Shihni burimin për Paleontologjia

[[Skeda:Joda_paleontologist.jpg|parapamje|Një paleontologe duke punuar në Monumentin Kombëtar të John Day Fossil Bedst]]
'''Paleontologjia''' (<span class="IPA nopopups noexcerpt">/<span style="border-bottom:1px dotted"><span title="/ˌ/: secondary stress follows">ˌ</span><span title="'p' in 'pie'">p</span><span title="/eɪ/: 'a' in 'face'">eɪ</span><span title="'l' in 'lie'">l</span><span title="/i/: 'y' in 'happy'">i</span><span title="/ɒ/: 'o' in 'body'">ɒ</span><span title="'n' in 'nigh'">n</span><span title="/ˈ/: primary stress follows">ˈ</span><span title="'t' in 'tie'">t</span><span title="/ɒ/: 'o' in 'body'">ɒ</span><span title="'l' in 'lie'">l</span><span title="/ə/: 'a' in 'about'">e</span><span title="/dʒ/: 'j' in 'jam'">dʒ</span><span title="/i/: 'y' in 'happy'">unë</span></span>, <span style="border-bottom:1px dotted"><span title="/ˌ/: secondary stress follows">ˌ</span><span title="'p' in 'pie'">p</span><span title="/æ/: 'a' in 'bad'">æ</span><span title="'l' in 'lie'">l</span><span title="/i/: 'y' in 'happy'">i</span></span>-, -<span style="border-bottom:1px dotted"><span title="/ə/: 'a' in 'about'">e</span><span title="'n' in 'nigh'">n</span></span>-/</span>{{IPAc-en|ˌ|p|eɪ|l|i|ɒ|n|ˈ|t|ɒ|l|ə|dʒ|i|,_|ˌ|p|æ|l|i|-|,_|-|ə|n|-}}) është studimi i jetës që ka ekzistuar mëpar, nganjëherë duke përfshirë edhe fillimin e Epokës së Holocenit (afërsisht 11,700 vitet mëpar). Ajo përfshin studimin e fosileve për të përcaktuar [[evolucioni]] e organizmave dhe bashkëveprimet me njëri-tjetrin dhe mjedisin e tyre (paleoekologjin e tyre). Vëzhgimet paleontologjike janë të dokumentuara qysh në shekullin e V-të&#x20;&#x70;&#x2E;&#x65;&#x2E;&#x73;&#x6F;&#x6E;&#xEB;. Por ajo u krijua si disiplinë e mirfilltë shkencorenë në&#x20;shekullin e 18, si rezultat i punës së Georges Cuvier në krahasimin anatomik dhe u zhvillua me shpejtësi në 19&#x20;shek. Termi vetë e ka origjinën nga gjuha [[Gjuha greke|greke]] παλαιός, ''palaios'', "e vjetër, e lashtë", ὄν, ''në'' (zan. ''ontos''), "qenie, krijesë" dhe λόγος, ''logos-i'', "fjalë, mendim, studim, arsye".<ref name="OnlineEtDict">{{Cito web|url=http://www.etymonline.com/index.php?term=paleontology&allowed_in_frame=0|title=paleontology|publisher=[[Online Etymology Dictionary]]}}</ref>

Paleontologjia qëndron në kufirin ndërmjet [[Biologjia|biologjisë]] dhe [[Gjeologjia|gjeologjisë]], por ajo është e ndryshme nga [[arkeologjia]] që studion njeriun modern anatomik. Ajo tani përdor teknika të huazuara nga një gamë e gjerë shkencash, duke përfshirë [[Biokimia|biokiminë]], [[Matematika|matematikën]] dhe [[Inxhinieria|inxhinierinë]]. Përdorimi i të gjitha këtyre teknikave i'u ka mundësuar paleontologëve të zbulojnë më shumë mbi historinë evolucionare të jetës, pothuajse të gjithë periudhën deri kur [[Toka]] u bë e favorshme jetën e gjallë, rreth 3.8 miliardë vjet më parë. Me rritjen e njohurive, paleontologjia ka zhvilluar nën-ndarje të tjera të specializuara, disa nga të cilat përqendrohen në lloje të ndryshme të [[Fosilet|fosileve]] dhe të organizmave ndërsa të tjera në studimin ekologjik dhe historinë e mjedisit, të tilla si studimi i klimave të lashta.

Trupi fosileve dhe gjurmët e fosileve janë llojet kryesore të të dhënave për jetën e lashtë dhe provave [[Gjeokimia|gjeokimike]] që japin ndihmën kryesore në deshifrimin e evolucionit të jetës para se të dilnin organizmat majftushëm të mëdhenjë për të lënë trupin të fosilizuar. Llogaritur e datave të këtyre mbetjeve është thelbësore, por e vështirë: nganjëherë shtresat e afërta të shkëmbinjve lejojnë datimin radiometrik, i cili siguron datimin absolut, i cili siguron që datat absolute që janë të sakta brenda 0.5%, por më shpesh paleontologët duhet të mbështeten në datimet relative për zgjidhjen e pazëllit "jigsaw" e biostratigrafinë. Klasifikimi i organizmave të hershëm është gjithashtu i vështirë, pasi shumë prej tyre nuk përshtaten mirë në "taksonominë Linnaean" që zakonisht përdoret për klasifikimin e organizmave të gjallë dhe paleontologët më shpesh përdorin "cladistics" për të hartuar "pemën evolucionare familjare". Tremujori i fundit i shekullit të 20-të pa zhvillimin e filogjenetikës molekulare, e cila hulumton sesa të afërm janë organizmat me njëri-tjetërin duke matur se sa e ngjashme është ADN-ja në gjenomët e tyre. Filogjenetika molekulare përdoret gjithashtu për të llogaritur datat se kur speciet mund të kenë ndryshuar, por ka polemika për besueshmërinë e orës molekulare në të cilën vlerësimet janë të varur vlerësimet e tilla.  

=== Vëzhgimet gjeokimike ===
Vëzhgimet gjeokimike mund të ndihmojë për të konkluduar në nivel global aktivitet biologjike, ose prirjet e disa fosileve. Për shembull, karakteristikat gjeokimike të gurëve mund të zbulojnë se kur nisi jeta e parë në Tokë, dhe mund të ofrojnë dëshmi të pranisë së qelizave [[Eukarioti|eukariote]], lloji i qelizës primitive nga e cila janë zhvilluar të gjithë organizmat shumëqeluzorët. Analizat e raporteve së izotopeve të [[Karboni|karbonit]] mund të ndihmojnë për të shpjeguar ndryshimeve madhore të tilla si shfarrosja e madhe që ndodhin në Permian–Triasik.

== Klasifikimi i organizmave të lashtë ==
{{Clade|{{clade
         |1=[[Amfibët]]
         |label2=[[Amniotet]]
         |2={{clade
               |label1=[[Sinapsidët]]
               |1={{clade
                      |1=Sinapsidët e zhdukura
                      |label2={{font color|yellow|red|&nbsp;&nbsp;&nbsp;}}
                      |2=[[Gjitarët]]
                   }}
               |label2=[[Zvarranikët]]
               |2={{clade
                     |1=Zvarranikët e zhdukur
                     |2=[[Hardhucat]] dhe [[gjarpërinjtë]]
                     |label3=[[Arkosaurët]]<br ></span>{{font color|yellow|red|&nbsp;'''?'''&nbsp;}}
                     |3={{clade
                          |1=Arkosaurët<br />e zhdukur
                          |2=[[Krokodilët]]
                          |label3=[[Dinozauri|Dinozaurët]]s<br />{{font color|yellow|red|&nbsp;'''?'''&nbsp;}}
                          |3={{clade
                                 |1=Extinct<br />Dinozaurët
                                 |label2=<br />{{font color|yellow|red|&nbsp;'''?'''&nbsp;}}
                                 |2=[[Zogjtë]]
                              }}
                        }}
                  }}
            }}
       }}|label1=[[Tetrapodët]]}}<div style="width: auto; border: 1px solid silver; padding: 2px; margin: 2px; float: right; font-size: 90%;" class="">
<div class="cx-template-editor-source-container" dir="ltr" style="display: none;" lang="en"><div class="cx-template-editor-source"><div class="cx-template-editor-title">Clad</div></div></div></div>

== Lidhje të jashtme ==
* [http://paleobiology.si.edu/ Smithsonian është Paleobiology e internetit]
* [https://web.archive.org/web/20140226161916/http://www.ucmp.berkeley.edu/FAQ/faq.html Universitetin e Kalifornisë në Muzeun e Paleontology FAQ Për Paleontology]
* [http://www.paleosoc.org E Paleontological Shoqërisë]
* [http://www.palass.org E Palaeontological Shoqatës]
* [http://www.paleoportal.org E Paleontology Portal] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090930070415/http://www.paleoportal.org/ |date=30 shtator 2009 }}
* [http://lhldigital.lindahall.org/cdm/search/collection/earththeory "Gjeologji, Paleontology & Teoritë e Tokës"], një koleksion prej më shumë se 100 digitised historike dhe në fillim të librave në Tokë shkencave në e Linda Sallën e Bibliotekës

[[Kategoria:Shkencë e tokës]]