes Shqiptare të Prizrenit në historiografinë sovjetike, Zëri, 14.VI.2008

103. Lëvizja Kombëtare Shqiptare në kapërcyell të shek. XX sipas domumenteve serbe, Zëri, 22.VII-2.VIII.2008

104. Mesazhet e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit për çështjen kombëtare, Prishtinë, Instituti i Historisë, 2008, 317-327

C. Vepra të përgatitura për shtyp

1. Histori e pashkruar

2. Kosova dhe Shqipëria në udhëkryeqe  

D. Kritika, recensione dhe polemika

1962  

1. N.K.Krupskaja, Uspomene o Lenjinu, Përparimi, 11-12/1962,856-858  

1965                                                                           

2. Fadil Hoxha, Kur pranvera vonohet, Përparimi, 11-12/1965,747-752  

1966

3. Buletini i Arkivit shtetnor I-1965, Përparimi, 2/1966,175-180

4. Ivan Bozic, Dukadjinci u XV veku, Rilindja, 15.V.1966

5. Historija dhe gazetarija. Si e prezanton Lidhjen e Prizrenit Masar Kodra, Jehona, 3/1966, 51-66

1967

6. Ali Hadri, Pasqyrë e historisë së shqiptarëve, Prishtinë, Reparti i Entit të botimit të teksteve të Serbisë, 1967, Rilindja, 24,25.IX.1967

1968

7. I.G.Senkevic, Albanija v period Vostoçnogo krizisa, Moskva ,, Akademija nauk SSSr, Institut istoriii 1965, Gjurmime albanologjike 1/1968,268-271

8. Studime historike 1964-1965, Gjurmime albanologjike 1/1968,276-280

9. Godisnjak Pokrajinskog drzavnog arhiva I-1965, Gjurmime albanologjike 1/1968,283-285

10. Starine Kosova i Methohije I (1961), II-III (1964), Gjurmime albanologjike 1/1968,281-283

1969

11. Omer Nakicevic, Revolt i protestni mars stanovnika Kosova 1822.godine. Posebno izdanje Arhiva Kosova, Pristina 1969, Gjurmime albanologjike 2/1969,231-232;  

12. Muin Çami, Lufta nacionalçlirimtare anti-imperialiste e popullit shqiptar në vitet 1918-1920, Tiranë 1969, Gjurmime albanologjike 2/1969, 232-235; Monografi solide, Rilindja, 23.III.1970

13. Konferenca e dytë e studimeve albanologjike I, Gjurmime albanologjike 2/1969, 225-227

14. Zbornik dokumenata i podataka o NOB-u jugoslovenskih naroda, tom I, knj.19, Borbe na Kosovu 1941-1944, Vojnoistorijski institut, Beograd 1969, Gjurmime albanologjike 2/1969, 235-236

1970

15. Mosnjohje e metodologjisë historike, Rilindja, 12.II.1970

16.Konferenca e dytë e studimeve albanologjike II, Gjurmime albanologjike 1-2/1970,336-338

1971

17. Revistë pa fizionomi shkencore serioze. Vjetari II-III (1970), Rilindja, 28.VIII.1971

18. Panairi i dilentantizmit shkencor. Rreth reagimit të Redaksisë së Vjetarit të Arkivit të Kosovës, Rilindja, 9.X.1971

19. Për një kritikë objektive në veprimtarinë tonë shkencore, Rilindja, 6.XI.1971                                                           

1979

20. Problematikë komplekse e kapur në gjerësi dhe thellësi. Arben Puto, Pavarësia shqiptare dhe diplomacia e Fuqive të Mëdha, Tiranë 1979, Rilindja, 1.IX., 8.IX.1979

21. Kryengritja e përgjithshme shqiptare e vitit 1912. Rreth punimit të Dr. Bogumil Hrabak mbi këtë temë, GJA, SSHH, IX-1979,287-316

1980

22. L’insurrection generale Albanaise de l’an 1912 (A propos d’un travail du Dr B.Hrabak sur ce sujet), Studia albanica 2/1980,191-208

1984

23.L’insurrection generale albanaise de l’an 1912, Recherches albanologiques 1-1984,169-198

1985

24. Shukri Rahimi – Z. Cana, Kritika bez naucnih osnova (Povodom napisa Dusana T.Batakovica), Knjizevna rec,Nr.254,10.IV.1985

25. Sh.Rahimi – Z.Cana,Rreth kritikës  për librin “Albanci”, GJA,SSHH,15-1985,327-344  

1988

26. Marrëdhëniet serbo – shqiptare 1912-1915. Rreth librit të Bogumil Hrabak: Arbanaski upadi i pobune na Kosovu i Makedoniji od kraja 1912. do kraja 1915.godine, GJ, SSHH, 1/1988, 278-300

1991

27. Ndërmjet pabesisë dhe tradhtisë kombëtare. Anëshkrime në intervistën e Bujar Hoxhës. Fjala 33,34,35,41/1991

1992

28.  Kohë duhet të durosh dhe të punosh, Fjala 3/1992

1993

29. Përdhosje e historisë kombëtare. Anëshkrime në artikullin e Dr. Muhamet Pirrakut: pavarësit e vitit 1912 – pavarësi e Shqipërisë etnike, Bujku, 24,25.XII.1993; Rilindja,  29.XII.1993

1994

30. Një pamflet i padëgjuar dhe i paparë në letrat tona. Rreth polemikës “Apologjia –da-fe e Canës”, botuar në “Bujku” më 26 e 27 janar 1994

31. Martirët s’mund të quhen kriminelë. Rreth librit të dr. Hakif Bajramit: “Tragjedia e Tivarit”, botim privat, Prishtinë 1993, Bujku, 31.V.1994

32. Vulgarizim i shekncës deri në çoroditje. Rreth reagimit të dr. Hakif Bajramit:  “Krimet nuk vjetrohen, as mund të heshten”, Bujku, 28.VI.1994

33. Ndërrim tezash të Dr. Hakif Bajramit. Lidhur me shkrimin e Hakif Bajramit “Mashtrime skandaloze” të botuar në “Bujku” më 12 korrik 1994

2000

34. Shpifje e shëmtuar. Përgjigje shkrimit të Shpëtim Golemit: “Historia nuk pranon shtrembërimet”, Koha ditore, 1.II.2000

2007

35. Vepër publicistike me interes, Zëri, 29.XII.2007

E. Shkrime historiko – publicistike

1. Vorri i Gjeçovit, Rilindja, 3.VIII.1967

2. E kaluemja historike pa përmendore, Fjala, kallnor-shkurt 1968

3. Muzeu i Gjakovës, cili është ky? Rilindja, 12.III.1971

4. Kulti i traditës në mënyrën polake, Rilindja, 28-30.XI.1978

5. Në shtëpinë e Tucoviqit, Rilindja, 31.XII.1982- 1,2,I.1983

6. “Përpjekja’ e ditëve tona rinore, Zëri i Rinisë, 15.V.1985

7. Z.Cana- Ali Aliu, Masa që rrezikojnë qënien  shpirtërore dhe fizike të shqiptarëve në Maqedoni, Mladina (Lubjanë), 24.II.1989

8. Obracun na Kosovu, Danas (Zagreb), 30.V.1989; Gjueti mesjetare kundër shtrigave, por shqiptarët do ta përballojnë edhe këtu furtunë, Zëri i popullit, 3.VI.1989

9. Ç’bëhet me vajzat e Tahir Mehajt, Kosovarja nr3, maj 1994

10. Gjallëron Babushi, Zëri, 14.V.1994

11. Vdiqen pa e parë Kosovën, Dielli, 28.XI.1994

12. Të vdesësh për të jetuar, Kosovarja 3/1995

13. Plaku i Kosovës, Zëri,11.XI.1995

14. Ngjarje që shënojnë një epokë. Aziz Abrashi- Burhan kavaja, Epopeja e minatorëve, Prishtinë 1966, 174-176

15. Edhe një vrasje mizore, Bujku, 11.VI.1996

16. Një ditë e shënuar përkujtimi, Bujku, 16.VII.1996

17. Zhvillimet në Serbi dhe pozicioni ynë, Bujku, 17.XII.1996; Rilindja, 22-28.XII.1996, Illyria, 4-6.I.1997

18. Në gjunj para Nënës Terezë, Koha ditore, 14.IX.1997

19. Takime malli e brengash, Bota sot, 22.X-8.XI.2003

20. Fletë ditari 1976-1989, Zëri, 19.I-28.II.2007

F. Përkthime

1. Rela Novakoviq – Jovan Neshiq, Historija për klasën e I të shkollave profesionale, Prishtinë 1965

2. Arsh- Senkeviç- Smirnova, Histori e shkurtë e Shqipnisë, Prishtinë 1967

3. Millan Shufflay, Historia e shqiptarëve të veriut

4. Zhivko Avramovski – Llazar Llakiq- Bogdan Smileviq. Historia. Tekst për vitin e III t’arsimit fillor të rriturve, Prishtinë 1968

5. Mirko Peroviq, Bazat e shkencës mbi shoqërinërinë dhe rregullimi shoqëror i  Jugosllavisë, Prishtinë, 1969

6. Bogdan Smileviq – Gjorgje Knezheviq, Historia për klasën III gjimnaz – drejtimi i shkencave natyrore, Prishtinë 1974

7. Rela Novakoviq – Millutin Peroviq, Historia për klasën III të gjimnazit, Prishtinë 1976

Referime

Elsie, Robert (2010). Historical Dictionary of Kosovo (në anglisht). Scarecrow Press. fq. 56. ISBN 978-0-8108-7483-1. Marrë më 1 shkurt 2019.