Shihni burimin për Afrika

{{Kontinent
| EMRI                  = Afrika
| HARTA                 = {{Switcher|[[Skeda:Africa (orthographic projection).svg|frameless]]|Shfaq kufijtë kombëtare|[[Skeda:Africa (orthographic projection) blank.svg|frameless]]|Fshih kufijtë kombëtare|default=1}}
| SIPËRFAQJA            = 30,370,000 km<sup>2</sup> ([[Kontinentet#Kontinentet|2-të]])
| POPULLSIA             = 1,275,920,972 (2-të)
| POPULLSIA – DENDËSIA  = 42.2
| SHTETE                = [[Lista e shteteve afrikane|54+2*+5** (*diskutueshme) (**territore)]]
| DENONIMI              = [[Lista e grupeve etnike të Afrikës|Afrikan/e]]
| FAMILIET              = [[Anglishtja australiane|Anglisht]] <br/> [[Gjuha frënge|Frëngjisht]] <br/> [[Gjuha spanjolle]] <br/> [[Gjuha portugeze|Portugalisht]] <br/> [[Gjuha suahile|Suahilisht]] <br/> [[Gjuha arabe|Arabisht]] <br/> [[Gjuhët e Afrikës|1250–3000 gjuhë vendase]]
| QYTETE                = [[Lista e zonave urbane në Afrikë sipas popullsisë|Zonat e mëdha urbane]]:<!--
 -->{{hlist
|item_style=white-space:break;
|[[Kajro]]
|[[Lagos]]
|[[Kinshasa]]
|[[Johannesburg]]
|[[Luanda]]
|[[Khartoum]]
|[[Dar es Salaam]]
|[[Abidjan]]
|[[Aleksandria]]
|[[Kigali]]
|[[Nairobi]]
|[[Algjeri]]}}
|[[Cape Town]]
|[[Kano]]
|[[Dakar]]
|[[Kasablanka]]
|[[Addis Ababa]]
|[[Kampala]]
| ZONAT KOHORE          = [[UTC−01:00|UTC-1]] te [[UTC−04:00|UTC-4]]
}}
'''Afrika''' është kontinenti i dytë më i madh dhe i dytë më i populluar në botë, pas [[Azia|Azisë]] në të dyja rastet. Në rreth 30.3 milion km<sup>2</sup> duke përfshirë ishujt ngjitur, ai mbulon 6% të sipërfaqes totale të Tokës dhe 20% të sipërfaqes së saj tokësore.<ref name=Sayre>Sayre, April Pulley (1999), ''Africa'', Twenty-First Century Books. {{ISBN|0-7613-1367-2}}.</ref> Me 1.3 miliardë njerëz që nga viti 2018, ajo përbën rreth 17% të popullsisë njerëzore në botë. Popullsia e Afrikës është më e reja ndër të gjitha kontinentet. Pavarësisht nga një gamë e gjerë burimesh natyrore, Afrika është kontinenti më pak i pasur për frymë dhe i dyti më pak i pasur për nga pasuria, pas Oqeanisë. Studiuesit ia atribuojnë këtë faktorë të ndryshëm, duke përfshirë gjeografinë, klimën, [[tribalizmi]]n, [[Përplasja për Afrikën|kolonializmin]], [[Lufta e ftohtë|Luftën e Ftohtë]], [[neokolonializmi]]n, mungesën e demokracisë dhe korrupsionin. Pavarësisht këtij përqendrimi të ulët të pasurisë, zgjerimi ekonomik i kohëve të fundit dhe popullsia e madhe dhe e re e bëjnë Afrikën një treg të rëndësishëm ekonomik në kontekstin më të gjerë global.

Kontinenti është i rrethuar nga [[Deti Mesdhe]] në veri, [[Istëmi i Suezit]] dhe [[Deti i Kuq]] në verilindje, [[Oqeani Indian]] në juglindje dhe [[Oqeani Atlantik]] në perëndim. Kontinenti përfshin [[Madagaskari]]n dhe arkipelagë të ndryshëm. Ai përmban [[Lista e shteteve afrikane|54]] [[Shteti sovran|shtete sovrane]] të [[Njohja diplomatike|njohura plotësisht]], tetë territore dhe dy shtete ''de facto'' të pavarura me njohje të kufizuar ose pa njohje. [[Algjeria]] është vendi më i madh i Afrikës për nga zona, dhe [[Nigeria]] është më e madhja për nga popullsia. Kombet afrikane bashkëpunojnë përmes krijimit të [[Bashkimi Afrikan|Bashkimit Afrikan]], me seli në [[Addis Ababa]].

Afrika përshkon [[ekuatori]]n dhe [[Meridiani kryesor|meridianin kryesor]]. Është i vetmi kontinent që shtrihet nga zonat e [[Klima e butë|buta]] veriore në ato jugore.<ref>{{cite web|title=Africa. General info|url=http://www.visualgeography.com/continents/africa.html|publisher=Visual Geography|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20110424072430/http://www.visualgeography.com/continents/africa.html|archive-date=24 prill 2011|language=en|access-date=24 nëntor 2007}}</ref> Shumica e kontinentit dhe vendeve të tij janë në [[Hemisfera veriore|hemisferën veriore]], me një pjesë dhe numër të konsiderueshëm vendesh në [[Hemisfera jugore|hemisferën jugore]]. Pjesa më e madhe e kontinentit shtrihet në tropikët, me përjashtim të një pjese të madhe të [[Sahara Perëndimore|Saharasë Perëndimore]], [[Algjeria|Algjerisë]], [[Libia|Libisë]] dhe [[Egjipti]]t, majën veriore të [[Mauritania|Mauritanisë]], të gjitha territoret e [[Maroku]]t, [[Seuta]], [[Melila]] dhe [[Tunizia]], të cilat nga ana tjetër ndodhen mbi [[Tropiku i Gaforres|Tropikun e Gaforres]], në zonën e butë veriore. Në skajin tjetër të kontinentit, [[Namibia]] jugore, [[Botsvana]] jugore, pjesë të mëdha të [[Republika Jugafrikane|Afrikës së Jugut]], të gjitha territoret e [[Lesoto]]s dhe [[Suazilandi|Esuatinit]] dhe majat jugore të [[Mozambiku]]t dhe [[Madagaskari]]t ndodhen nën tropikun e Bricjapit, në zonën e butë jugore.

Qytetërimet e hershme njerëzore, si [[Egjipti i lashtë]] dhe [[Kartagjena]] u shfaqën në [[Afrika veriore|Afrikën e Veriut]]. Pas një historie të mëvonshme të gjatë dhe komplekse të qytetërimeve, migrimit dhe tregtisë, Afrika pret një larmi të madhe [[Lista e grupeve etnike të Afrikës|etnish]], [[Kultura e Afrikës|kulturash]] dhe [[Gjuhët e Afrikës|gjuhësh]]. 400 vitet e fundit kanë qenë dëshmitarë të një ndikimi evropian në rritje në kontinent. Duke filluar nga shekulli i 16-të, kjo u nxit nga tregtia, duke përfshirë [[Skllavëria në Afrikë|tregtinë transatlantike të skllevërve]], e cila krijoi popullsi të mëdha të [[Mërgata afrikane|mërgatës afrikane]] në Amerikë. Nga fundi i shekullit të 19-të deri në fillim të shekullit të 20-të, kombet evropiane kolonizuan pothuajse të gjithë Afrikën, me përjashtim të [[Etiopia|Etiopisë]] dhe [[Liberia|Liberisë]], megjithëse [[Etiopia]] më vonë do të pushtohej nga [[Mbretëria e Italisë|Italia]] nga viti 1936 deri në 1941. Shumica e shteteve aktuale në Afrikë dolën nga një proces të [[Dekolonizimi i Afrikës|dekolonizimit]] pas [[Lufta e Dytë Botërore|Luftës së Dytë Botërore]].

== Etimologjia ==
Nën sundimin [[Perandoria Romake|romak]], [[Kartagjena]] u bë kryeqyteti i provincës që më pas e quajti ''[[Afrika (provincë romake)|Africa Proconsularis]]'', pas disfatës së Kartagjenasve në [[Lufta e Tretë Punike|Luftën e Tretë Punike]] në vitin 146 pes, e cila përfshinte gjithashtu pjesën bregdetare të [[Libia|Libisë]] moderne.<ref>{{cite web |url=http://www.consultsos.com/pandora/africa.htm |title=Africa African Africanus Africus |publisher=Consultos.com |access-date=14 nëntor 2006 |language=en |archive-date=29 janar 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090129111458/http://www.consultsos.com/pandora/africa.htm |url-status=live }}</ref> Prapashtesa latine ''-ica'' ndonjëherë mund të përdoret për të treguar një tokë (p.sh., në ''[[Gallia Celtica|Celtica]]'' nga ''[[Keltët|Celtae]]'', siç përdoret nga [[Jul Çezari]]). Rajoni i mëvonshëm [[mysliman]] i [[Ifriqiya]], pas pushtimit të [[Perandoria Bizantine|Perandorisë Bizantine (Romake Lindore)]] të ''[[Eksarkati i Afrikës|Exarchatus Africae]]'', ruajti gjithashtu një formë të emrit.

Sipas romakëve, Afrika shtrihet në perëndim të Egjiptit, ndërsa "Azia" përdorej për t'iu referuar [[Anadolli]]t dhe tokave në lindje. Një vijë e caktuar u tërhoq midis dy kontinenteve nga gjeografi Ptolemeu (85–165 e.r.), duke treguar [[Aleksandria|Aleksandrinë]] përgjatë meridianit kryesor dhe duke e bërë istëmin e Suezit dhe [[Deti i Kuq|Detin e Kuq]] kufirin midis Azisë dhe Afrikës. Ndërsa evropianët arritën të kuptonin shtrirjen reale të kontinentit, ideja e "Afrikës" u zgjerua me njohuritë e tyre.

== Relievi ==
[[Skeda:topography_of_africa.jpg|parapamje|250px|Harta e relievit]]
'''Afrika''' është një kontinent i një rrafshnalte, e cila ngritët pjerrët nga oqeanet që e rrethojnë, në pjesën më të madhe. Relievit të lartë i takon 90 % të sipërfaqes. Paraqitet si një mburojë, e krijuar nga palosjet shumë të vjetra gjeologjike, si dhe pjesërisht nga shtresat vullkanike dhe neogjene.

Në fizionominë primare, Afrika paraqitet si një rrafshnaltë e degëzuar, ku shndërrohen pllajat dhe ultësirat (pellgjet dhe luginat). Siç është theksuar, malet e larta dhe pllajat përfshijnë sipërfaqe të mëdha në të gjitha anët e kontinentit. Malet më të larta janë ato në lindje ku ndodhet edhe maja më e lartë '''Kobo, në malin Kilimanxharo me lartësi 5899 m.''' Poashtu ndodhen malet Kenia, Ruvenzuari, Ras Dashan, Moshi, Eregon etj. Shumë nga këta janë male vullkanike. Në veriperëndim malet Atllas, të larta deri 4000 m, paraqesin zonën e vetme orogjeneze të Afrikës, e cila i takon vargmaleve të grupit evropian (Pirinejet, Alpet). Dukja dhe fizionomia morfologjike (sidomos Atllasi Tel-Rif) është e ngjashme me ato të vargmaleve të Evropës Jugore, të krijuara në epokën terciare dhe kvarternere.

Zona e lartë përbëhet prej 2 rrafshnaltave kryesore : '''Rrafshnalta e Afrikës Lindore''' dhe '''Rrafshnalta Jugafrikane'''.
Rrafshnalta e Afrikës Lindore ka një sipërfaqe prej 4 milionë km² dhe përbëhet prej tri tërësive tjera: Rrafshnalta Etiopiko-somaleze, Somaleze dhe Liqenore. Rrafshnalta Jugafrikane ka 4,5 milionë km². Në të gjithashtu bën pjesë shkretëtira Kallahari. Zona e ulët përbëhet nga këto tërësi: '''Lugina e Nilit, Shkretëtira e Saharasë''' dhe '''Pellgu I Kongos.'''

== Atlasi ==
'''Malet Atlas''' janë malet e vetme të reja në Afrikë. Përafërsisht përfshijnë një sipërfaqe prej 800 000&nbsp;km².

Shtrihen në veriperëndim të Afrikës (Magreb). Janë të gjata afër 2000&nbsp;km.

Përbëhen nga disa tërësi morfologjike: Atlasi i lartë (maja Tubkal 4165 m), Atllasi gëlqerorë (Xhebel Ores në Kabili), Anti Atllasi kristalor, por me majën vullkanike Sirua (3300 m), Atlasi Tel-Rif, në veri përgjatë bregdetit mesdhetar, Atlasi i mesëm (i lartë 3000 m), në jug të Rifit, paraqet ujëndarësin në mes [[Oqeani Atlantik|oqeanit Atlantik]] dhe [[Deti Mesdhe|detit Mesdhe]].

Pjesa perëndimore e Atlasit, e paraqitur si rrafshnaltë, quhet Mezeta marokene. Në këtë pjesë kalon gradualisht në [[Sahara]]. Kjo është zonë e ''shotëve'' (Hodna) ose të ''sebkave'', ''liqeneve të njelmëta'' nga janë ose të përhershme ose të përkohshme, varësisht nga kushtet natyrore të mjedisit gjeografik ku janë krijuar.

[[File:Wueste Hurghada.jpg|thumb|Shkretëtira]]

== Shkretëtira e Saharasë ==
'''Saharaja''' është [[shkretëtira]] e dytë për nga madhësia pas [[Antarktiku]]t në botë, me 9 000 000&nbsp;km² e cila gjendet në veri të Afrikës. Sipërfaqja e Saharasë është përafërsisht sa 50 shtetet e [[Shtetet e Bashkuara të Amerikës|SHBA]]-ve. Emri i Saharasë rrjedh nga fjala [[Gjuha arabe|arabe]] (arab. صحراء), që do të thotë shkretëtirë.

Saharaja, ashtu siç është sot ekziston që prej 3.500 vjet. Mendohet se në Sahara shumë kohë më parë kanë pasur lumenj dhe mendohet se janë ende nën rërën e kësaj shkretëtire. Mendohet se rezervat e saj nëntokësore janë rreth 15 miliardë km³ ujë. Kohët e fundit shtetet më të zhvilluara si [[Libia]] kanë filluar ta përdorin këtë ujë.
Aty ka pak oaze në krahasim me sipërfaqen. Oaza më e madhe në Afrikë është lugina e lumit Nil.


Në mes të saj shtrihen malet Ahagar dhe Tibesti.

== Sudani (Zona e Sahelit) ==
Shtrihet mes Saharasë në veri dhe savaneve në jug dhe Oqeanit Atlantik në perëndim dhe Detit të Kuq në lindje. Ka rreth 3 milion km². Ka lartësi mbidetare 200–400 m. Reshjet mesatare vjetore në jug janë rreth 600&nbsp;mm kurse në veri zvogëlohen dhe janë rreth 200&nbsp;mm.

Popullsia zezake aty ndahet në dy grupe: sudanitë dhe bantuidë. Kjo popullsi gjendet e shpërndarë në shtetet e [[Senegali]]t, [[Mauritania|Mauritanis]], [[Mali]]t, [[Burkina Faso]]s, [[Nigeri]]t, [[Nigeria|Nigerisë]], [[Çadi]]t, [[Sudani]]t, [[Somalia|Somalisë]], [[Etiopia|Etiopsë]], [[Algjeria|Algjerisë]] dhe [[Eritrea|Eritresë]].

== Baseni i Kongos ==
Baseni i Kongos ndodhet rreth lumit Kongo (Zaire), në Afrikën ekuatoriale. Ka një sipërfaqe prej 3,7 milionë km². Këtu rriten pyjet tropikale, me bimësi të rrallë dhe të vrullshme.

Baseni përfundon në Gjirin e Guinesë, ku derdhet lumi Kongo (Zaire). Ka klimë tropikale dhe ekuatoriale me dy sezone: '''Sezoni me reshje''' dhe '''Sezoni i thatë me temperatura të larta.'''

== Klima ==
Përshkak të shtrirjes së saj në të dy anët e ekuatorit, rreth 80 % e territorit të Afrikës ka klimë të nxehtë. Në formimin e klimës ndikojnë gjithashtu tiparet e relievit, rrymat oqeanike, shtrirja e gjerë tokësore e Afrikës në veri të ekuatorit, erërat e ndryshme etj. Ngritja e pjesëve anësore të kontinentit e kufizon ndikimin e detit në klimën e pjesëve të mbrendshme.

Afrika ka 4 lloje të klimës: ekuatoriale, sub-ekuatoriale, tropikale dhe sub-tropikale.

'''Klima ekuatoriale''' shtrihet përreth ekuatorit, deri në 5º të gjerësisë gjeografike veriore dhe jugore. Ka reshje të shumta: 2000 – 2500&nbsp;mm në vit. Temperatura është e njëjtë gjatë tërë vitit: rreth 25&nbsp;°C. Pra, ka verë të përhershme.

'''Klima sub-ekuatoriale''' shtrihet mbi klimën ekuatoriale. Shtrihet deri në 20º të gjerësisë gjeografike veriore dhe jugore. Reshjet gjatë vitit sillen rreth 2000&nbsp;mm në vit. Ka dy stinë: stinën e freskët me lagështi (vera) dhe stinën e thatë e me diell (dimri). Temperaturat e ditës janë shumë më të ngrohta sesa ato të natës.

'''Klima tropikale''' ndikon në viset më lart se klima sub-ekuatoriale. Aty ndikojnë '''monsunet''' (erëra që shkaktohen nga ngrohja e ndryshme e masave tokësore dhe ujore). Kemi monsunin veror me lagështi dhe atë dimëror me thatësi. Monsuni veror ka shumë reshje prandaj ka shumë mundësi që gjatë asaj periudhe lumenjtë të vërshojnë dhe shkaktojnë shumë dëme. Temperaturat janë të larta.

'''Klima sub-tropikale''' mbizotëron në viset më veriore dhe më jugore të kontinentit. Kjo ndryshe quhet ''klima mesdhetare'' sepse mbizotëron në vendet që ndodhen në brigjet e Mesdheut. Temperatura mesatare vjetore është 18&nbsp;°C. Këtu mbizotërojnë katër stinë: pranvera, vera, vjeshta dhe dimri.

'''Temperatura maksimale''' është shënuar në Al-Azizi (Libi) 58&nbsp;°C.

'''Temperatura minimale''' është shënuar në Ifranë (Maroku)– 24&nbsp;°C.

'''Maksimumi i të reshurave''' janë arritur në Kepiun Debunsha (Kamerun) 10 290&nbsp;mm.

'''Minimumi i të reshurave''' janë shënuar në Uadin Halfa (në Sudan) 2,5&nbsp;mm.<ref>Skolski Atlas, Znanje,Banska Bistrica, Slovacka 2004</ref>

== Hidrografia ==
'''Afrika''' ka një rrjet të pasur me lumenj dhe liqene. Shpërndarja e lumenjve dhe e liqeneve nuk paraqitet e njëjtë. Pjesa më e madhe e lumenjve të Afrikës, si: [[Lumi Kongo|Kogo]], [[Nigeri]], [[Oranzhi]] dhe [[Senegali]], derdhen në [[Oqeani Atlantik|Oqeanin Atlantik]], [[lumi Zambezi]] dhe [[Limpopo]] derdhen në [[Oqeani Indian|Oqeanin Indian]] dhe [[Nili|lumi Nil]] në [[deti Mesdhe|Detin Mesdhe]]. Kjo ndodhë sepse sipërfaqja e Afrikës më tepër është e pjerrët (anon) nga ana e Oqeanit Atlantik.

Gjithashtu Afrika është e pasur me shumë liqene ku mund të përmendim liqenet: Viktoria, Tanganika, Njasa, i Albertit etj. Liqeni më i madh me sipërfaqe është Viktoria me 68.800&nbsp;km². Liqeni më i thellë është Tanganika me 1470 m.

== Bimësia ==
Kontinenti afrikan ka bimësi të zhvilluar. Zonat bimore janë: zona e bimësisë mesdhetare, shkretinore, savanet, stepat dhe pyjet e lagështa ekuatoriale.

Në Afrikë ka shumë liqene shkretinore (shote) të përhapura kryesisht në pjesën veriperëndimore të kontinentit. Në pjesën jugore të Saharasë shtrihet LIQENI i CADIT, sipërfaqja e të cilit ndryshon nga 11 000 - 22 000&nbsp;km².

== Fauna ==
Kontinenti i Afrikës shquhet me një faune të pasur ka gjarpërinj helmues nder me të medhenjetit në botë ka, luanë, tigra, deve, makusha. Kontinenti i Afrikës është i pasur edhe me majmun, [[gjirafa]] etj.

== Popullsia ==
Origjina, numri, ndarja dhe struktura e popullsisë së Afrikës deri vonë ka qenë e panjohur, dhe e njëanshme sepse kolonialistët nuk u morën me studimin e këtyre problemeve.
Afrika ka një popullatë prej 1.111 miliardë (2013). Aty popullsia ndahet në dy grupe: '''negroide dhe jo-negroide'''.

''' Popullsia negroide''' zë 2/3 e popullsisë së përgjithshme të Afrikës. Ajo ndahet në ''sudanitë dhe bantuidë.'' Sudanitët jetojnë kryesisht në Sahel kurse bantuidët në pjesët tjera.

'''Popullsia jo-negroide''' është pjesa tjetër e popullsisë (së bardhë). Ajo ndahet në ''hamitë dhe semitë.''

== Territoret dhe rajonet afrikane ==
Vendet e shënuara në këtë tabelë janë në bazë të skemës të marrë nga [[Organizata e Kombeve të Bashkuara|OKB]]-ja për rajonet.

{|align=right
| [[Skeda:Africa-regions.png|parapamje|200px|[[Rajoni|Rajonet]] në '''Afrikë''':
{{legend|#0000ff|[[Afrika veriore]]}}
{{legend|#00ff00|[[Afrika perëndimore]]}}
{{legend|#ff00ff|[[Afrika qendrore]]}}
{{legend|#ffa500|[[Afrika lindore]]}}
{{legend|#ff0000|[[Afrika jugore]]}}]]
|-
|[[Skeda:AfricaCIA-HiRes.jpg|parapamje|left|200px|Harta politike]]
|-
|]
|-
|
|}

<!--tabela e vendeve-->
{| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="border:1px solid #aaa; border-collapse:collapse"
|- bgcolor="#ECECEC"
! Emrat e shteteve<ref>shtetet [[:Figura:United Nations geographical subregions.png|UN categorisations/map]].<br /></ref> dhe<br />territoret, me [[Flamuri|Flamuj]]
! [[Lista e vendësve sipas sipërfaqes|Sipërfaqja]]<br />(km²)
! [[Lista e vendësve sipas popullsisë|Popullsia]]<br />([[1 korrik]] [[2002]] llog.)
! [[Lista e vendësve sipas dendurisë|Denduria]]<br />(për km²)
! [[Kryeqyteti]]
|-
| colspan=5 style="background:#eee;" | '''[[Afrika lindore]]''':
|-
| {{flagicon|British Indian Ocean Territory}}[[Territori Britanik në Oqeanin Indian]]
| align="right" | 60
| align="right" | ~3.500
| align="right" | 58,3
| None
|-
| {{flagicon|Burundi}} [[Burundi]]
| align="right" | 27.830
| align="right" | 6.373.002
| align="right" | 229,0
| [[Bujumbura]]
|-
| {{flagicon|Comoros}} [[Komoret|Komoros]]
| align="right" | 2.170
| align="right" | 614.382
| align="right" | 283,1
| [[Moroni]]
|-
| {{flagicon|Djibouti}} [[Xhibuti]]
| align="right" | 23.000
| align="right" | 472.810
| align="right" | 20,6
| [[Xhibuti (Qytet)|Xhibuti]]
|-
| {{flagicon|Eritrea}} [[Eritrea]]
| align="right" | 121.320
| align="right" | 4.465.651
| align="right" | 36,8
| [[Asmara]]
|-
| {{flagicon|Ethiopia}} [[Etiopia]]
| align="right" | 1.127.127
| align="right" | 67.673.031
| align="right" | 60,0
| [[Addis Ababa]]
|-
| {{flagicon|Kenya}} [[Kenia]]
| align="right" | 582.650
| align="right" | 31.138.735
| align="right" | 53,4
| [[Nairobi]]
|-
| {{flagicon|Madagascar}} [[Madagaskari|Madagaskar]]
| align="right" | 587.040
| align="right" | 16.473.477
| align="right" | 28,1
| [[Antananarivo]]
|-
| {{flagicon|Malawi}} [[Malavi|Malevia]]
| align="right" | 118.480
| align="right" | 10.701.824
| align="right" | 90,3
| [[Lilongwe]]
|-
| {{flagicon|Mauritius}} [[Mauritiusi|Mauritius]]
| align="right" | 2.040
| align="right" | 1.200.206
| align="right" | 588,3
| [[Port Louis]]
|-
| <!--{{flagicon|Mayotte}}--> [[Mayotte|majote]] ([[Franca|Francë]])
| align="right" | 374
| align="right" | 170.879
| align="right" | 456,9
| [[Mamoudzou]]
|-
| {{flagicon|Mozambique}} [[Mozambiku]]
| align="right" | 801.590
| align="right" | 19.607.519
| align="right" | 24,5
| [[Maputo]]
|-
| <!--{{flagicon|Réunion}}--> [[Réunion|Reunioni]] (Franca)
| align="right" | 2.512
| align="right" | 743.981
| align="right" | 296,2
| [[Saint-Denis, Réunion|Saint-Denis]]
|-
| {{flagicon|Rwanda}} [[Ruanda]]
| align="right" | 26.338
| align="right" | 7.398.074
| align="right" | 280,9
| [[Kigali]]
|-
| {{flagicon|Seychelles}} [[Sejshellet|Sejshelli]]
| align="right" | 455
| align="right" | 80.098
| align="right" | 176,0
| [[Viktoria (Sejshellet)|Viktoria]]
|-
| {{flagicon|Somalia}} [[Somalia]]
| align="right" | 637.657
| align="right" | 7.753.310
| align="right" | 12,2
| [[Mogadishu]]
|-
| {{flagicon|Tanzania}} [[Tanzania]]
| align="right" | 945.087
| align="right" | 37.187.939
| align="right" | 39,3
| [[Dodoma]]
|-
| {{flagicon|Uganda}} [[Uganda]]
| align="right" | 236.040
| align="right" | 24.699.073
| align="right" | 104,6
| [[Kampala]]
|-
| {{flagicon|Zambia}} [[Zambia]]
| align="right" | 752.614
| align="right" | 9.959.037
| align="right" | 13,2
| [[Lusaka]]
|-
| {{flagicon|Zimbabwe}} [[Zimbabveja]]
| align="right" | 390.580
| align="right" | 11.376.676
| align="right" | 29,1
| [[Harare]]
|-
| colspan=5 style="background:#eee;" | '''[[Afrika qendrore]]''':
|-
| {{flagicon|Angola}} [[Angola]]
| align="right" | 1.246.700
| align="right" | 10.593.171
| align="right" | 8,5
| [[Luanda]]
|-
| {{flagicon|Cameroon}} [[Kameruni]]
| align="right" | 475.440
| align="right" | 16.184.748
| align="right" | 34,0
| [[Yaoundé]]
|-
| {{flagicon|Central African Republic}} [[Republika e Afrikës Qendrore]]
| align="right" | 622.984
| align="right" | 3.642.739
| align="right" | 5,8
| [[Bangui]]
|-
| {{flagicon|Chad}} [[Çadi]]
| align="right" | 1.284.000
| align="right" | 8.997.237
| align="right" | 7,0
| [[Nxhamena|N'Djamena]]
|-
| {{flagicon|Republic of the Congo}} [[Republika e Kongos|Kongo]]
| align="right" | 342.000
| align="right" | 2.958.448
| align="right" | 8,7
| [[Brazzaville]]
|-
| {{flagicon|Democratic Republic of the Congo}} [[Republika Demokratike e Kongos|RD e Kongos]]
| align="right" | 2.345.410
| align="right" | 55.225.478
| align="right" | 23,5
| [[Kinshasa]]
|-
| {{flagicon|Equatorial Guinea}} [[Guinea Ekuatoriale|Guineja Ekuatoriale]]
| align="right" | 28.051
| align="right" | 498.144
| align="right" | 17,8
| [[Malabo]]
|-
| {{flagicon|Gabon}} [[Gaboni]]
| align="right" | 267.667
| align="right" | 1.233.353
| align="right" | 4,6
| [[Libreville]]
|-
| [[Sao Tome dhe Principe]]
| align="right" | 1.001
| align="right" | 170.372
| align="right" | 170,2
| [[Sao Tome]]
|-
| colspan=5 style="background:#eee;" | '''[[Afrika veriore]]''':
|-
| {{flagicon|Algeria}} [[Algjeria]]
| align="right" | 2.381.740
| align="right" | 32.277.942
| align="right" | 13,6
| [[Algier]]
|-
| {{flagicon|Egypt}} [[Egjipti]]<ref>[[Egjipti]] merret si vend që shtrihet në dy kontinente, në [[Afrika veriore|Afrikën veriore]] dhe Azinë perëndimore.</small><br /></ref>
| align="right" | 1.001.450
| align="right" | 70.712.345
| align="right" | 70,6
| [[Kajro|Kairo]]
|-
| {{flagicon|Libya}} [[Libia]]
| align="right" | 1.759.540
| align="right" | 5.368.585
| align="right" | 3,1
| [[Tripoli]]
|-
| {{flagicon|Morocco}} [[Maroku]]
| align="right" | 446.550
| align="right" | 31.167.783
| align="right" | 69,8
| [[Rabati]]
|-
| {{flagicon|Sudan}} [[Sudani]]
| align="right" | 2.505.810
| align="right" | 37.090.298
| align="right" | 14,8
| [[Khartoum]]
|-
| {{flagicon|Eritrea}} [[Eritrea]]
| align="right" | 121.320
| align="right" | 4.465.651
| align="right" | 36,8
| [[Asmara]]
|-
| {{flagicon|Ethiopia}} [[Etiopia]]
| align="right" | 1.127.127
| align="right" | 67.673.031
| align="right" | 60,0
| [[Addis Ababa]]
|-
| {{flagicon|Tunisia}} [[Tunizia]]
| align="right" | 163.610
| align="right" | 9.815.644
| align="right" | 60,0
| [[Tunis]]
|-
| {{flagicon|Western Sahara}} [[Saharaja Oksidentale]] ([[Maroku]])<ref>[[Saharaja Oksidentale]]  kontrollohet nga [[Maroku]].</small><br /></ref>
| align="right" | 266.000
| align="right" | 256.177
| align="right" | 1,0
| [[El Aaiún]]
|-
| colspan=5 | ''Territore të shteteve Evropiane në Afrikë'':
|-
| [[Skeda:Flag of the Canary Islands.svg|20px]] [[Ishujt Kanare]] ([[Spanja]])<ref>[[Ishujt Kanare]] [[Spanja|Spanjolle]], gjegjësisht ishulli [[Las Palmas de Gran Canaria]] në[[Santa Cruz de Tenerife]] që janë kryeqytete koperative konsiderohen pjesë të Afrikës veriore për shkak të afërsisë me [[Maroku]]n. Të dhënat janë nga viti 2001.<br /></ref>
| align="right" | 7.492
| align="right" | 1.694.477
| align="right" | 226,2
| [[Las Palmas de Gran Canaria]],<br />[[Santa Cruz de Tenerife]]
|-
| {{flagicon|Ceuta}} [[Ceuta]] (Spanja)<ref name="gjeneruar automatikisht1">Enklavë [[Spanja|Spanjolle]] e rrethuar nga kufiri tokësor i [[Maroku]]t, të dhënat janë të vitit 2001 <br /></ref>
| align="right" | 20
| align="right" | 71.505
| align="right" | 3.575,2
| —
|-
| [[Skeda:Flag of Madeira.svg|20px]] [[Ishujt Medeira|Ishujt Madeira]] ([[Portugalia]])<ref>[[Ishujt Medeira|Ishujt Madeira]] janë [[Portugalia|Portugueze]] por konsiderohen si pjesë e [[Afrika veriore|Afriksës veriore]], gjegjësisht [[Maroku]]t. Të dhënat e janë nga viti 2001.<br /></ref>
| align="right" | 797
| align="right" | 245.000
| align="right" | 307,4
| [[Funchal]]
|-
| {{flagicon|Melilla}} [[Melilla]] (Spanja)<ref name="gjeneruar automatikisht1" />
| align="right" | 12
| align="right" | 66.411
| align="right" | 5.534,2
| —
|-
| colspan=5 style="background:#eee;" | '''[[Afrika jugore]]''':
|-
| {{flagicon|Botswana}} [[Bocvana|Botsvana]]
| align="right" | 600.370
| align="right" | 1.591.232
| align="right" | 2,7
| [[Gaborone]]
|-
| {{flagicon|Lesotho}} [[Lesoto]]
| align="right" | 30.355
| align="right" | 2.207.954
| align="right" | 72,7
| [[Maseru]]
|-
| {{flagicon|Namibia}} [[Namibia]]
| align="right" | 825.418
| align="right" | 1.820.916
| align="right" | 2,2
| [[Uindhuk]]
|-
| {{flagicon|South Africa}} [[Republika Jugafrikane|Afrika e Jugut]]
| align="right" | 1.219.912
| align="right" | 43.647.658
| align="right" | 35,8
| [[Bloemfontein]], [[Cape Town]], [[Pretoria]]<ref>[[Bloemfontein]] është kryeqytet juridik i [[Republika Jugafrikane|Afrikës së Jugut]], ndërsa  [[Cape Town]] selia legjistative, dhe [[Pretoria]] seli administrative.<br /></ref>
|-
| {{flagicon|Swaziland}} [[Suazilendi|Suazilandia]]
| align="right" | 17.363
| align="right" | 1.123.605
| align="right" | 64,7
| [[Mbabane]]
|-
| colspan=5 style="background:#eee;" | '''[[Afrika perëndimore]]''':
|-
| {{flagicon|Benin}} [[Benini]]
| align="right" | 112.620
| align="right" | 6.787.625
| align="right" | 60,3
| [[Porto Novo|Porto-Novo]]
|-
| {{flagicon|Burkina Faso}} [[Burkina Faso]]
| align="right" | 274.200
| align="right" | 12.603.185
| align="right" | 46,0
| [[Ouagadougou]]
|-
| {{flagicon|Cape Verde}} [[Kepi i Gjelbër]]
| align="right" | 4.033
| align="right" | 408.760
| align="right" | 101,4
| [[Praia]]
|-
| {{flagicon|Côte d'Ivoire}} [[Bregu i Fildishtë]]
| align="right" | 322.460
| align="right" | 16.804.784
| align="right" | 52,1
| [[Abidjan]], [[Yamoussoukro]]<ref>[[Yamoussoukro]] kryeqyet zyrtar i [[Bregu i Fildishtë|Bregut Fildishtë]], ndërsa [[Abidjan]] është ''[[de facto]]'' qendra e pushtetit.<br /></ref>
|-
| {{flagicon|Gambia}} [[Gambia]]
| align="right" | 11.300
| align="right" | 1.455.842
| align="right" | 128,8
| [[Banjul]]
|-
| {{flagicon|Ghana}} [[Gana]]
| align="right" | 239.460
| align="right" | 20.244.154
| align="right" | 84,5
| [[Akra|Accra]]
|-
| {{flagicon|Guinea}} [[Guinea]]
| align="right" | 245.857
| align="right" | 7.775.065
| align="right" | 31,6
| [[Konakri|Conakry]]
|-
| {{flagicon|Guinea-Bissau}} [[Guinea Bisau]]
| align="right" | 36.120
| align="right" | 1.345.479
| align="right" | 37,3
| [[Bissau]]
|-
| {{flagicon|Liberia}} [[Liberia]]
| align="right" | 111.370
| align="right" | 3.288.198
| align="right" | 29,5
| [[Monrovia]]
|-
| {{flagicon|Mali}} [[Mali]]
| align="right" | 1.240.000
| align="right" | 11.340.480
| align="right" | 9,1
| [[Bamako]]
|-
| {{flagicon|Mauritania}} [[Mauritania]]
| align="right" | 1.030.700
| align="right" | 2.828.858
| align="right" | 2,7
| [[Nouakchott]]
|-
| {{flagicon|Niger}} [[Nigeri]]
| align="right" | 1.267.000
| align="right" | 10.639.744
| align="right" | 8,4
| [[Niamey]]
|-
| {{flagicon|Nigeria}} [[Nigeria]]
| align="right" | 923.768
| align="right" | 129.934.911
| align="right" | 140,7
| [[Abuja]]
|-
| {{flagicon|Saint Helena}} [[Shën Helena, Askension dhe Tristan da Cunha]] <br> (Mbretëria e Bashkuar)
| align="right" | 410
| align="right" | 7.317
| align="right" | 17,8
| [[Jamestown]]
|-
| {{flagicon|Senegal}} [[Senegali]]
| align="right" | 196.190
| align="right" | 10.589.571
| align="right" | 54,0
| [[Dakar]]
|-
| {{flagicon|Sierra Leone}} [[Siera Leone|Sierra Leone]]
| align="right" | 71.740
| align="right" | 5.614.743
| align="right" | 78,3
| [[Freetown]]
|-
| {{flagicon|Togo}} [[Togo]]
| align="right" | 56.785
| align="right" | 5.285.501
| align="right" | 93,1
| [[Lomé]]
|- style=" font-weight:bold; "
| Gjithsej
| align="right" | 30.305.053
| align="right" | 842.326.984
| align="right" | 27,8
|}

== Shiko dhe këtu ==
* [[Lista e shteteve afrikane|Lista e shteteve afrikane]]
* [[Lista e liqeneve në Afrikë]]

== Referime ==
{{reflist}}

{{Kontinentet}}

[[Kategoria:Afrikë| ]]
[[Kategoria:Kontinente]]