Shihni burimin për Qumështi

[[Skeda:Milk glass.jpg|thumb|200px|Një gotë qumësht lope.]]
[[Skeda:Goat kid feeding on mothers milk.jpg|thumb|200px|I vogli i një dhie duke u ushqyer.]]
'''Qumështi''' a '''tambli''' është prodhim i lëngëshëm, i pa tejdukshëm me ngjyrë të bardhë që prodhohet nga gjëndrat qumshtore të femrave gjitare . Gjendrrat gjitare janë posaçërisht të specializuara për taitjen e qumështit. Aftësia e prodhimit të qumështit nga ana e femrave gjitare është karakteristika kyçe që i bën të dallohen.

Femrat gjitare zakonisht e bëjnë prodhimin e qumështit pas lindjes dhe qumështi bëhet ushqimi kryesorë i të voglit. Të ushqyerit e të voglit nga qumështi i gjitarit të llojit të njejtë (njeriu me qumësht njeiu, lopa me umësht lope etj.) ndihmon në mbrojtjen e të voglit nga sëmundje të shumta, duke i shtruar imunitetin, pasi përmban antitrupa, dhe kështu ul rrezikun e shumë sëmundjeve.

Meshkujt e tëgjitha llojeve të gjitarëve kan [[gjiri|gji]] që janë pjesë kryesore e strukturës trupore të tyre gjiare, por nuk prodhojn qumësht.

Përbërësit e qumështit të pa përpunuar janë të ndryshme varësisht nga lloji i gjitarit, gjithashtu qumështi ndryshon në përbërje edh brenda llojit varësisht nga raca ose kushtet tjera, por në tëgjitha rastet përmban sasi të konsiderueshme të [[yndyra e ngopur|yndyrës së ngopur]], [[proteina]]ve, [[kalciumi]]t si dhe [[vitamina C|vitaminës C]]. Për fat të keq gjat ngrohjes së qumështit vitamina C shkatërrohet.

Njerëzi si dhe gjitarët tjerë mund të ushqehen me qumësht nëne gjat fëmijërisë së tyre. Disa gjitarë humbasin aftësinë e prodhimit të qumështit edhe për shkak të mos largimit të tijë nga gjinjtë.

Disa kafshë prodhojnë qumësht edhe pas kohës së caktuar të ushqimit të të voglit kështu që njerëzit i shfrytëzojnë këto gjitarë për mbledhjen e qumështit dhe përdorimin e tijë për prodhimin e ushqimeve të dryshme.

== Prodhimtaria industriale ==
{| class="wikitable" align=right style="clear:left"
! colspan=2|Top 10 prodhuesit e qumështit — 2005<br />(1000 ton)
|-
| {{IND}} || style="padding-left:10px" | 91,940
|-
| {{USA}} || style="padding-left:10px" | 80,264.51
|-
| {{CHN}}  || style="padding-left:10px" | 32,179.48
|-
| {{RUS}} || style="padding-left:10px" | 31,144.37
|-
| {{PAK}} || style="padding-left:10px" | 29,672
|-
| {{GER}} || style="padding-left:10px" | 28,487.95
|-
| {{FRA}}|| style="padding-left:10px" | 26,133
|-
| {{BRA}} || style="padding-left:10px" | 23,455
|-
| {{UK}} || style="padding-left:10px" | 14,577
|-
| {{NZL}} || style="padding-left:10px" | 14,500
|-
|'''Gjitësej''' || style="padding-left:10px" | '''372,353.31'''
|}

{{Kryesor|Varietetet e qumështit në treg}}

Në botën moderne qumështi prodhohet në nivel industiral. Niveli i konsumimit të qumështit është shumë i lartë gjithashtu edhe format e prodhimit, konzervimit e paketimit janë të llojeve të ndyshme.

Prdhimet të cilat për bazë kan qumështin janë të a numërta.

; Prodhimet kryesore të qumshtit janë: [[kosi]], [[gjiza]], [[djathi]], ''([[ajrani]])''.

; Prodhimet tjera të qumshtit: [[akullorja]],

== Kafshët qumshtore ==
Kafshët qumështi i të cilëve përdoret për ushqim janë:
* [[lopa]]
* [[buallica]]
* [[delja]]
* [[dhija]]
* [[kali|pela]]
* [[gomari]]
* [[deveja]]
* [[bafallo e ujit]]
* [[dreri]]

Qumështi i [[balena|balenës]] nuk konsumohet nga njerëzit, por është qumështi më yndyrorë me  sasi mesatare: 10.9% proteina, 42.3% yndyrë dhe 2.0% laktozë dhe furnizon 443 [[Kalori|kcal]]  energji për 100 gram .

Qumështi njerzor nuk prodhohet industrialisht e as nuk shpërndahet në rrjete tregtare, por megjithatë ekzistojnë banka në të cilat mund të dhurohet qumësht njerzor për shpërndarjen e tij tek foshnjat të cilat do të përfitonin ai qumësht.

Përveç gjitarëve të rradhitur mësipër edhe të gjitha gjitaret e tjerë prodhojnë qumësht, por janë të rrallë ose e prodhojnë atë vetëm për të vegjëlit e tyre.

== Struktura fizike dhe kimike ==

=== Përbërja e qumështit ===
'''Analiza e përbërjes së qumështit''', per 100 grams
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|-
! Përbërja
! njësi
! [[Lopa]]
! [[Dhia]]
! [[Delja]]
! [[Bafallo e ujit]]
|-
| Ujë
| grm
| 87.8
| 88.9
| 83.0
| 81.1
|-
| Proteina
| grm
| 3.2
| 3.1
| 5.4
| 4.5
|-
| yndyrë
| grm
| 3.9
| 3.5
| 6.0
| 8.0
|-
| Karbohidrate
| grm
| 4.8
| 4.4
| 5.1
| 4.9
|-
| Energji
| K cal
| 66
| 60
| 95
| 110
|-
| 
| K J
| 275
| 253
| 396
| 463
|-
| Laktozë)
| grm
| 4.8
| 4.4
| 5.1
| 4.9
|-
| Acid yndyrorë
|-
| I ngopur
| grm
| 2.4
| 2.3
| 3.8
| 4.2
|-
| i pa ngopur
| grm
| 1.1
| 0.8
| 1.5
| 1.7
|-
| Kolesterol
| mg
| 14
| 10
| 11
| 8
|-
| Kalcium
| iu
| 120
| 100
| 170
| 195<ref>Burimi i të dhënave [http://www.northwalesbuffalo.co.uk/milk_analysis.htm NorthWalesBuffalo.co.uk] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070929071651/http://www.northwalesbuffalo.co.uk/milk_analysis.htm |date=29 shtator 2007 }}</ref>
|}

== Qumshti në treg ==
'''Qumështi në tregun kosovar''' përpos si produk i pastër paraqite edhe në 19-të produkte tjera të qumështit, ndër të cilat produkte kryesore janë: qumështi, [[jogurti]], [[kosi]], [[djathi i bardhë]]  dhe [[kashkavalli]]. [[Kostoja]] e prodhimit të qumshtit në Kosovë është e lartë (2008) sipas kostos të lartë të furnizimit (70-80% e kostos totale në prodhimin e qumshtit) dhe bagëtia janë
zakonisht në shtalla e më rrallë kullosin në livadhe. Mesatarja e çmimit me pakicë është 0.64 E/litër.
 
{|
|-
|Konsumimi i Qumshtit
|170 litra për person breda vitit
|-
|Kërkesat e tregut
|339,500 ton
|-
|Prodhimi total vendor
|257,500 ton/vit ose 76% nga kërkesat e totale
|-
|Përpunimi total vendor
|34,000 ton-13% nga prodhimi i përgjithshëm
|-
|Importi
|24% nga konsumimi (djath dhe qumësht afatgjatë nga Bugaria, Sllovenia dhe Turqia)
|-
|Nr i produkteve të qumshtit
|19 njësi
|}

== Referimet ==
{{ref}}

== Shih edhe ==
* [[Kosi]] 
* [[Gjiza]] 
* [[Djathi]] 
* [[Qumështaria]]

== Lidhje të jashtme ==

[[Kategoria:Pije]]
[[Kategoria:Qumështari]]