Shkenca dhe teknologjia në Shqipëri

Shpenzimet për hulumtime shkencore dhe Zhvillim në Shqipëri nuk i tejkalojnë 0.18% të PBB-së, që shënon nivelin më të ulët në Evropë. Konkurrenca ekonomike dhe eksportet janë të ulëta, me ekonomi që ende fuqishëm anon nga teknologjia e dobët.

Përmbledhje

Nga viti 1993 burimet njerëzore në shkenca dhe teknologji kanë rënë në mënyrë drastike. Studimet e ndryshme tregojnë se gjatë 1990-1999, rreth 40% e profesorëve dhe shkencëtarët hulumtues nga universitetet dhe institucionet e shkencës në vend kanë emigruar.

Forcat lëvizëse për shpërlarje truri janë gjetur në kushte të jetesës së përkeqësuar ekonomike, mungesa e shtetit, të artit të infrastrukturës dhe mjeteve që përbëjnë pengesa serioze për hulumtime.

Strategjia kombëtare për zhvillimin shkencor

Megjithatë, në vitin 2009 qeveria ka miratuar "Strategjia Kombëtare e Shkencës, Teknologjisë dhe Inovacionit në Shqipëri" që mbulon periudhën 2009-2015. Dokumenti u koordinua nga Departamenti i strategjive dhe Koordinimit të Donatorëve nga Kabineti i Kryeministrit, në bashkëpunim me Ministrinë e Arsimit dhe Shkencës dhe me ndihmën e UNESCO-s.

Ajo përcakton pesë qëllime strategjike për vitin 2015:

• të trefishojë shpenzimet publike për kërkim dhe zhvillim (R&D), për 0.6% të PBB-së;
• për të rritur pjesën e shpenzimeve të brendshme bruto për kërkim dhe zhvillim nga burimet e huaja, duke përfshirë Programet Kornizë për Hulumtim të Bashkimit Europian, deri në pikën ku ajo mbulon 40% të shpenzimeve për hulumtim;
• të krijojë katër ose pesë qendra shqiptare të ekselencës në shkencë e cila do të jetë e pajisur me pajisje laboratorike të dedikuara dhe hapësira pune që mund të përdoren për para-inkubacion, testim, certifikim dhe kështu me radhë teknologji të reja në bazë të firmave;
• për të dyfishuar numrin e studiuesve, si nëpërmjet 'brain gain' stimujve si një skemë e kthyer e granteve të hulumtuesve  dhe përmes trajnimit të studiuesve të ri, duke përfshirë 500 Doktoratura: kjo do të nënkuptonte krijimin e më shumë se tri programeve të reja të doktoratës në universitetet Shqiptare;
• për stimulimin e inovacionit në 100 kompani, qoftë përmes investimeve në lokale R&D ose nëpërmjet një partneriteti me institutet kërkimore akademike ose partnerë të huaj.

Strategjia është të zbatohet në sinergji me strategji tjera sektoriale dhe duke marrë parasysh strategjinë e Arsimit të lartë të Shqipërisë të miratuar në vitin 2008 dhe Strategjinë Kombëtare për Zhvillim dhe Integrim (2007-2013). Kjo e fundit nënvizon rëndësinë e modernizimit ekonomik për sektorë të tillë si agro-industrinë ushqimore dhe të turizmit. Ajo gjithashtu nënvizon rëndësinë strategjike të energjisë, të mjedisit dhe të menaxhimit të burimeve ujore. Palët e interesuara kanë propozuar fushat prioritare të kërkimit të tilla si bujqësi dhe ushqim, teknologji informative dhe e komunikimit (ict-të), të shëndetit publik, Albanologjike dhe humane, burimet natyrore, bioteknologji, të biodiversitetit, të mbrojtjes dhe sigurisë. Një tjetër tipar i zhvillimit të teknologjisë së informacionit është e-learning. Tani, në Shqipëri janë ofruar gjithashtu kurse online Arkivuar 9 korrik 2017 tek Wayback Machine.

Bashkimi Evropian (BE) ka vendosur objektiva të qarta për kërkimin dhe inovacionin si pjesë e Strategjisë së Lisbonës për t'u bërë ekonomia më konkurruese në botë. Si shtetet tjera të Ballkanit Perëndimor që aspirojnë të anëtarësohen në BE, Shqipëria është zvarritur prapa në procesin e zhvillimit, duke e përqendruar në vitet e fundit në hedhjen e themeleve për rritje ekonomike.

Zv / Kryeministri Genc Pollo, pranon se "normat e larta të zhvillimit socio-ekonomik të nevojshme në procesin e anëtarësimit të Shqipërisë së Atlantikut Verior (NATO-s) (tashmë anëtar) dhe BE kërkojnë forcimin e rolit të shkencës, teknologjisë dhe inovacionit në shoqërinë tonë".

Në gusht 2009, qeveria miratoi ngritjen e Agjencisë Shqiptare të Kërkimit, Teknologjisë dhe Inovacionit, për të përmirësuar zbatimin e politikave.

Në vitin 2006, qeveria shqiptare ndërmori një reformë të thellë të sistemit të kërkimit shkencor. Akademia e Shkencave u ri-organizua së bashku me modelin e shumë vende të tjera Evropiane; ajo tani vepron nëpërmjet një komuniteti të përzgjedhur të shkencëtarëve dhe nuk administron institutet kërkimore, këto kanë qenë të integruara në sistemin e arsimit të lartë. Dy fakultete të reja janë ngritur: Fakulteti i Teknologjisë së Informacionit në Universitetin Politeknik të Tiranës dhe Fakulteti i Bioteknologjisë dhe Ushqimit në Universitetin Bujqësor të Tiranës. Universiteti i Tiranës ka fituar një Qendër të Fizikës Nukleare dhe të Aplikuar dhe të Departamentit të Bioteknologjisë. Dymbëdhjetë agjencitë qeveritare dhe qendra të transferimit të teknologjisë janë krijuar gjithashtu.

Personeli

Deri kohët e fundit, R&D dhe statistikat e inovacionit nuk janë grumbulluar në Shqipëri në OECD, Eurostat ose standarde të UNESCO-s. Studimi i parë i instituteve akademike dhe publike nisi në fillim të këtij viti dhe një biznes R&D dhe studim inovacioni është aktualisht në proces, të dy me mbështetjen e UNESCO-s.

Rregulloret e kufizuara të vizave e pengojnë këmbimin shkencor dhe punësimi i përkohshëm jashtë vendit.

Janë gjithsej 578 punëtorë shkencorë në Shqipëri:

• 274 në Akademinë e Shkencave
• 304 në institucionet R&D të Ministrisë

Numrat i personelit në R & D në Shqipëri janë rreth 0.2 për 1000 banorë.