Shihni burimin për Sepsisi

{{Infobox medical condition
| name            = Sepsis
| synonyms        = Septicemia, helmimi i gjakut
| image           = Bloodculturetubes.JPG
| caption         =  Shishe me [[kultura të gjakut]]: kapaku ngjyrë protokalli për [[anaerobët]], kapaku ngjyrë jeshile për [[aerobët]] dhe kapaku në ngjyrë të verdhë për mostrat e gjakut nga fëmijët<ref>{{cite web |url=http://d2xk4h2me8pjt2.cloudfront.net/webjc/attachments/74/c6e3e84-blood-culture-and-isolator-collection-instructions.pdf |title=Blood Culture Collection |publisher=WVUH Laboratories |date=7 prill 2012 |access-date=23 mars 2020 |archive-date=23 mars 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200323163301/http://d2xk4h2me8pjt2.cloudfront.net/webjc/attachments/74/c6e3e84-blood-culture-and-isolator-collection-instructions.pdf |url-status=live |language=en}}</ref>
| field           = [[Sëmundje infektive (specialiteti mjekësor)|Sëmundje infektive]]
| pronounce       = {{IPAc-en|ˈ|s|ɛ|p|s|ᵻ|s}}
| symptoms        = [[Temperaturë]], [[takikardi|ritëm i shtuar i zemrës]], [[hipotension|presion i ulët i gjakut]], [[hiperventilim|ritëm i shtuar i frymëmarrjes]], [[çoroditje mendore|konfuzion]]<ref name=CDC2014Q/>
| complications   = 
| onset           = 
| duration        = 
| causes          = [[Sistemi imunitar|Përgjigja imunitare]] e nxitur nga një infeksion<ref name=Tint2011/><ref name=Deutschman2014/>
| risks           = <nowiki>Mosha e re ose e vjetër, [kanceri]],  </nowiki>[[diabeti melit|diabeti]], [[trauma të mëdha]], [[djegie]]<ref name=CDC2014Q/>
| diagnosis       = [[Sindroma e përgjigjes inflamatore sistemike]] (SIRS),<ref name=Tint2011/> [[Rezultati SOFA#Rezultati i shpejtë SOFA|qSOFA]]<ref name="Sepsis–3_2016"/>
| differential    = 
| prevention      = 
| treatment       = [[Terapi intravenoze|Lëngje intravenoze]], [[antimikrobikë]]<ref name=CDC2014Q/><ref name= "SSC–G2016"/>
| medication      = 
| prognosis       = Rreziku i vdekjes 10 deri në 80%<ref name="Sepsis–3_2016"/><ref name=Jawad2012/>
| frequency       = 0.2–3 në 1000 individë në vit (në botën e zhvilluar)<ref name=Jawad2012/><ref name=Martin2012/>
| deaths          = 
}}
'''Sepsis''' është një gjendje kërcënuese për jetën që shfaqet kur përgjigja e trupit ndaj [[Infeksioni|infeksionit]] shkakton dëmtim të indeve dhe organeve të tij. <ref name="Sepsis–3_2016">{{Cite journal| vauthors = Singer M, Deutschman CS, Seymour CW, Shankar-Hari M, Annane D, Bauer M, Bellomo R, Bernard GR, Chiche JD, Coopersmith CM, Hotchkiss RS, Levy MM, Marshall JC, Martin GS, Opal SM, Rubenfeld GD, van der Poll T, Vincent JL, Angus DC |display-authors=2 | title = The Third International Consensus Definitions for Sepsis and Septic Shock (Sepsis-3) | journal = [[JAMA (journal)|JAMA]] | volume = 315 | issue = 8 | pages = 801–10 | date = shkurt 2016 | pmid = 26903338 | pmc = 4968574 | doi = 10.1001/jama.2016.0287|language=en }}</ref> Kjo fazë fillestare pasohet nga shtypja e [[Sistemi i imunitetit|sistemit imunitar]]. <ref name="pmid31611560">{{Cite journal |vauthors=Chao C, Muming Y, Yanfen C |year=2019 |title=Pathological Alteration and Therapeutic Implications of Sepsis-Induced Immune Cell Apoptosis |journal=Cell Death & Disease |volume=10 |issue=10 |pages=782 |doi=10.1038/s41419-019-2015-1 |pmc=6791888 |pmid=31611560|language=en}}</ref> Shenjat dhe simptomat më të zakonshme përfshijnë [[Ethet|temperaturë]]<nowiki/>n, shtimin e rrahjeve të zemrës, shtimin e ritmit të frymëmarrjes dhe konfuzionin. <ref name="CDC2014Q">{{Cite web|title= Sepsis Questions and Answers |url= https://www.cdc.gov/sepsis/basic/qa.html |website= cdc.gov |publisher= [[Centers for Disease Control and Prevention]] (CDC) |access-date= 28 nëntor 2014 |date= 22 maj 2014 |url-status=live |archive-url= https://web.archive.org/web/20141204083832/http://www.cdc.gov/sepsis/basic/qa.html |archive-date= 4 dhjetor 2014|language=en }}</ref> Po ashtu, mund të ketë edhe simptoma që lidhen me një infeksion specifik, të tilla si kolla e lidhur me [[Pneumonia|pneumoninë]], ose [[Dizuria|urinimi i dhimbshëm]] i lidhur me infeksionin e veshkave. <ref name="Tint2011">{{Cite book|chapter= Ch. 146: Septic Shock |editor-last2= Stapczynski |editor-first2= J. Stephan |editor-last4= Cline |editor-first4= David M. |editor-last3= Ma |editor-first3= O. John |editor-last5= Cydulka |editor-first5= Rita K. |editor-last6= Meckler |editor-first6= Garth D. |display-editors= 1 | collaboration = [[American College of Emergency Physicians]] |title= Tintinalli's Emergency Medicine: A Comprehensive Study Guide |edition= 7th |location= New York |publisher= [[McGraw-Hill Education|McGraw-Hill]] |pages= 1003–14 |year= 2011 |isbn=9780071484800 |last=Jui|first=Jonathan|editor-last=Tintinalli|editor-first=Judith E.|language=en}}</ref> Të rinjtë, të moshuarit dhe individët me sistem imunitar të dobësuar mund të mos shfaqin simptoma të një infeksioni specifik dhe në vend të pranisë së etheve, [[Hipotermia|temperatura e trupit mund të jetë e ulët]] ose normale. <ref name="Tint2011" /> Sepsis i shkallës së rëndë është sepsis që shkakton funksion të dobët të organeve ose rrjedhje të dobët të gjakut. <ref name="SSCG2012">{{Cite journal |display-authors=2 |vauthors=Dellinger RP, Levy MM, Rhodes A, Annane D, Gerlach H, Opal SM, Sevransky JE, Sprung CL, Douglas IS, Jaeschke R, Osborn TM, Nunnally ME, Townsend SR, Reinhart K, Kleinpell RM, Angus DC, Deutschman CS, Machado FR, Rubenfeld GD, Webb SA, Beale RJ, Vincent JL, Moreno R |date=shkurt 2013 |title=Surviving Sepsis Campaign: International Guidelines for Management of Severe Sepsis and Septic Shock: 2012 |journal=[[Critical Care Medicine (journal)|Critical Care Medicine]] |volume=41 |issue=2 |pages=580–637 |doi=10.1097/CCM.0b013e31827e83af |pmid=23353941 |doi-access=free|language=en}}</ref> Presioni i [[Hipotensioni|ulët i gjakut]], [[Acidi Laktik|niveli]] i lartë i acidit laktik në gjak apo sasia e vogël e urinës mund të jenë tregues të një rrjedhjeje të dobët të gjakut. <ref name="SSCG2012" /> Shoku septik është presioni i ulët i gjakut për shkak të sepsis që nuk përmirësohet pas zëvendësimit të lëngjeve. <ref name="SSCG2012" />

Sepsis është një [[Sistemi i imunitetit|përgjigje imunitare inflamatore]] e nxitur nga një infeksion. <ref name="Tint2011" /><ref name="Deutschman2014">{{Cite journal|last2= Tracey |first2= KJ | title = Sepsis: Current dogma and new perspectives | journal = [[Immunity (journal)|Immunity]] | volume = 40 | issue = 4 | pages = 463–75 | date = prill 2014 | pmid = 24745331 | doi = 10.1016/j.immuni.2014.04.001 |doi-access=free |last=Deutschman|first=CS|language=en}}</ref> Infeksionet [[Bakterët|bakteriale]] janë shkaku më i zakonshëm, por [[Kërpudhat|infeksionet kërpudhore]], [[Virusi|virale]] dhe protozoare mund të çojnë gjithashtu në sepsis. <ref name="Tint2011" /> Vendndodhjet më të zakonshme për infeksionin primar përfshijnë mushkëritë, trurin, [[Sistemi urinar|traktin urinar]], lëkurën dhe [[Abdomeni|organet e barkut]]. <ref name="Tint2011" /> Faktorët e rrezikut përfshijnë të qenit shumë i ri, moshën e madhe, sistemin e dobësuar imunitar nga kushte të tilla si [[kanceri]] ose [[diabeti]], traumat e mëdha ose [[Djegia (mjekësi)|djegiet]]. <ref name="CDC2014Q" /> Më përpara, diagnoza e sepsis kërkonte praninë e të paktën dy kritereve të sindromës së përgjigjes inflamatore sistemike (SIRS) në mjedisin e infeksionit të supozuar. <ref name="Tint2011" /> Në vitin 2016, një rezultat i shkurtuar i vlerësimit të dështimit sekuencial të organeve (rezultati SOFA), i njohur si rezultati i shpejtë SOFA (qSOFA), zëvendësoi sistemin e diagnozës SIRS. <ref name="Sepsis–3_2016" /> Kriteret e qSOFA për sepsis përfshijnë të paktën dy nga tre kriteret e mëposhtme: shtimin e shpeshtësisë së frymëmarrjes, ndryshimin e nivelit të vetëdijes dhe presionin e ulët të gjakut. <ref name="Sepsis–3_2016" /> Udhëzimet e sepsis rekomandojnë marrjen e kulturave të gjakut përpara fillimit të antibiotikëve; megjithatë, diagnoza nuk kërkon që gjaku të jetë i infektuar. <ref name="Tint2011" /> Imazheria mjekësore është e dobishme kur kërkohet vendndodhja e mundshme e infeksionit. <ref name="SSCG2012" /> Shkaqe të tjera të mundshme të shenjave dhe simptomave të ngjashme përfshijnë anafilaksinë, pamjaftueshmërinë e gjendrave mbiveshkore, vëllimin e ulët të gjakut, dështimin e zemrës dhe embolinë pulmonare. <ref name="Tint2011" />

Sepsis kërkon trajtim të menjëhershëm me lëngje intravenoze dhe antimikrobikë. <ref name="CDC2014Q" /> <ref name="SSC–G2016">{{Cite journal| vauthors = Rhodes A, Evans LE, Alhazzani W, Levy MM, Antonelli M, Ferrer R, Kumar A, Sevransky JE, Sprung CL, Nunnally ME, Rochwerg B, Rubenfeld GD, Angus DC, Annane D, Beale RJ, Bellinghan GJ, Bernard GR, Chiche JD, Coopersmith C, De Backer DP, French CJ, Fujishima S, Gerlach H, Hidalgo JL, Hollenberg SM, Jones AE, Karnad DR, Kleinpell RM, Koh Y, Lisboa TC, Machado FR, Marini JJ, Marshall JC, Mazuski JE, McIntyre LA, McLean AS, Mehta S, Moreno RP, Myburgh J, Navalesi P, Nishida O, Osborn TM, Perner A, Plunkett CM, Ranieri M, Schorr CA, Seckel MA, Seymour CW, Shieh L, Shukri KA, Simpson SQ, Singer M, Thompson BT, Townsend SR, Van der Poll T, Vincent JL, Wiersinga WJ, Zimmerman JL, Dellinger RP | display-authors = 2 | title = Surviving Sepsis Campaign: International Guidelines for Management of Sepsis and Septic Shock: 2016 | journal = [[Intensive Care Medicine (journal)|Intensive Care Medicine]] | volume = 43 | issue = 3 | pages = 304–377 | date = mars 2017 | pmid = 28101605 | doi = 10.1007/s00134-017-4683-6 |doi-access= free|language=en }}</ref> Kujdesi i vazhdueshëm shpesh vazhdon në njësinë e kujdesit intensiv. <ref name="CDC2014Q" /> Nëse një provë e përshtatshme e zëvendësimit të lëngjeve nuk është e mjaftueshme për të ruajtur presionin e gjakut, atëherë bëhet i nevojshëm përdorimi i ilaçeve që rrisin presionin e gjakut. <ref name="CDC2014Q" /> Ventilimi mekanik dhe dializa mund të nevojiten për të mbështetur funksionin e mushkërive dhe të veshkave, respektivisht. <ref name="CDC2014Q" /> Një kateter venoz qendror dhe një kateter arterial mund të vendosen për të hyrë në qarkullimin e gjakut dhe për të udhëhequr trajtimin. <ref name="SSCG2012" /> Matje të tjera të dobishme përfshijnë sasinë e gjakut të pompuar nga zemra në njësinë e kohës dhe saturimin me oksigjen të venës kava superiore. <ref name="SSCG2012" /> Individët me sepsis kanë nevojë për masa parandaluese ndaj trombozës së venave të thella, ulcerave të stresit dhe [[Dekubitusi|ulcerave të presionit,]] përveç rasteve kur kushte të tjera nuk lejojnë ndërhyrje të tilla. <ref name="SSCG2012" /> Disa njerëz mund të përfitojnë nga kontrolli rigoroz i niveleve të sheqerit në gjak nëpërmjet [[Insulina|insulinës]]. <ref name="SSCG2012" /> Përdorimi i kortikosteroideve është i diskutueshëm, ku disa vlerësime gjejnë përfitime, <ref name="Ann2019">{{Cite journal |last=Annane |first=D |last2=Bellissant |first2=E |last3=Bollaert |first3=PE |last4=Briegel |first4=J |last5=Keh |first5=D |last6=Kupfer |first6=Y |last7=Pirracchio |first7=R |last8=Rochwerg |first8=B |date=6 dhjetor 2019 |title=Corticosteroids for treating sepsis in children and adults. |journal=The Cochrane Database of Systematic Reviews |volume=12 |pages=CD002243 |doi=10.1002/14651858.CD002243.pub4 |pmc=6953403 |pmid=31808551|language=en}}</ref><ref name="Fang2018">{{Cite journal |display-authors=2 |vauthors=Fang F, Zhang Y, Tang J, Lunsford LD, Li T, Tang R, He J, Xu P, Faramand A, Xu J, You C |date=shkurt 2019 |title=Association of corticosteroid treatment with outcomes in adult patients with sepsis: A systematic review and meta-analysis |journal=[[JAMA Internal Medicine]] |volume=179 |issue=2 |pages=213–223 |doi=10.1001/jamainternmed.2018.5849 |pmc=6439648 |pmid=30575845|language=en}}</ref> e të tjera jo.<ref name="Long2017">{{Cite journal |vauthors=Long B, Koyfman A |date=nëntor 2017 |title=Controversies in corticosteroid use for sepsis |journal=[[The Journal of Emergency Medicine]] |volume=53 |issue=5 |pages=653–661 |doi=10.1016/j.jemermed.2017.05.024 |pmid=28916121|language=en}}</ref>

Ashpërsia e sëmundjes përcakton pjesërisht rezultatin. <ref name="Jawad2012">{{Cite journal| vauthors = Jawad I, Lukšić I, Rafnsson SB |display-authors=2 | title = Assessing available information on the burden of sepsis: Global estimates of incidence, prevalence and mortality | journal = Journal of Global Health | volume = 2 | issue = 1 | pages = 010404 | date = qershor 2012 | pmid = 23198133 | pmc = 3484761 | doi = 10.7189/jogh.01.010404|language=en }}</ref> Rreziku i vdekjes nga sepsis shkon deri në 30%, ndërkohë që për rastet e rënda me sepsis shkon deri në 50% dhe për shokun septik, 80%. <ref name="Jawad2012" /> Sepsis preku rreth 49 milionë individë në vitin 2017, me 11 milionë vdekje (1 në 5 vdekje në mbarë botën). <ref>{{Cite journal |last=Rudd |first=Kristina E |last2=Johnson |first2=Sarah Charlotte |last3=Agesa |first3=Kareha M |last4=Shackelford |first4=Katya Anne |last5=Tsoi |first5=Derrick |last6=Kievlan |first6=Daniel Rhodes |last7=Colombara |first7=Danny V |last8=Ikuta |first8=Kevin S |last9=Kissoon |first9=Niranjan |last10=Finfer |first10=Simon |last11=Fleischmann-Struzek |first11=Carolin |last12=Machado |first12=Flavia R |last13=Reinhart |first13=Konrad K |last14=Rowan |first14=Kathryn |last15=Seymour |first15=Christopher W |date=janar 2020 |title=Global, regional, and national sepsis incidence and mortality, 1990–2017: analysis for the Global Burden of Disease Study |journal=The Lancet |volume=395 |issue=10219 |pages=200–211 |doi=10.1016/S0140-6736(19)32989-7 |pmc=6970225 |pmid=31954465|language=en}}</ref> Në [[Shtetet e zhvilluara|botën e zhvilluar]], afërsisht 0.2 deri në 3 individë në 1000 preken nga sepsis çdo vit, duke rezultuar në rreth një milion raste në vit në Shtetet e Bashkuara. <ref name="Jawad2012" /> <ref name="Martin2012">{{Cite journal| vauthors = Martin GS | title = Sepsis, severe sepsis and septic shock: Changes in incidence, pathogens and outcomes | journal = [[Expert Review of Anti-infective Therapy]] | volume = 10 | issue = 6 | pages = 701–6 | date = qershor 2012 | pmid = 22734959 | pmc = 3488423 | doi = 10.1586/eri.12.50|language=en }}</ref> Përqindjet e sëmundjeve janë rritur. <ref name="SSCG2012" /> Sepsis është më i zakonshëm tek meshkujt sesa tek femrat. <ref name="Tint2011" /> Përshkrimet e sepsis datojnë që nga koha e [[Hipokrati|Hipokratit]]. <ref name="NEJM2013">{{Cite journal |vauthors=Angus DC, van der Poll T |date=gusht 2013 |title=Severe sepsis and septic shock |journal=[[The New England Journal of Medicine]] |volume=369 |issue=9 |pages=840–51 |doi=10.1056/NEJMra1208623 |pmid=23984731 |doi-access=free|language=en}}</ref> Termat "septicemia" dhe "helmimi i gjakut" janë përdorur në mënyra të ndryshme dhe nuk rekomandohen më. <ref name="NEJM2013" /> <ref name="1992consensus">{{Cite journal |display-authors=2 |vauthors=Bone RC, Balk RA, Cerra FB, Dellinger RP, Fein AM, Knaus WA, Schein RM, Sibbald WJ |date=qershor 1992 |title=Definitions for sepsis and organ failure and guidelines for the use of innovative therapies in sepsis. |url=http://www.reanimatology.com/rmt/article/view/1584 |url-status=live |journal=[[Chest (journal)|Chest]] |volume=101 |issue=6 |pages=1644–55 |doi=10.1378/chest.101.6.1644 |pmid=1303622 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190505181345/https://www.reanimatology.com/rmt/article/view/1584 |archive-date=5 maj 2019 |access-date=19 shkurt 2019 |quote=Septicemia... has been used... in a variety of ways... We therefore suggest that this term be eliminated from current usage.|language=en}}</ref>

== Bibliografia ==
<references />
[[Category:Translated from MDWiki]]