Gryka e Rugovës

Kanioni i Rugovës
Gryka e Rugovës
Kanioni i Rugovës ; Gryka e Rugovës
	Kanioni i Rugovës dhe lumi Bistrica e Pejës në të djathtë
	Gryka e Rugovës (Earth)
Koordinatat	42°41′32″N 20°10′07″E / 42.69222°N 20.16861°E
Vendndodhja	Kosovë
Qyteti i afërt	Peja
Sipërfaqja	4.301,05,49 ha
Krijimi	1985

Kanioni i Rugovës ose Gryka e Rugovës është një kanion afër Pejës në Perëndim të Kosovës, në Bjeshkët e Nemuna, në afërsi të kufirit me Malin e Zi. Me një gjatësi prej 25 km (16 mi) dhe thellësi prej 1,000 metra, Rugova konsiderohet të jetë një nga kanionët më të gjata dhe më të thella të Evropës.Ajo është krijuar nga erozioni ujit dhe tërheqja e akullnajave në Pejë. Lumbardhi i Pejës-Bistrica kalon përmes kanionit.^[1]

Në 1985, Kanioni i Rugovës ishte shpallur një monument i mbrojtur i trashëgimisë natyrore për shkak të vlerave gjeologjike, hidrologjike, speleologjike dhe botanike të saj, si dhe për peizazhin e saj mbresëlënës ^[2]^[3].

Gjeografia

Kanioni fillon të ngushtohet rreth tre kilometra larg Pejës dhe vazhdon të ngushtohet për gjashtë kilometrat e ardhshme, duke krijuar kështu një luginë të madhe në të cilën rrjedh lumi Bistrica e Pejës. Ajo ngushtohet sërish në një derdhje përgjatë rrugës perëndimore të rajonit që lidh Kosovën me Malin e Zi ^[4]. Thellësia mesatare e luginës është 650-1000 metra. Kanioni është i banuar në anën e saj lindore dhe në anën e saj perëndimore gjatë muajve të verës.

Ka pak ujëvara dhe shumë burime uji, siç është Uji i Zi dhe Kroi i km-5. Në kilometrin e gjashtë të kanionit ka një ujëvarë 25 metër të lartë që buron nga shkëmbinjtë në anën e saj jugore dhe bie në lumë. Qindra shpella janë ende për tu hulumtuar në grykë, me shumicën e tyre ende të pa eksploruara. Shpella të njohura përfshijnë Gryka e Madhe (e cila është eksploruar rreth 11 km), Shpella e Karamakazit dhe Shpella e Kallabes (ku janë zbuluar mbetjet arkeologjike të njerëzve të lashtë). Një urë harkore e njohur lidh kanionin, para së cilës është një shkëmb me një vizatim të një atleti që mendohet të jetë nga periudha pellazge ^[5].

Gryka e Madhe

Gryka e Madhe ndodhet në kilometrin e 8-të të Grykës së Rugovës, në anën e majtë, rreth 60 m mbi lumin Lumbardh, në lartësi 637 m. Hulumtimi në këtë shpellë ka filluar në vitin 1993, kur u zbulua nga speleologët sllovak të cilët po udhëtonin për në Maqedoni përmes Grykës së Rugovës. Megjithatë, shpella ishte e njohur gjatë kohë para kësaj për banorët vendas. Është identifikuar se korridoret e shpellës janë në profil oval, dhe ka karakterin e një kanion të vazhdueshme të nëndheshme me mure të larta. Nivelet më të larta të shpellës nuk kanë sedimente, ndërsa nivelet më të ulëta përmbajnë shkëmbinj të mëdhenj në rrethore formë. Pesë nivelet e shpellës deri më tani janë hulumtuar. I pari është në nivelin e lumit, e cila është 66 metra i thellë duke filluar nga hyrja e saj. Sedimente me ngjyra të ndryshme janë identifikuar në këtë nivel. Për shkak të terrenit saj të ashpër dhe me rrezik të lartë për njerëzit të hyjnë brenda, shpella rrallë vizitohet dhe është në gjendje të mirë. Ekipet e ndryshme të ekspertëve nga Sllovakia, Bullgaria, OJQ "Aragonite" dhe AKMM kanë hulumtuar shpellën ^[2].