Irredentizmi italian

Rajonet etnike italiane të pretenduara në vitet 1930: * E gjelbër: Nice, Ticino dhe Dalmaci * E kuqe: Maltë * Vjollca: Korsikë * Savoja dhe Corfu u pretenduan më vonë

Irredentizmi italian (italisht: irredentismo italiano) ishte një lëvizje politike gjatë fundit të shekullit të nëntëmbëdhjetë dhe fillimit të shekullit të njëzetë në Itali me qëllime irredentiste që promovuan bashkimin e zonave gjeografike në të cilat popujt indigjenë konsideroheshin si italianë etnikë. Në fillim, lëvizja promovoi aneksimin në Itali të territoreve ku italianët përbënin shumicën absolute të popullsisë, por të mbajtura nga Perandoria Austriake pas Luftës së Tretë për Pavarësi Italiane më 1866. Gjatë Luftës së Parë Botërore, "tokat e paprekura" kryesore (terre irredente) konsideroheshin si provincat e Trentos dhe Triestes dhe, në një kuptim të ngushtë, irredentistët u referoheshin patriotëve italianë që jetonin në këto dy zona.

Termi më vonë u zgjerua për të përfshirë gjithashtu zona shumëgjuhëshe dhe multietnike, ku italianët ishin një shumicë relative ose një pakicë e konsiderueshme, brenda rajonit verior të Italisë të përfshirë nga Alpet, me popullsi gjermane, italiane, sllovene, kroate, ladine dhe istro-rumune. si Tiroli i Jugut, Istria, Gorizia dhe Gradisca dhe një pjesë e Dalmacisë. Pretendimet u shtrinë më tej edhe në qytetin e Fiume, Korsikë, ishullin e Maltës, Qarkun e Nicës dhe Zvicrën Italiane.

Gjatë Risorgimento më 1860, Kryeministri i Mbretërisë së Sardenjës Camillo Benso, Konti i Cavour, i cili drejtonte përpjekjet e bashkimit, u përball me pikëpamjen e perandorit francez Napoleon III, i cili tregoi se Franca do të mbështeste ushtarakisht bashkimin italian me kusht që Franca të ishte duke pasur parasysh Nice dhe Savojën që mbaheshin nga Sardenja, pasi Franca nuk donte një shtet të fuqishëm që të kishte kontrollin e kalimeve të Alpeve.^[1] Si rezultat, Sardenja ia dorëzoi Francës Nicen dhe Savojen në këmbim të pranimit të Francës për dërgimin e trupave për të ndihmuar bashkimin italian.^[2]

Karakteristikat[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Harta e animuar e bashkimit italian nga viti 1829 deri më 1871

Irredentizmi italian nuk ishte një organizatë formale, por më tepër një lëvizje opinioni, e mbrojtur nga disa grupe të ndryshme, duke pretenduar se Italia duhej të arrinte "kufijtë e saj natyrorë" ose të bashkonte territoret e banuara nga italianët. Ide të ngjashme nacionaliste ishin të zakonshme në Evropë në fund të shekullit të 19-të. Termi "irredentizëm", i krijuar nga fjala italiane, hyri në përdorim në shumë vende. Kjo ide e Italia irredenta nuk duhet ngatërruar me Risorgimento, ngjarjet historike që çuan në irredentizëm, as me nacionalizmin apo Italinë Perandorake, filozofinë politike që e çoi idenë më tej nën fashizëm.

Gjatë shekullit të 19-të, irredentizmi italian zhvilloi plotësisht karakteristikën e mbrojtjes së gjuhës italiane nga gjuhët e njerëzve të tjerë si, për shembull, gjermanishtja në Zvicër dhe në Perandorinë Austro-Hungareze ose frëngjishtja në Nice dhe Korsikë.

Çlirimi i Italia irredenta ishte ndoshta motivi më i fortë për hyrjen e Italisë në Luftën e Parë Botërore dhe Traktati i Versajës më 1919 plotësoi shumë pretendime irredentiste.^[3]

Irredentizmi italian ka karakteristikën që fillimisht të jetë i moderuar, duke kërkuar vetëm kthimin në Itali të zonave me shumicë italiane,^[4] por pas Luftës së Parë Botërore u bë agresiv – nën ndikimin fashist – dhe pretendoi për Mbretërinë e Italisë edhe zona ku italianët ishin pakicë ose kishin qenë të pranishëm vetëm në të kaluarën. Në rastin e parë kishte pretendimet Risorgimento ndaj Trentos, ndërsa në të dytin pretendimet fashiste për Ishujt e Jonit, Savojës dhe Maltës.

Irredentizmi italian sipas rajonit[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Monumenti *Sette Giugno*, simboli i pro-maltezëve italian.

Figurat politike në irredentizmin italian[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Rajonet e pretenduara historikisht nga irredentizmi italian[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Istria
Dalmacia
Monako
Nice province
Korsika
Savoy
Malta
Ishujt e Jonit
Kantoni Ticino, pjesët e Kantonit Vallese dhe Graubünden italiane Stampa:Country data CHE
San Marino
Pjesët bregdetare të rajonit të Vlorës dhe Vlorë
Palagruža

Referime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

^ Adda Bruemmer Bozeman. Regional Conflicts Around Geneva: An Inquiry Into the Origin, Nature, and Implications of the Neutralized Zone of Savoy and of the Customs-free Zones of Gex and Upper Savoy. P. 196.
^ Adda Bruemmer Bozeman. Regional Conflicts Around Geneva: An Inquiry Into the Origin, Nature, and Implications of the Neutralized Zone of Savoy and of the Customs-free Zones of Gex and Upper Savoy. Stanford, California, USA: Stanford University Press, 1949. P. 196.
^ irredentism Arkivuar 2008-05-10 tek Wayback Machine – The Columbia Encyclopedia, Sixth Edition. 2001–07
^ NYTimes on Italian irredentism in Istria

[ReferenceA-1] Adda Bruemmer Bozeman. Regional Conflicts Around Geneva: An Inquiry Into the Origin, Nature, and Implications of the Neutralized Zone of Savoy and of the Customs-free Zones of Gex and Upper Savoy. P. 196.

[Adda_Bruemmer_Bozeman_1949._P._196-2] Adda Bruemmer Bozeman. Regional Conflicts Around Geneva: An Inquiry Into the Origin, Nature, and Implications of the Neutralized Zone of Savoy and of the Customs-free Zones of Gex and Upper Savoy. Stanford, California, USA: Stanford University Press, 1949. P. 196.

[3] rredentism Arkivuar 2008-05-10 tek Wayback Machine – The Columbia Encyclopedia, Sixth Edition. 2001–07

[4] NYTimes on Italian irredentism in Istria

[1]

[2]

[3]

[4]