Rilindja Kombëtare Çeke
Rilindja Kombëtare Çeke ishte një lëvizje kulturore që u zhvillua në tokat çeke gjatë shekujve të 18-të dhe 19-të. Qëllimi i kësaj lëvizjeje ishte ringjallja e gjuhës, kulturës dhe identitetit kombëtar çek. Figura më të shquara të lëvizjes së ringjalljes ishin Josef Dobrovský dhe Josef Jungmann.
Prapavija
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Pas Betejës së Malit të Bardhë në vitin 1620, tokat çeke përjetuan politikë gjermanizimi të udhëhequr nga perandorët Habsburgë.
Shtypja ishte e lidhur edhe me fenë - rreth gjysma e banorëve të Bohemisë ishin protestantë kur Habsburgët morën pushtetin. Habsburgët filluan përpjekje të shfrenuara kundër reformës dhe ri-katolicizimit, gjë që bëri që disa elita çeke të largoheshin nga vendi. Ky ri-katolicizëm i dhunshëm është sugjeruar të jetë një nga arsyet e ateizmit të sotëm të përhapur çek.
Gjatë dy shekujve në vijim, gjuha çeke ishte zhdukur pak a shumë nga administrata shtetërore, letërsia, shkollat, Universiteti i Karlit dhe nga klasat e larta. Një numër i madh librash të shkruar në gjuhën çeke u dogjën për arsye rrëfimi. Për shembull, vetëm jezuiti Antonín Koniáš ka djegur deri në 30.000 libra në gjuhën çeke.[1] Gradualisht, çeku u reduktua në një mjet komunikimi midis fshatarëve, të cilët shpesh ishin analfabetë. Prandaj, ringjallja kërkoi frymëzim midis çekëve të zakonshëm në fshat.
Milestones
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Josef Dobrovský botoi librin e tij të gramatikës çeke në vitin 1809. Në vitin 1817, Václav Hanka pretendoi se kishte zbuluar dorëshkrime mesjetare të Dvůr Králové dhe Zelená Hora, të cilat u vërtetuan dekada më vonë si falsifikime të Hankës dhe Lindës.
Josef Jungmann botoi fjalorin çeko-gjerman me pesë vëllime në 1834–1839. Ishte një vepër e madhe leksikografike, e cila pati një ndikim të madh formues në çekisht. Jungmann përdori fjalorin e periudhës së Biblës së Kralice (1579–1613) dhe të gjuhës së përdorur nga bashkëkohësit e tij. Ai huazoi fjalë jo të pranishme në çekisht nga gjuhë të tjera sllave ose krijoi neologjizma.[2] Ai gjithashtu frymëzoi zhvillimin e terminologjisë shkencore çeke, duke bërë të mundur zhvillimin e kërkimit origjinal çek.
Kjo vepër u botua nga Matice česká,[3] një institucion i krijuar nga František Palacký në vitin 1831 si një degë e Muzeut Kombëtar. Matice u bë një institucion i rëndësishëm pasi në atë kohë ishte një nga rrugët e pakta nëpër të cilat mund të botoheshin vepra në gjuhën çeke. Në 1832 ajo mori përsipër botimin e revistës së Muzeut Bohemian. Kjo revistë ishte e rëndësishme pasi ofronte një forum për inteligjencën çeke për të botuar idetë e tyre në gjuhën e tyre, në ndryshim nga revista e botuar nga Akademia Mbretërore Bohemiane e Shkencave, e cila botohej në gjermanisht.
Me rilindjen e gjuhës, kultura çeke lulëzoi. Institucionet çeke u krijuan për të festuar historinë dhe kulturën çeke. Teatri Kombëtar u hap në vitin 1883 dhe Muzeu Kombëtar në vitin 1818. Themelet u mbështetën financiarisht nga fisnikëria, industrialistët, si dhe nga perandorët Habsburgë.
Letërsia e Rilindjes
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Në fillim të Rilindjes, veprat e shkruara u fokusuan më shumë në zhvillimin e gjuhës dhe të kulturës. Veprat artistike u bënë më të zakonshme në fazën e mëvonshme të Rilindjes dhe pikërisht në këtë periudhë u shfaqën disa nga veprat përcaktuese të letërsisë çeke.
Ndoshta si pasojë e dominimit të shoqërisë urbane nga popullsia gjermanofolëse në fillim të shekullit, shkrimtarët çekë të periudhës shpesh shikonin fshatrat për frymëzim. Në një mënyrë të ngjashme me mënyrën se si Vëllezërit Grimm regjistruan folklorin gjerman, Karel Jaromír Erben shkroi Prostonárodní české písně a říkadla (Këngë Popullore Çeke dhe Vjersha për Fëmijë) që bashkoi përralla të ndryshme.[4] Fshati shihej si Bohemia e vërtetë, ku folklori dhe traditat çeke kishin mbijetuar larg ndikimeve të huaja të qyteteve. Kjo mund të shihet në veprën e Božena Němcová, romani i së cilës Gjyshja eksploron jetën në një fshat rural të Bohemisë Lindore.[5]
Rezultati
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Çekishtja u bë gjuha e elitave, letërsisë dhe pas krijimit të Çekosllovakisë edhe gjuha e brendshme e burokracisë. Sot çekishtja shërben si gjuha zyrtare e Republikës Çeke; megjithatë, për shkak të nderimit të rilindasve për gjuhën e vjetëruar të Biblës Kralice, të cilën ata e përdorën si model për gramatikën dhe fjalorët e tyre, u shfaq një hendek midis gjuhës së përditshme, bisedore dhe gjuhës së mësuar të letërsisë,[6] e cila në një masë më të vogël shtrirja ekziston ende.
-
Monumenti i Josef Jungmann në Pragë -
František Ladislav Čelakovský (1799–1852) -
František Palacký (1798–1876) -
Revolucioni i Qershorit në Pragë (1848)
_p2.0833_Angriff_auf_den_Altst%C3%A4dter_Br%C3%BCckenthurm_zu_Prag.jpg)
Shiko gjithashtu
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Institucionet e krijuara nga Rilindja
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ "Koniáš chtěl pálením "bludných" knih zachránit "štěstí duší"". ceskatelevize.cz (në çekisht). 27 nëntor 2010. Marrë më 1 shkurt 2017.
- ^ Naughton, James. "CZECH LITERATURE, 1774 TO 1918" (në anglisht). Oxford University. Arkivuar nga origjinali më 12 qershor 2012. Marrë më 15 tetor 2019.
- ^ "Matice české" (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 1 qershor 2012. Marrë më 25 tetor 2012.
- ^ "Karel Jaromír Erben" (në anglisht). University of Glasgow. Arkivuar nga origjinali më 16 korrik 2012. Marrë më 25 tetor 2012.
- ^ A Biographical Dictionary of Women's Movements and Feminisms: Central, Eastern and South Eastern Europe, 19th and 20th Centuries (në anglisht). Budapest: Central European University Press. 2006. fq. 366–369. ISBN 978-963-7326-39-4.
- ^ Teich, Mikuláš (1998). Bohemia in History (në anglisht). Cambridge University Press. fq. 189.