Shihni burimin për Qelbësi Evropian

{{speciesbox|name=Qelbësi evropian|range_map_caption=Gama|status2 system=IUCN3.1|status2=EN|familia=[[Mustelidae]]|ordo=[[Carnivora]]|classis=[[Mammalia]]|phylum=[[Chordata]]|regnum=[[Animalia]]|range_map=Mustela putorius distribution.svg|fossil_range=<nowiki>[Pleistocen]]</nowiki>&nbsp;– Recent|authority=[[Carl Linnaeus|Linnaeus]], [[10th edition of Systema Naturae|1758]]|species=putorius|genus=Mustela|image_caption=Nënsepecia e vertetë|image=Polecat_in_denmark.jpg|status_ref=<ref name=iucn>{{cite iucn |title=''Mustela putorius'' |author=Skumatov, D. |author2=Abramov, A.V. |author3=Herrero, J. |author4=Kitchener, A. |author5=Maran, T. |author6=Kranz, A.|author7=Sándor, A. |author8=Stubbe, M. |author9=Saveljev, A. |author10=Savour-Soubelet, A. |author11=Guinot-Ghestem, M.; Zuberogoitia, I.; Birks, J.D.S.; Weber, A.; Melisch, R. & Ruette, S. |year=2016 |page=e.T41658A45214384}}</ref>|status_system=IUCN3.1|status=LC|status2 ref=Klasifikimi në Shqipëri}}

'''Qelbësi evropian''' ( ''Mustela putorius'' ) ose veç '''qelbësi''' është një specie e [[Mustelidët|mustelidëve]] vendas në [[Euroazia|Euroazinë]] perëndimore dhe [[Maroku|Marokun]] e veriut . Ёshtë me një ngjyrë kafe në përgjithësi të errët dhe një maskë të errët në të gjithë fytyrën. Herë pas here, ndodhin mutacione të ngjyrave, përfshirë albinos dhe eritrit .<ref name="s1109" />  Krahasuar me minkët dhe nuselalat e tjera  - anëtarët e tjerë të gjinisë ''Mustela''  - qelbësi ka një trup më të shkurtër, më kompakt; një kafkë dhe dhëmbë të ndërtuar më fuqishëm;  është më pak e shkathët;  dhe është e njohur mirë për aftësinë karakteristike për të sekretuar një lëng veçanërisht të erë për të shënuar territorin e tij.

Ёshtë shumë më pak territoriale se mustelidët e tjerë, me kafshë të së njëjtës gjini që shpesh ndajnë shkallët e shtëpisë. Si mustelidët e tjerë, qelbësi evropian është poligam, me shtatzëninë që ndodh pas çiftëzimit, pa ovulim të induktuar . Zakonisht lind në fillim të verës në pjella që përbëhen nga pesë deri në 10 këlysh, të cilat bëhen të pavarura në moshën dy deri në tre muajsh. Qelbësi evropian ushqehet me [[Brejtësit|brejtës]] të vegjël , [[Zogjtë|zogj]] , [[Amfibi|amfibë]] dhe [[Zvarranikët|zvarranikë]] . Ai nganjëherë ngacmon gjahun e tij duke shpuar trurin e tij me dhëmbët e tij dhe e ruan atë, akoma duke jetuar, në grykën e tij për konsum në të ardhmen.<ref name="h482" />

Qelbësi evropian e ka origjinën nga [[Evropa Perëndimore|Evropën Perëndimore]] gjatë [[Pleistoceni|Pleistocenit]] të Mesëm , me të afërmit e tij më të afërt që jetojnë sotë që janë [[qelbësi i stepës]] ,  [[qelbësi këmbzi]] dhe [[minku evropian]] . Me dy speciet e mëparshme, ajo mund të prodhojë pasardhës pjellorë, megjithëse [[Hibridi|hibridët]] midis tij dhe specieve të fundit kanë tendencë të jenë sterile, dhe dallohen nga speciet e tyre mëmë për nga madhësia e tyre më e madhe dhe peletat më të vlefshme.<ref name="khonorik" />

Qelbësi evropian është paraardhësi i vetëm i [[Ferreta|ferretat]] , i cili ishte i zbutur më shumë se 2000 vjet më parë me qëllim të gjuetisë. Lloji ndryshe është parë historikisht nga njerëzit negativisht. Në Ishujt Britanikë veçanërisht, qelbësi u persekutuan nga gjuetrët profesionist , dhe u bë sinonim i promokuitit në letërsinë e hershme angleze . Gjatë kohërave moderne, pot ende paraqiten me zell në kulturën popullore, kur krahasohen me gjitarë të tjerë të rrallë britanikë, dhe keqkuptimet e sjelljes së saj vazhdojnë të jenë në disa zona rurale. Që nga viti 2008 , ajo klasifikohet nga [[Bashkimi Ndërkombëtar për Ruajtjen e Natyrës|IUCN]] si shqetësim më i vogëlpër shkak të gamës së saj të gjerë dhe numrave të mëdhenj.<ref name="iucn" />


== Emërtimi ==
Si dhe disa emra indigjenë që i referohen erës , emri shkencor ''Mustela putorius'' rrjedh edhe nga erë e urryer e kësaj specieje. Fjala [[Gjuha latine|latine]] ''Putorius'' përkthehet në "erë" dhe është origjina e fjalës angleze ''putrid'' .

== Evolucioni ==
[[Skeda:Gerrit_smith_mustelaputorius.png|parapamje|221x221px|Kafka, siç ilustrohet në Miller 's ''Katalogu i gjitarëve të Evropës Perëndimore (Evropa ekskluzive e Rusisë) në mbledhjen e Muzeut Britanik'']]

Qelbësat më të hershëm të vërtetë ishin ''Mustela stromeri'' , i cili u shfaq gjatë Villafranchianit . Ishte dukshëm më i vogël se forma e tanishme, duke treguar kështu që qelbësat evoluan në një periudhë relativisht të vonë. [[Fosilet]] më të vjetra të qelbësit moderne ndodhin në [[Gjermania|Gjermani]], [[Mbretëria e Bashkuar e Britanisë së Madhe dhe Irlandës së Veriut|Britani]] dhe [[Franca|Francë]] dhe datojnë nga Pleistoceni i Mesëm . Të afërmit më të afërt të qelbësit evropian janë qelbësi i stepës dhe qelbësi këmbzi , me të cilat mendohet se e janë ndarë nga ''Mustela stromeri'' si një paraardhës të zakonshëm . Sidoqoftë, qelbësi evropian nuk është aq i përshtatur në drejtim të mishngrënjes si qelbësi i stepës, duke qenë më pak të specializuar në strukturën e kafkës dhe stomatologjinë.<ref name="h480">{{Harvnb|Harris|Yalden|2008|pp=480–481}}</ref><ref name="k98">{{Harvnb|Kurtén|1968|pp=98–100}}</ref><ref name="s1115">{{Harvnb|Heptner|Sludskii|2002|pp=1115–1117}}</ref><ref>Kurtén Björn (1980), ''Pleistocene mammals of North America'', Columbia University Press, {{ISBN|0-231-03733-3}}</ref> Qelbësi evropian ka të ngjarë të jetë larguar nga qelbësi i stepës 1.5 milion vjet më parë bazuar në IRBP , megjithëse transversionet citokrome b tregojnë një datë më të re prej 430,000 vjet.<ref>Sato, J., T. Hosada, W. Mieczyslaw, K. Tsuchiya, Y. Yamamoto, H. Suzuki. 2003. ''[http://www.fukuyama-u.ac.jp/life/bio/animal/jsato/Sato2003.pdf Phylogenetic relationships and divergence times among mustelids (Mammalia: Carnivora) based on nucleotide sequences of the nuclear interphotoreceptor retinoid binding protein and mitochondrial cytochrome b genes] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111003184324/http://www.fukuyama-u.ac.jp/life/bio/animal/jsato/Sato2003.pdf |date=3 tetor 2011 }}''. Zoologial Science, 20: 243-264.</ref> Ёshtë gjithashtu i lidhur ngushtë me minkun evropian , me të cilin mund të hibridizohet. <ref name="s1086">{{Harvnb|Heptner|Sludskii|2002|pp=1086–1088}}</ref>


=== Zbutja ===
[[Skeda:Women_hunting_rabbits_with_a_ferret.jpg|majtas|parapamje|''Grat që gjuajnë lepuj me një qelbës'' në Mbretëreshën Mari Psalter]]
Studimet morfologjike , citologjike dhe molekulare konfirmojnë se qelbësi evropian është paraardhësi i vetëm i ferretas, duke kundërshtuar kështu çdo lidhje me qelbësat e stepës, e cila dikur mendohej se kishte kontribuar në krijimin e ferretës. Ferreta u përmendën për herë të parë nga [[Aristofani]] në 450 pes dhe nga [[Aristoteli]] në 350 pes. Shkrimtarët Grekë dhe Romakë në shekullin e parë pas Krishtit ishin të parët që dëshmuan për përdorimin e ferretës në vrasjen e lepujve nga grykët e tyre. Përshkrimet e para të sakta të ferretave vijnë nga Strabo gjatë 200 pas Krishtit, kur u lëshuan ferreta në Ishujt Balearik për të kontrolluar popullsinë e lepujve. Ndërsa lepuri evropian është vendas në [[Gadishulli Iberik|Gadishullin Iberik]] dhe [[Afrika veriore|Afrikën Veriperëndimore]] , qelbësi evropian ka të ngjarë të jetë zbutur për herë të parë në këto rajone.<ref name="l3">{{Harvnb|Lewington|2000|pp=3–5}}</ref>

Qelbësi dhe ferreta janë të ngjashëm si në madhësi ashtu edhe në pamje, deri në atë pikë sa ferreta me ngjyrë të errët janë pothuajse të padallueshme nga kushërinjtë e tyre të egër, megjithëse kafka e ferretas ka një vëllim më të vogël kranial, dhe ka një shtrëngim më të ngushtë postorbital. Në krahasim me qelbësin evropian, ferreta ka një [[Truri|tru]] shumë më të vogël, megjithëse kjo krahasim nuk është bërë me qelbësat mesdhetar, prej nga mund të rrjedhin ferretat.<ref name="h108">{{Harvnb|Hemmer|1990|p=108}}</ref> Teoria e një origjine mesdhetare forcohet më tej sepse ferrreta është më pak tolerant ndaj të ftohtit sesa nënspeciet veriore të qelbësit.<ref name="Clutton-Brock">{{cite book|author=Clutton-Brock, J.|title=A Natural History of Domesticated Mammals|year=1987|pages=208|isbn=0-521-34697-5|publisher=British Museum (Natural History)|location=London}}</ref> Ferreta është gjithashtu më pjellor se qelbësi, prodhon dy ose më shumë pjella në vit, në krahasim me vetëm një. Për dallim nga nënspeciet e tjera, të cilat janë kryesisht të vetmuara, ferreta jetonë me lehtësi në grupe sociale. Ferreta është gjithashtu më i ngadaltë në të gjitha lëvizjet e tij sesa qelbësi, dhe vështirë se përdor kurrë gjëndrat e tij të parfumit anal.<ref name="Brown">{{cite web|url=http://www.weaselwords.com/page/ferret_art036.php|title=Inherited behavior traits of the domesticated ferret|last=Brown|first=Susan, A|work=weaselwords.com|accessdate=29 janar 2010}}</ref>  Në përgjithësi, eta përfaqëson një formë neotene të qelbësit . <ref name="h86">{{Harvnb|Hemmer|1990|p=86}}</ref><ref name="l93">{{Harvnb|Lewington|2000|pp=93}}</ref>

=== Nënspeciet ===
Që nga 2005 , shtatë nënspecie njihen.
{{As of|2005}},<ref>{{MSW3 Wozencraft|pages=|id=14001460}}</ref> seven subspecies are recognised.
{| class="wikitable collapsible"
!Nënspeciet
!Autoriteti trinomial
!Pëshkrimi
!Gama
! style="width:12em;" |Sinonimet
|-
|'''Qelbësi i zakonshëm'''<br />''M. p. putorius''
(Nënspecia e vërtet)
[[Skeda:Ilder.jpg|150x150px]]
|Linnaeus, 1758
|Më i madh se mosquensis, me lesh të errët, me gëzof dhe më të ndritshëm<ref name="s1125" />
|Rusia e Evropës Perëndimore , Bjellorusia perëndimore , Ukraina perëndimore , Evropa Qendrore dhe Perëndimore
|<small>''flavicans'' (de Sélys Longchamps, 1839)</small><br />
<small>''foetens'' (Thunberge, 1789)</small>
<small>''foetidus'' (Gray, 1843)</small>
<small>''iltis'' (Boddaert, 1785)</small>
<small>''infectus'' (Ogérien, 1863)</small>
<small>''manium'' (Barrett-Hamilton, 1904)</small>
<small>''putorius'' (Blyth, 1842)</small>
<small>''verus'' (Brandt in Simashko, 1851)</small>
<small>''vison'' (de Sélys Longchamps, 1839)</small>
<small>''vulgaris'' (Griffith, 1827)</small>
|-
|'''Qelbësi uellsian'''<br />''M. p. anglia''
[[Skeda:Polecat_wildlife_centre_surrey.jpg|150x150px]]
|Pocock, 1936
|
|[[Angli]] dhe [[Uells]]
|
|-
|'''Qelbësi mesdhetar'''<br />''M. p. aureola''
[[Skeda:Mustelaputoriusaureola.png|160x160px]]
|Barrett-Hamilton, 1904
|Nje nënspecie e vogel me mbishkrim te verdhe;  <ref name="m425">{{Harvnb|Miller|1912|p=425}}</ref> mund të jetë lloji stërgjyshor nga i cili rrjedh ferrieta shtëpiak, bazuar në karakteristikat e dhëmbëve. <ref name="h49">{{Harvnb|Hemmer|1990|pp=49–50}}</ref>
|Pjesa jugore dhe perëndimore e Gadishullit Iberik
|
|-
|†'''Qelbësi skocez'''<br />''M. p. caledoniae''
[[Skeda:Thorburn_Polecat.jpg|150x150px]]
|Tetley, 1939
|
|Skoci
|
|-
|'''Ferreta'''<br />''[[Ferreta|M. p. furo]]''
[[Skeda:Ferret_2008.png|150x150px]]
|Linnaeus, 1758
|Një formë e zbutur , kafka e saj është zakonisht tipike në konformin  e nënspecies nominale, megjithëse me tipare të përbashkëta me qelbësin e stepave<ref name="s1115" /> Në mënyrë tipike, gëzofi i errët i fytyrës nuk shtrihet në hundë, ndërsa copëzat e zbehtë të faqeve janë shumë të gjera dhe kontrastohen dobët me maskën e errët. Një ose më shumë putra mund të jenë të bardha, me qime roje të bardha shpesh shpërndahen mirë në trup, veçanërisht në pjesët e pasme. <ref name="kitch">Kitchener, Andrew (2002), [http://www.vwt.org.uk/docs/polecat/polecats-and-ferrets-how-to-tell-them-apart.pdf Polecats and Ferrets: How to tell them apart] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131004223159/http://www.vwt.org.uk/docs/polecat/polecats-and-ferrets-how-to-tell-them-apart.pdf |date=4 tetor 2013 }}, The Vincent Wildlife Trust, {{ISBN|0946081476}}</ref>
|Në të gjithë botën në bashkëpunim me njerëzit
|<small>''albus'' (Bechstein, 1801)</small><br />
<small>''furoputorius'' (Link, 1795)</small>
<small>''subrufo'' (Gray, 1865)</small>
|-
|'''Qelbësi i Rusis së Mesme'''<br />''M. p. mosquensis''
|Heptner, 1966
|Nje nënspecie e vogël, me gëzof relativisht te lehte, pak me gëzof dhe me pak shkëlqim <ref name="s1125">{{Harvnb|Heptner|Sludskii|2002|pp=1125–1126}}</ref>
|Rusia evropiane
|<small>''orientalis'' (Brauner, 1929)</small><br />
<small>''orientalis'' (Polushina, 1955)</small>
<small>''ognevi'' (Kratochvil)</small>
|-
|'''Qelbësi i karpateve'''<br />''M. p. rothschildi''
|Pocock, 1932
|Një nënspecie e ngjyruar shumë lehtë, gëzofi i saj i afrohet ngushtë asaj të qelbësit të stepave. <ref>Pocock, R. I. ''The Polecats of the Genera Putorius and Vormela in the British Museum'', Proceedings of the Zoological Society of London, Volume 106, Issue 3, pages 691–724, September 1936</ref>
|[[Dobruja]], [[Romania]]
|
|-
|}

== Pëshkrimi ==

=== Ndërtimi ===
[[Skeda:Mustela_putorius_03_MWNH_464.jpg|parapamje|Kafka e një qelbësi evropian]]
[[Skeda:Animaldentition_mustelaputorius.png|majtas|parapamje|Stomatologjia, siç ilustrohet në ''Skicat'' e Knight ''në Historinë Natyrore'']]
Shfaqja e qelbësit evropian është tipike për anëtarët e gjinisë ''[[Nuselalat|Mustela]]'' , megjithëse është përgjithësisht më kompakte në konformizëm dhe, megjithëse me këmbë të shkurtra, ka një trup më pak të zgjatur se sa minku evropian apo qelbësi i stepës .<ref name="s1108">{{Harvnb|Heptner|Sludskii|2002|p=1108}}</ref><ref name="m419">{{Harvnb|Miller|1912|p=419}}</ref> Bishti është i shkurtër, rreth njëçerek të gjatësis së trupit të tij. Sytë janë të vegjël, me irise kafe të errët . Këmbët e prapme  janë të gjatë dhe pjesërisht membrana, me lakuar të dobët 4 mm të gjata, kthetrat nonretractable. Kthetrat e përparme janë fort të lakuar, pjesërisht të anulueshme dhe me madhësi 6 mm. Këmbët janë mesatarisht të gjata dhe më të forta se në anëtarët e tjerë të gjinisë. Kafka e qelbësit është relativisht e trashë dhe masive, më shumë se e minkut, me një rajon të fortë, por të shkurtër dhe të gjerë të fytyrës. Në krahasim me mustelidët e tjera me madhësi të ngjashme, dhëmbët e qelbësit janë shumë të fortë, të mëdhenj dhe masivë në lidhje me madhësinë e kafkës. Dimorfizmi seksual në kafkë është i dukshëm më të lehtë, më të ngushtë tek femrat, e cila gjithashtu ka projeksione më të dobëta.<ref name="s1112">{{Harvnb|Heptner|Sludskii|2002|pp=1112–1113}}</ref> Vrapimi i qelbësit nuk është aq komplekse sa ajo e minkut ose buklës së madhe , dhe nuk është aq e shpejtë sa nuselala e malit ( ''solongoi'' ), [[bukla e madhe]] ose [[nuselala]] , pasi mund të tejkalohen nga një njeri i kushtëzuar. Organet e saj shqisore janë të zhvilluara mirë, megjithëse nuk është në gjendje të bëjë dallimin midis ngjyrave.<ref name="s1130">{{Harvnb|Heptner|Sludskii|2002|p=1130}}</ref>

Dimensionet e qelbësit evropian ndryshojnë shumë. Speciet nuk përputhen me rregullin e Bergmann , me modelin e ndryshimit të madhësisë që duket se ndjek një trend të rritjes së madhësisë përgjatë një aksi lindje-perëndim. Meshkujt masin 350–460 mm në gjatësinë e trupit dhe femrat janë 290–394 mm. Bishti mat 115–167 mm te meshkujt dhe 84–150 mm te femrat. Meshkujt e rritur në Evropën e Mesme peshojnë 1.000-1,500 gram dhe femrat 650-815 gram. Gjigantizmi është i njohur në mesin e qelbsave, por ekzemplarët që shfaqin këtë ka të ngjarë produktet e hibridizimit të qelbësave-minkeve .<ref name="s1114">{{Harvnb|Heptner|Sludskii|2002|pp=1114–1115}}</ref>

=== Gëzofi ===
[[Skeda:European_Polecat_(Mustela_putorius)-8.jpg|parapamje|Një qelbës i ri i Uellsit eritristik në Qendrën Britanike të Natyrës së egër, Surrey , Angli]]
Gëzofi dimëror i qelbësit është kafe e zezë , intensiteti i të cilit përcaktohet nga ngjyra e qimeve të gjata të rojes. Në anën e pasme dhe në krahët, toni i errët ndriçohet nga nënshartesa e ndritshme e bardhë-verdhë, nganjëherë e verdhë-gri, e cila shfaqet përmes. Veshja me ngjyrë të lehtë nuk është njësoj e dukshme në pjesë të ndryshme të trupit. Në pjesën e pasme dhe të pasme, gëzofi i poshtëm është pothuajse plotësisht i mbuluar nga qimet e errëta roje. Tek krahët është përcaktuar mirë dhe kontraston ashpër me tonin e përgjithshëm të shpinës. Gryka, qafa e poshtme, gjoksi dhe barku janë kafe e zezë ose e zezë. Gjymtyrët janë të zeza ose të zeza të pastra me nuanca kafe, ndërsa bishti është kafe e zezë ose e zezë, me mungesë të plotë të dritës. Zona përreth dhe midis syve është e zezë-kafe, me një shirit gjatësor me ngjyrë të ngjashme përgjatë majës së hundës. Veshët janë kafe të errët dhe tehe me të bardha. Gëzofi i verës është i shkurtër, i rrallë dhe i trashë. Ёshtë më e errët, dhe i mungon shkëlqimit të gëzofit të dimrit. Veshja e sipërme zhvillohet më dobët në verë, dhe ka një ngjyrë kafe-gri ose të ndryshkur-gri. Qelbësi është një notar i mirë, por gëzofi i tij nuk është aq i izoluar kundër ujit të ftohtë sa minku amerikan ; ndërsa një mink merr 118 minuta për tu ftohur në një temperaturë uji prej 8 ° C, qelbësi ftohet shumë më shpejt në 26–28 minuta.<ref name="s1411">{{Harvnb|Heptner|Sludskii|2002|p=1411}}</ref>

Qelbësi u gjetën në dy fenotipe kryesore një tipike dhe një gëzof të errët pa maskë të zezë.<ref>LODÉ T. 2001. Genetic divergence without spatial isolation in polecat Mustela putorius populations. Journal of Evolutionary Biology.14 :  228-236</ref> Mutacionet e ngjyrave përfshijnë albino dhe eritrit . Tek individët tipikë eritristikë, nënshartesa zakonisht është e kuqërremtë e ndritshme. Flokët e rojes në bagazhin janë kafe të ndritshme të kuqe ose kafe të kuqërremtë. Flokët e rojës së zezë mungojnë në pjesën e poshtme të trupit dhe kokës. Në disa raste të rralla, qimet e rojes janë kaq të lehta, ato janë thuajse të dallueshme nga nënshartesa e zbehtë-verdhë. Në këto raste, e gjithë kafsha është një ngjyrë shumë e lehtë e artë-e verdhë.

== Sjellja ==
[[Skeda:Mustela_putorius-1.jpg|parapamje|Një grup qebësash të zakonshme në Suedi]]

=== Sjellja sociale dhe territoriale ===
Për dallim nga qelbësin e stepës,qelbësi evropian ka një mënyrë jetese shumë më të vendosur, me varg shtëpish të përcaktuara.<ref name="s1129">{{Harvnb|Heptner|Sludskii|2002|p=1129}}</ref> Karakteristikat e vargjeve të shtëpive të qelbsave ndryshojnë në bazë të stinës, habitatit, seksit dhe statusit shoqëror. Femrat e mbarështimit vendosen në zona diskrete, ndërsa meshkujt e shumimit dhe të miturit shpërndarës kanë më shumë lëngje, duke qenë më të lëvizshëm.<ref>LODÉ T. 2001. [https://www.jstage.jst.go.jp/article/ggs/76/4/76_4_221/_pdf Mating system and genetic variance in a polygynous mustelid, the European polecat]. Genes and Genetic systems 76 : 221-227</ref> Meshkujt zakonisht kanë territore më të mëdha se femrat. Qelbësat përdor disa vendndodhje të shpërndara në të gjithë territorin e tij. Herë pas here, përdor strofullat e vjedullave evropiane të braktisur ose strofullat e dhelprave të kuqe . Në dimër, qelbësat mund të përdorin ndërtesa në fermë si vende pushimi gjatë ditës. Qelbësat nuk janë aq territorial sa mustelidët e tjerë të vegjël, pasi dihet që ndajnë territore me anëtarët e tjerë të të njëjtit seks. Provat e qelbësave që shënojnë territoret e tyre janë të pakta. Si mustelidët e tjera, qelbësi është zakonisht një kafshë e heshtur, megjithëse ulërit ashpër kur të zemërohet, dhe të shtypë kur të shqetësohet. Ai lëshon gjithashtu një klithmë të ulët, të bezdisshme për bashkëshortin ose pasardhësit e saj.<ref name="j155">{{Harvnb|Johnston|1903|p=155}}</ref>

=== Riprodhimi ===
Qelbësi evropian është një krijues sezonal, pa rituale miqësie. Gjatë sezonit të çiftëzimit , mashkulli rrëmben femrën nga qafa dhe e zvarrit atë për të stimuluar ovulimin , pastaj riprodhohet deri në një orë. Lloji është poligam ,secili mashkull  çiftëzohet me disa femra. Periudha e shtatzanis zgjat 40–43 ditë, me pjellë që zakonisht lindin në maj-fillim të qershorit. Pjella zakonisht përbëhet nga pesë deri në 10 këlysh. Gjatë lindjes, këlyshët peshojnë 9-10 g dhe matin 55-70 mm në gjatësinë e trupit; ata janë të verbër dhe të shurdhër. Në moshën një javë, këlyshët janë të mbuluara me lesh të butë, të bardhë, të cilat zëvendësohen me një pallto leshi kanellë me lesh kafeje, në moshën 3–4 javë. Prerje e gjirit fillon në moshën tre javore, ndërsa dentacioni i përhershëm shpërthen pas 7-8 javësh. Qelbësat bëhen të pavarura pas dy deri në tre muaj.<ref name="h482">{{Harvnb|Harris|Yalden|2008|pp=482–483}}</ref> Femrat janë shumë mbrojtëse për të rinjtë e tyre, dhe madje dihet se përballen me njerëzit që u afrohen shumë ngushtë pjellave të tyre.<ref name="b158">{{Harvnb|Brehm|1895|p=158}}</ref>

== Ekologjia ==

=== Dieta ===
[[Skeda:Thorburn_polecat_rabbit_&_weasel.png|majtas|parapamje|Qelbësat skocez që ruan një lepur të vrarë nga një nuselal , siç pikturohet nga Archibald Thorburn]]

Dieta e qelbësave evropian përbëhet nga [[Brejtësit|brejtës]] si [[miu]] , e ndjekur nga [[Amfibi|amfibë]] dhe [[Zogjtë|zogj]] . Artikujt e saj më të shpeshtë të preve në ish-[[Bashkimi Sovjetik|Bashkimin Sovjetik]] janë voleja e zakonshme dhe rrallëherë voleja barkuqe . Në tokat e mëdha përmbytëse të lumenjve, voleja e ujit është preja më e zakonshme. Në pranverë dhe dimër, amfibët (veçanërisht bretkosat dhe thithlopat jeshile ) bëhen artikuj ushqimorë të rëndësishëm. Predikimi selektiv tek bretkosat meshkuj nga qelbësat zvogëlon shfaqjen e polandrisë në popullatat e bretkosave. Sidoqoftë, sepse amfibët kanë pak vlerë kalorifike, qelbësat kurrë nuk rrit yndyrë mbi to, pavarësisht sa konsumon. Në Evropën Qendrore, dieta në muajt e dimrit mbizotërohet nga zogjtë duke përfshirë thëllëzat, thëllëze e fushës , fazanët , pulat , pëllumbat dhe paserinët . Ndryshimet sezonale në ritmin e aktivitetit sinkronizohen me aktivitetin e preve kryesore.  Disa specie që rrallë preken vetëm nga qelbësi përfshijnë [[Iriqi evropian|iriqin evropian]] , [[Nepërka e aspiratave|nepërkën e aspiratave]] , [[Gjarpri|gjarpërinjtë]] dhe [[Insekti|insektet]] .<ref name="s1127">{{Harvnb|Heptner|Sludskii|2002|pp=1127–1129}}</ref> Në Ishujt Britanikë, zakonisht vret minjtë kafe dhe lepujt evropianë , dhe është i aftë të vrasë pre më të mëdha, si patat dhe lepujt . Një qelbës u raportua të priste shpesh në një breg lumi dhe të kapte ngjala, të cilat u kthyen në ushqimin e saj kryesor. Qelbësat ushqehen me ngjala kryesisht gjatë ngricave të gjata kur ngjalat, të paafta të marrin frymë në intervale të rregullta për shkak të akullit, mblidhen në vrimat e frymëmarrjes. Për dallim nga bukl e madhe dhe nuselala, qelbësat mund të hanë me lehtësi kërmat , përfshirë atë të thundrakëve të mëdhenj . Qelbësi gjuan prenë e tij duke kërcyer mbi atë dhe duke e kapur atë me [[dhëmbët e qenit]], duke vrarë kafshën me një kafshim në qafë. Kjo metodë e vrasjes është instinktive, por e përsosur me praktikën. Qelbësat ndonjëherë e ruan ushqimin e tij, veçanërisht gjatë glutjeve sezonale të [[Bretkosa|bretkosave]] dhe [[Thithlopa|thithlopave]]. Ndonjëherë, qelbësat nuk i vret këto, por i kafshon ato në bazën e kafkës, duke i paralizuar kështu dhe duke i mbajtur ato të freskëta për konsum të mëvonshëm. Megjithëse ata janë zakonisht të trembur përreth njerëzve, natyralisti Alfred Brehm në librin e tij ''Brehms Tierleben'' ,përmend një rast të jashtëzakonshëm në të cilin tre qelbësa sulmuan një foshnjë në Hesse . Gjatë periudhës së dimrit, kur preja e gjallë është e pakët, qelbësat evropian mund të bastisin koshere dhe të ushqehen memjaltë .<ref name="maxwell">Maxwell, William Hamilton (1833) ''The field book: or, Sports and pastimes of the United kingdom; comp. from the best authorities, ancient and modern'', E. Wilson</ref>

=== Armiqtë dhe konkurrentët ===
Qelbësat mund të gjuhen nga [[Dhelpra e kuqe|dhelprat e kuqe]] , dhe [[Macja e egër Europiane|macet e egra]] dhe ato [[Macja|shtëpiake]] .<ref name="USSR">Heptner, V. G. & Sludskii, A. A. 1992. [[iarchive:mammalsofsov221992gept|''Mammals of the Soviet Union'']]. Vol. II, part 2, Carnivores(Feloidea)'', Leiden, E. J. Brill. 784 pp. {{ISBN|90-04-08876-8}}''</ref>  Megjithëse qelbësat mund të bashkëjetojë me minkun evropian (megjithëse ekziston një rekord i një qelbësi që sulmon një mink evropian dhe e zvarrit atë ), ai vuan në zona ku ndodh edhe minku okupues amerikan , si speciet e fundit ushqehen me të njëjtat specie gjitarësh si qelbësi shumë më shpesh sesa minku evropian, dhe ka qenë e njohur që drejton qelbësi nga habitatet ligatinore.<ref>Sidorovich, V. E., MacDonald, D. W., Kruuk, H. & Krasko, A., 2000. ''[http://www.smallcarnivoreconservation.org/sccwiki/images/5/58/SCC_22_fragmented.pdf Behavioural interactions between the naturalized American mink Mustela vison and the native riparian mustelids, NE Belarus, with implications for population changes] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120316132159/http://www.smallcarnivoreconservation.org/sccwiki/images/5/58/SCC_22_fragmented.pdf |date=16 mars 2012 }}''. Small Carnivore Conservation, 22: 1–5.</ref> Në zonat ku qelbësat evropian është simpatik me qelbësat e stepave, të dy speciet mbivendosen shumë në zgjedhjen e ushqimit, megjithëse i pari ka tendencë të konsumojë më shumë ushqime shtëpiake dhe zogj, ndërsa këto të fundit gjuajnë më shpesh tek gjitarët.<ref>Lanszki, J.; Heltai, M. ''[http://thezone.hu/FTP/carnivora.thezone.hu/kozlemenyek/2007-MammalianBiology_72_p49-53.pdf Diet of the European polecat and the steppe polecat in Hungary] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110831024835/http://thezone.hu/FTP/carnivora.thezone.hu/kozlemenyek/2007-MammalianBiology_72_p49-53.pdf |date=31 gusht 2011 }}'', 2007,  Mammalian Biology 72: 49-53</ref> Ekziston të paktën një rekord i një [[shqarthi]] që vret qelbës.<ref name="s902">{{Harvnb|Heptner|Sludskii|2002|pp=902}}</ref> Qelbësi evropian mund t’i gjuaj nuselalat.<ref name="s992">{{Harvnb|Heptner|Sludskii|2002|pp=992}}</ref>

== Hibridizimi ==
[[Skeda:Ferret-Polecat-Hybrid.jpg|majtas|parapamje|Kokat e një hibridi 1) qelbësi, 2) ferrete dhe 3) qelbësi-ferret]]
Në disa pjesë të Ishujve Britanikë, braktisja e ferretave shtëpiake ka çuar në ndërlidhje ferret-qelbës që jetojnë në të egër. Ferretat u sollën për herë të parë në Britani pas  Pushtimit të Anglisë , ose vonë në shekullin e katërmbëdhjetë. Aktualisht është e pamundur të dallohen qelbësat e pastra nga hibridët përmes analizës së ADN-së, pasi të dy format janë shumë të lidhura dhe të ndërthurura për tu ndarë përmes metodave moderne gjenetike. Brezat midis dy kafshëve zakonisht kanë një copë të veçantë të fytit të bardhë, këmbët e bardha dhe qimet e bardha të kryqëzuara në mesin e gëzofit. Në mënyrë tipike, kryqëzimet e gjeneratës së parë mes qelbësave dhe ferretave zhvillojnë frikën e prindërve të tyre të egër nga njerëzit nëse lihen me nënat e tyre gjatë periudhës kritike të shoqërizimit midis 7 dhe 8½ të moshës. Herë pas here, kryqëzimet e supozuara të ferret-qelbës reklamohen si superiore ndaj ferreteve të pastra , megjithëse kryqëzimet reale kanë shumë të ngjarë të jenë më pak të përballueshme, më pak të gatshëm për tu familjarizuar me qentë, dhe kanë më shumë të ngjarë të vrasin lepujt se sa thjesht ta trebnin atë nga zhurma e tij.

Qelbësat janë në gjendje të hibrizohen me minkun e rrallë evropian , duke prodhuar pasardhës të quajtur ''khor'-tumak'' dhe ''khonorik'' (nga fjalët ruse për ferretat dhe minkët) nga fanatët. Një hibridizim i tillë është shumë i rrallë në natyrë, dhe zakonisht ndodh vetëm kur minkët evropian janë në rënie. Një hibrid qelbës-mink ka një maskë të përcaktuar dobët të fytyrës, gëzof të verdhë në veshë, nënushë gri-të verdhë dhe flokë roje të gjata, kafe të errët. Ёshtë mjaft e madhe, me një mashkull që arrin madhësitë e pikut të njohura për qelbësat evropiane (peshon 1,120-1,746 g dhe mat 41-47 cm në gjatësi), dhe një femër është shumë më e madhe se minkët femra evropian (peshon 742 g dhe mat 37 cm në gjatësi). Pjesa më e madhe e hibridëve të minkut dhe qelbësave kanë kafka që kanë ngjashmëri më të madhe me ato të qelbësave sesa minkëve. Hibridët mund të notojnë mirë si minkët dhe të gërmojnë për ushqim si qelbësat. Janë shumë të vështira për tu zbutur dhe për tu rritur, pasi meshkujt janë sterilë , megjithëse femrat janë pjellore. Hibridi i parë i robërve polecat-mink u krijua në 1978 nga zoologu sovjetik Dr. Dmitry Ternovsky nga Novosibirsk . Fillimisht të lindur për leshin e tyre (i cili ishte më i vlefshëm se ai i specieve prind), shumimi i këtyre hibridëve u zvogëlua ndërsa popullsitë e minkëve evropian u ulën.<ref name="khonorik" /><ref name="tumanov">Tumanov, Igor L. & Abramov, Alexei V. (2002) ''[http://www.smallcarnivoreconservation.org/sccwiki/images/8/8b/SCC_27.pdf ''A study of the hybrids between the European Mink'' Mustela lutreola ''and the Polecat'' M. putorius] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728032220/http://www.smallcarnivoreconservation.org/sccwiki/images/8/8b/SCC_27.pdf |date=28 korrik 2011 }} Small Carnivore Conservation 27: 29-31''</ref> Studime mbi ekologjinë e sjelljes së hibridëve qelbës-mink që shkojnë në pjesën e sipërme të zonës së Lumit Lovat tregon se hibridët do të largohen nga habitatet ujore më lehtë sesa minkët e pastra, dhe do të tolerojnë të dy speciet prindër që hyjnë në territoret e tyre, megjithëse madhësia më e madhe e hibridit (veçanërisht ajo e mashkullit) mund të pengojë ndërhyrjen. Gjatë periudhës së verës, dietat e hibridëve të egër qelbës-mink janë më të ngjashme me ato të minkëve sesa me qelbësat, pasi ato ushqehen kryesisht me bretkosat. Gjatë dimrit, dietat e tyre mbivendosen më shumë me ato të qelbësave, dhe do të hanë një pjesë më të madhe të brejtësve sesa në verë, megjithëse ata akoma mbështeten shumë në bretkosat dhe rrallë mbledhin trupat e pajetë, siç bëjnë qelbësat.

Qelbësat evropian gjithashtu mund të hibridizohet me qelbësat e stepave aziatike ose ferretat shtëpiake për të prodhuar pasardhës pjellorë. Hibridët e qelbësave të stepave me qelbësat evropianë janë shumë të rrallë, pavarësisht simpatisë së tyre në disa fusha. Sidoqoftë, hibridët janë regjistruar në jug të Ukrainës , Oblastet e Kursk dhe Voronezh , Trans- Karpatet dhe disa lokalitete të tjera.<ref name="s1144">{{Harvnb|Heptner|Sludskii|2002|pp=1144–1145}}</ref>

== Gama, historia dhe konservimi ==
Qelbësi evropian është i përhapur në Pale-Arktikun perëndimor deri te [[Malet Urale|Uralet]] në [[Rusia|Federatën Ruse]] , megjithëse mungon nga [[Irlanda]], [[Skandinavia]] veriore dhe pjesa më e madhe e [[Gadishulli Ballkanik|Ballkanit]] dhe bregdetit lindor të [[Deti Adriatik|Adriatikut]] . Ndodhet vetëm pak kufij në [[Greqia|Greqinë]] veriore . Gjendet në Marok në Malet Rif , nga niveli i detit në 2400 m. Forma e saj shtëpiake, ferrit, u prezantua në Britani , dhe disa ishuj mesdhetarë dhe [[Zelanda e Re]].<ref name="iucn" />

=== Ishujt Britanik ===
Ekzistojnë ... disa shembuj ekstremë, por mbetet fakti se në të gjithë Anglinë dhe Uells qelbësat u persekutuan vazhdimisht me një  intensitet më të madh se çdo specie tjetër e mustelidëve. A pati një efekt të këtij niveli të përndjekjes në numrat e përgjithshëm apo e plotësoi atë thjesht hakmarrjen lokale? ... Qelbësat mund të jenë shembulli më i mirë i një specie për të cilën niveli i vrasjeve me të vërtetë bëri një ndryshim në popullatë. Pasuritë sportive në zhvillim administruan atëherë ''grusht shteti'' .

-  ''Roger Lovegrove (2007)'' <ref name="l200">{{Harvnb|Lovegrove|2007|p=200}}</ref>

Në Britani, qelbëst evropian u konsiderua si një grabitqar serioz i [[Zogjtë|shpendëve]] përpara futjes së telave me tela , prandaj eliminimi i tij u konsiderua si opsioni i vetëm për të mbrojtur stokun. Kjo armiqësi ekstreme nuk duket se ka qenë universale. Duke folur për Merioneth ( Gwynedd) Peter Hope Jones raportoi se "për një qark që gjoja ishte i vendosur mirë në shpërndarjen e njohur të së kaluarës të kësaj specie, Merioneth ka relativisht shumë pak rekorde të qelbësave në mesin e pagesave të saj të bujarisë së famullisë. Ndoshta kjo kafshë nuk konsiderohej në përgjithësi si një dëmtuese e rëndësishme, por sido që të jetë arsyeja e vërtetë, në vetëm dy famulli janë referenca të drejtpërdrejta të bëra për këtë specie me emrin me të cilin ne e njohim atë sot.Në katër vitet 1729-1732 rreth njëzet u vranë në famullinë Towyn, ku 2/6 u pagua për një qelbës me moshë të plotë dhe gjysma e kësaj shume për një të ri.Regjistrimet për Llanfor .... tregojnë se vetëm 42 u vranë në periudhën 39-vjeçare 1720-1758, pagesa ishte saktësisht gjysma e shkallës së shkuar për një dhelpër, dmth 2/6 për një qelbës të rritur të plotë, dhe 1/3 për një kafshë të re ".Qelbësat mbijetuan në Uells ndërsa u zhdukën në Angli.<ref>[https://journals.library.wales/view/1220475/1223401/38#?xywh=-300%2C1439%2C2425%2C1746 Hope-Jones, P. (1974) Wildlife Records from Merioneth Parish Documents Nature in Wales 14(1) (Llyfrgell Genedlaethol Cymru)]</ref>  Tani është përhapur përsëri në Angli.

Në Kent , për shembull, të paktën 42 famulli paguanin dhurata për qelbësat, nga të cilat tre shtriheshin në shekullin e 19-të, megjithëse deri në këtë kohë ishin regjistruar vetëm individë të vetëm, dhe zakonisht pas boshllëqeve të shumë viteve. Në Mbretërinë e Skocisë , gjatë mbretërimit të Davidit II , një detyrë eksporti prej 4 d.iu shqiptua secilës rrobaqepës për gëzofin e qelbësave , i cili u ngrit në 8d. në 1424. Llojet zunë një vend të rëndësishëm në tregjet e leshit të Skocisë; panairi vjetor i Dhurfur Fur (Dumfries Fur (1816-1874) shiti 400 qelbësa  në 1829 dhe 600 në 1831. Vitin pasardhës, një llogari bashkëkohore përshkroi lëkurat e qelbësave si "një ilaç në treg"). Në 1856, numri i peleteve të shitura u ul në 240, 168 në 1860, 12 në 1866 dhe asnjë në 1869. Rënia u ndal me uljen e intensitetit të ruajtjes së gamës gjatë intervalit 20 vjeçar midis Botës së Parë dhe të Dytë Luftërat .ref name="l275">{{Harvnb|Lovegrove|2007|pp=275–276}}<nowiki></ref></nowiki>

Në kohët moderne, qelbësat evropian gjenden në të gjithë pjesën më të madhe të Uellsit rurale dhe në Angli nga jugu i Cheshire deri në Somerset , dhe në lindje deri në Leicestershire dhe Northamptonshire , megjithëse ishte shuar në pjesën më të madhe të Anglisë dhe mbijetoi vetëm në Uells, ku popullata është përhapur mbi kufi. Lloji u rivendos në Cumberland dhe Westmorland , Argyll dhe Speyside gjatë viteve 1970 dhe 1980, megjithëse statusi aktual i këtyre popullsive është i panjohur. Shpërndarja e saj moderne është e paqartë në një farë mase për shkak të pranisë së hibridëve qelbës-ferret. Përveç rivendosjeve, faktorët që ndihmojnë në rigjenerimin e popullsisë britanike të qelbësave përfshijnë një rritje të popullsisë së lepujve . Popullsia e saj është konsideruar e zbatueshme që nga mesi i viteve 1990. Qelbësi evropian i jepet mbrojtje kombëtare dhe evropiane; ajo është e shënuar në Shtojcën 6 të Aktit të Jetës së egër dhe fshatrave 1981 dhe Rregullores 41 të Rregullores së Konservimit (Habitatet Natyrore, dhe c.) 1994 dhe është e shënuar në Shtojcën V të Direktivës së Habitateve . Një studim i kryer ngaVincent Wildlife Trust në 2015 zbuloi se qelbësi ishte përhapur në zona (të tilla si Anglia Lindore dhe York Yorkshire), ku ato nuk ishin parë për 100 vjet. Natyralisti Chris Packham e cilësoi përhapjen "... një nga rikuperimet e mëdha natyrore".<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.co.uk/news/science-environment-35386042|title=Conservationists: Polecats 'spreading across Britain'|date=28 janar 2016|accessdate=29 janar 2016|publisher=BBC}}</ref>

=== Francë ===
Qelbësi evropian është i pranishëm në të gjitha territoret e Francës, përveç Korsikës , dhe ka qenë në një gjendje rënie për disa dekada. Sidoqoftë, ajo renditet si shqetësimi më i vogël në Librin e Kuq të të Dhënave të Francës. Qelbësi evropian është i rrallë në rajone të shumta ose ndarje . Në rajonin Rhone - Alpet , popullsia e saj ka pësuar një rënie të konsiderueshme që nga vitet 1990, kryesisht si pasojë e fushatave helmuese kundër muskratëve . Një studim i vitit 1999 mbi rënien e qelbësave në këtë rajon tregoi se speciet kanë pak shanse të mbijetojnë atje. Diku tjetër, ai konsiderohet ose i rrallë ose sporadik në 22 rrethe dhe mungon ose shfletohet në 22 të tjerë. Në Drôme, për shembull, popullsia e qelbësave ka ardhur duke u zvogëluar që nga viti 1975 dhe janë zhdukur në 27 komuna në Isère . Numrat e tij janë në rënie në Morvan dhe Ariege , dhe është shpërndarë hollësisht në Britani . Edhe pse është i pranishëm në Aquitaine , numri i tij ka rënë që nga vitet 1950, dhe është shumë i rrallë në rajonet malore. Në Normandi , shpejtësia e rënies së qelbësit është ulur disi. Në ndarjet alpine, gama e tij është e kufizuar nga lartësia, pasi speciet mbështeten në më shumë klimë mesdhetare për të lulëzuar. Sidoqoftë, është veçanërisht e bollshme në Crau të ujitur, por mungon në pjesën lindore të zonës, me sa duket është e kufizuar nga luginat e lumenjve Durance dhe Rhone. Popullsitë më të mëdha ndodhin në Francën Veriore : Pas de Calais , Franca Qendrore; Alsace , Lorrene dhe zonat e Loire me Vendée , i cili mban rekordin më të madh të vëzhgimeve të qelbësit. Ёshtë e zakonshme në të gjitha pjesët e Ardenne .<ref name="putois">{{in lang|fr}}Soubelet, A. Savoure (2011) [http://www.mnhn.fr/spn/docs/rapports/SPN%202011%20-%201%20-%20Note%20de%20synthese.%20Situation%20actuelle%20de%20la%20Belette%20la%20Martre%20et%20du%20Putois%20en%20France.%20Proposition%20dune%20methode%20de%20suivi.pdf ''Situation actuelle de la Martre'' (Martes martes), ''la Belette'' (Mustela nivalis) ''et du Putois'' (Mustela putorius) ''en France: Proposition d’une méthode de suivi''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120319203932/http://www.mnhn.fr/spn/docs/rapports/SPN%202011%20-%201%20-%20Note%20de%20synthese.%20Situation%20actuelle%20de%20la%20Belette%20la%20Martre%20et%20du%20Putois%20en%20France.%20Proposition%20dune%20methode%20de%20suivi.pdf |date=19 mars 2012 }}. Service du Patrimoine Naturel, Muséum National d'Histoire Naturelle</ref>

=== Ish Bashkimi Sovjetik ===
Kufiri perëndimor i diapazonit të qelbësit evropian në ish-Bashkimin Sovjetik fillon nga gryka e Danubit në jug afërsisht në veriperëndim të Suoyarvi , në kufirin finlandez në veri. Në Karelia , kufiri i saj verior shtrihet nga pika e mëparshme në drejtim të juglindjes deri në Gjirin Spassk të Liqenit Onega , duke kaluar kështu në drejtim të perëndimit të Karelit perëndimor nga jugu dhe më pas, duke kaluar nëpër këto lartësi nga lindja, papritmas ngjitet drejtpërdrejt në veri duke kaluar në veçanti, afër bregut perëndimor të Segozerit dhe arrin në Rugozer. Nga atje, vija kufitare kthehet në verilindje, duke kaluar Lakhta dhe duke arritur Kem në Detin e Bardhë . Nga Archangelsk , kufiri arrin deri në Mezen , duke arritur kështu vargun më verior të specieve. Nga goja e lumit Mezen , kufiri kthehet papritmas në jug, duke u afruar më afër Mezen e sipërme afër 64 ° lat. Nga atje, kufiri verior i qelbësit vazhdon në lumin Vychegda të sipërm , dhe zbret më tej në jug dhe në Uralet . Vargu lindor i saj duket se shtrihet përgjatë Uraleve, duke përqafuar Sverdlovsk nga perëndimi. Ndoshta mungon në Uralin jugor, ku ndodhet qelbësi i stepës. Kufiri jugor i qelbësit fillon në perëndim të gojës së Danubit dhe shtrihet në lindje përgjatë bregdetit të Detit të Zi duke arritur në grykën e Dneprit , nga i cili lëviz mbrapa nga brigjet e detit Azov dhe, përgjatë tij, shkon në grykën e Donit . Nga goja dhe rrjedhës së poshtme të Don, vargu i saj kalon në rajonin stepës perëndimor dhe Kiskaukasianit të mesëm . Qelbësi evropian mungon nga stepat Saratov të Transvolga , në vend që të ndeshen vetëm në lumenjtë e skajshëm Bolshoy dhe Maly Irgiz . Më tej, kufiri shkon në veri përgjatë lumit Volga . Ёshtë në lindje deri diku në jug në Samara Bend, duke kaluar rreth Obshchy Sirt, duke arritur në Urale në gjerësinë e Magnitogorsk . Gama e qelbësit brenda ish-Bashkimit Sovjetik është zgjeruar në veri. Nga viti 1930-1952, për shembull, qelbësi kolonizoi Karelia veriperëndimore dhe Finlandën Jugore.<ref name="s1117">{{Harvnb|Heptner|Sludskii|2002|pp=1117–1122}}</ref>

Para Luftës së Parë Botërore, Perandoria Ruse prodhoi më shumë se 50% të lëkurave të qelbësave global. ‘’Vjelja’’ e qelbësave në Rusi u rrit ndjeshëm pas Revolucionit të Tetorit , e cila përkoi me rënien e numrit të qelbësave të Evropës Perëndimore. Popullata ruse e qelbësave u ul disi pas Luftës së Dytë Botërore, dhe gjuetia e tyre u dekurajua më pas, pasi qelbësat u njohën për të kufizuar popullsinë e dëmshme të brejtësve.

== Sëmundjet dhe parazitët ==
Qelbësi evropian mund të vuajë nga sëmundje si gripi , ftohja e zakonshme dhe pneumonia . Herë pas here, preket nga tumoret malinje dhe hidrocefalia . Zakonisht ka dhëmbë të thyer dhe, në raste më të rralla, abscese fatale në nofull, kokë dhe qafë. Në Evropën kontinentale, ajo është një bartëse e trichinosis , leptospirosis , toksoplasmosis and adiaspiromycosis . Incidencat e qelbësave që mbartin tërbimin janë të larta në disa zona të lokalizuara.<ref name="h484">{{Harvnb|Harris|Yalden|2008|p=484}}</ref>

Ektoparazitët njohur të qelbësave përfshirë specie pleshti të tilla si ''Ctenocephalides'' ''felis'', ''Archaeospylla erinacei'' , ''Nosopsyllus fasciatus'' dhe ''Paraceras'' ''melis''. ''Ixodes hexagonus'' është ektoparaziti më i zakonshme e qelbësave, e cila është gjetur ndonjëherë në numër të madh në qafë dhe prapa veshëve. Një specie tjetër, më pak e zakonshme për të infektuar qelbësave është ''I. canisuga'' . Morri i ''Trichodectes Jacobi'' është i njohur edhe për qelbësat.

Parazitë të tjerë  përfshijnë ''Taenia tenuicollis'' dhe ''T. Martis'' dhe nematodat ''patens Molineus'' , ''Strongyloides papillosus'' , ''Capilliaria putorii'' , ''Filaroides Martis'' dhe ''Skjrabingylus nasicola'' .

== Mardhënit me njerzit ==

=== Gjuetia dhe përdorimi i leshit ===
[[Skeda:Fitch_pelts_at_Copenhagen_Fur_(2).jpg|majtas|parapamje|Lëkura qelbësash në [[Copenhagen]]]]
Gjuetia e qelbësit evropian ishte dikur një sport i preferuar i dalesmenëve të Westmorland dhe Skocezëve , të cilët i gjuanin ato natën në mesinter. Sidoqoftë, shumica e vdekjeve të qelbësave të shkaktuara nga njerëzit kanë qenë aksidentale, pasi kryesisht janë shkaktuar nga kurthe çeliku të vendosura për lepujt. Gjuetia e qelbësave nga drita e hënës ishte gjithashtu një devijim popullor midis nxënësve të shkollës në mesnatë.  Deri në mesin e shekullit të 19-të, qelbësat në Britani ishin gjuajtur nga fillimi i shkurtit deri në fund të prillit me grupe të përziera të qenve të gjuetisë në kodrat e Uellsit dhe rëniet e Lakeland, megjithëse zagari-vidër u përdorën në rrethet , vendin kufitar dhe ultësirat Skoceze . John Tucker Edwardes, krijuesi i territorit Sealyham , përdori qelbëst e kapura të egra mashkull për të provuar disponueshmërinë e terrierëve të përvitshëm . Në ish-Bashkimin Sovjetik, qelbësat gjuheshin kryesisht në fund të vjeshtës dhe në fillim të dimrit me armë dhe qen gjuetie, si dhe kurthe të bazës dhe teshtima prej druri . Sidoqoftë, edhe në sezon, gjuetarët rrallë kapin më shumë se 10-15 qelbësa. Lloji nuk përbën një element të rëndësishëm në ish-gjuetinë tregtare Sovjetike, dhe zakonisht kapet vetëm rastësisht.

Qelbësi evropian është një bartës i vlefshëm i leshit, pelteja (fit) e së cilës është më e vlefshme se qelbësat e stepave.  Lëkura e saj përdoret kryesisht në prodhimin e xhaketave , pelerinës dhe palltove . Ajo është e përshtatshme veçanërisht mirë për stoli për veshje të grave . Bishti ndonjëherë përdoret për prodhimin e furçave . Një disavantazh i lëkurës së qelbësave, megjithatë, është aroma e tij e pakëndshme, e cila është e vështirë të hiqet. Qelbësat evropian u bujqua për herë të parë për leshin e tij në Britaninë e Madhe gjatë viteve 1920, por u ngrit vetëm në rëndësi ekonomike në Finlandë në 1979. Asnjëherë nuk u bë i njohur në Shtetet e Bashkuara dhe Kanada, për shkak të ligjeve të importit në lidhje me speciet jo-autoktone. Megjithatë, fitoi rëndësi ekonomike në BRSS.
[[Skeda:Polecat_feeding_geograph.co.uk._2306329.jpg|parapamje|Qelbësi uellsian në që ushqehen në Qendrën Britanike të Jetë së Egër, Newchapel, Surrey]]

Për dallim nga bukla e madhe dhe nuselala , qelbësi evropian është i lehtë për tu rritur në robëri.  Sipas Aubyn Trevor-Battye , qelbësi evropian është i vështirë për tu zbutur, por është superior ndaj formës së tij të zbutur, ferrit, në minjtë e mashtrimit nga vrimat e tyre për shkak të shkathtësisë së tij më të madhe. Ёshtë i prirur për të vrarë minjtë kontrollueshëm, por mund të tejkalohet lehtësisht. Këlyshët e qelbësave mund të rriten dhe thithen me sukses nga macet nënë .  Sipas ''Fjalorit Uells'' të Owenit, Gwythelians ( kolonët e hershëm irlandezë në Uellsin verior) i mbanin qelbësat si kafshë shtëpiake.  Përpjekjet për të zbutur qelbësin evropian në përgjithësi pengohen nga prirja nervore dhe e pashoqe e të rriturve. Hibridët e gjeneratës së parë midis qelbësave dhe ferretave, të konceptuara për të përmirësuar vijat e gjakut të këtij të fundit, prodhojnë kafshë me personalitete të ngjashme me atë të prindërve të tyre të egër.

=== Në kulturë ===
Në Ishujt Britanikë, qelbësat historikisht kanë pasur një reputacion negativ. Referencat për qelbësin në letërsinë e hershme angleze shpesh janë shfytëzuese, zakonisht janë sinonim i prostitutave dhe përgjithësisht njerëz të pamoralshëm, siç është rasti në Shakespeare 's ''The Merry Women of Windsor'' : "Nga dera ime, ti shtrigë, ti përqesh, ti bagazhe , ju qelbësa, ju runyon! " Në disa zona rurale, besimi vazhdon që qelbësat përtyp veshët e deleve të fjetura dhe mund të paralizojë ose vrasë burra duke u hedhur mbi ta nga pas dhe duke kafshuar qafën. Sidoqoftë, në disa rajone, besohej gjerësisht midis fermerëve që lejimi i një qelbës të foleja në një kafazet e pulave do të siguronte që kafsha të mos vriste shpendët nga mirënjohja, dhe në vend të kësaj të vriste egërsirat. Rastet në të cilat qelbësat vranë shpendët u atribuoheshin kafshëve që ishin mysafirë në fermat e tjera. Në Uells, qelbësat besohej se migronin në një numër të madh çdo pranverë në bagazhin e madh torfe të Tregaron për të ushqyer me bretkosat e shumimit atje. Kjo u provua më vonë si e pasaktë, pasi klima në Tregaron është shumë e lagësht për qelbësin evropian, dhe nuk mban popullsi të mëdha bretkosë. Krahasuar me mishngrënësit e tjerë britanikë, siç janë vidrat dhe vjedullat, qelbësat ka marrë pak ekspozim në mediat e njohura. Një studim i kryer tek fëmijët e shkollave rurale tregoi se vetëm 3.8% e fëmijëve të anketuar mund të identifikonin qelbësat në fotografi, ndërsa 83.7% identifikuan saktësisht bërthamat.<ref name="bidder">Bidder, Owen (2009), [http://www.nature2010.org.uk/Inspired%20by%20Nature%202.pdf ''The European Polecat: Unsung Species''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111119092458/http://www.nature2010.org.uk/Inspired%20by%20Nature%202.pdf |date=19 nëntor 2011 }}, [[Natur Cymru]], Summer/Haf 09</ref>

== Galeria ==

<gallery>
Skeda:Buffon putois.png|Ilustrimi i Buffon për një qelbës në vëllimin 4 të ''historisë natyrore, të përgjithshme dhe të veçantë''
Skeda:Nigripes & putorius.png|Kafka të një nuselale këmbëzezë (1) dhe qelbësit evropiane (2), siç ilustrohet në ''përmbledhjen e'' Merriam it ''të Nuselalave të Amerikës së Veriut''
Skeda:Weasel, stoat & fitch.png|Ilustrim krahasues i një qelbësi evropian, nuselale dhe bukle të madhe
Skeda:Velvet the polecat.jpg|Profili qelbësit uellsian
Skeda:Polecat in the light.jpg|Një morfem me ngjyra të lehta
</gallery>

== Referime ==

<references />
[[Kategoria:Gjitarë]]
[[Kategoria:Gjitarët e Evropës]]
[[Kategoria:Mishngrënës]]
[[Kategoria:Mishngrënës të Europës]]
[[Kategoria:Mustelidë]]
[[Kategoria:Nuselalat]]