Jump to content

Epikuri

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
Epikuri

Epikuri (greqishtja e lashtë: Ἐπίκουρος, Epíkouros rreth 341 - 270 pes) ishte një filozof i urtë i Greqisë së lashtë i cili njihet si themelues i epikurianizmit, një shkollë filozofike me ndikim të konsiderueshëm. Ai lindi në ishullin grek të Samos nga prindër athinas . Duke qenë nën ndikimin e Demokritit, Aristipit, Pyrros, [1] dhe ndoshta cinikëve, ai u kthye kundër platonizmit të kohës së tij duke themeluar edhe shkollën e tij, të njohur si "Kopshti", në Athinë. Epikuri dhe pasuesit e tij ishin të njohur për ngrënien e vakteve të thjeshta dhe diskutimin e një game të gjerë temash filozofike. Ai haptas lejoi që gratë të vijonin mësimet në shkollën e tij. Epikuri thuhet se ka shkruar fillimisht mbi 300 vepra për tema të ndryshme, por pjesa dërrmuese e këtyre shkrimeve kanë humbur. Vetëm tre letra të shkruara prej tij: Menoeceus, Pythocles, dhe Herodoti - si dhe dy koleksione të citateve: Doktrina principale dheThënie Vatikani kanë mbijetuar, së bashku me disa fragmente nga shkrimet tjera të tij. Shumica e njohurive për mësimet e tij vijnë nga autorët e mëvonshëm, veçanërisht biografi Diogjen Laërti, poeti romak epikurian Lukreci dhe filozofi tjetër epikurian Filodemus, krahas me disa tregime armiqësore por kryesisht të sakta nga filozofi pyrronik Sextus Empiricus, dhe skeptiku akademik dhe burrë shteti Cicero.

Për Epikurin, qëllimi i filozofisë ishte të ndihmonte njerëzit të arrinin një jetë të lumtur dhe të qetë të karakterizuar nga ataraksia (paqja dhe liria nga frika) dhe aponia (mungesa e dhimbjes). Ai mbronte pikëpamjen që njerëzit të ndiqnin filozofinë duke jetuar një jetë të vetë-mjaftueshme të rrethuar nga miqtë. Ai mësonte se rrënja e gjithë neurozës njerëzore është mohimi i vdekjes dhe prirja që qeniet njerëzore të supozojnë se vdekja do të jetë e tmerrshme dhe e dhimbshme, për të cilën ai pretendoi se shkakton ankth të panevojshëm, sjellje vetjake vetmbrojtëse dhe hipokrizi. Sipas Epikurit, vdekja është fundi i trupit dhe i shpirtit dhe për këtë arsye nuk duhet të frikësuar. Epikuri mësonte se megjithëse perënditë ekzistojnë, ata nuk kanë asnjë përfshirje në punët njerëzore. Ai mësonte edhe se njerëzit duhet të sillen në mënyrë etike jo sepse perënditë i ndëshkojnë ose shpërblejnë njerëzit për veprimet e tyre, por sepse sjellja amorale do t'i ngarkojë ata me faj dhe do t'i parandalojë ata të arrijnë ataraksinë .

Ashtu si Aristoteli, Epikuri ishte një empirist, që do të thotë se ai besonte se shqisat janë burimi i vetëm i besueshëm i njohurive për botën. Ai nxori pjesën më të madhe të fizikës dhe kozmologjisë së tij nga filozofi i hershëm Demokriti (rreth 460– rreth 370 p.e.s.). Si Demokriti, edhe Epikuri mësonte se universi është i pafund dhe i përjetshëm dhe se e gjithë materia është e përbërë nga grimca jashtëzakonisht të vogla, të padukshme të njohura si atome. Të gjitha dukuritë në botën natyrore janë përfundimisht rezultat i atomeve që lëvizin dhe bashkëveprojnë në hapësirën boshe. Epikuri devijoi nga Demokriti në mësimin e tij për "kthesën" atomike, i cili mendon se atomet mund të devijojnë nga kursi i tyre i pritur, duke lejuar kështu që njerëzit të zotërojnë vullnet të lirë në një univers ndryshe përcaktues.

Megjithëse të njohura, mësimet epikuriane ishin të diskutueshme që në fillim. Epikurizmi arriti kulmin e popullaritetit të tij gjatë viteve të vona të Republikës Romake. Ai u shua në antikitetin e vonë, duke iu nënshtruar armiqësisë nga krishterimi i hershëm. Gjatë epokës së mesjetës Epikuri u kujtua në mënyrë popullore, megjithëse në mënyrë të pasaktë, u kujtua si një mbrojtës i pijanecëve, kurvarëve dhe glutoneve. Mësimet e tij gradualisht u bënë më të njohura në shekullin XV, me rizbulimin e teksteve të rëndësishme, por idetë e tij nuk u bënë të pranueshme deri në shekullin XVII, kur Pierre Gassendi ringjalli një version të modifikuar të tyre, i cili u promovua nga shkrimtarët e tjerë, përfshirë Walter Charleton dhe Robert Boyle. Ndikimi i tij u rrit ndjeshëm gjatë dhe pas iluminizmit, duke ndikuar thellësisht në idetë e mendimtarëve kryesorë, duke përfshirë John Locke, Thomas Jefferson, Jeremy Bentham dhe Karl Marx. [2] [3] [4] [5] [6] [7] [8]

Shih edhe

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Referime

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
  1. ^ Diogenes Laertius, Book IX, Chapter 11, Section 64.
  2. ^ Barnes, 1986
  3. ^ Gordon, 2012
  4. ^ DeWitt, 1954
  5. ^ Wasson, 2016
  6. ^ Diogenes Laertius, ix.
  7. ^ Sextus Empiricus, adv. Math. i. 1.
  8. ^ Diogenes Laërtius Lives of the Eminent Philosophers Book IX, Chapter 11, Section 61

Literatura

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
  • Epicurus (1994). Inwood, Brad (red.). The Epicurus Reader. Selected Writings and Testimonia (në anglisht). Indianapolis: Hackett. ISBN 978-0-87220-242-9.
  • Epicurus (1993). The essential Epicurus : letters, principal doctrines, Vatican sayings, and fragments (në anglisht). Buffalo, N.Y.: Prometheus Books. ISBN 978-0-87975-810-3.
  • Epicurus (1964). Letters, principal doctrines, and Vatican sayings (në anglisht). Indianapolis: Bobbs-Merrill.
  • Laërtius, Diogenes (1969). Caponigri, A. Robert (red.). Lives of the Philosophers (në anglisht). Chicago: Henry Regnery Co.
  • Lucretius Carus, Titus (1976). On the nature of the universe (në anglisht). London: Penguin Books. ISBN 978-0-14-044018-8.
  • Körte, Alfred (1987). Epicureanism : two collections of fragments and studies (në greqisht). New York: Garland. ISBN 978-0-8240-6915-5.
  • Oates, Whitney J. (1940). The Stoic and Epicurean philosophers, The Complete Extant Writings of Epicurus, Epictetus, Lucretius and Marcus Aurelius. New York: Modern Library.
  • Diogenes of Oinoanda (1993). The Epicurean inscription (në anglisht). Napoli: Bibliopolis. ISBN 978-88-7088-270-4.
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Epikuri&oldid=2681538"