Ekuacioni diferencial i pjesshëm hiperbolik
Në matematikë, një ekuacion diferencial i pjesshëm hiperbolik i rendit është një ekuacion diferencial i pjesshëm (EDP) që, përafërsisht, ka një problem me vlerë fillestare të vendosur mirë derivatet e para. Më saktësisht, problemi Koshi mund të zgjidhet lokalisht për të dhëna fillestare arbitrare përgjatë çdo sipërfaqjeje jo karakteristike. Shumë nga ekuacionet e mekanikës janë hiperbolike, dhe kështu studimi i ekuacioneve hiperbolike është me interes thelbësor bashkëkohor. Ekuacioni hiperbolik i modelit është ekuacioni i valës . Në një dimension hapësinor, kjo shkruhet siEkuacioni ka vetinë që, nëse dhe derivati i tij i parë për herë të parë janë të dhëna fillestare të specifikuara në mënyrë arbitrare në vijën (me veti të mjaftueshme të butësisë), atëherë ekziston një zgjidhje për të gjithë kohën .
Zgjidhjet e ekuacioneve hiperbolike janë "të ngjashme me valët". Nëse bëhet një shqetësim në të dhënat fillestare të një ekuacioni diferencial hiperbolik, atëherë jo çdo pikë e hapësirës e ndjen shqetësimin menjëherë. Në lidhje me një koordinatë fikse kohore, shqetësimet kanë një shpejtësi të kufizuar të përhapjes . Ato udhëtojnë përgjatë karakteristikave të ekuacionit. Kjo veçori dallon cilësisht ekuacionet hiperbolike nga ekuacionet diferenciale të pjesshme eliptike dhe ekuacionet diferenciale të pjesshme parabolike . Një shqetësim i të dhënave fillestare (ose kufitare) të një ekuacioni eliptik ose parabolik ndihet menjëherë nga të gjitha pikat në bashkësinë e fytyrave.
Megjithëse përkufizimi i hiperbolizmit është në thelb një përkufizim cilësor, ekzistojnë kritere të sakta që varen nga lloji i veçantë i ekuacionit diferencial në shqyrtim. Ekziston një teori e zhvilluar mirë për operatorët diferencialë linearë, për shkak të Lars Gårdingut, në kontekstin e analizës mikrolokale . Ekuacionet diferenciale jolineare janë hiperbolike nëse linearizimet e tyre janë hiperbolike në kuptimin e Gårdingut. Ekziston një teori disi e ndryshme për sistemet e rendit të parë të ekuacioneve që vijnë nga sistemet e ligjeve të ruajtjes .
E ç'është një EDP hiperbolik?
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Një ekuacion diferencial i pjesshëm është hiperbolik në një pikë me kusht që problemi i Koshiut të jetë i zgjidhshëm në mënyrë unike në një afërsi të për çdo të dhënë fillestare të dhënë në një hipersipërfaqe jo karakteristike që kalon nëpër . Këtu të dhënat fillestare të përshkruara përbëhen nga të gjitha derivatet (tërthor) të funksionit në sipërfaqe deri në një më pak se rendi i ekuacionit diferencial.
Shembuj
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Me një këmbim linear të ndryshoreve, çdo ekuacion i formësmemund të transformohet në ekuacionin e valës, përveç termave të rendeve më të ulëta të cilët janë të parëndësishëm për kuptimin cilësor të ekuacionit. [1] Ky përkufizim është analog me përkufizimin e një hiperbole planare.
Ekuacioni i valës njëdimensionale:është një shembull i një ekuacioni hiperbolik. Ekuacionet valore dydimensionale dhe tredimensionale gjithashtu hyjnë në kategorinë e EDP hiperbolike. Ky lloj ekuacioni diferencial i pjesshëm hiperbolik i rendit të dytë mund të transformohet në një sistem hiperbolik të ekuacioneve diferenciale të rendit të parë. [1]
- ^ a b Evans, Lawrence C. (2010), Partial differential equations, Graduate Studies in Mathematics, vëll. 19 (bot. 2nd), Providence, R.I.: American Mathematical Society, doi:10.1090/gsm/019, ISBN 978-0-8218-4974-3, MR 2597943, OCLC 465190110
{{citation}}
: Mungon ose është bosh parametri|language=
(Ndihmë!) Gabim referencash: Invalid<ref>
tag; name "Evans 1998" defined multiple times with different content