Coelenterata

Janë grup i qenieve që të vetmen zgavër trupore e kanë zgavren e zorrës që quhet coelenteron. Këtij grupi i takojnë Cnidariet dhe Ctenophorat.

Cnidaria – grykorët ose përcëlluesit

Në natyrë ka shtazë të cilat kanë qeliza përcëlluese dhe kur i prek djegin si hidrat. Këto shtazë jetojnë kryesisht në dete, por edhe në ujërat e ëmbla. Qelizat e tyre të rrezikshme, përcëlluese, quhen knide/kinde ose nematociste, prandaj i tërë grupi emërohet Cnidaria. Grykoret trup dyshtresor me simetri rrezore, rreth gojës kanë një ose më shumë kurora të tentakulave të hajthshme. Kanë ngjyra të bukura, kështu që janë “lule të vërteta” në botën shtazore. Por këto janë me gjithë atë shtazec(pra bp-te e kobres hileqare dhe hatermbetur monika tola po pesojne ate dem qe pesova une nga hileqari andrea froku i 4 qershorit te 2009es qe ne kerkim te nje bashkepunetoreje per vete se po mos gjente mininumi tre ne vit e zbonin nga puna me coi ne tre kafe sa per sy e faqe dhe ne fund kafet ja pagova une se kisha hall se ngrihej e ikte pa paguar dhe e lashe atje si thes. Epo ky eshte kulmi thashe me vete. Une tre vjet pune aty e ai do te me beje bashkepunetore. Por bashkepunimi me pukjanet moj moter eshte bp dmth bishtperdredhr por per pune e fjale koke kete here se andrea froku kishte nje koke te llahtarshme e aspak te djallezuar por te shenjtarizuar. Pika megallomanise per te qene i pari. E dini kur shpetova nga kobra monika tola. Kur u largova me vullnetin tim te lire nga bankat e shkolles ne 2002shin. Hoqa dore edhe nga e drejta per te vazhduar doktoraturen ne mars te 2002shit se nuk me kishte ngelur asnje fije mend ne koke. Qe atehere moter qira bythlope kobra ogurzeze dhe gernjare monika tola nuk e pati me te drejten per te me perfaqesuar si doktoreshe neper spitale dhe rame rehat nga veshet per ca vjet qe kur mendjes gjeniale per te welbur dynjane te vilma terihatit i vete nder mend se po te perdorte planin e jo boshtin shkurtonte kohe e rihapte prape plaget e te shkuares e tani po kundrojme sesi ngrihen me plane te padukshme miushet ankela a enkela kote dhe kryemafjozja spurdhjake ermira kote qe po te benin te gjiths mizat mjalte do te benin edhe minjte.), madje mishngrënëse o te vrafshin ishalla. Grykoret janë shtazë me ndërtim të thjeshtë të trupit (i ka bere motra e jashteligjshme e atehereshme ose kobra e tanishme qe na ka vjedhur edhe lekuret ketu e sa mot dmth ka nja 36 vite qe menaxhon lekuret bashke me mirlinda karcanain e. Mos mendo se jam mizor si vellai yt i vertete. Jot eme me ka vene nje gje te lige ne koke dhe kenaqet kur biem me poshte se ty). Mund të paraqiten në formë të polipit (prandaj ngela duke lypur edhe mbreterine une per ty more kober mizor qe shet bythen qe ne 1992shin ne kete shtepi e ne kete dhome), i cili është zakonisht formë e përforcuar për substrat (substancat qe perdor) dhe të meduzes (shtrengon thote), e cila noton e lirë.d (qenka bete xheloz kobra kur te ka pare duke notuar thote se tani e njoh me mire edhe se veten por ka shitur bythen qe ne 11 shtator te 1992shit e me ka bere me te palumturen ne bote ndersa tani sinkronizohet me mua kur ben krim se do te shtoje kacurrelat ne koke por une nga inati i kobres do i laj prape floket sot) Deri më tash janë përshkruar rreth 9000 lloje të Cnidareve (o plere. Se mos do qe te shkoj ne shkolle e te marr vesh edhe per keto qe ke bere ne kete jete se te piu e zeza ketu e 100 vite te shkuara por do te te pije edhe ketu e 1000 vite te shkuara se shpejti). Në bazë të formës së trupit dhe të zgavrës ndahen në 3 klasë : - Klasa Hydrzoa – paraqiten në formë të polipit dhe të meduzës (i pelqen uji) - Klasa Scyphozoa – dominon forma e meduzës (i pelqen vetja) - Klasa Anthozoa – dominon forma e polipit (i pelqen puna e tjetrit)

Klasa HYDROZOA

Me ndërtimin e hollësishëm të Hydrozoave dhe të kindareve në përgjithësi do të njihemi në shembullin e hidrës, e cila është banore e ujërave të ëmbla dhe e cila i takon klasës Hydrozoa. Hidra ka formë të kupës së zgjatur. Eshtë e përforcuar për substrat me pjesën bazale të trupit. Në pjesën e sipërme të lirë ndodhet goja e rrethuar me 6 – 12 tentakle. Trupi është i ndërtuar nga dy shtresa trupore: epiderma dhe endoderma (gastroderma), të cilat e rrethojnë zgavrën e gjerë gastrale. Zgavra gastrale shërben për tretjen dhe qarkullimin e ushqimit. Midis ektrodermes dhe endodermës gjendet mezoglea e hollë, fletëzore e cila ka rol mbështëtës. Edhe pse kanë vetëm dy shtresa trupore, kanë disa lloje qelizash: qeliza epitelo muskulore, qeliza përcëlluese – (knide ose nematociste) dhe qeliza nervore, të cilat formojnë sistemin nervor difuz apo rrjetor. Në epidermë kanë edhe qeliza shumë interesante që quhen intersticiale, apo nga të cilat krijohen të gjitha qelizat tjera. Këto qeliza quhen qeliza totipotente. Në endoderm kanë qeliza endodermalo – muskulore dhe gjëndrrore. Qelizat endodermale janë të pajisura me kërbaqe me të cilat e vënë ujin në qarkullim brenda zgavrës gastrale. Disa qeliza endodermale formojnë pseudopode me të cilat i kapin grimcat e ushqimit. Hidra ushqehet me organizma të ndryshëm, si dafine, peshqi të imet, larva etj. Goja u shërben edhe si vrime anale. Shumimi i hidrës kryhet në dy mënyra : aseksuale me bulim dhe seksuale kur formohen qelizat seksuale nga qelizat intersticiale. Nga veza e fekonduar zhvillohet larva planula e prej saj hidra e re. Shumica e hidrozoave janë forma koloniale, jetojnë në dete. Interesant është cikli jetësor i llojit Obelia geniculata, i cili paraqitet edhe në formë të polipit kolonial, edhe të meduzës se lirë. Këto dy forma alternojnë mes vete. Polipi kolonial dhe i përforcuar të Obelia është i ndërtuar nga shumë individ që quhen zooide. Shumica e zooideve janë hidrante (I ngjajne hidres) dhe shërbejnë për t’u ushqyer kolonia, kurse një numër më i vogel i zooideve shërbejnë për shumimin dhe quhen gonagjie, me ç’rast formohen meduzat e reja.

Klasa Scyphozoa – MEDUZAT – RREZHDORET (greqisht scyphos-kupe, vazo)

Të gjitha meduzat e mëdha të cilat i has njeriu në dete ose në brigjet e tyre me rërë, janë meduza të vërteta – scifomeduza. Njihen rreth 200 lloje. Më e njohura midis tyre është Aurelia aurita, e cila jeton edhe në Detin Adriatik. Trupi i skifomeduzave është zakonisht në formë të ombrelles. Simetria trupore është rrezore. Përreth trupit të tyre gjenden tentaklet me qeliza të shuma përcëlluese dhe organe ndijore. Skifozoat e kanë mezoglenën shumë të zhvilluar, me strukturë xhelatinoze dhe të fortë e cila përmban rreth 95% ujë. Këto meduza jetojnë të lira në dete, por ka edhe lloje të përforcuara. Në ujerat e ftohta jeton meduza gjigante Cyanea arctika. Grejza detare – Chiropsalmus quadrigatus, jeton në Pacifikun Jugor dhe Oqeanin Indian, dhe mund të shkaktojë vdekjen e njeriut vetëm për 3-4 minuta. Eshtë interesante dukuria e ndrqimit ose e dritdhënies te llojet e gjinisë Charybdea. Shumë skifomeduza përdoren për ushqim. Meduza shumë e bukur është Dactylometra paciphica, e cila jeton në Oqeanin Pacifik.

Klasa ANTHOZOA – KORALET

Janë grykore që jetojnë në dete. Shumica janë koloniale, të perforcuara për substrat. Ka edhe forma të vetmuara – jo koloniale. Edhe këto në tentakle rreth gojës kanë shumë qeliza përcëlluese, prandaj paraqesin rrezik për shtazë e tjera detare. Paraqiten vetëm në formë të polipit. Ndahen Octocoralia, të cilat kanë rreth goje 8 tentakle edhe zgavren gastrale e kanë të ndarë në 8 dhomëza, dhe në Heksakorale që kanë rreth gojes 6 ose 6xn tentakle dhe po aq dhomëza gastrale. Dhomëzat gastrale janë të ndara mes vete me septe apo zdatqe të trefishta. Koralet formojne skelet. Me shtresimin e skeleteve të tyre shpesh formohen brigje të tëra gurore nënujore, me mijera kilometra të gjatë. Shtresat skeletore mund të formojnë edhe ishuj koralore në formë unaze të quajtura atole. Koralet më të njohura janë Alcyonium digitatum – koral me trup të butë, kolonial, pastaj Actinia – koral solitar, sesil e pa skelet. Lloji Actinia sagarita dallohet për shkak se jeton në simioze me një lloj të gafores detare, pastaj Corallium rubrum ose koral i kuq, i cili njihet si koral shumë i bukur dhe skeleti i të cilit përdoret për stoli.

Referimet

• Biologjia
• Dr. Ismet Bajraktari
• Dr. Abdulla Gecaj
• Dr. Qazim Pajazitaj
• Dr. Daut Rexhepaj
• Mr. Esma Rugova
• Mr. Feride Zhushi – Etemi