Shihni burimin për Aristoteli

[[Skeda:Aristotle Altemps Inv8575.jpg|thumb|Aristoteli]] 
[[File:Statue-Orsay-02.jpg|thumb|Aristoteli në rini nga Charles Degeorge]]
'''Aristoteli''' (384 - 322) <ref>Shefik Osmani:Fjalor i pedagogjisë, Shtëpia Botuese "8 Nëntori", Titanë, 1983, fq. 36 - 37. {{OCLC|254579414}}</ref> ishte filozof, mendimtar dhe shkencëtar i shquar i Greqisë antike. Ai lindi ne vitin 384 para Krishtit ne Stragirë te Greqis Veriore dhe ishte gjeniu më i madh intelektual i botës antike perëndimore. Ai luhatet midis idealizmit dhe materializmit. Aristoteli ishte themelues i shkollës peripatetike si dhe themelues dhe sistematizues i shumë shkencave dhe disiplinave shkencore.<ref>{{cite encyclopedia |editor-last=Baku |editor-first=Pasho |encyclopedia=Enciklopedia universale e ilustruar |title=Aristoteli |year=2011 |publisher=Shtëpia Botuese Bacchus |location=Tiranë |oclc= 734077163 |pages=71 |ref=Baku}}</ref> Ai ishte personaliteti universal i kohës së vjetër. Quhet ndryshe edhe "filozof i fatlumturisë".<ref>Hajrullah Koliqi:Historia e pedagogjisë botërore I, Universiteti i Prishtinës, Prishtinë, 1997, fq.
 89.</ref> Njihej edhe nga ana e dijetarëve mesjetar arab të cilët e vlerësuan me epitetin "Mësuesi i parë" ({{lang-en|The First Teacher}}; {{lang-ar|al-mua'lim al-awwal, المعلم الأول}}).

Aristoteli vijuesi i mendimit të shkollës së [[Sokrati]]t në sistemet e arsyetimit materialist ndryshe nga [[Platoni]] kryesisht idealist sipas disa studjuesve të bashkohsisë është një mendimtar i njohur i botës antike dhe përfaqson shkollën e tij në historinë e filozofisë . Aristoteli ishte mësuesi i [[Aleksandri i Madh]] në disa dislplina shkencore të kohës duke realizuar formimin e liderit befasues dhe perandorit të ri një fenomen i veçantë ende për studjuesit . Shkrimet e tij mbulojnë shumë lëndë - duke përfshirë fizikën, biologjinë, zoologjinë, metafizikën, logjikën, etikën, estetikën, poezinë, teatrin, muzikën, retorikën, psikologjinë, gjuhësinë, ekonominë, politikën dhe qeverinë - dhe përbëjnë sistemin e parë gjithëpërfshirës të filozofisë perëndimore.

== Biografia ==
[[Skeda:Aristotle by Raphael.jpg|thumb|Aristoteli në Shkollën e Athinës (Detaj nga një afresk nga Vatikani, [[Raffaello]], 1510–1511)]]
Aristoteli lindi në [[Stragira]], të Trakisë <!--[[Maqedonia|Maqedonisë]]-->, rrjedh nga një familje e arsimuar, në të cilën tradicionalisht kultivoheshin shkencat natyrore dhe mjekësia. I ati i Aristotelit ishte mjek në oborrin mbretëror të mbretit maqedonas [[Amintesi II]], kurse më vonë edhe të [[Filipi i Maqedonisë|Filipit]].

Në moshën shtatëmbëdhjetë vjeçare, Aristoteli shkoi në Athinë, në [[Akademia e Platonit|akademinë e Platonit]], ku qëndroi plot 20 vjet me radhë, derisa vdiq mësuesi i tij Platoni.

Menjëherë pas vdekjes së Platonit, Aristoteli u largua nga Athina dhe, me kërkesë të Filipit II të Maqedonisë, udhëzoi Aleksandrin e Madh që filloi në vitin 343 pes. Mësimdhënia Alexander i dha Aristotelit shumë mundësi. Ai krijoi një bibliotekë në Liceun që e ndihmoi atë të prodhonte shumë nga qindra libra të tij, të cilat ishin rrotulla të papirusit. Fakti që Aristoteli ishte një nxënës i Platonit kontribuoi në pikëpamjet e tij të mëparshme të Platonizmit, por, pas vdekjes së Platonit, Aristoteli u zhyt në studime empirike dhe u zhvendos nga platonizmi në empirizëm. Ai besonte se të gjitha konceptet dhe njohuritë përfundimisht bazoheshin në perceptimin. Pikëpamjet e Aristotelit mbi shkencat natyrore paraqesin themelet që bazohen në shumë nga veprat e tij.

Sipas Aristotelit, qenia e çdo gjëje apo ndodhie zhvillohet nga shumë mundësi të lëndëve të fshehta me ndihmën e lëvizjeve të fuqisë formuese. Afirmimi dhe përdorimi i sistemit të Aristotelit në mesjetën evropiane është i njohur si Aristotelizmi.

Në njohjen e Aristotelit dhe veprimtarisë së tij, merita të mëdha kanë dijetarët myslimanë në radhë të pare [[Ibën Sina]] i njohur në perëndim me emrin [[Avicena]] dhe [[Ibën Rushd]] ([[Averroès]]) nga [[Kordoba]], të cilët me punën e tyre dhe analizat e komentet e shkëlqyera e bënë të kuptueshme dhe akoma më cilësore filozofinë e Aristotelit. <ref name=AK>{{mono|Avni K. Këpuska, "QENËSIA E TERRITORIT DHE E KUFIJVE ETNIKË AUTOKTONË TË KOSOVËS", fq.23, botimi i tretë, Prishtinë 2004}}</ref>

== Vepra (Corpus Aristotelicum) ==
[[File:Aristotle 1.jpg|thumb|Aristoteli - Gravurë]]
[[File:The statue of Aristotle near the entrance, The School of Aristotle (The Lyceum) (7263459844).jpg|thumb|Statuja e Aristotelit afër hyrjes në Liceum]]

*Logica - Organon (Όργανον)
**Categoriae (Κατηγοριαι)
**De interpretatione (Περὶ Ἑρμηνείας)
**Analytica priora (Ἀναλυτικῶν προτέρων) Α-Β
**Analytica posteriora (Ἀναλυτικῶν ὑστέρων) Α-Β
**Topica (Τοπικῶν) Α-Θ
**De Sophisticis Elenchis (Περὶ σοφιστικῶν ἐλέγχων)
*Physica (Φυσικῆς Ἀκροάσεως) Α-Θ
*De caelo (Περὶ οὐρανοῦ) Α-Δ
*De generatione et corruptione (Περὶ γενέσεως καὶ φθορᾶς) Α-Β
*Meteorologica (Μετεωρολογικῶν) Α-Δ
*De mundo ad Alexandrum (Περὶ κοσμοῦ πρὸς Ἀλεξάνδρων)*
*De anima (Περὶ ψυχῆς) Α-Γ
*Parva naturalia
**De sensu et sensibilibus (Περὶ αἰσθήσεως καὶ αἰσθητῶν)
**De memoria et reminiscentia (Περὶ μνήμης καὶ ἀναμνήσεως)
**De somno et vigilia (Περὶ ὕπνου καὶ ἐγρηγόρσεως)
**De insomnis (Περὶ ἐνυπνίων)
**De divinatione per somnum (Περὶ τῆς καθ’ ὕπνον μαντικῆς)
**De longitudine et brevitate vitae (Περὶ μακροβιότητος καὶ βραχυβιότητος)
**De juventute et senectute (Περὶ νεότητος καὶ γήρως)
**De vita et morte (Περὶ ζωῆς καὶ θανάτου)
**De respiratione (Περὶ ἀναπνοῆς)
*De spiritu (Περὶ πνεύματος)
*Historia animalium (Περὶ τὰ ζῷα ἱστορίαι) Α-Κ
*De partibus animalium (Περὶ ζῴων μορίων) Α-Δ
*De motu animalium (Περὶ ζῴων κινήσεως)
*De animalium incessu (Περὶ πορείας ζῴων) 
*De generatione animalium (Περὶ ζῴων γενέσεως) Α-Ε
*De coloribus (Περὶ χρωμάτων)*
*De audibilibus (Περὶ ἀκουστῶν)*
*Physiognomica (Φυσιογνωμονικῶν)*
*De plantis (Περὶ φυτῶν) Α-Β*
*Mirabilium auscultationes (Περὶ θαυμασίων ἀκουσμάτων)*
*Problemata (Προβλημάτων) Α-ΚΑ-ΚΘ,ΛΑ-ΛΗ*
*De lineis insecabilibus (Περὶ ἀτόμων γραμμῶν)*
*De ventorum situ et nominibus (Ἀνέμων θέσεις καὶ προσηγορίαι)*
*De Melisso, Xenophane, Gorgia (Περὶ Ξενοφάνους, Περὶ Ζήνωνος, Περὶ Γοργίου)*
*Metaphysica (Τῶν μετὰ τὰ φυσικά) Α-Κ
*Ethica Nicomachea (Ἠθικῶν Νικομαχείων) Α-Κ
*Magna moralia (Ἠθικῶν Μεγάλων) Α-Β*
*Ethica Eudemia (Ἠθικῶν Εὐδημίων) Α-Η
*De virtutibus et vitiis (Περὶ ἀρετῶν καὶ κακίων)*
*Politica (Πολιτικά) Α-Θ
*Oeconomica (Οἰκονομικῶν) Α-Β*
*Ars Rhetorica (Τέχνης ῥητορικῆς) Α-Γ
*Ars Poetica (Περὶ ποιητικῆς) <ref>''The Complete Works of Aristotle'', Ed. Jonathan Barnes, 2 vol., Princeton University Press, 1984.</ref>

== Shiko edhe ==
[[File:Spangenberg - Schule des Aristoteles.jpg|thumb|300px|Shkolla e Aristotelit - pikturë nga Gustav Adolph Spangenberg (1880)]]
* [[Liceumi antik]]
* [[Shkolla Peripatetike]]
* [[Akademia e Platonit]]

== Burime tjera ==
* [[:en:Aristotle for Everybody|Aristotle for Everybody]]
* Eugene Gendlin (2012). ''Line by Line Commentary on Aristotle's De Anima'', Volume 1: Books I & II; Volume 2: Book III. Spring Valley, New York: The Focusing Institute. [https://web.archive.org/web/20170327012857/http://www.focusing.org/aristotle/ Available online in PDF.]
* Terence Irwin (1988). [http://www.cyjack.com/cognition/Aristotle%27s%20first%20principles.pdf ''Aristotle's First Principles'']. Oxford: Clarendon Press, ISBN 0-19-824290-5.

== Lidhje të jashtme ==
{{commonsart|1=Aristotelēs|2=Aristoteli}}
{{WikiQuote|Aristoteli|Aristoteli}}
* ''Stanford Encyclopedia of Philosophy'' {{en icon}}:
* [http://plato.stanford.edu/entries/aristotle Aristotle (general article)] 
*[http://plato.stanford.edu/entries/aristotelianism-renaissance/ Aristotle in the Renaissance] 
*[http://plato.stanford.edu/entries/aristotle-biology/ Biology] 
*[http://plato.stanford.edu/entries/aristotle-causality/ Causality] 
*[http://plato.stanford.edu/entries/aristotle-commentators/ Commentators on Aristotle] *[http://plato.stanford.edu/entries/aristotle-ethics/ Ethics] 
*[http://plato.stanford.edu/entries/aristotle-logic/ Logic] 
*[http://plato.stanford.edu/entries/aristotle-mathematics/ Mathematics] 
*[http://plato.stanford.edu/entries/aristotle-metaphysics/ Metaphysics] 
*[http://plato.stanford.edu/entries/aristotle-natphil/ Natural philosophy] 
*[http://plato.stanford.edu/entries/aristotle-noncontradiction/ Non-contradiction] 
*[http://plato.stanford.edu/entries/aristotle-politics/ Political theory] 
*[http://plato.stanford.edu/entries/aristotle-psychology/ Psychology] 
*[http://plato.stanford.edu/entries/aristotle-rhetoric/ Rhetoric]
* [http://www.dimosaristoteli.gr/en/sights/aristotle-park Aristoteles-Park in Stagira] {{en icon}}
* [http://classics.mit.edu/Browse/index-Aristotle.html Massachusetts Institute of Technology] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110106124653/http://classics.mit.edu/Browse/index-Aristotle.html |date=6 janar 2011 }} {{en icon}}.
* {{en icon}} [http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/perscoll?.submit=Change&collection=Any&type=text&lang=Any&lookup=Aristotle Perseus Project] at Tufts University.
* [https://ebooks.adelaide.edu.au/a/aristotle/ University of Adelaide] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170215160252/https://ebooks.adelaide.edu.au/a/aristotle/ |language=english|date=15 shkurt 2017 }} {{en icon}}.
* {{fr icon}} [http://remacle.org/bloodwolf/philosophes/Aristote/table.htm P. Remacle]
* The 11-volume 1837 Bekker edition of ''Aristotle's Works'' in Greek ([http://isnature.org/Files/Aristotle/ PDF] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221124034819/http://isnature.org/Files/Aristotle/ |date=24 nëntor 2022 }}{{dot}}) 
* {{en icon}} [http://demonax.info/doku.php?id=classical:aristotle Aristotle Collection] (translation).

== Referime ==
{{reflist}}

{{AutorAntik}}

[[Kategoria:Filozofë të lashtë grekë]]
[[Kategoria:Kozmologë]]
[[Kategoria:Meteorologë]]
[[Kategoria:Lindje 384 p.e.s.]]
[[Kategoria:Vdekje 322 p.e.s.]]

{{Link FA|de}}