František Palacký
František Palacký | |
|---|---|
 | |
| Deputet i dietës provinciale bohemiane | |
| Në detyrë 1861–1876 | |
| Deputet i Dietës Perandorake | |
| Në detyrë 1848–1849 | |
| Të dhëna vetjake | |
| U lind më | 14 qershor 1798 Hodslavice, Moravia, Monarkia Habsburge |
| Vdiq më | 26 maj 1876 (77 vjet) Pragë, Bohemia, Austro-Hungaria |
| Nënshtetësia | Çek |
| Partia politike | Parita e Vjetër Çeke |
| Bashkëshortja/et | Terezie Měchurová |
| Fëmijët | Jan Křtitel Kašpar Palacký Marie Riegrová-Palacká |
| Punësimi | Politikan Historian |
František Palacký (Shqiptimi çek: [ˈfraɲcɪʃɛk ˈpalatskiː]; 14 qershor 1798 – 26 maj 1876) ishte një historian dhe politikan çek, personi më me ndikim i Rilindjes Kombëtare Çeke, i quajtur "Babai i Kombit".[1]
Jeta[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
František Palacký lindi më 14 qershor 1798, në shtëpinë Hodslavice 108, një fshat verilindor i Moravisë, tani pjesë e Rajonit Moravio-Silezian të Republikës Çeke.[2][3] Paraardhësit e tij kishin qenë anëtarë të komunitetit të Vëllezërve Bohemian dhe kishin ruajtur në mënyrë klandestine besimin e tyre protestant gjatë gjithë periudhës së persekutimit fetar, duke dhënë përfundimisht aderimin e tyre ndaj Rrëfimit të Augsburgut si të përafërt me besimin e tyre origjinal. Babai i Palacký ishte një mësues shkolle dhe një njeri i ditur. Djali u dërgua në 1812 në Liceun Evangjelik Luteran në qytetin e atëhershëm hungarez të Bratisllavës, ku ra në kontakt me filologun Pavel J. Šafařík dhe u bë student i zellshëm i gjuhëve sllave (ai zotëroi 11 gjuhë dhe u bë njohur me disa të tjerë).
Pas disa vitesh të kaluar në mësimdhënie private, Palacký u vendos në 1823 në Pragë. Këtu ai gjeti një mik të ngrohtë në Josef Dobrovský, marrëdhëniet e mira të të cilit me autoritetet austriake e mbrojtën atë nga armiqësia e treguar nga qeveria ndaj studentëve të subjekteve sllave. Dobrovský e prezantoi atë me kontin Sternberg dhe vëllain e tij Françeskun, të cilët të dy treguan një interes entuziast për historinë e Bohemisë. Konti Françesku ishte themeluesi kryesor i Shoqërisë së Muzeut Bohemian, i përkushtuar ndaj koleksionit të dokumenteve që kanë të bëjnë me historinë e Bohemisë, me objekt rizgjimin e ndjenjës kombëtare nëpërmjet studimit të të dhënave kombëtare.
Bashkimi me Lëvizjen Kombëtare Çeke[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Interesi publik për lëvizjen u stimulua në vitin 1825 nga Časopis Českého musea (Revista e Muzeut Bohemian), e së cilës Palacký ishte redaktori i parë. Revista fillimisht u botua në çekisht dhe gjermanisht, dhe botimi çek mbijetoi për t'u bërë organi më i rëndësishëm letrar i Bohemisë. Palacký kishte marrë një emërim modest si arkivist pranë Kontit Sternberg dhe në 1829 pronat bohemiane kërkuan t'i jepnin atij titullin historiograf i Bohemisë, me një pagë të vogël, por kaluan dhjetë vjet para se të merrej pëlqimi i autoriteteve vjeneze.
Ndërkohë, pronat, me pëlqimin e vonuar të Vjenës, kishin marrë përsipër të paguanin shpenzimet e botimit të veprës kapitale të Palacký, Dějiny národu českého v Čechách a v Moravě (Historia e Kombit Çek në Bohemi dhe Moravi). Ky libër, i cili mbulon periudhën deri në vitin 1526 dhe zhdukjen e pavarësisë çeke (Palacký pranoi se duke shkruar për historinë kombëtare që nga viti 1526, ai "do të duhej të gënjejë"), u themelua në kërkime të mundimshme në arkivat lokale të Bohemisë dhe në bibliotekat e qyteteve kryesore të Evropës dhe mbetet autoriteti standard. Vëllimi i parë u shtyp në gjermanisht në 1836, dhe më pas u përkthye në çekisht. Botimi i veprës u pengua nga censura e policisë, e cila ishte veçanërisht aktive në kritikimin e rrëfimit të tij për lëvizjen Husite.
Palacký, megjithëse tërësisht kombëtar dhe protestant në simpatitë e tij, ishte i kujdesshëm për të shmangur një miratim jokritik të metodave të reformatorëve, por deklaratat e tij u konsideruan nga autoritetet si të rrezikshme për besimin katolik. Ai u detyrua të hiqte pjesë të rrëfimit të tij dhe të pranonte si pjesë përbërëse të punës së tij pasazhe të interpoluara nga censuruesit. Pas heqjes së censurës policore në 1848, ai botoi një botim të ri, të përfunduar në 1876, duke rivendosur formën origjinale të veprës. Më i drejtë dhe më i konsiderueshëm nga antagonistët e Palacký-t në polemikën e ngjallur nga tregimi i tij për reformimin e hershëm në Bohemi ishte Baroni Helfert, i cili mori një informacion të shkurtër nga Vjena për të shkruar Huss und Hieronymus (1853) për të kundërshtuar përshtypjen e bërë nga History e Palacký. Konstantin von Höfler, një profesor gjerman i historisë në Pragë, redaktoi autoritetet historike për periudhën në një kuptim të ngjashëm në Geschichte der hussitischen Bewegung në Bohmen. Palacký u përgjigj në Geschichte des Hussitenthumes und Professor Löffler (Pragë, 1868) dhe Zur böhmischen Geschichtschreibung (Pragë, 1871).
Aktivizmi politik[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Revolucioni i vitit 1848 e detyroi historianin në politikë praktike. Në librin e tij të famshëm Psaní do Frankfurtu (Një letër drejtuar Frankfurtit) ai refuzoi të merrte pjesë në parlamentin paraprak të përbërë nga 500 ish-deputetë të Dietës gjithëgjermane, që u mblodh në Frankfurt, me arsyetimin se si çek ai nuk kishte asnjë interes për çështjet gjermane. Në fillim të qershorit ai mbikëqyri Kongresin Sllav në Pragë si president i tij. Më vonë atë vit ai u zëvendësua në Reichstag i cili u ul në qytetin e Kroměříž (Kremsier) midis tetorit 1848 dhe marsit 1849. Ai ishte në këtë kohë në favor të një perandorie të fortë austriake, e cila duhet të përbëhej nga një federatë e Gjermanisë jugore dhe shtetet sllave, duke lejuar ruajtjen e të drejtave të tyre individuale. Kjo lëvizje u quajt austrosllavizmi. Pikëpamjet e saj u takuan me një farë mase konsiderate në Vjenë dhe Palacký iu ofrua madje një portofol në kabinetin Pillersdorf. Rënia e idesë federale dhe triumfi përfundimtar i partisë së reaksionit në vitin 1852 çuan në tërheqjen e tij nga politika.
Megjithatë, pas koncesioneve liberale të 1860 dhe 1861, ai u bë anëtar i përjetshëm i senatit austriak. Pikëpamjet e tij patën një mbështetje të vogël nga asambleja, dhe me përjashtim të një periudhe të shkurtër pas dekretit të shtatorit 1871, me të cilin perandori ngriti shpresat për vetëqeverisjen e Bohemisë, ai pushoi së paraqituri në senat nga viti 1861 e tutje. Në Dietën Bohemiane (zemský sněm) ai u bë udhëheqësi i njohur i partisë nacionaliste-federale (staročeši). Ai kërkoi krijimin e një mbretërie çeke që duhet të përfshinte Boheminë, Moravinë dhe Silesinë, dhe në zellin e tij për autonominë çeke ai madje hyri në një aleancë me fisnikërinë konservatore dhe me katolikët ekstremë. Mori pjesë në kongresin pansllavist në Moskë më 1867. Ai vdiq në Pragë më 26 maj 1876.
Trashëgimia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Palacký konsiderohet si një nga tre Etërit e Kombit - i pari është Mbreti i Bohemisë dhe Perandori i Shenjtë Romak Karli IV, i dyti është František Palacký dhe i treti është Presidenti i Çekosllovakisë Tomáš Garrigue Masaryk. Individë të ndryshëm pëlqejnë të theksojnë njëri mbi tjetrin. Për sa u përket historianëve, askush nuk e ka tejkaluar historinë e tij të Bohemisë, përveç kur ata janë fokusuar në një periudhë më të ngushtë kohore.[4] Edhe këta janë ndikuar drejtpërdrejt ose tërthorazi nga vepra e tij.
Nderimet[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Kalorës i Urdhrit të Kurorës së Hekurt, Klasa e Dytë, 27 tetor 1862[5]
Punët[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Poezi[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
- Na horu Radhošť – poem
- Má modlitba dne 26. července 1818 – hymnus
- Ideál říše – ode from year 1920
Punë të tjera[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
- Würdigung der alten böhmischen Geschichtschreiber (Pragë, 1830), duke u marrë me autorë të shumë prej veprave të të cilëve atëherë ishin të paarritshme për studentët çekë
- Dějiny národu českého v Čechách a v Moravě I–V (Historia e Kombit Çek në Bohemi dhe Moravi), 1836–1867
- Archiv český (6 vëllime, Pragë, 1840–1872)
- Urkundliche Beiträge zur Geschichte des Hussitenkriegs (2 vëllime, Pragë, 1872–1874)
- Documenta magistri Johannis Hus vitam, doctrinam, causant ... illustrantia (Pragë, 1869)
- Së bashku me Šafařík ai shkroi Anfänge der böhmischen Dichtkunst (Pressburg, 1818) dhe Die ältesten Denkmäler der böhmischen Sprache (Pragë, 1840)
- Tre vëllime të artikujve dhe eseve të tij çeke u botuan si Radhost (3 vols., Pragë, 1871–1873)
Referime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
- ^ Baar, Monika. Historians and Nationalism: East-Central Europe in the Nineteenth Century (2010) excerpt, pp 29–34 and passim
- ^ "Digital Archives of the Regional Archives in Opava". digi.archives.cz (në çekisht). Marrë më 2020-11-28.
- ^ "Digital Archives of the Regional Archives in Opava". digi.archives.cz (në çekisht). Marrë më 2020-11-28.
- ^ (CS) Preclík, Vratislav. Masaryk a legie (Masaryk and legions), váz. kniha book, 219 pages, first issue vydalo nakladatelství Paris Karviná, Žižkova 2379 (734 01 Karviná-Mizerov, Czech Republic) ve spolupráci s Masarykovým demokratickým hnutím (in association with the Masaryk Democratic Movement, Prague), 2019, ISBN 978-80-87173-47-3, pages 51–53, 162.
- ^ "BLKÖ:Palacký, Franz – Wikisource". de.wikisource.org (në gjermanisht). Marrë më 2023-07-07.