Shihni burimin për Çarli Çaplin

{{Infobox person
| name               = Çarli Çaplin<br/>Charlie Chaplin
| image              = Chaplin.jpg
| caption            = Çarli Çaplin në vitin 1918
| birth_name         = Charles Spencer Chaplin Jr.
| birth_date         = 16 prill 1889
| birth_place        = [[Londër]], Angli
| death_date         = 25 dhjetor 1977 (88 vjet)
| death_place        = [[Corsier-sur-Vevey]], Zvicër
| burial_place       = Cimetière de Corsier-sur-Vevey, Corsier-sur-Vevey, Zvicër
| occupation         = {{hlist|Aktor|komedian|regjisor|kompozitor|skenar|producent|montazhier}}
| years_active       = 1899–1976
| works              = [[Filmografia e Çarlie Çaplinit|Lista e plotë]]
| spouse             = {{Unbulleted list |
   | [[Mildred Harris]] (m. 1918; div. 1920)
   | [[Lita Grey]]| (m. 1924; div. 1927)
   | [[Paulette Goddard]] (m. 1936; div. 1942)
   | [[Oona O'Neill]] (m. 1943) }}
| children           = 11 (përfshirë [[Charles Spencer Chaplin III|Charles]], [[Sydney Chaplin (American actor)|Sydney]], [[Geraldine Chaplin|Geraldine]], [[Michael Chaplin (actor)|Michael]], [[Josephine Chaplin|Josephine]], [[Victoria Chaplin|Victoria]], [[Eugene Chaplin|Eugene]], dhe [[Christopher Chaplin|Christopher]])
| parents            = [[Charles Chaplin Sr.]]<br />[[Hannah Chaplin]] (mbiemri i vajzërisë Hill)
| signature          = Firma de Charles Chaplin.svg
| website            = {{url|charliechaplin.com}}
}}

'''Çarli Spencer Çaplin''' (anglisht: Sir Charles Spencer Chaplin; 16 prill [[1889]] [[Londra|Londër]], [[Mbretëria e Bashkuar e Britanisë së Madhe dhe Irlandës së Veriut|Britani]] – 25 dhjetor [[1977]] [[Vevey]], [[Zvicra|Zvicër]]) K.B.E. ishte [[Regjisori|regjisor]], [[Aktori|aktor]] dhe [[Komediani|komedian]] [[Anglezët|anglez]]. Influencoi botërisht [[Kinemaja|kinemanë]] me stilin e tij [[Komedia|komik]] dhe [[Tragjedia|tragjik]], me filma si ''[[Cirku (1928 film)|Cirku]], [[Dritat e qytetit (1931 film)|Dritat e qytetit]], [[Diktatori i madh (1940 film)|Diktatori i madh]], [[Çapkëni (1921 film)|Çapkëni]]'' e të tjerë të realizuar gjatë periudhës së [[Filmi pa zë|filmave të heshtur]]. Ai ndriçon më shumë në vitet e filmave pa zë, pasi arrin të shfaqë me rolin e tij si [[Vagabondi (personazh)|Vagabondi]], një mjeshtëri që në atë kohë mund të krahasohet me [[Baster Kiton]] dhe [[Harold Lloyd|Harold Llojd]]. Çarli përmendet nga regjisorë të tjerë si [[Ingmar Bergman]] dhe [[Federico Fellini]], që e mbajnë Çarlin si inspirimin e tyre në botën e kinematografisë.

== Jeta ==

=== Fëmijëria ===
I lindur në Est Lans në Walworth, 16 prill [[1889]], katër ditë përpara [[Adolf Hitleri|Adolf Hitlerit]], Çarli është djali i Charles Chaplin dhe Hannah Hill (e njohur prej një pjese që është Lili Harley), të dy artistë të Music-Hall-it. Kur Çarli mbushi një vjeç, babai i tij me prejardhje [[Franca|franceze]] shkon në [[Shtetet e Bashkuara të Amerikës|Amerikë]] për të realizuar [[Filmi|filma]]. Çaplini ka disa vëllezër, më i vjetri është [[Sydney Chaplin]], lindur [[1885]], [[Sydney Hawkes]] e më i riu [[Wheeler Dryden]], lindur [[1892]], Léo Dryden. Kur babai i Çaplinit vjen prej Amerikës, Çarli, vetëm tre vjeç largohet prej familjes. Hannah është e sëmurë e shkon në spitalin psikiatrik gjatë muajit Qershor, [[1894]]. Çarli edhe vëllezërit e tij jetojnë me fëmijët jetimë në [[Hanwell]].

=== Teatri dhe fama ===

Çarli, që kur ishte i vogël, kishte parë nënën e tij duke performuar në Skenë. Ajo e shtynte të mos kishte frikë përpara publikut. Pasi nëna e tij u sëmur, Çarli iu kushtua teatrit. Në filmin ''Chaplin'' detajohet kjo pjesë e jetës së tij në mënyrë elegante. Gjatë viteve [[1906]]-[[1907]] Çarli punon në ''Cirkun e Kejsit'' me kompaninë e [[Fred Karno]] i cili e paguante 3 stërlina në javë. Luante rolin e një të dehuri pa sedër, rol i cili nuk kishte asnjë fjalë. Kështu Çarli mëson mjeshtërinë e aktrimit pa zë dhe të mimikës. Cirku i Fred Karno-s vizitoi dhe [[Shtetet e Bashkuara të Amerikës|Amerikën]] për të performuar gjatë vitit [[1909]] dhe pati sukses me ndihmën e djaloshit, Çarli. [[Mack Sennett]] një regjisor filmash pa zë i kompanisë [[Keystone]], në vitin [[1913]], zbuloi talentin e Çarlit dhe e ftoi në Amerikë të punonte si aktor filmash, si shpërblim 175 dollarë në javë. Një shumë marramendëse për kohën.
=== Nga performues cirku në yll Hollivudi ===
Në vitin [[1914]], Çarli realizoi filmin e tij të parë të quajtur ''[[Gazetari Vagabond]] (Making a Living)'' në të cilin akoma nuk ishte veshur me rrobat e [[Vagabondi (personazh)|Vagabondit]]. Do të ishte në dy filmat e tij të radhës që u realizuan respektivisht më 7 dhe 9 shkurt të vitit 1914. Ata ishin ''[[Vagabondi i besdishëm|Vagabondi i bezdisshëm]]'' (''Kid Auto Races at Venice)'' dhe ''[[Vagabondi në hotel]]'' (''Mabel's Strange Predicament).'' Në këto dy filma ai i shfaq botës ''Vagabondin'' që do të njihet në mbarë botën gjatë dekadave në vijim. Ky rol do të formohet plotësisht si ''Vagabondi'' që njohim sot, vetëm pas filmit [[Vagabondi (film)|Vagabondi]] (''The Vagabond'')  realizuar në vitin [[1915]]. Dhe kështu, Çaplini fillon t'i ngjitet famës në një periudhë jo më të gjatë se 5 vitesh, ndodhet në majën e listës së yjeve. Përpara Çarlit, një komik tjetër kishte shpikur rolin e Vagabondit, ishte [[Lew Bloom|Lew Bloom,]] një frymëzim për shumë aktorë të tjerë të kohës, po ashtu edhe për Çarlin. Nga të gjithë "Vagabondët" e tjerë të asaj kohe, ai i Çaplinit ishte i vetmi. Me Keystone-in, Çarli xhiroi plot 35 filma pa zë me metrazh të shkurtër, gjatë një periudhe të shkurtër. Mjeshtëria e mimikës dhe pantomimës e lejuan atë të ishte në kontroll të plotë gjatë filmimeve. Ai lëvizte fytyrën dhe tregonte emocione me një shkathtësi të pabesueshme.

=== Popullaritet i pakontrollueshëm ===
Në djetor të vitit [[1915]], Çarli fillon të punojë me një kompani tjetër, [[Essanay]], me të cilën xhiron dhe 14 filma të tjerë pa zë. Paga që i ofruan ishte plot 1250 dollarë në javë. Njerëzit filluan ta adhuronin Çarlin për rolin e tij human dhe njerëzor. [[Vagabondi (personazh)|Vagabondi]] ishte diçka e re dhe shumë njerëzore në thelb. 

Në vitin [[1916]], Çarli ishte aktori më i kërkuar dhe më i pasur në botë, i paguar 600.000 dollarë në vit. Një shifër kjo, në atë kohë, e paparë asnjëherë nga asnjë [[Artisti|artist]]. Fillon të punojë me një kompani të re [[Mutual Film]], me të cilën, gjatë periudhës 1916-[[1917]] realizon 12 filma. Periudhë kjo shumë e gëzuar në karrierën e tij. Bie në dashuri me aktoren [[Edna Purviance]], e cila do luaj role kryesore në filmat e mëtejshëm të Çaplinit. Gjatë periudhës 1916-[[1923]] ajo shfaqet si interpretuese kryesore në plot 35 filma të Çaplinit.  

Çaplini, akoma pa mbushur 30 vjeç, në një fashë kohore prej 5 vitesh, bënte pjesë dhe ishte [[Regjisori|regjisor]] i plot 100 filmave të heshtur me metrazh të shkurtër. Në vitin [[1918]], Çarli firmos kontratën me një kompani tjetër [[First National]], me të cilën punon dhe realizon 10 filma të tjerë deri në vitin 1923. Arritje tjetër e pabesueshme me këtë kompani ai fiton plot 1 milionë dollarë, e padëgjuar në atë kohë nga asnjë akor.

=== Krijimi i kompanisë United Artists ===
Në vitin [[1919]], Çaplini me kolegë të tjerë ([[Mary Pickford]], [[Douglas Fairbanks]] dhe [[David Wark Griffith]]) krijuan kompaninë [[United Artists|United Artists Corporation]]'','' e cila do ta lejojë Çaplinin të ketë liri të plotë në procesin e krijimit të filmave të tij të ardhshëm.[[Skeda:Chaplin The Kid edit.jpg|parapamje|Çarli në prapaskenat e ''[[Çapkëni (1921 film)|Çapkëni]]'']]

=== Sukses Global ===

==== Çapkëni ====
Filmi që e shënon Çaplin përjetësisht, si një yll botëror. Pas shumë punimeve dhe pengesave me filmimet ''[[Çapkëni (1921 film)|Çapkëni]]'' shfaqet në kinema në vitin 1921. 

Gjatë periudhës 1923-1952, Çaplini punonte pa ndalim nën kompaninë [[United Artists]], duke prodhuar me ta 8 filma në të njëjtën periudhë. Filmi i parë qe ''[[Një grua nga Parisi (1923 film)|Një grua nga Parisi]],'' filmi i parë në të cilin nuk shfaqet si interpretues. Do të prehet një skenë e vogël në të cilën ai do marrë pjesë më pas. Edhe pse ky film, në atë kohë, mori kritika të përziera, nuk ishte asgjë përpara filmave që ai do bënte më tej. Filma të cilët do ta ngulisnin përgjithmonë e më shumë në rrënjët e kinematografisë.

==== Vrulli i arit ====
''[[Vrulli i arit (1925 film)|Vrulli i arit]]''  i cilësuar nga shumë si filmi më i mirë i tij, së bashku me filmin ''[[Cirku (1928 film)|Cirku]]'', me të cilin pati vështirësi në produksion, ngaqë po mbyllte divorcin me gruan e tij në atë kohë [[Lita Grey]], të martuar në [[1924]]. Me shpikjen e zërit në film në vitin [[1927]] (''[[Këngëtari i xhezit (film)|Këngëtari i xhezit]]''), Çaplin gjendet i ngecur, ngaqë kishte menduar se karakteri i tij i famshëm funksiononte vetëm me filmat e heshtur. Pavarësisht kësaj, ai vazhdoi ta interpretonte [[Vagabondi (personazh)|Vagabondi]]<nowiki/>n, saqë në vitin [[1929]], fitoi çmimin e parë [[Academy Award|Oscar]]. I pari në botë me këtë çmim, pasi ishte ceremonia e parë e hapjes së Oscar.

==== Dritat e qytetit ====
[[Skeda:Chaplin City Lights still.jpg|parapamje|Skenë nga ''[[Dritat e qytetit (1931 film)|Dritat e qytetit]]'']]
Nga viti [[1929]] zëri ishte bërë një element i madh në film. Pothuajse të gjithë regjisorët e epokës po përdornin zë në filmat e tyre. Vëllai i Çarlit, Sydney, i propozonte që ta bënte tashmë kalimin nga filmi pa zë tek ai me zë, por Çarli kishte besim tek ajo që i dha suksesin që në fillim, [[pantomima]]. Çarli, në [[1931]], xhiron dhe përpunon filmin ''[[Dritat e qytetit (1931 film)|Dritat e qytetit]]'', i cili ishte një film pa zë dhe i kompozuar me muzikë të sinkronizuar, hera e parë që kjo bëhet nga Çaplini. 

Hasi mjaft vështirësi gjatë xhirimeve të filmit, pasi karakteri i vajzës luleshitëse të verbër, i luajtur nga 22-vjeçarja [[Virginia Cherrill]], ishte një aktore e re dhe duhej një skenë e besueshme mes saj dhe takimit të parë me [[Vagabondi (personazh)|Vagabondin]]. Skena është shënuar si skena më e përsëritur e çdo filmi në [[Historia e kinemasë botërore|historinë e kinemasë]], me plot 342 [[prova]]. 

[[Albert Ajnshtajni|Albert Ajnshtajn]] e shikoi bashkë me Çarlin filmin në premierën e mbajtur në [[Shtetet e Bashkuara të Amerikës|Amerikë]]. Gjatë fundit, të gjithë spektatorët duartrokitën. Çarli i pëshpërit Ajnshtajnit në vesh: <blockquote><small>''A shikon, duartrokasin për mua se më kuptojnë të gjithë: Duartrokasin për ty, sepse nuk të kupton askush.''<ref>Patrick Robertson, Cinema e cineasti, in I record del cinema. Enciclopedia dei fatti, delle curiosità e dei primati del cinema mondiale, dall'epoca del muto ad oggi, Gremese Editore, 2004, p. 236</ref></small></blockquote>

==== Kohë moderne ====
Do të realizojë edhe një film tjetër në vitin [[1936]] me titullin ''[[Kohë moderne (1936 film)|Kohë moderne]]'', i cili është filmi i fundit që shfaq kryesisht karakterin e [[Vagabondi (personazh)|Vagabondit]]. Çaplini dashurohet me [[Paulette Goddard]], e cila merr pjesë në filmat e tij, deri në ndarjen e tyre në [[1942|1942-in]]. Çaplini e përshkruan karakterin e Vagabondit: <blockquote>''<small>Nuk mund të fliste, nuk e dija se çfarë zëri do të kishte. Si do ia dilte të formonte një fjali? Për këtë arsye,Vagabondi u desh të ikte.</small>''<ref>Charlie Chaplin, Opinionet e një Vagabondi (''Opinioni di un vagabondo)'', nga Kevin Hayes, minimum fax, 2007, pag. 206.</ref></blockquote>
== Filmografia ==

=== Fama botërore ===
{| class="wikitable"
|+Filma me metrazh të gjatë
!Viti
!Filmi
!Roli në film 
!Si aktor
!Shënime
|-
|'''1921'''
|''[[Çapkëni (1921 film)|Çapkëni]]''
|Regjisor, Kompozitor, Shkrimtar, Producent   
|[[Vagabondi (personazh)|Vagabondi]]
|
|-
|'''1923'''
|''[[Një grua nga Parisi (1923 film)|Një grua nga Parisi]]''
|Regjisor, Kompozitor, Shkrimtar, Producent 
|''Rol i vogël''
|
|-
|'''1925'''
|''[[Vrulli i arit (1925 film)|Vrulli i arit]]''
|Regjisor, Kompozitor, Shkrimtar, Producent
|''Prospektori i Vetëm'', [[Vagabondi (personazh)|Vagabondi]]
|
|-
|'''1928'''
|''[[Cirku (1928 film)|Cirku]]''
|Regjisor, Kompozitor, Shkrimtar, Producent
|[[Vagabondi (personazh)|Vagabondi]]
|
|-
|'''1931'''
|''[[Dritat e qytetit (1931 film)|Dritat e qytetit]]''
|Regjisor, Kompozitor, Shkrimtar, Producent
|[[Vagabondi (personazh)|Vagabondi]]
|
|-
|'''1936'''
|''[[Kohë moderne (1936 film)|Kohë moderne]]''
|Regjisor, Kompozitor, Shkrimtar, Producent
|''Punëtor fabrike'', [[Vagabondi (personazh)|Vagabondi]]
|
|-
|'''1940'''
|''[[Diktatori i madh (1940 film)|Diktatori i madh]]''
|Regjisor, Kompozitor, Shkrimtar, Producent
|''Berberi/Adenoid Hynkel'', [[Vagabondi (personazh)|Vagabondi]]
|
|-
|'''1947'''
|''[[Zoti Verdoux (1947 film)|Zoti Verdoux]]''
|Regjisor, Kompozitor, Shkrimtar, Producent
|''Zoti Henri Verdoux''
|
|-
|'''1952'''
|''[[Dritat e skenës (1952 film)|Dritat e skenës]]''
|Regjisor, Kompozitor, Shkrimtar, Producent
|''Calvero''
|
|-
|'''1957'''
|''[[Një mbret në New York (1957 film)|Një mbret në New York]]'' 
|Regjisor, Kompozitor, Shkrimtar, Producent
|''Mbreti Shahdov''
|
|-
|'''1967'''
|''[[Kontesha e Hong Kongut (1967 film)|Kontesha e Hong Kongut]]''
|Regjisor, Kompozitor, Shkrimtar, 
|''Një shërbëtor i vjetër''
|
|}

== Referime ==
[[Kategoria:Lindje 1889]]
[[Kategoria:Vdekje 1977]]
[[Kategoria:Biografi me nënshkrim]]