Shihni burimin për Hispania

{{Infobox country
|native_name            = ''Hispānia'' ([[Gjuha latine|Latinisht]]) <br> ''Ἱσπανία'' ([[Greqishtja e lashtë]])
|conventional_long_name = Hispania
|common_name            = Perandoria Romake
|coordinates            = {{coord|40.21|-4.35|dim:1000000|display=title}}
|status                 = Perandori
|government_type        = [[Autokracia|Autokraci]]
|p1                     = Iberia e Kartagjenës
|flag_p1                = 
|s1                     = Mbretëria Visigotike
|flag_s1                = 
|s2                     = Mbretëria e Suebisë
|flag_s2                = 
|s3                     = Spania
|flag_s3                = 
|year_start             = 218 p.e.s.
|event_end              = 
|year_end               = 472
|image_map              = Conquista Hispania.svg
|image_map_caption      = Kronologjia e pushtimit romak të Hispanisë (220 pes&ndash;19 pes), me kufijtë e provincave romake të treguara
|capital                = {{plainlist|
*[[Hispania Baetica|Baetica]]: [[Córdoba, Spain|Corduba]]
*[[Hispania Ulterior|Ulterior]]: [[Emerita Augusta]]
*[[Hispania Citerior|Citerior]]: [[Tarraco]]}}
|common_languages       = [[Gjuha latine|Latinisht]], [[Gjuhët paleohispanike|gjuhë të ndryshme paleohispanike]]
|religion               = Feja tradicionale autoktone dhe [[Feja romake|romake]], e ndjekur nga [[Krishterimi]]
|title_leader           = [[Perandori romak|Perandori]]
|leader1                = [[Trajani]]
|leader2                = [[Adriani]]
|leader3                = [[Teodosi I]]
|year_leader1           = AD 98 – AD 117
|year_leader2           = AD 117 – AD 138
|year_leader3           = AD 379 – AD 395
|legislature            = [[Senati i Perandorisë Romake|Senati Romak]]
|era                    = Antikiteti klasik
|stat_pop1              = 5,000,000 ose më shumë
}}
'''Hispania''' ([[Greqishtja e lashtë]]: ''Ἱσπανία'', [[Romanizimi i greqishtes|romanizuar]]: ''Hispanía''; [[Gjuha latine|Latinisht]]: ''Hispānia'') ishte emri romak [[Gadishulli Iberik|Gadishullit Iberik]]. Nën [[Republika Romake|Republikën Romake]], Hispania u nda në dy [[Provinca romake|provinca]]: [[Hispania Citerior]] dhe [[Hispania Ulterior]]. Gjatë [[Principati (Roma)|Principatit]], Hispania Ulterior u nda në dy provinca të reja, [[Baetica]] dhe [[Lusitania]], ndërsa Hispania Citerior u riemërua [[Hispania Tarraconensis]]. Më pas, pjesa perëndimore e Tarraconensis u nda, fillimisht si Hispania Nova, e cila më vonë u riemërua "Callaecia" (ose [[Gallaecia]], prej nga vjen [[Galicia (Spanjë)|Galicia]] moderne). Nga [[Tetrarkia]] e [[Diokleciani]]t (293 e.r.) e tutje, jugu i pjesës së mbetur të Tarraconensis u nda përsëri si [[Hispania Carthaginensis|Carthaginensis]] dhe të gjitha provincat hispanike kontinentale, së bashku me [[Hispania Balearica|Ishujt Balearik]] dhe provincën e Afrikës Veriore të [[Mauretania Tingitana]], u grupuan më vonë në një [[Dioqeza romake|dioqezë civile]] e kryesuar nga një ''[[vicarius]]''. Emri ''Hispania'' është përdorur edhe në periudhën e [[Mbretëria Visigotike|sundimit visigotik]]. Emrat e vendeve moderne të [[Spanja|Spanjës]] dhe [[Hispaniola|Hispaniolës]] rrjedhin të dy nga ''Hispania''.

== Historia ==

== Ndarjet administrative ==
[[Skeda:Iberian Peninsula in 125-en.svg|parapamje|djathtas|225px|Hispania romake në vitin 125]]
Gjatë fazave të para të romanizimit, gadishulli u nda në dysh nga romakët për qëllime administrative. Më e afërta me Romën quhej ''Citerior'' dhe më e largëta ''Ulterior''. Kufiri midis të dyjave ishte një vijë dredha-dredha që shkonte nga Cartago Nova (tani [[Kartagjena (qytet)|Kartagjena]]) në [[Deti Kantabrian|Detin Kantabrian]].

''[[Hispania Ulterior]]'' përfshinte ato që tani janë [[Andaluzia]], [[Portugalia]], [[Ekstremadura]], [[Provinca León|León]], një pjesë e madhe e ish-[[Castilla la Vieja]], [[Galicia (Spanjë)|Galicia]], [[Asturia]] dhe [[Basque Country]].

''[[Hispania Citerior]]'' përfshinte pjesën lindore të ish Castilla la Vieja, dhe ato që tani janë [[Aragoni]], [[Valencia]], [[Katalonia]] dhe një pjesë e madhe e ish-[[Castilla la Nueva]].

Në vitin 27 p.e.s., gjenerali dhe politikani [[Marcus Vipsanius Agrippa]] e ndau Hispaninë në tre pjesë, përkatësisht duke e ndarë Hispania Ulterior në [[Baetica]] (në thelb [[Andaluzia]]) dhe [[Lusitania]] (përfshirë [[Gallaecia]] dhe [[Asturias]]) dhe duke bashkuar [[Kantabria|Kantabrinë]] dhe [[Basque Country]] me Hispania Citerior.

== Ekonomia ==
{{Kryesor|Ekonomia e Hispanisë}}
Para Luftërave Punike, Hispania ishte një tokë me shumë pasuri minerale dhe bujqësore të pashfrytëzuara, e kufizuar nga ekonomitë primitive të mbijetesës së popujve të saj vendas jashtë disa porteve tregtare përgjatë [[Mesdheu]]t. Pushtimi nga kartagjenasit dhe më pas nga romakët për depozitat e shumta të argjendit e shndërroi Hispaninë në një ekonomi shumëplanëshe të lulëzuar. Disa metale, ullinj, vaj nga Baetica, peshk i kripur dhe garum, dhe verëra ishin disa nga mallrat e prodhuara në Hispani dhe të tregtuara në të gjithë Perandorinë. Nxjerrja e arit ishte aktiviteti më i rëndësishëm në pjesët veriperëndimore të gadishullit. Ky aktivitet dëshmohet në vendet arkeologjike si [[Las Médulas]] (Spanjë) dhe Casais ([[Ponte de Lima]], Portugali).<ref>[https://www.academia.edu/16658430/L_exploration_mini%C3%A8re_d_alluvions_de_Casais_freguesia_de_Estor%C3%A3os_commune_de_Ponte_de_Lima_Portugal_ Encadré 5.2] de Silva, A. J. M. (2012), Vivre au-delà du fleuve de l'Oubli. Portrait de la communauté villageoise du Castro do Vieito au moment de l'intégration du NO de la péninsule ibérique dans l'orbis Romanum (estuaire du Rio Lima, NO du Portugal), Oxford, Archaeopress.</ref>

== Referime ==
{{reflist}}

[[Kategoria:Hispania| ]]
[[Kategoria:Vende të shuara në Gadishullin Iberik]]
[[Kategoria:Shtete dhe territore të themeluara në shekullin e 3-të p.e.s.]]
[[Kategoria:Shtete dhe territore të shpërbëra në shekullin e 5-të]]