Thjerra optike: Dallime mes rishikimesh

Browse history interactively

[redaktim i pashqyrtuar]

← Redaktim më i vjetër Ndryshimi më pas →

Content deleted Content added

PamorTekst wiki

Inline

Versioni i datës 9 prill 2015 13:38

Me thjerrëza optike nënkuptojmë mjedisin optik të kufizuar me dy sipërfaqe që ka inkeks të thyerjes të ndryshëm nga rrethi. Zakonisht janë të ndërtuara prej qelqi ose kuarci, me bashkimin e dy syprinave që kanë boshtin optik të përbashkët. Kanë aplikim të madhë në praktikë dhe nuk mund të paramendohet puna e instrumenteve optike pa thjerrëza.

Konstruktimi i thjerrëzave të thjeshta

Shumica e thjerrëzave janë thjerrëza sferike: dy sipërfaqet e e saj janë pjesë të sipërfaqeve sferike. Secila sipërfaqe mund të jetë konvekse, konkave, ose planare. Vija që e lidh qendrën e sferës me sipërfaqet e thjerrëzes quhet boshti i thjerrëzes. Tipikisht, boshti i thjerrëzes kalon nëpër qendrën fizike të thjerrëzes, për shkak të mënyrës me të cilën janë ndërtuar. Thjerrëzave mund tu ndryshohet forma edhe pasi të jenë prodhuar. Këshu që boshti i thjerrëzes mund të mos kalojë nëpër qendren fizike të thjerrëzes.

Thjerrëzat torike ose sfero-cilindrike kanë sipërfaqe me dy rreze të ndryshme të lakimit në dy plane ortogonale. Ato kanë fuqi të ndryshme fokale në meridiane të ndryshme. Kjo formon një thjerrëz astigmatike. Si shembull i tyre janë thjerrëzat e syzeve që ndikojnë në përmirësimin e astigmatizmit të syrit.

Më komplekse se kaq janë thjerrëzat asferike. Këto janë thjerrëza ku njëra ose dy sipërfaqet kanë forma që sjanë as sferike e as cilindrike. Forma më të komplikara u lejojnë thjerëzave të krijojnë imazhe me më pak aberracion sesa thjerrëzat e thjeshta standarde, por ato janë më të vështira dhe më të shtrenjta për tu prodhuar.

Rrezet karakteristike

Rrezet kryesore me ndihmën e të cilave mund të konstruktohet fytyra te thjerrëzat konvergjente janë:

Rrezja paralele që kalon paralel me boshtin kryesor optik dhe pas thyerjes kalon nëpër pikën fokale (F)
Rrezja kulmore që kalon nëpër kulm të thjerrëzës (K) dhe pas thyerjes vazhdon drejtimin e përhapjes së saj,
Rrezja fokale që kalon nëpër vatër apo focus dhe pas thyerjes kalon paralel me boshtin optik të saj.

S₁ dhe S₂ janë respektivisht largësia e objektit nga thjerrëza dhe e thjerrëzës nga imazhi që krijohet, për thjerrëza tek të cilat trashësia është e papërfillshme, të cilat gjenden në ajër. Lidhshmëria e tyre paraqitet përmes formulës:^[1]^[2]^[3]

{\frac {1}{S_{1}}}+{\frac {1}{S_{2}}}={\frac {1}{f}}

Sipas këtij ekuacioni vlera reciproke e largësisë fokale të thjerrëzës është e barabartë me shumën e vlerave reciproke të largësisë së trupit nga thjerrëza (S₁) dhe largësisë së fytyrës nga thjerrëza (S₂). Meqenëse largësia fokale për thjerrëzën e dhënë është madhësi konstante, del se shuma e vlerave reciproke S₁ dhe S₂ është gjithashtu konstante. Kjo do të thotë se me zvogëlimin e distancës së trupit nga thjerrëza duhet të rritet distanca e fytyrës së trupit. Kjo rritje ndodh deri sa trupi të vendoset në vatër, atëherë fytyra do të gjendet në infinit. Ne qoftë se thjerrëza gjendet ne ndonjë mjedis tjetër optik atëherë ekuacioni i thjerrëzës ndryshon.

Llojet e thjerrëzave të thjeshta

Thjerrëzat klasifikohen nga lakimi i dy sipërfaqeve optike. Një thjerrëz është bikonvekse (ose dy-konvekse , ose thjësht konvekse ) nëse dy sipërfaqet e saj janë konvekse. Nëse dy sipërfaqet kanë rreze të njëjtë të lakueshmërisë, thjerrëza është ekuikonvekse . thjerrëza me dy sipërfaqe konkave është bikonkave (ose thjesht konkave ). Nëse njëra nga sipërfaqet është e rrafshët, thjerrëza është plan-konvekse ose plan-konkave varësisht nga sipërfaqja tjetër. Një thjerrëz me një sipërfaqe konvekse e një konkave quhet konvekse-konkave ose meniscus . Ky është tipi i thjerrëzave që më së shumti përdoret në thjerrëzat korrektuese.

Llojet e tjera

Thjerrëzat cilindrike janë të lakuara vetëm në një drejtim. Ato përdoret për të fokusuar dritën në një vijë, ose për të konvertuar dreitën eliptike nga një llaser në rreze rrumbullakët.
Thjerrëzat e Fresnelit kanë sipërfaqe optike të thyer në unaza të ngushta, duke lejuar thjerrëzën të jetë sa më e hollë dhe më e ndritshme sesa thjerrëzat e tjera.
Thjerrëzat lentikular janë grup i mikrothjerrëzave që përdoren për printime lentikulare për të krijuar imazhe që kanë iluzionin e thellësisë ose që ndryshojnë kur shikohen nga kënde të ndryshme.
Superthjerrëzat janë të ndërtuara nga indeksi negativ i metamaterialeve.

Referencat

^ Nave, Carl R. "Thin Lens Equation". Hyperphysics. Georgia State University. Marrë më mars 17, 2015. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Datë e përkthyer automatikisht (lidhja)
^ Colwell, Catharine H. "Resource Lesson: Thin Lens Equation". PhysicsLab.org. Marrë më mars 17, 2015. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Datë e përkthyer automatikisht (lidhja)
^ "The Mathematics of Lenses". The Physics Classroom. Marrë më mars 17, 2015. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Datë e përkthyer automatikisht (lidhja)

[1] Nave, Carl R. "Thin Lens Equation". Hyperphysics. Georgia State University. Marrë më mars 17, 2015. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Datë e përkthyer automatikisht (lidhja)

[2] Colwell, Catharine H. "Resource Lesson: Thin Lens Equation". PhysicsLab.org. Marrë më mars 17, 2015. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Datë e përkthyer automatikisht (lidhja)

[3] "The Mathematics of Lenses". The Physics Classroom. Marrë më mars 17, 2015. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Datë e përkthyer automatikisht (lidhja)

[1]

[2]

[3]

@@ Rreshti 1: / Rreshti 1: @@
+[[File:BiconvexLens.jpg|thumb|Thjerrëz bikonvekse]]
-==='''Thjerrëzat Optike'''===
+Me '''thjerrëza optike''' nënkuptojmë mjedisin optik të kufizuar me dy sipërfaqe që ka inkeks të thyerjes të ndryshëm nga rrethi. Zakonisht janë të ndërtuara prej [[Xhami (material)|qelqi]] ose kuarci, me bashkimin e dy syprinave që kanë boshtin optik të përbashkët. Kanë aplikim të madhë në praktikë dhe nuk mund të paramendohet puna e instrumenteve optike pa thjerrëza.
+==Konstruktimi i thjerrëzave të thjeshta==
-*Me thjerrëza optike nënkuptojmë mjedisin optik i kufizuar me dy sipërfaqe që ka inkeks të thyerjes të ndryshëm nga rrethi. Zakonishtë janë të ndërtuara prej qelqi ose kuarci , kur bashkohen dy syprina që kanë boshtin optik të përbashkët. Kanë aplikim të madhë në praktikë dhe nuk mund të paramendohet puna e instrumenteve optike pa thjerrza . Thjerrëza varsisht nga forma mund të jetë cilindrike dhe sferike. Në praktik me tepër kanë gjetur aplikim thjerrëzat sferike për të cilat ne do të bëjme fjalë. Thjerrëzat sferike mund të jenë konvergjente ose konvekse dhe divergjente ose shpërndarëse. Thjerrza sferike konkave paraqet pjesën e hapsirës ndërmjet dy sferave që ndoshën njëra afër tjetrës.
-*Me Anët e thjerrzave janë sipërfaqe sferike që mund të kenë rreze të ndryshme.qendra e sipërfaqeve sferike quhet qendra e lakueshmërisë, që te thjerrzat janë dy. Drejtëza që kalon nëpër dy qendrat e lakueshmërisë quhet boshti optik kryesor. Boshti optik kryesor kalon nëpër qendër të thjerrzës që quhet kulmi (K) i thjerrzës. Sipërfaqet e thjerrzave janë të lëmuara mirë dhe të holla, ashtu që me rreze paraksiale fitohen fytyra të qarta dhe të pa deformuara.
+Shumica e thjerrëzave janë ''thjerrëza sferike'': dy sipërfaqet e e saj janë pjesë të sipërfaqeve sferike. Secila sipërfaqe mund të jetë ''konvekse'', ''konkave'', ose ''planare''. Vija që e lidh qendrën e sferës me sipërfaqet e thjerrëzes quhet ''boshti'' i thjerrëzes. Tipikisht, boshti i thjerrëzes kalon nëpër qendrën fizike të thjerrëzes, për shkak të mënyrës me të cilën janë ndërtuar. Thjerrëzave mund tu ndryshohet forma edhe pasi të jenë prodhuar. Këshu që boshti i thjerrëzes mund të mos kalojë nëpër qendren fizike të thjerrëzes.
-Thjerrëzat konvekse mund të jenë bikonvekse, plankonvekse etj, ndërsa thjerrëzat konkave mund të jenë bikonvekse, plankonkave etj.
-rrezet paralele që bien në thjerrza konvergjente pas thyerjes të gjitha priten në një pikë F në boshtin optik që quhet vatër ose fokus.
-*Distance e saj nga qendra e lakueshmërisë së thjerrzës quhet largësi fokale që e shënojmë me  . Në këtë aspect shihet ngjashmëria me pasqyre, te të cilat definohet largësia fokale gjatë reflektimit të rrezeve të dritës. Mirëpo, këtu ekziston ndryshimi, sepse thjerrëza është dyanësore. Te thjerrëzat drita mund të kaloj edhe nga ana tjetër.
-Rrezet paralele që bien në të pas thyerjes gjithashtu priten në një pikë F’ në boshtin optik. Edhe kjo pikë quhet vatër. Distanca e saj prej qendrës së lakueshmërisë po ashtu quhet largësi fokale
-Vlera reciproke e largësisë fokale të thjerrëzave gjendet nga ekuacioni thyerjes së dritës nëpër sipërfaqe sferike.
+[[Thjerrëzat torike]] ose sfero-cilindrike kanë sipërfaqe me dy rreze të ndryshme të lakimit në dy plane ortogonale. Ato kanë fuqi të ndryshme fokale në meridiane të ndryshme. Kjo formon një '''thjerrëz astigmatike'''. Si shembull i tyre janë thjerrëzat e syzeve që ndikojnë në përmirësimin e [[Astigmatizmi|astigmatizmit]] të syrit.
-==='''Rrezet karakteristike'''===
+Më komplekse se kaq janë '''thjerrëzat asferike'''. Këto janë thjerrëza ku njëra ose dy sipërfaqet kanë forma që sjanë as sferike e as cilindrike. Forma më të komplikara u lejojnë thjerëzave të krijojnë imazhe me më pak [[Aberracioni|aberracion]] sesa thjerrëzat e thjeshta standarde, por ato janë më të vështira dhe më të shtrenjta për tu prodhuar.
+===Rrezet karakteristike===
+[[File:Lens3.svg|thumb|Rrezet|400 px]]
+Rrezet kryesore me ndihmën e të cilave mund të konstruktohet fytyra te thjerrëzat konvergjente janë:
-*Rrezet kryesore me ndihmën e të cilave mund të konstruktohet fytyra te thjerrëzat konvergjente janë:
 *Rrezja paralele që kalon paralel me boshtin kryesor optik dhe pas thyerjes kalon nëpër pikën fokale (F)
 *Rrezja kulmore që kalon nëpër kulm të thjerrëzës (K) dhe pas thyerjes vazhdon drejtimin e përhapjes së saj,
 *Rrezja fokale që kalon nëpër vatër apo focus dhe pas thyerjes kalon paralel me boshtin optik të saj.
+S<sub>1</sub> dhe S<sub>2</sub> janë respektivisht largësia e objektit nga thjerrëza dhe e thjerrëzës nga imazhi që krijohet, për thjerrëza tek të cilat trashësia është e papërfillshme, të cilat gjenden në ajër. Lidhshmëria e tyre paraqitet përmes formulës:<ref>{{cite web |url=http://hyperphysics.phy-astr.gsu.edu/hbase/geoopt/lenseq.html |title=Thin Lens Equation |work=Hyperphysics |first=Carl R. |last=Nave |publisher=Georgia State University |accessdate=March 17, 2015}}</ref><ref>{{cite web |url=http://dev.physicslab.org/Document.aspx?doctype=3&filename=GeometricOptics_ThinLensEquation.xml |title=Resource Lesson: Thin Lens Equation |work=PhysicsLab.org |first=Catharine H. |last=Colwell |accessdate=March 17, 2015}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.physicsclassroom.com/class/refrn/Lesson-5/The-Mathematics-of-Lenses |title=The Mathematics of Lenses |work=The Physics Classroom |accessdate=March 17, 2015}}</ref>
-==='''Thjerrëzat e holla bikonvekse'''===
+:<math> \frac{1}{S_1} + \frac{1}{S_2} = \frac{1}{f} </math>
+Sipas këtij ekuacioni vlera reciproke e largësisë fokale të thjerrëzës është e barabartë me shumën e vlerave reciproke të largësisë  së trupit nga thjerrëza (S<sub>1</sub>) dhe largësisë së fytyrës nga thjerrëza (S<sub>2</sub>).
-Trashësia e thjerrëzave të holla bikonvekse(konvergjente) nuk përfillet prandaj të gjitha distancat nuk merren nga kulmi i thjerrëzës, por prej qendrës së lakueshmërisë. Për të nzjerrur ekuacionin e thjerrzave bikonvekse marrim dhe vendosim një trup para thjerrëzës me dimensione TT1.
+Meqenëse largësia fokale për thjerrëzën e dhënë është madhësi konstante, del se shuma e vlerave reciproke S<sub>1</sub> dhe S<sub>2</sub> është gjithashtu konstante. Kjo do të thotë se me zvogëlimin e distancës së trupit nga thjerrëza duhet të rritet distanca e fytyrës së trupit. Kjo rritje ndodh deri sa trupi të vendoset në vatër, atëherë fytyra do të gjendet në infinit.
-Fitohet fytyra e trupit me dimensione AA’ shënojmë distancën e trupit nga thjerrëza me  të fytyrës nga thjerrëza me, ndërsa të largësive fokale me  .(si shihet në figurë). Shihet qartë se trekëndëshi AA’K dhe trekëndëshi BB’K janë të ngjashëm, prandaj vlen proporcioni:
+Ne qoftë se thjerrëza gjendet ne ndonjë mjedis tjetër optik atëherë ekuacioni i thjerrëzës ndryshon.
-'''AA’:BB’= AK:BK'''
-dhe
+==Llojet e thjerrëzave të thjeshta==
-'''AA’:KO = AF:FK.'''
+[[File:Lens2ita.png|thumb|400px|LLojet]]
-*Nga figura shihet se është '''KO = BB’''' ,prandaj anët e majta të dy ekuacioneve të sipërme janë të barabarta, nga rjedh se edhe anët e djathta do të jenë të barabarta mes vete,pra
+Thjerrëzat klasifikohen nga lakimi i dy sipërfaqeve optike. Një thjerrëz është ''bikonvekse '' (ose ''dy-konvekse '', ose thjësht ''konvekse '') nëse dy sipërfaqet e saj janë konvekse. Nëse dy sipërfaqet kanë rreze të njëjtë të lakueshmërisë, thjerrëza është ''ekuikonvekse ''. thjerrëza me dy sipërfaqe konkave është ''bikonkave '' (ose thjesht ''konkave ''). Nëse njëra nga sipërfaqet është e rrafshët, thjerrëza është ''plan-konvekse '' ose ''plan-konkave '' varësisht nga sipërfaqja tjetër. Një thjerrëz me një sipërfaqe konvekse e një konkave quhet ''konvekse-konkave '' ose ''meniscus ''. Ky është tipi i thjerrëzave që më së shumti përdoret në thjerrëzat korrektuese.
-'''AK:KB = AF:FK'''
-'''AK =,KB =,AF =dheFK ='''.
-Zëvendësojmë këto madhësi në ekuacionet e mësipërme:
-=='''Ky ekuacion thotë:'''==
-*Vlera reciproke e largësisë fokale të thjerrëzës është e barabart me shumën e vlerave reciproke të largësisë  së trupit nga thjerrëza (a) dhe largësisë së fytyrës nga thjerrëza (b).
-*Me qenë se largësia fokale për thjerrëzëne dhënë është madhësi konstante , nga kjo del se shuma e vlerave reciproke a dhe b është gjithashtu konstante. Kjo do të thotë se me zvoglimin e distancës së trupit nga thjerrëza duhet të rritet distanca e fytyrës së trupit. Kjo rritje ndodh deri sa trupi të vendoset në vatër, atëherë fytyra do të gjendet në infinit.
-*Ne qoft se thjerrëza gjendet ne ndonjë mjedis tjetër optik atëherë ekuacioni i thjerrëzës është:
+===Llojet e tjera===
+[[File:Flat flexible plastic sheet lens.JPG|thumb|Pamje e afërme e thjerrëzave të Fresnelit]]
+* ''Thjerrëzat cilindrike '' janë të lakuara vetëm në një drejtim. Ato përdoret për të fokusuar dritën në një vijë, ose për të konvertuar dreitën eliptike nga një llaser në rreze rrumbullakët.
+* ''Thjerrëzat e Fresnelit'' kanë sipërfaqe optike të thyer në unaza të ngushta, duke lejuar thjerrëzën të jetë sa më e hollë dhe më e ndritshme sesa thjerrëzat e tjera.
+* ''Thjerrëzat lentikular'' janë grup i mikrothjerrëzave që përdoren për printime lentikulare për të krijuar imazhe që kanë iluzionin e thellësisë ose që ndryshojnë kur shikohen nga kënde të ndryshme.
+* ''Superthjerrëzat'' janë të ndërtuara nga indeksi negativ i metamaterialeve.
+==Referencat==
-[[Kategoria:Optikë]]
+<references />
+[[Kategoria:Optikë]] [[Kategoria:Fizikë]]