Deshifrimi

Në filologji, deshifrimi është zbulimi i kuptimit të teksteve të shkruara në gjuhë ose shkrime të lashta apo të paqarta.^[1] Deshifrimi në kriptografi i referohet dekriptimit.^[2] Termi përdoret në mënyrë sardonike në gjuhën e përditshme për të përshkruar përpjekjet për të lexuar një shkrim të dobët dore.^[3] Në gjenetikë, deshifrimi është përpjekja e suksesshme për të kuptuar ADN-në, e cila shihet në mënyrë metaforike si një tekst që përmban njësi të ngjashme me fjalët.^[4] Në të gjithë shkencën, termi deshifrim është sinonim i të kuptuarit të dukurive biologjike dhe kimike.

Gjuhët e lashta

Në disa raste, një objekt shumëgjuhësh ka qenë i nevojshëm për ta lehtësuar deshifrimin, Guri i Rosetës është shembulli klasik. Teknikat statistikore ofrojnë një rrugë tjetër drejt deshifrimit, siç bën analiza e gjuhëve moderne që rrjedhin nga gjuhët e lashta në të cilat shkruhen tekste të padeshifruara. Informacioni arkeologjik dhe historik është i dobishëm në verifikimin e deshifrimeve të hipotezave.

Deshifruesit

Emri i studiuesit	Shkrimi i deshifruar
Magnus Celsius	Staveless Runes
Jón Ólafsson of Grunnavík	Cipher runes
Jean-Jacques Barthélemy	Palmyrene alphabet
Jean-Jacques Barthélemy	Phoenician alphabet
Antoine-Isaac Silvestre de Sacy	Pahlavi script
Jean-François Champollion	Egyptian Hieroglyphs
Georg Friedrich Grotefend, Eugène Burnouf, and Henry Rawlinson	Old Persian Cuneiform
Thomas Young	Demotic script
Manuel Gómez-Moreno	Northeastern Iberian script
James Prinsep	Brahmi, Kharosthi
Edward Hincks	Mesopotamian Cuneiform
Bedřich Hrozný	Hittite Cuneiform
Vilhelm Thomsen	Old Turkic
George Smith and Samuel Birch, et al.^[5]	Cypriot syllabary
Hans Bauer and Édouard Paul Dhorme^[6]	Ugaritic alphabet
Wáng Yìróng, Liú È, Sūn Yíràng, et al.	Oracle Bone script
Aleksei Ivanovich Ivanov, Nikolai Aleksandrovich Nevsky, et al.	Tangut script
Michael Ventris, John Chadwick, and Alice Kober	Linear B
Yuri Knorozov and Tatiana Proskouriakoff, et al.	Maya
Louis Félicien de Saulcy	Libyco-Berber script (almost fully)
Jan-Olof Tjäder	"Enlarged opening script" of Ravenna (variant of the Latin alphabet)
Zaza Alexidze	Caucasian Albanian alphabet
François Desset^[7]	Linear Elamite

Shiko edhe

Skriptat e deshifruara

Skriptat e padeshifruara

Referime

^ Trask, R.L (2000). The Dictionary of Historical and Comparative Linguistics. Fitzroy Dearborn Publishers, p. 82 ("The process of determining the relation between an extinct and unknown writing system and the language it represents. Strictly, decipherment is the elucidation of the script—that is, determining the values of the written characters")
^ Vaudenay, Serge (2006). A Classical Introduction to Cryptography. Springer, p.3. ("Action to transform a ciphertext into a plaintext by an authorized party [emphasis added]")
^ "Decipher Definition & Meaning | Dictionary.com" (në anglisht).
^ Snustad, D. Peter, et al. (2016). Principles of Genetics. Wiley, p.302
^ "Cypro-Syllabic" (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 4 tetor 2020. Marrë më 16 prill 2023.
^ "Anatomy of a Decipherment", http://images.library.wisc.edu/WI/EFacs/transactions/WT1966/reference/wi.wt1966.adcorre.pdf Arkivuar 4 tetor 2020 tek Wayback Machine"
^ "Breaking the Code (Francois Desset, Padua) - YouTube". www.youtube.com (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 2021-12-11. Marrë më 2021-01-04.

[1] Trask, R.L (2000). The Dictionary of Historical and Comparative Linguistics. Fitzroy Dearborn Publishers, p. 82 ("The process of determining the relation between an extinct and unknown writing system and the language it represents. Strictly, decipherment is the elucidation of the script—that is, determining the values of the written characters")

[2] Vaudenay, Serge (2006). A Classical Introduction to Cryptography. Springer, p.3. ("Action to transform a ciphertext into a plaintext by an authorized party [emphasis added]")

[3] "Decipher Definition & Meaning | Dictionary.com" (në anglisht).

[4] Snustad, D. Peter, et al. (2016). Principles of Genetics. Wiley, p.302

[5] "Cypro-Syllabic" (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 4 tetor 2020. Marrë më 16 prill 2023.

[6] "Anatomy of a Decipherment", http://images.library.wisc.edu/WI/EFacs/transactions/WT1966/reference/wi.wt1966.adcorre.pdf Arkivuar 4 tetor 2020 tek Wayback Machine"

[7] "Breaking the Code (Francois Desset, Padua) - YouTube". www.youtube.com (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 2021-12-11. Marrë më 2021-01-04.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]