Format e pashtjelluara të foljes

Format e pashtjelluara të foljes janë: pjesorja, përcjellorja, paskajorja, mohorja. Format e pashtjelluara të foljes, për nga tipi i ndertimit mund të ndahen në dy grupe: Në grupin e parë përfshihen pjesorja dhe ato që janë ndërtuar mbi bazen e saj: forma e pashtjelluar mohore (pa larë) dhe përcjellorja (duke larë), kurse në grupin e dytë do të përfshihen format e pashtjelluara të tipit për të larë e me të larë, që janë ndërtuar mbi bazën e emrit prejfoljor asnjanës (të tipit të larë).

Pjesorja

Në gjuhën shqipe pjesorja ka një përdorim të gjerë dhe të shumllojshëm. Shërben si bazë për të formuar kohët e përbëra me ndihmë të foljeve kam e jam.

Shembull:

kohën e kryer	kam lexuar	kam hapur	është lexuar	është hapur
kohën më se të kryer	kisha lexuar,	kisha hapur	ishte lexuar	ishte hapur
kohën e kryer të tejshkuar	pata lexuar	pata hapur	qe hapur

Pjesorja shërben si bazë edhe për formimin e formave (mënyrave) paskajore, përcjellore dhe habitore me ndihmë të fjalëzave përkatëse.

Shembull:

paskajorja	për të lexuar ose pa lexuar
përcjellorja	duke lexuar, duke hapur
habitorja	lexuakam, marrkam

Pjesorja shërben për të formuar edhe mbiemra dhe emra foljorë. P.sh. nxënës, mësues, i sjellshëm, i (e) bindur etj. Këta emra dhe mbiemra janë formuar me anë të foljes në pjesoren e cila është bazë e tyre: sjell, nxënë, bindur etj., duke marrë në fund njërën nga prapashtesat: -j, -s, -shëm e disa prej tyre edhe një nyje të përparme i, e ose të.

Përcjellorja

Folja në formën (mënyrën) përcjellore tregon një veprim që shoqëron ose përcjell veprimin e treguar me një folje tjetër. Përcjellorja ndërtohet duke vënë përpara pjesores së foljes fjalëzën duke: p.sh. Zbriti duke u mbajtur. Sipas kohës në të cilën është folja kryesore, pra sipas kontekstit, përcjellorja mund të ketë kuptimin e së tashmes, të së shkuarës ose të së ardhmes. Përcjellorja përdoret kryesisht në ndërtime:

Shembull:

me funksion mënyror	Djemtë shkonin në shkollë duke kënduar një këngë të re
me funksion kohor	Duke ecur rrugës u kujtua se kishte harruar çelësat
me funksion shkakor	Kali, duke kërkuar, siç duket, ecte me galop përbri gardhit
me funksion kushtor	Duke punuar pa u lodhur, njeriu mund të arrijë gjithçka

Përcjellorja përdoret shpesh edhe për të shprehur një veprim të dytë të bashkërenditur me veprimin e foljes kryesore. P.sh.:Tej dielli po perëndonte duke i dhënë qiellit një përskuqje te fortë.

Paskajorja

Folja e përdorur në formën paskajore shërben për të emëruar një veprim ose gjendje në mënyrë të pacaktuar d.m.th pa i'u referuar një kryefjale të caktuar. Në rolin e paskajores përdoret forma e tipit për të punuar, (me kuptim mohor) përdoret edhe forma e tipit pa punuar. Format e diatezave pësore e vetëvetore të këtyre paskajoreve sajohen me anë të pjesëzës u . P.sh. për të larë - për t’u larë; pa larë - pa u larë etj. Paskajorja përdoret në ndërtime me funksion qëllimor, përcaktor dhe kallëzuesor.

Shembull:

funksion qëllimor	Gruaja nxitoi hapat për të arritur të vegjëlit
funksion përcaktor	Atë mbrëmje, radhën për të treguar përralla përpara gjumit e kishte babai
funksion kallzuesor	Kjo vërtetë qenka për të qeshur

Mohorja

Forma e pashtjelluar mohore ndërtohet duke vënë përpara pjesores së foljes fjalëzën me kuptim mohor -pa. Shpreh moskryerjen e një veprimi në të shkuarën ose në të ardhmen. Përdoret kryesisht në ndërtime.

Shembull:

me funksion kohor	Të gjithë këto përgatitje i bëmë pa ardhur mesuesi
me funksion mënyror	Beni ecte me nxitim pa kthyer kokën majtas e djathtash
me funksion kushtor	Pa luajtur këmbët, nuk luajnë dhëmbët.

Pra këto forma që u cekën më lartë nuk ndryshojnë, andaj edhe quhen forma të pashtjelluara.

Shiko edhe

Format e shtjelluara të foljes.

Referimet

Grup autorësh - Gramatika e gjuhës shqipe ASHSH Tiranë 2002.
Shaban Demiraj - Gramatika e gjuhës shqipe ETMM Prishtinë
L.Mulaku, A.Kelmendi - Gramatika e gjuhës shqipe ETMM Prishtinë 1984
Bari Beci - Gjuha shqipe, Libri shkollor Prishtinë 2003
Bari Beci - Gjuha shqipe - Dukagjini 2006
Zgjedhime të foljeve https://zgjedhime.org/showfoljet