Shihni burimin për Zef Pllumi

{{Infobox writer
| name =       Zef Pllumi
| image =       [[Figura:Z.Pllumi.jpg|200px]]
| caption =    Át (OFM)
| name i lindjes = Prêk	
| birth_date = [[28 gusht]], [[1924]]	
| birth_place = [[Mali i Rencit]]
| death_date = [[26 shtator]], [[2007]]	
| death_place = [[Roma|Romë]]
| pseudonym =	
| nationality = Shqiptar	
| genre = Prozë, Historiografi	
| website =	
}}

'''Zef Pllumi''' ([[Bogë]], [[1924]] - [[Roma|Romë]], [[26 Shtator|26 shtator]] [[2007]]) ka qenë frat françeskan, publicist e shkrimtar memuarist shqiptar. 

Pas 26 viteve burgim dhe rënies së regjimit komunist, shkroi memuaret e veta nëpër tituj të ndryshëm, më i bujshmi prej të cilëve qe trilogjia ''[[Rrno vetëm për me tregue]].'' Me prirje përgatitore për kah historia që përpara se të ndërmerrte kalvarin, iu përkushtua trashëgimisë françeskane pas ndryshimeve politike në Shqipërinë e fillim viteve '90.

== Biografia ==
U lind më [[28 gusht]] [[1924]] në një zabel tek veronin në bjeshkë e Qafë Tëthores së Bogës, i biri i Gjeto Tomës dhe Luke Mirajt, i pagëzuar me emrin Prekë.<ref name=":02">{{Cite book|title=Provinça Françeskane Shqiptare|last=Kurti|first=P. Donat|authorlink=Donat Kurti|publisher=Botime Françeskane|language=sq|year=2003|origyear=1965|isbn=99927-789-1-1|location=Shkodër|pages=126}}</ref><ref name=":0">{{Cite book|title=Saga e fëmijnisë: un që jetova shum shekuj|last=Pllumi|first=P. Zef|publisher=Botime Françeskane|language=sq|year=2009|isbn=9789995670191|editor-last=Shamku|editor-first=Ledi|editor-link=Enkelejda Shkreli|location=Shkodër}}</ref> Gjatë fëmijërisë takoi fretërit françeskanë [[Gjergj Fishta|Gjergj Fishtën]] dhe [[Anton Harapi]]n që i kishin ardhur miq te tëbani i tyre ndër bjeshkë. Shtati dhe prania imponuese e të parit dhe çehrja prej asketi e të dytit lanë mbresat të cilat i përcjell te libri autobiografik "Saga e fëmijnisë". Gjatë atij takimi xhaxhai u thotë fretënve se djaloshi kishte shprehur dëshirën të bëhej frat. Dëshirë kjo e ftilluar në librin e lartpërmendur, që kishte marrë shkas prej një takimi të mëparshëm me fratin Bona Gjeçaj. Me atë rast Harapi i dha një medaljon të [[Françesku i Asizit|Shën Françeskut]] që mbante në qafë, duke i thënë që ta ruante me shumë kujdes në mënyrë që kur të shkonte në Kolegjin Françeskan të paraqiste atë medaljon.<ref name=":0" />

I tërhequr pas zhgunit të urdhërit të të shenjtit katolik, më 1929 bëhet nxënës i Dom [[Alfons Tracki]]t. Më 1931 hyri në kolegjin françeskan të [[Shkodra|Shkodrës]], ku jepnin mësim personalitete  të kohës si vetë Fishta, Harapi, kompozitori [[Martin Gjoka|Gjoka]], [[Gjon Shllaku (frat)|Shllaku]] etj. Merr formim klasik në filozofi, teologji, letërsi dhe përvetëson mjaft mirë gjuhët e huaja: latinisht, italisht, frëngjisht, gjermanisht e greqishten e vjetër. Nga mësuesi i tij, historiani [[Marin Sirdani|Sirdani]] ushqente pasionin me libra historie e numizmatike. Tek [[Rrno vetëm për me tregue|libri i tij]] kumton se i njihte perandorët romakë për nga fytyra, ndër monedha, pa pasur nevojë me lexue ç'përmban monedha. Kreu maturën në liceun "Illyricum" më 1943.<ref>{{Harvnb|Kurti|2003|page=263}}.</ref> Në vitet 1943–44 Pllumi ende xhakon, qe një nga bashkëpunëtorët e revistës “[[Hylli i Dritës]]” dhe po ashtu sekretar personal i Harapit, kur ky i fundit ishte Provincial i françeskanëve në Shqipëri. Gjatë kohës që ishte dhjak, Harapi e caktoi që të rëndiste e ndihmonte në Arkivin Françeskan; aty has dokumente të hershme e ndër më të vlefshmet për historinë kombëtare. Ishte gjatë kësaj periudhe kur partizanët mbushën boshllëkun e pushtetit dhe shfaqin shenjat e para të asaj që do të vinte.

=== Përndjekja ===
Kur qe 22 vjeç, më 14 dhjetor [[1946]] u arrestua dhe u dënua me tre vjet burgim që e vuajti pranë ''Burgut të Madh'' të Shkodrës dhe në kampet famëkeqe të [[Beden]]it në [[Myzeqeja|Myzeqe]], dhe Orman-Pojanit në [[Maliqi|Maliq]]. Me t'u liruar u kthye, herë në Shkodër e herë në Shëngjin, tek familja e tij, në vartësi të situatës.

Shkak për arrestimin e tij sipas Pllumit, edhe pse ishte më i riu ndër të arrestuarit ishte prej të qenët sekretari personal i Provincialit, komunistët mendonin se duhej të dinte shumë.

Kthehet në Kuvendin Françeskan kur negociatat mes Kishës e Qeverisë u "qetësuan". Nga viti 1949–1951 merret me numizmatikë si teknik i Muzeut të Shkodrës. Në vitin 1958 shugurohet meshtar, caktohet në fillim si i besuar për t'u dërguar ndihmat priftërinjve nëpër kampet e ndryshme. Më tej, për 12 vjet shërben si meshtar i [[Dukagjini]]t me qendër në [[Komuna Shosh|Shosh]], për ku niset me dt. 14 shtator 1958 bashkë me provincialin, Atë Augustin Ashikun.

Më [[1967]] u arrestua dhe për 23 vjet vuan dënimin në burgje dhe kampe të ndryshme. 1967–1989, për 23 vjet rresht, u burgos përsëri dhe vuan dënimin në [[Burgu i Spaçit|Spaç]], [[Reps]], [[Skrofotinë]] të [[Vlora|Vlorës]], [[Ballshi|Ballsh]], [[Zejmeni|Zejmen]]-[[Shënkoll]], [[Shënvasil|Shën Vasil]] dhe Tiranë. Gjatë burgut i ra të njihej me personazhe me kontribute në nomenklaturën komuniste si [[Gjin Marku|Gjin Markun]], [[Kasëm Trebeshina|Kasëm Trebeshinën]], [[Zef Mala|Zef Malën]], [[Dashnor Mamaqi|Dashnor Mamaqin]] dhe [[Kin Dushi|Kin Dushin]], të cilëve u kushtoi skica portretizuese në memuaret e veta. Mala i la porosi që të gjente kujtimet që kishte lënë të shkruara, kujtime të cilat nuk mund t'i gjente kurrë.

=== Liria e shumëmunguar ===
Doli nga burgu me 11 prill<ref name="Klan">Emisioni "Opinion" tek TV Klan me [[Blendi Fevziu]]n: Nostalgji Át Zef Pllumi</ref> dhe, natën e Kërshëndellave fillon meshtarinë tek Kisha e Shn'Andout në Tiranë deri në vitin 1997. Njeh [[Nënë Tereza|Nanën Terezë]] të cilën e përcolli për në Shkodër ku u mbajt mesha e parë në [[Katedralja e Shën Shtjefnit|Katedralen e Shkodrës]].

Prej atëherë iu përkushtua restaurimit të institucioneve kulturore të urdhrit të vet fetar: ndërmjet viteve [[1993]]-[[1997]] ribotoi revistën ''[[Hylli i Dritës]]'', e cila pas një ndërprerjeje u botua edhe më [[2003]]. Këtyre viteve shkruajti dhe botoi trilogjinë ''Rrno vetëm për me tregue'', vëllimet ''Françeskanët e mëdhaj'', ''Frati i pashallarëve Bushatli: Erazmo Balneo'', ''Ut heri diçebamus-siç i thonim dje'' si dhe drama e poezi. U angazhua gjithashtu për gjetjen e eshtrave të Fishtës, të cilave iu bë një varr brenda [[Kisha e Shën Françeskut, Shkodër|kishës françeskane]] në Shkodër.<ref>{{Cite journal |last=Nikolli |first=Fatmira |date=29 korrik 2014 |title=Varri i Fishtës |url=https://www.arkivalajmeve.com/Varri-i-Fishtes-At-Zef-Pllumi-E-dhunuan-hienat-e-kuqe-me-terbim.1047626740/ |journal=Gazeta Shqiptare |language=sq |access-date=28 gusht 2022 |archive-date=28 gusht 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220828111201/https://www.arkivalajmeve.com/Varri-i-Fishtes-At-Zef-Pllumi-E-dhunuan-hienat-e-kuqe-me-terbim.1047626740/ |url-status=dead }}</ref> Me nxitjen e tij më 2005 nisi projekti për botimin e kolanës me autorë fretërit françeskanë. Kjo kolanë pasurohet vit pas viti me botime të reja që pasurojnë dhe bibliotekën e Françeskanëve në Gjuhadol të Shkodrës, në të cilën ndodhen dhe dhjetëra dorëshkrime që presin të botohen. Pjesë e këtyre dorëshkrimeve janë dhe disa letra dhe shkrime të Pllumin.<ref>Tuci A., ''Dorëshkrimet që “fshihen” te Françeskanët'', [[MAPO (gazetë)|Mapo]], 29 korrik 2014.</ref>

Ndërroi jetë më [[25 shtator]] të vitit [[2007]] në spitalin Gemelli, [[Roma|Romë]], dhe u varros më 30 shtator 2007 në Shkodër.

== Mirënjohje ==
Presidenti i Shqipërisë, [[Alfred Moisiu]], në vitin [[2006]] dekoroi Pllumin me [[Urdhri "Nderi i Kombit"|Urdhrin "Nderi i Kombit"]]. Presidenti Moisiu vlerësoi Atë Zefin “''si përfaqësues të pasurisë kulturore e njerëzore, si një institucion të vërtetë, që i rezistoi regjimeve dhe kohërave më të vështira dhe si simbol i qytetarit të lirë, vizioni i të cilit frymëzohet nga vlerat evropiane''”. Nga ana e tij Pllumi u shpreh se e pranon këtë nderim me dëshirë, si një shenjë që sot e mbrapa nuk do të ketë më censurë e dallime krahinore, fetare e ide, që e copëtojnë kulturën shqiptare dhe si një shenjë e unitetit të kësaj kulture gjatë shekujve.

Po në vitin 2006 Pllumi merr çmimin letrar "[[Penda e Artë]]" për trilogjinë e tij me kujtime ''Rrno vetëm për me tregue'' të akorduar nga Ministria e Kulturës e Shqipërisë. 
:''Juria paska pranue edhe mendimin ndryshe, edhe mendimin e kundërt, këtu besoj âsht vlera që ka demokracia. Kjo âsht vlefta mâ e madhe që i bâhet librit tim. Të tjerat janë për mue kunora që çohen në funerale që i vdekuni s'i sheh'', 
:: ─ tha P. Zef Pllumi me rastin e pranimit të çmimit.
Në nder të tij është hapur edhe një shkollë në Tiranë, në rr. "Frang Bardhi" e cila mban emrin e Zef Pllumit. 

Me rastin e njëvjetorit që ndërroi jetë, më 25 shtator 2008 u mbajt konferenca "At Zef Pllumi, mes shkrimit dhe historisë" e organizuar nga instituti i kërkimeve politike "Alcide de Gasperi".<ref>{{Cite web |date=2008 |title=At Zef Pllumi mes shkrimit dhe historisë |url=http://www.degasperi.al/dok/revista.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100202081855/http://www.degasperi.al/dok/revista.pdf |archive-date=2 shkurt 2010 |access-date=28 gusht 2022 |website=degasperi.al |language=sq}}</ref> 

== Veprat ==
* ''Rrno vetëm për me tregue: libri i kujtimeve / 1 1944-1951,'' Tiranë: Hylli i Dritës, 1995 me parathënie nga [[Aurel Plasari]]; Shkodër: Botime Françeskane, 2015;
* ''Rrno vetëm për me tregue: liria mes dy burgimeve / 2 1950-1967'', Tiranë: Hylli i Dritës, 1997; Shkodër: Botime Françeskane, 2015;
* ''Rrno vetëm për me tregue: robnia e gjatë / 3 1967-1990,'' Tiranë: Hylli i Dritës, 2001. Ribotim integral i trilogjisë, Tiranë: 55, 2006 me parathënie nga [[Ismail Kadare]]. ribotim i vëllimit të tretë Shkodër: Botime Françeskane, 2015;
* ''Françeskanët e mëdhaj'', Tiranë, 2001;
* ''Antipoezi për shekullin XX, Poemë antiepike'', Tiranë, 2001;
* ''Ut herit dicebamus - Siç thonim dje'', përmbledhje publicistikash, Tiranë, 2002;
* ''Para njëmijë vjetëve'', drama, Tiranë, 2003; Shkodër: botime Françeskane, 2017;
* ''Frati i pashallarëve Bushatlí të Shkodrës: át Erasmo Balneo, 1756-1788: kronikë e gojdhanë,'' Tiranë: Botime Françeskane, 2004;
* ''[[Histori kurrë e shkrueme]]'', përmbledhje intervistash dhe i titujve ''Frati i pashallarëve Bushatli, Erazmo Balneo,'' ''Ut heri diçebamus'' ''-'' ''siç i thonim dje,'' Tiranë, 55, 2006;
* ''[[Saga e fëmijnisë: un që jetova shum shekuj|Saga e fëmijnisë]],'' Shkodër: Botime Françeskane, 2009;
* ''Kështu foli At Zef Pllumi me gazetarët'', përmbledhje intervistash Tiranë: Onufri, 2009;
* ''Dhetë vjet liri'', Shkodër: Botime Françeskane, 2017.

== Referime ==	
{{reflist|2}}
 	
=== Lidhje të jashtme ===
* [http://www.youtube.com/watch?v=UoL70-pQNKw&feature=related Intervistë 1]	
* [http://www.youtube.com/watch?v=0pr6e3ko2r0&feature=fvw Intervistë 2]	
{{Wikiquote}}
{{Zef Pllumi}}

{{DEFAULTSORT:Pllumi, Zef}}

[[Kategoria:Të burgosur dhe të përndjekur në komunizëm]]
[[Kategoria:Lindje 1924]]
[[Kategoria:Vdekje 2007]]
[[Kategoria:Françeskanë shqiptarë]]
[[Kategoria:Publicistë shqiptarë]]
[[Kategoria:Njerëz nga Malësia e Madhe]]
[[Kategoria:Memuaristë shqiptarë]]