Shihni burimin për Çeçenia

{{Republikat e Rusisë
|Emri në shqip               = Çeçenia
|Emri rusisht                = Чечня́
|Emri në gjuhën vendase      = [[Gjuha ruse|Rusisht]]
|Flamuri_figura              = Flag of the Chechen Republic.svg
|Flamuri_emri                = Flamuri i Çeçenisë
|Emblema_figura              = Coat of Arms of Chechnya (2020-).svg
|Emblema_emri                = Stema e Republikës Çeçene
|Harta                       = Locator map of Chechnya, Russia (2014–2022).svg
      <!-- Administrimi Politik -->
|Distrikti Federal           = [[Distrikti federal i Kaukazit Verior|Kaukazi Verior]]
|Rajoni Ekonomik             = [[Rajoni ekonomik i Kaukazit Verior|Kaukazi Verior]]
|Kryeqyteti                  = [[Grozny]]
|Krijimi                     = 10 janar 1943
        <!-- Qeverisja -->
|Kreu i Republikës           = [[Ramzan Kadyrov]]
|Trupi Ligjvënës             = [[Parlamenti i Republikës Çeçene|Parlament]]
        <!-- Sipërfaqja -->
|Sipërfaqja                  = 17,300
|Sipërfaqja renditja         = 76-ta
        <!-- Popullsia -->  
|Popullsia                   = 1,510,824 (2021)
|Popullsia renditja          = 31-të
        <!-- Gjeografia -->
|Zona Kohore                 = [[UTC+03:00]] ([[Zona Kohore e Moskës|MSK]])       
      <!-- Të dhëna të tjera -->
|Targa e automjeteve         = 95
|Kodi sipas ISO              = RU-CHE
|Faqja Zyrtare               = [http://chechnya.gov.ru/ www.chechenya.gov.ru]
}}
'''Çeçenia''' ([[Gjuha ruse|Rusisht]]: Чечня́), zyrtarisht '''Republika Çeçene''' ([[Gjuha ruse|Rusisht]]: Чече́нская Респу́блика, ''Çeçenskaja Respublika''; [[Gjuha çeçene|Çeçenisht]]: Нохчийн Республика, ''Noxçiyn Respublika'') është [[Republikat e Rusisë|republikë anëtare]] e [[Rusia|Federatës Ruse]]. Ndodhet në [[Kaukazi Veriore|Kaukazin Verior]] të [[Evropa Lindore|Evropës Lindore]], afët [[Deti Kaspik|Detit Kaspik]]. Kufizohet me [[Stavropol Krai]] në veriperëndim, [[Dagestani|Repubikën e Dagestanit]] në verilindje dhe lindje, [[Gjeorgjia|Gjeorgjinë]] në jug, dhe Republikat e [[Ingushetia|Ingushetisë]] dhe [[Osetia e Veriut-Alania|Osetisë Veriore-Alania]] në perëndim.

Deri më 1991, kur [[Shpërbërja e Bashkimit Sovjetik|ra Bashkimi Sovjetik]], [[Republika Socialiste Sovjetike Autonome Çeçeno-Ingushe]] u nda në dy pjesë: [[Ingushetia|Republika e Ingushetisë]] dhe Republika Çeçene. Kjo e fundit shpalli [[Republika Çeçene e Içkerisë|Republikën Çeçene të Içkerisë]], e cila kërkoi pavarësinë. Pas [[Lufta e Parë Çeçene|Luftës së Parë Çeçene]] me Rusinë, Çeçenia fitoi pavarësinë ''[[De facto|de facto]]'' si [[Republika Çeçene e Içkerisë]]. Federata Ruse rimori nën kontroll Republikën pas [[Lufta e Dytë Çeçene|Luftës së Dytë Çeçene]]. Që nga ajo kohë ka pasur një proces sistematik të rindërtimit dhe rindërtimit, megjithëse [[Kryengritja në Kaukazin e Veriut|luftimet sporadike vazhduan]] të zhvilloheshin në malet dhe rajonet jugore deri në vitin 2019.

Republika mbulon një sipërfaqe prej 17,300 kilometra katrorë me një popullsi prej mbi 1.4 milion banorë.<ref name=est20>{{cite web|title=Оценка численности постоянного населения по субъектам Российской Федерации|url=https://www.gks.ru/storage/mediabank/PrPopul2020.xls|publisher=Главная::Федеральная служба государственной статистики|language=ru|access-date=31 tetor 2020|archive-date=24 janar 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200124195204/https://www.gks.ru/storage/mediabank/PrPopul2020.xls|url-status=dead}}</ref> Ajo është shtëpia e [[Çeçenët|çeçenëve]] autoktonë, një popull me origjinë [[Nahët|Vainah]] dhe kryesisht besim mysliman. [[Grozny]] është kryeqyteti dhe qyteti më i madh.

Përkundër një territori relativisht të vogël, Çeçenia karakterizohet nga një larmi e konsiderueshme e kushteve klimatike. Temperatura mesatare në Grozny është 11.2 ° C.<ref>[https://en.climate-data.org/asia/russian-federation/chechnya-702/ Climate of Chechnya]. ''Climate-Data.org''.</ref>

== Ndarjet administrative ==
{{Kryesore|Ndarjet administrative të Çeçenisë}}

Republika Çeçene është e ndarë në 15 rrethe dhe 3 qytete me rëndësi republikane.

== Demografia ==
[[Skeda:RIAN archive 908389 Victory Day parade in Russian Regions.jpg|parapamje|upright|Veteranët çeçenë të Luftës së Dytë Botërore gjatë festimeve në 66 vjetorin e fitores në [[Fronti Lindor (Lufta e Dytë Botërore)|Luftën e Madhe Patriotike]]]]

Sipas regjistrimit të vitit 2010, popullsia e republikës është 1,268,989, nga 1,103,686 e regjistruar në vitin 2002. Ky numër është vënë në dyshim nga demografët, të cilët mendojnë se një rritje e tillë e popullsisë pas dy luftërave vdekjeprurëse është shumë e pabesueshme.<ref name=Fuller>{{cite web |url=http://www.rferl.org/content/Preliminary_Chechen_Census_Findings_Unveiled/2209723.html |title=Preliminary Chechen Census Findings Unveiled |author=Liz Fuller |date=3 nëntor 2010 |publisher=Radio Free Europe/Radio Liberty |language=en |accessdate=12 mars 2011}}</ref>

Që nga regjistrimi i vitit 2010, [[Çeçenët|çeçenët]] me 1,206,551 përbëjnë 95.3% të popullsisë së republikës. Grupet e tjera përfshijnë [[Rusët|rusët]] (24,382, ose 1,9%), [[Kumykët|kumykët]] (12,221, ose 1%), [[Ingushët|ingushët]] (1,296 ose 0,1%) dhe një mori grupesh më të vogla, secili përbën më pak se 0.5% të popullsisë së përgjithshme. Komuniteti armenë, i cili dikur numëronte rreth 15,000 vetëm në Grozny, është pakësuar në disa familje. Kisha armene e Grozny u shkatërrua në vitin 1930. Shkalla e lindjeve ishte 25.41 në vitin 2004. (25.7 në Achkhoi Martan, 19.8 në Groznyy, 17.5 në Kurchaloi, 28.3 në Urus Martan dhe 11.1 në Vedeno). Sipas Komitetit Shtetëror të Statistikave të Çeçenisë, popullsia e Çeçenisë ishte rritur në 1.205 milion në janar 2006.

Në fund të epokës sovjetike, rusët etnikë (përfshirë kozakët) përbënin rreth 23% të popullsisë (269,000 në vitin 1989).

Sipas disa burimeve ruse, nga viti 1991 deri më 1994 dhjetëra mijëra njerëz të etnisë jo-çeçene (kryesisht rusë, ukrainas dhe armenë) u larguan nga republika mes raporteve të dhunës dhe diskriminimit ndaj popullsisë jo-çeçene, si dhe paligjshmërisë së përhapur dhe spastrimi etnik nën qeverinë e [[Xhohar Dudajev|Dzhohar Dudajev]]. Sidoqoftë, ekonomistët rusë Boris Lvin dhe Andrei Iliaronov besojnë se emigracioni i popullatës rusishtfolëse nga Çeçenia nuk ishte më intensiv sesa ai nga [[Kalmykia]], [[Tëvaja]] dhe [[Sahaja]]-[[Sahaja|Jakutia]].

Gjuhët e përdorura në Republikë janë [[Gjuha çeçene|çeçenishtja]] dhe [[Gjuha ruse|rusishtja]].

=== Feja ===
==== Islami ====
[[Islami]] është feja më e madhe në Çeçeni, e cila praktikohet nga 95% e banorëve të Grozny sipas vitit 2010..<ref name="Caucasus Times survey 2010">{{cite web|url=https://caucasustimes.com/ru/v-chechne-nabljudaetsja-vysokaja-stepen-r/ |series=Caucasus Times poll |date=16 maj 2010 |accessdate=10 prill 2017 |publisher=Caucasus Times|title=В Чечне наблюдается высокая степень религиозной нетерпимости|language=ru|trans-title=High degree of religious intolerance observed in Chechnya}}</ref> Çeçenët janë me të madhe anëtarë të [[Medhhebët|medhhebit]] (shkollë e jurispudencës) [[Shafi'i]],<ref>{{Cite web |url=http://www.gwu.edu/~ieresgwu/assets/docs/ponars/pm_0388.pdf |title=Kopje e arkivuar |access-date=13 nëntor 2020 |archive-date=11 tetor 2017 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20171011152527/https://www2.gwu.edu/~ieresgwu/assets/docs/ponars/pm_0388.pdf |url-status=dead }}</ref> republika që është konvertuar në Islam midis shekujve 16 dhe 19. Shumë çeçenë janë [[Sufizmi|sufistë]], të tarikateve [[Kadiri]] ose [[Nakshbandi]]. Shumica e popullsisë ndjek shkollën e jurispudencës [[Shafi'i]] ose [[Medhhebi Hanefi|Hanefi]]. Shkolla e jurispudencës Shafi'i ka një traditë të gjatë në mesin e Çeçenëve, dhe kështu ajo mbetet më e praktikuara..<ref>{{cite web |url=http://jamestown.org/chechnya_weekly/article.php?articleid=2372572 |title=The Kremlin's War on Islamic Education in the North Caucasus |author=Mairbek Vatchagaev |language=en |date=8 shtator 2006 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20071011204749/http://jamestown.org/chechnya_weekly/article.php?articleid=2372572 |archivedate=2007-10-11}} Chechnya Weekly, Volume 7, Issue 34 (8 shtator 2006)</ref>

Pas përfundimit të Bashkimit Sovjetik, ka pasur një ringjallje Islame në Çeçeni, dhe në 2011 u vlerësua se kishte 465 xhami, përfshirë [[Xhamia Ahmad Kadyrov|Xhaminë Ahmad Kadyrov]] në Grozny që strehonte 10,000 adhurues, si dhe 31 medrese, përfshirë një universitet islamik të quajtur [[Kunta-haji]] dhe një Qendër e Mjekësisë Islame në Grozny e cila është institucioni më i madh i tillë në Evropë.<ref>Nazgul A. Mingisheva and Yesbossyn M. Smagulov, "Chechnya" in Mark Juergensmeyer and Wade Clark Roof, ''Encyclopedia of Global Religion'', Volume 1, SAGE, 2012, p. 193</ref>

Më 19 janar 2015, 12 ditë pas [[Të shtënat e Charlie Hebdo|të shtënave në Charlie Hebdo]], u zhvillua një marshim në Grozny kundër botimit të karikaturave të profetit [[Muhammedi|Muhamed]]. Ministria e Brendshme Çeçene raportoi se më shumë se një milion njerëz morën pjesë, ndërsa sipas burimeve të faqes në internet të lajmeve [[Kavkazkii Uzel]] numri ishte midis 350,000 dhe 500,000..<ref>[[Kavkazkii Uzel]], [http://www.kavkaz-uzel.ru/articles/255819/ Данные о числе участников митинга в Грозном против карикатур на Мухаммада значительно расходятся], 19 janar 2015</ref>

==== Krishterimi ====
Minoriteti rus dikur i fortë në Çeçeni, kryesisht kozakë të Terekut dhe vlerësuar të ketë rreth 25,000 në vitin 2012, janë kryesisht [[Kisha Ortodokse Ruse|ortodoksë rusë]], megjithëse aktualisht vetëm një kishë ekzistonte në Grozny. Në gusht 2011, Kryepeshkopi Zosima i [[Vladikaukaz]] dhe [[Mahaçkala]] kreu ceremoninë e parë të pagëzimit masiv në historinë e Republikës Çeçene në [[Lumi Terek|lumin Terek]] të [[Distrikti Naursky|Distriktit Naursky]] në të cilën 35 qytetarë të rajoneve Naursky dhe Shelkovsky u kthyen në Ortodoksi. Që nga viti 2020, ka tetë kisha Ortodokse në Çeçeni, dhe më e madhja është tempulli i Kryeengjëllit Michael në Grozny.[https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%80%D0%B0%D0%BC_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B8%D0%BB%D0%B0_%D0%90%D1%80%D1%85%D0%B0%D0%BD%D0%B3%D0%B5%D0%BB%D0%B0_(%D0%93%D1%80%D0%BE%D0%B7%D0%BD%D1%8B%D0%B9)]

== Ekonomia ==
Gjatë luftës, ekonomia çeçene u shkatërrua.<ref name="Russell 2007 163–168">{{Cite journal|last=Russell|first=John|date=2007|editor-last=Gammer|editor-first=Moshe|editor2-last=Lokshina|editor2-first=Tanya|editor3-last=Thomas|editor3-first=Ray|editor4-last=Mayer|editor4-first=Mary|editor5-last=Dunlop|editor5-first=John B.|title=Chechnya: Russia's 'War on Terror' or 'War of Terror'?|url=https://archive.org/details/sim_europe-asia-studies_2007-01_59_1/page/163|jstor=20451332|journal=Europe-Asia Studies|language=en|volume=59|issue=1|pages=163–168|doi=10.1080/09668130601072761|s2cid=153481090}}</ref> Në vitin 1994, separatistët planifikuan të futnin një monedhë të re, por ndryshimi nuk ndodhi për shkak të ri-marrjes së Çeçenisë nga trupat ruse në [[Lufta e Dytë Çeçene|Luftën e Dytë Çeçene]].<ref name="Russell 2007 163–168"/>

Situata ekonomike në Çeçeni është përmirësuar në mënyrë të konsiderueshme që nga viti 2000. Sipas ''[[New York Times]]'', janë bërë përpjekje të mëdha për të rindërtuar Grozni dhe përmirësimet në situatën politike kanë bërë që disa zyrtarë të konsiderojnë ngritjen e një industrie turizmi, megjithëse ka pretendime që punëtorët e ndërtimit po paguhen në mënyrë të parregullt dhe se njerëzit e varfër janë zhvendosur.

Papunësia e Çeçenisë ishte 67% në vitin 2006 dhe ra në 21.5% në vitin 2014.

Të ardhurat totale të buxhetit të Çeçenisë për vitin 2017 ishin 59.2 miliardë rubla. Prej tyre, 48.5 miliardë rubla ishin të ashtuquajturat "fatura falas" nga buxheti federal i Federatës Ruse.

== Lidhje e jashtme: ==
{{commonscat|Chechnya}}
[http://www.telegrafi.com/?id=26&a=1209 Mentor Tahiri: Çeçenia – njollosja e një lufte të harruar në kufirin e Evropës ]

== Referime ==
{{reflist}}

{{Njisitë federative të Rusisë}}

[[Kategoria:Republikat e Rusisë]]
[[Kategoria:Çeçeni| ]]