Shihni burimin për Estonia

{{Infobox country
| conventional_long_name = Republika e Estonisë
| common_name            = Estonia
| native_name            = Eesti Vabariik ([[Gjuha estoneze|Estonisht]])
| image_flag             = Flag of Estonia.svg
| image_coat             = Coat of arms of Estonia.svg
| flag_type              = [[Flamuri i Estonisë|Flamuri]]
| symbol_type            = [[Stema e Estonisë|Stema]]
| coa_size               = 100px
| national_anthem        = <br/>''[[Mu isamaa, mu õnn ja rõõm]]''<br>(Shqip: "Atdheu im, lumturia dhe gëzimi im")<br>{{center|[[Skeda:US Navy band - National anthem of Estonia.ogg|alt=sound file of Estonian national anthem]]}}
| image_map              = EU-Estonia.svg
| map_caption            = Vendndodhja e Estonisë
| capital                = [[Tallinn]]
| coordinates            = {{Coord|59|25|N|24|45|E|type:city}}
| largest_city           = kryeqyteti
| languages_type         = Gjuha zyrtare
| languages              = [[Gjuha estoneze|Estonishtja]]<!-- Sipas Kushtetutës së Estonisë, Estonishtja është gjuha e vetme zyrtare.-->
{{infobox|child=yes
 | label1                = [[Grupet etnike]]    {{nobold|(2023<ref>[https://andmed.stat.ee/en/stat/rahvastik__rahvastikunaitajad-ja-koosseis__rahvaarv-ja-rahvastiku-koosseis/RV0222U/table/tableViewLayout2 Rv0222U: Population by Sex, Ethnic Nationality and County, 1 January]</ref>)}}
 | data1 = {{ublist |item_style=white-space:nowrap; |67.8% [[Estonezë]]|22.5% [[Rusët në Estoni|Rusë]] |9.7% [[Demografia e Estonisë|të tjerë]]}}
}}
| demonym                = [[Estonezët]]
| religion               = {{ublist |item_style=white-space:nowrap; |58.4% [[Afetaria në Estoni|jo fetar]] |26.7% [[Krishterimi]]|12.7% [[Feja në Estoni|e padeklaruar]]|2.2% [[Feja në Estoni|të tjerë]]}}
| religion_year          = 2021<ref>{{cite web|url= https://andmed.stat.ee/en/stat/rahvaloendus__rel2021__rahvastiku-demograafilised-ja-etno-kultuurilised-naitajad__usk/RL21451|title= Estonia Census 2021|date= 29 prill 2013|access-date= 9 janar 2014|publisher= [[Statistics Estonia]]|language= en|archive-date= 24 nëntor 2017|archive-url= https://web.archive.org/web/20171124002736/https://www.stat.ee/65352?parent_id=39113|url-status= dead}}</ref>
| government_type        = [[Republika unitare parlamentare]]
| leader_title1          = [[Presidenti i Estonisë|Presidenti]]
| leader_name1           = [[Alar Karis]]
| leader_title2          = [[Kryeministri i Estonisë|Kryeministri]]
| leader_name2           = [[Kaja Kallas]]
| leader_title3          = [[Riigikogu|Kryetari i Parlamentit]]
| leader_name3           = [[Lauri Hussar]]
| legislature            = [[Riigikogu]]
| sovereignty_type       = [[Historia e Estonisë|Pavarësia]]
| sovereignty_note       = nga [[Republika Ruse|Rusia]] dhe [[Perandoria Gjermane|Gjermania]]
| established_event1     = [[Deklarata e Pavarësisë së Estonisë|Deklarata e Pavarësisë]]
| established_date1      = {{nowrap|23–24 shkurt 1918}}
| established_event2     = U bashkua me [[Lidhja e Kombeve|Lidhjen e Kombeve]]
| established_date2      = {{nowrap|22 shtator 1921}}
| established_event4     = [[Pushtimi i shteteve baltike|Pushtimet gjermane dhe sovjetike]]
| established_date4      = 1940–1991
| established_event5     = [[Rivendosja e Estonisë|Rivendosja e pavarësisë]]
| established_date5      = 20 gush 1991
| established_event6     = {{nowrap|[[zgjerimi i Bashkimit Evropian 2004|U bashkua]] me [[Bashkimi Evropian|Bashkimin Evropian]]}}
| established_date6      = 1 maj 2004
| area_km2               = 45,335<ref name="ERR_area">{{cite news |url=https://news.err.ee/1609260713/estonia-gains-95-islands-but-loses-4-square-kilometers-with-updated-map |title=Estonia gains 95 islands, but loses 4 square kilometers with updated map |publisher=ERR |date=22 shkurt 2024 |access-date=22 shkurt 2024 |language=en}}</ref>
| area_rank              = 129th<sup>d</sup>
| area_sq_mi             = 17,505<!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]-->
| percent_water          = 4.6
| population_estimate    = {{IncreaseNeutral}}1,373,101<ref>{{cite web | url=https://news.err.ee/1609210202/estonia-s-population-grew-in-2023 | title=Estonia's population grew in 2023 | date=2 janar 2024 }}</ref>
| population_census      = 1,331,824<ref>{{cite news |title=Population census: Estonia's population and the number of Estonians have grown |url=https://rahvaloendus.ee/en/uudised/rahvaloendus-eesti-rahvaarv-ja-eestlaste-arv-kasvanud |access-date=5 qershor 2022 |publisher=Statistics Estonia |date=1 qershor 2022}}</ref>
| population_estimate_year = 2024
| population_estimate_rank = 
| population_census_year = 2021
| population_density_km2 = 30.3
| population_density_sq_mi = 75 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]-->
| population_density_rank = 148th
| GDP_PPP                = {{increase}} $60.997 billion<ref name="IMFWEO.EE">{{cite web |url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2023/October/weo-report?c=939,&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&sy=2020&ey=2028&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1 |title=World Economic Outlook Database, October 2023 Edition. (Estonia) |publisher=[[International Monetary Fund]] |date=10 tetor 2023 |access-date=12 tetor 2023}}</ref>
| GDP_PPP_year           = 2024
| GDP_PPP_rank           = 113th
| GDP_PPP_per_capita     = {{increase}} $47,383<ref name="IMFWEO.EE" />
| GDP_PPP_per_capita_rank = 41st
| GDP_nominal            = {{increase}} $41.799 billion<ref name="IMFWEO.EE" />
| GDP_nominal_year       = 2024
| GDP_nominal_rank       = 102nd
| GDP_nominal_per_capita = {{increase}} $33,018<ref name="IMFWEO.EE" />
| GDP_nominal_per_capita_rank = 36th
| Gini                   = 30.6 <!-- number only -->
| Gini_year              = 2021
| Gini_change            = increase <!--increase/decrease/steady-->
| Gini_ref               = <ref name="eurogini">{{cite web |title= Gini coefficient of equivalised disposable income |work= EU-SILC survey |publisher= [[Eurostat]] |url= https://ec.europa.eu/eurostat/databrowser/view/tessi190/default/table?lang=en|access-date= 22 qershor 2022}}</ref>
| Gini_rank              = 
| HDI                    = 0.890 <!-- number only -->
| HDI_year               = 2021<!-- Please use the year to which the data refers, not the publication year-->
| HDI_change             = increase <!--increase/decrease/steady-->
| HDI_ref                = <ref name="UNHDR">{{cite web|url=https://hdr.undp.org/system/files/documents/global-report-document/hdr2021-22pdf_1.pdf|title=Human Development Report 2021/2022|language=en|publisher=[[United Nations Development Programme]]|date=8 shtator 2022|access-date=8 shtator 2022}}</ref>
| HDI_rank               = 31st
| currency               = [[Euro]] ([[€]])
| currency_code          = EUR
| drives_on              = djathtas
| time_zone              = [[Zona kohore në Evropën Lindore|EET]]
| utc_offset             = +02:00
| utc_offset_DST         = +03:00
| time_zone_DST          = [[Ora Verore e Evropës Lindore|EEST]]
| calling_code           = [[Numrat e telefonit në Estoni|+372]]
| cctld                  = [[.ee]]
| footnote_a             = {{note|chronology||Estonia rifitoi pavarësinë e saj de facto në 1991. Gjatë gjithë pushtimit sovjetik 1940–1941 dhe 1944–1991, vazhdimësia shtetërore de jure e Estonisë u ruajt nga përfaqësuesit diplomatikë dhe qeveria në mërgim.}}
}}
'''Estonia'''{{efn|[[Gjuha estoneze|estonisht]]: ''Eesti''}}, zyrtarisht '''Republika e Estonisë'''{{efn|[[Gjuha estoneze|estonisht]]: ''Eesti Vabariik''}} është një vend [[Evropa Lindore|Evropën Lindore]]. Kufizohet në veri me [[Gjiri i Finlandës|Gjirin e Finlandës]] përtej [[Finlanda|Finlandës]], në perëndim nga deti përballë [[Suedia|Suedisë]], në jug me [[Letonia|Letoninë]] dhe në lindje me [[Liqeni Peipse|Liqenin Peipsi]] dhe [[Rusia|Rusinë]]. Territori i Estonisë përbëhet nga kontinenti, ishujt më të mëdhenj [[Saaremaa]] dhe [[Hiiumaa]], dhe mbi 2,300 ishuj dhe ishullth të tjerë në bregun lindor të [[Deti Baltik|Detit Baltik]], që mbulojnë një sipërfaqe prej 45,335 kilometra katrorë (17,504 mi katrorë). Kryeqyteti [[Tallinn]] dhe [[Tartu]] janë dy zonat më të mëdha urbane të vendit. [[Gjuha estoneze|Estonishtja]] është gjuha indigjene dhe zyrtare e Estonisë; ajo është gjuha e parë e shumicës së popullsisë së saj, si dhe gjuha e dytë [[Gjuhët finike|finike]] më e folur në botë.

Pas shekujve të sundimit të njëpasnjëshëm nga Urdhri Teutonik, Danimarka, Suedia dhe Perandoria Ruse, një [[Rilindja kombëtare estoneze|identitet i veçantë kombëtar estonez]] filloi të shfaqej në mesin e shekullit të 19-të. Kjo kulmoi me [[Deklarata e Pavarësisë së Estonisë|Deklaratën e Pavarësisë së Estonisë]] më 24 shkurt 1918 nga perandoritë e atëhershme luftarake [[Republika Ruse|ruse]] dhe [[Perandoria Gjermane|gjermane]]. Demokratike gjatë pjesës më të madhe të [[Periudha mes dy luftërave botërore|periudhës ndërmjet luftërave]], Estonia shpalli [[Fuqitë neutrale gjatë Luftës së Dytë Botërore|neutralitet]] në shpërthimin e [[Estonia në Luftën e Dytë Botërore|Luftës së Dytë Botërore]], megjithatë [[Pushtimi i shteteve baltike|vendi u kontestua dhe u pushtua vazhdimisht]]; fillimisht nga [[Bashkimi Sovjetik]] më [[Pushtimi sovjetik i shteteve baltike (1940)|1940], pastaj nga [[Gjermania Naziste]] më 1941, dhe përfundimisht [[Ri-pushtimi sovjetik i shteteve baltike (1944)|u ripushtua më 1944]] nga, dhe u aneksua në BRSS si një [[Kufizimet kombëtare në Bashkimin Sovjetik|nënnjësi administrative]] ([[Republika Socialiste Sovjetike e Estonisë|RSS Estoneze]]). Pas "[[Revolucioni i Këngëve|Revolucionit të Këngëve]]" të Estonisë pa gjak të viteve 1988-1990, pavarësia ''de facto'' e vendit nga Bashkimi Sovjetik u rivendos më [[Përpjekja për grusht shteti sovjetik 1991|20 gusht 1991]].

== Historia ==
{{Kryesor|Historia e Estonisë}}
Estonia ka qenë të populluara nga koha kur akulli i fundit i periudhës akullnajore shkriu në këtë pjesë të Evropës, diku rreth 11,000-13,000 vite më parë. Banorët më të vjetër llogaritet të kenë jetuar pran një lumi të quajtur sot Pärnu, afër qytetit Sindi (banorët e fshatit Pulli- në pjesën e djathtë të lumit). Këto vendbanime datojnë që nga mijëvjeçari i VIII p.e.s.

Krishterimi në Estoni u vendos me dhunë gjatë kryqëzatave nga vëllazëria gjermane "Livonian Sword Brethren". Danimarka pushtoi këtë vend në vitin [[1227]]. Fuqi të cilat kanë pushtuar këtë vend kanë qenë të ndryshme si Danimarka, feudalë gjermanë, Suedia, Polonia dhe së fundi ([[1710]] de facto, [[1721]] de juro me Traktatin e Nystad-it) Rusia. Po thuaj se gjatë këtyre pushtimeve paria dhe klasa lartë dhe mesme e shoqërisë Estoneze përbëhej nga shumica gjermanëve baltikë deri më [[1918]].
 
Pas shpërbërjes së [[Rusisë Imperialiste]], pas [[Revolucionit të tetorit]], Estonia deklarohet si Republikë e pavarur më [[24 shkurt]] [[1918]]. Pas Luftës Çlirimtare Estoneze dhe Traktatit të Tartuit të nënshkruar më [[2 shkurt]] [[1920]], Estonia pat 22 vite pavarësi, me një qeverisje të ngjashme parlamentare si qeveria e rivendosur më [[1992]], pas rënies së Sovjetikëve [[BRSS]]. Ky lloj qeverie në Estoni thirret Riigikogu dhe parlamentarët zgjedhën nga gjithë banorët në Estoni, mbi moshën 18-vjeçare. Riigikogu, ishte shpërbërë në vitin [[1934]] dhe vendi udhëhiqej me dekrete të presidentit Konstantin Päts, deri më mbajtjen e zgjedhjeve parlamentare në vitin [[1938]]

Në qershor të vitit [[1940]], Estonia pushtohet nga trupat sovjetike, si rrjedhë e paktit gjermano-sovjetik të nënshkruara nga Molotov-Ribbentrop në vitin [[1939]]. Inteligjenca e vendit si dhe shumë politikanë ndër të cilët ishte edhe presidenti Konstantin Päts (u internua në Rusi), u vranë dhe u keqtrajtuan apo internuan në Rusi. Nga [[1941]]-[[1944]] Estonia ishte e pushtuar nga Gjermania fashiste, pra derisa forcat gjermane u munden nga sovjetikët. Pavarësinë, Estonia e ka rifituar më [[20 gusht]] [[1991]] me Revolucionin e Këngës dhe me rënien e [[BRSS]]-së. Që nga kjo kohë ditë kombëtare në Estoni ka mbetur [[20 gusht]]i.
Trupat e fundit sovjetike janë larguar nga Estonia më [[31 gusht]] [[1994]],ndërsa më [[29 mars]] [[2004]], Estonia iu bashkangjit Paktit Verior ([[NATO]]). Pranimi i saj në Bashkimin Evropian ([[Bashkimi Evropian|BE]]) është bërë zyrtarisht më [[1 maj]] [[2004]].

Më [[18 maj]] [[2005]], Estonia ka nënshkruar marrëveshjen për kufijtë me [[Rusinë]], kufijtë e Estonisë kanë mbetur ata që kanë qenë përdorur që nga 1991-ta, dhe që parlamenti Riigikongu i ka ratifikua më [[20 qershor]] [[2005]]. Pas këtij ratifikimi nga ana e estonezëve ka reaguar Rusia, duke pohuar se në preambulën Estoneze përfshihen pjesë të territorit të Estonisë gjatë kohës së [[BRSS]] dhe indirekt ato e reflektojnë kohen e okupimit, dhe më së miri është që të i ri-fillojnë negociatat për këtë çështje.

== Politika ==
{{Kryesor|Sistemi shtetëror në Estoni}}
{{multiple image
 | align = left
 | direction = horizontal
 | caption_align = center
 | image1 = Alar Karis - August 2021.jpg
 | width1 = 114
 | caption1 = [[Alar Karis]]<br /><small>[[President i Estonisë|Presidenti]]<br />që nga 2021</small>
 | image2 = RE Kaja Kallas.jpg
 | width2 = 113
 | caption2 = [[Kaja Kallas]]<br /><small>[[Kryeministri i Estonisë|Kryeministrja]]<br />që nga 2021</small>
}}
[[Skeda:Riigikogu hoone, Kaupo Kalda foto, 2016.jpg|parapamje|djathtas|Selia e parlamentit estonez në [[Kalaja Toompea|Kalanë Toompea]]]]
Estonia është një [[Republika parlamentare|republikë parlamentare]]. Parlamenti njëdhomësh [[Riigikogu]] shërben si legjislativ dhe qeveria si ekzekutiv.<ref name="Toots">{{cite web |first=Anu |last=Toots |url=http://library.fes.de/pdf-files/bueros/baltikum/15260.pdf |title=2019 Parliamentary elections in Estonia |page=3 |publisher=[[Friedrich Ebert Foundation]] |date=mars 2019 |access-date=4 janar 2020 |language=en}}</ref>

Parlamenti estonez Riigikogu zgjidhet nga qytetarët mbi 18 vjeç për një mandat katërvjeçar me përfaqësim proporcional dhe ka 101 anëtarë. Përgjegjësitë e Riigikogu përfshijnë miratimin dhe ruajtjen e qeverisë kombëtare, miratimin e akteve ligjore, miratimin e buxhetit të shtetit dhe kryerjen e mbikëqyrjes parlamentare.

[[Kushtetuta e Estonisë]] ofron mundësinë për demokraci të drejtpërdrejtë përmes referendumit, megjithëse që nga miratimi i kushtetutës në 1992, i vetmi referendum ka qenë referendumi për anëtarësimin në Bashkimin Evropian në vitin 2003.<ref>{{cite journal |last1=Liivik |first1=Ero |year=2011 |title=Referendum in the Estonian Constitution  |url=https://www.juridicainternational.eu/public/pdf/ji_2011_1_17.pdf |journal=Juridica International |volume=18 |page=21 |language=en |access-date=14 janar 2020}}</ref>

=== Ushtria ===
{{Kryesor|Forcat e Mbrojtjes të Estonisë}}
[[Skeda:Free to fight, 173rd Airborne Brigade, Estonian Scouts Battalion conduct Operation Steadfast Javelin II training mission at abandoned Estonia 140904-A-DB402-956.jpg|parapamje|djathtas|Ushtarët estonezë në stërvitjen Operation Steadfast Javelin II 2014]]
[[Forcat e Mbrojtjes të Estonisë]] përbëhen nga [[Forcat Tokësore Estoneze|forcat tokësore]], [[Marina Estoneze|detare]] dhe [[Forcat Ajrore Estoneze|ajrore]]. Shërbimi aktual ushtarak kombëtar është i detyrueshëm për burrat e shëndetshëm midis moshës 18 dhe 28 vjeç, me rekrutët që kryejnë turne 8 ose 11 muajsh, në varësi të arsimit dhe pozicionit të tyre të ofruar nga Forcat e Mbrojtjes.<ref>{{cite web|url=http://www.mil.ee/en/defence-forces/compulsory-military-service |title=Compulsory military service |publisher=Estonian Defence Forces |date=11 mars 2014 |access-date=28 dhjetor 2019 |language=en}}</ref>

=== Njësitë administrative ===
{{Kryesor|Njësitë administrative të Estonisë}}
[[Skeda:Eesti maakonnad 2006.svg|thumb|400px|[[Njësitë administrative]] e Estonisë]]
Estonia është një vend unitar me një sistem të qeverisjes vendore me një nivel të vetëm. Çështjet lokale menaxhohen në mënyrë autonome nga pushteti vendor. Që nga reforma administrative në 2017, ka gjithsej 79 qeverisje vendore, duke përfshirë 15 qyteza dhe 64 bashki rurale. Të gjitha bashkitë kanë status të barabartë juridik dhe bëjnë pjesë në një ''maakond'' (qark), i cili është një nënnjësi administrative e shtetit. Organi përfaqësues i autoriteteve vendore është këshilli bashkiak, i zgjedhur në zgjedhje të përgjithshme të drejtpërdrejta për një mandat katërvjeçar. Këshilli emëron pushtetin vendor. Për qytetet, kreu i qeverisjes vendore është linnapea (kryetar bashkie) dhe vallavanem për famullitë. Për decentralizim shtesë, autoritetet lokale mund të formojnë rrethe komunale me autoritet të kufizuar, aktualisht ato janë formuar në [[Tallinn]] dhe [[Hiiumaa]].<ref name="rahandusmin">{{cite web |url=https://www.rahandusministeerium.ee/en/local-governments-and-administrative-territorial-reform |title=Local Governments |date=1 nëntor 2019 |publisher=Estonian Ministry of Finance |access-date=18 janar 2020 |language=en}}</ref>.

== Gjeografia ==
{{Kryesor|Gjeografia e Estonisë}}
Sipërfaqja e përgjithshme e Estonisë është 45,226&nbsp;km<sup>2</sup>, shtrihet rreth koordinatave gjeografike 59 00 '''V''', 26 00 '''L''' dhe 43,211&nbsp;km² të kësaj sipërfaqeje janë tokë ndërsa 2,015&nbsp;km<sup>2</sup> ujë. Vija bregdetare e Estonisë është 3,794&nbsp;km e gjatë. Estonia ka mbi 1000 ishuj dhe mbi 1400 liqene. Ishulli më i madh i Estonisë është [[Saaremaa]], me sipërfaqe prej 2673&nbsp;km². Liqeni më i madh në Estoni është [[liqeni Peipsi]], me një sipërfaqe prej 3,555 km2 dhe ndahet mes Estoninsë dhe Rusisë. [[Võrtsjärv]] është liqeni i dytë në Estoni për nga madhësia.

Klima në Estoni është oqeanike me lagështi bregdetare, me dimër të butë ne krahasim me vende në të njëjtin paralel, dhe me verë të freskët. Temperaturat mesatare variojnë nga 16.3&nbsp;°C (61.3&nbsp;°F) në ishujt e Baltikut, deri në 18.1&nbsp;°C (64.6&nbsp;°F) në brendësi të vendit në korrik i cili është dhe muaji më i nxehtë, dhe nga −3.5&nbsp;°C (25.7&nbsp;°F) në ishuj, deri në −7.6&nbsp;°C (18.3&nbsp;°F) në brendësi në shkurt që është dhe muaji më i ftohtë i vitit.

Relievi i Estonisë është terren kryesisht i rrafshët në pjesën veriore dhe malorë në pjesën jugore. Pika më e ultë gjendet përgjatë bregdetit në detin Baltik (0m) dhe ajo më e larta në lartësi mbidetare prej 318 metrave në vendin e quajtur Suur Munamägi (Mali i Madh i Vezës).

Estonia ka një natyrë të pasur, me mbi gjysmën e territorit të mbuluara nga pyjet. Pyjet në veri të vendit përbëhen kryesisht nga haloret, kurse në jug të vendit nga pyje të përzier me pisha, bredha, mështekna, panja e dushqe. Bota shtazore është e pasur gjithashtu. Gjitarët kryesorë janë ariu, ujku, rrëqebulli, dhelpra, dreri, dreri brilopatë, derri i egër, kastori, kunadhja, baldosa, lundërza, kaprolli, foka etj. Shpendët janë të shumëllojshëm, si p.sh. shqiponja, skifteri, lejleku, pulëbardha, gjeli i egër, patat e egra, mjellma, pelikani, kormorani, etj. Lumenjtë janë të pasur me peshq, si krapi, luçiperka, mlyshi, sharrmaku, salmoni, trofta, blini, etj,
Estonia ka 5 parqe kombëtare:
# Parku Kombëtar Lahemaa;
# Parku Kombëtar Karula;
# Parku Kombëtar Soomaa;
# Parku Kombëtar Vilsandi;
# Parku Kombëtar Matsalu.
[[Skeda:Viru-raba-lahemaa-nature-park.jpg|thumb|center|900px|Moçali Viru në Parkun Kombëtar Lahemaa]]

== Ekonomia ==
{{Kryesor|Ekonomia e Estonisë}}[[Skeda:Tln1.jpg|parapamje|djathtas|Qendra e re e Talinit]]
Ekonomia e Estonisë është liberale dhe bazohet kryesisht në elektronikë, telekomunikacion, produkte ushqimore, veshmbathje, lëndë drusore, makineri, ndërtim anijesh dhe shërbime bankare. Ekonomia ka marrë zhvillim si pasojë e kryerjes së shumë shërbimeve ''online'' dhe sektori i Teknologjisë së Informacionit dhe elektronikës ka rritje të hovshme vit pas viti, duke theksuar se Skype u krijuar në Estoni kryesisht nga inxhinierë estonezë. Estonia ka shumë porte nga ku transportohen mallra të ndryshme për dhe nga Rusia. 
Estonia ka një borxh të vogël, vetëm 6.7% te GDP. Estonia është në eurozonë që prej 1 janarit të 2011-ës.
PBB për frymë në vitin 2015 ishte $28 781. Estonia doli e 8-ta në renditjen për liri ekonomike të vitit 2015, dhe e 4-ta në Evropë.<ref>{{Cite web |url=http://www.heritage.org/index/country/estonia |title=Kopje e arkivuar |access-date=29 dhjetor 2016 |archive-date=24 nëntor 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20091124054723/http://www.heritage.org/index/Country/Estonia |url-status=dead }}</ref> Forbes e renditi Estonisë në vend të 13, në listën e vendeve më të mira për të bërë biznes.<ref>{{Cite web |url=http://www.investinestonia.com/en/about-estonia/news/article/1201-estonia-13th-in-the-forbes-best-countries-for-business-list-highest-in-the-baltics |title=Kopje e arkivuar |url-status=dead |access-date=3 shkurt 2017 |archive-date=8 janar 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170108155206/http://www.investinestonia.com/en/about-estonia/news/article/1201-estonia-13th-in-the-forbes-best-countries-for-business-list-highest-in-the-baltics }}</ref>
Rroga mesatare mujore bruto në tremujorin e tretë të 2016-ës ishte 1119€.<ref>http://www.stat.ee/pressiteade-2016-128 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161127230533/http://www.stat.ee/pressiteade-2016-128 |date=27 nëntor 2016 }}</ref>
Shkalla e papunësisë në mars të 2016-ës ishte 6,4%.
Partnerët kryesorë tregtarë të Estonisë janë Finlanda, Suedia, Letonia, Rusia, Gjermania, Norvegjia, Danimarka, SHBA-ja dhe Britania e Madhe. Eksportet kryesore janë makineri e pajisje, lëndë drusore e letër, tekstile, produkte ushqimore, mobilie, prodhime kimike dhe metalore. 
[[Skeda:Stadler Flirt Keila jaamas1.jpg|parapamje|Që prej 2013-ës të gjithë trenat elektrikë në Estoni u zëvendësuan me trena të rinj të pajisur me internet WiFi brenda]]

== Demografia ==
{{Kryesor|Demografia e Estonisë}}
Duke pasur vetëm 1.3 milion banorë, Estonia është një ndër vendet më së paku të populluara në [[BE|Bashkimin Europian]]. Rritja e popullsisë është 1.41 fëmijë në muaj .<ref>https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/en.html#Econ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090412064347/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/en.html#Econ |date=12 prill 2009 }} CIA Fact book</ref> Estonia ka pak qytete të mëdha, më të populluarat janë [[Talin]]i, [[Tartu]], [[Narva]], [[Kohtla-Järve]] dhe [[Pärnu]]. Rajoni më i madh është pa dyshim ai i [[Talin]]it, përfshirë këtu qytetet [[Maardu]], [[Saue]] dhe komuna më të vogla si ''Viimsi'', ''Tabasalu'', ''Vääna-Jõesuu'' and ''Männiku''.

=== Feja ===
{{Kryesor|Feja në Estoni}}
{{Pie chart
|thumb = right
|caption = Feja në Estoni (2011)<ref name=stat2011>{{cite web|url= http://pub.stat.ee/px-web.2001/Dialog/varval.asp?ma=PC0454&lang=1|title= PC0454: at least 15-year-old persons by religion, sex, age group, ethnic nationality and county, 31 December 2011|date= 31 dhjetor 2011|access-date= 9 janar 2014|publisher= [[Statistics Estonia]]}}</ref><ref>{{cite web|url= http://www.stat.ee/65352?parent_id=39113|title= PHC 2011: over a quarter of the population are affiliated with a particular religion|date= 29 prill 2013|access-date= 9 janar 2014|publisher= [[Statistics Estonia]]|archive-date= 24 nëntor 2017|archive-url= https://web.archive.org/web/20171124002736/https://www.stat.ee/65352?parent_id=39113|url-status= dead}}</ref>
|label1 = Unaffiliated
|value1 = 64.87
|color1 = WhiteSmoke
|label2 = [[Kisha Ortodokse Lindore|Ortodokse Lindore]]
|value2 = 19.87
|color2 = Orchid
|label3 = [[Luteranizmi|Luteran]]
|value3 = 12.02
|color3 = RoyalBlue
|label4 = [[Krishterimi|Krishterë]] të tjerë
|value4 = 1.20
|color4 = DodgerBlue
|label5 = [[Pentecostalism|Pentecostal]] and other neoprotestant denominations (0.93%)
|value5 = 0.93
|color5 = DeepSkyBlue
|label6 = Fe të tjera
|value6 = 1.10
|color6 = Black
}}
Estonia ka një histori të larmishme fetare, por vitet e fundit ajo është bërë gjithnjë e më laike, me një shumicë të popullsisë që e deklaron veten [[Afetaria|jofetar]] në regjistrimet e fundit, të ndjekur nga ata që identifikohen si fetarisht "të padeklaruar". Grupet më të mëdha të pakicave janë besimet e ndryshme të krishtera, kryesisht luteranë dhe ortodoksë, me një numër shumë të vogël ithtarësh në besimet jo-krishtere, përkatësisht Judaizëm, Islam dhe Budizëm. Sondazhe të tjera sugjerojnë se vendi është gjerësisht i ndarë midis të krishterëve dhe atyre jo-fetarë/të padeklaruar nga ana fetare.

Përpara [[Lufta e Dytë Botërore|Luftës së Dytë Botërore]], Estonia ishte afërsisht 80% protestante, kryesisht [[Luteranizmi|luterane]], e ndjekur nga [[Kalvinizmi]] dhe degët e tjera protestante. Shumë estonezë deklarojnë se nuk janë veçanërisht fetarë, sepse feja gjatë shekullit të 19-të ishte e lidhur me sundimin feudal gjerman.<ref>{{cite web |url=http://www.country-studies.com/estonia/religion.html |title=Estonia – Religion |publisher=Country Studies |language=en |access-date=2 qershor 2010}}</ref> Historikisht ka pasur një pakicë të vogël, por të dukshme të [[Besimtarët e vjetër|besimtarëve të vjetër rusë pranë zonës së [[Liqeni Peipsi|Liqenit Peipsi]] në [[Qarku Tartu|qarkun Tartu]].

Sot, kushtetuta e Estonisë garanton lirinë e fesë, ndarjen e kishës nga shteti dhe të drejtat individuale për privatësinë e besimit dhe fesë.<ref>Chapter 2: Fundamental Rights, Liberties, and Duties Article 40.–42.</ref> Sipas Institutit Dentsu Communication Inc, Estonia është një nga vendet më pak fetare në botë, me 75.7% të popullsisë që pretendon se është jofetare. Sondazhi i Eurobarometrit 2005 zbuloi se vetëm 16% e estonezëve pohojnë besimin në një zot, besimi më i ulët nga të gjitha vendet e studiuara.<ref>{{cite web|url=http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/ebs/ebs_225_report_en.pdf |title=Social Values |language=en |access-date=5 qershor 2011 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20060524004644/http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/ebs/ebs_225_report_en.pdf |archive-date=24 maj 2006 }}</ref>

=== Gjuha ===
{{Kryesor|Gjuha estoneze}}
Gjuha zyrtare e Estonisë është [[Gjuha estoneze|estonishtja]], një gjuhë [[Gjuhët finike|finike]], dhe konvencionalisht klasifikohet si një anëtar i [[Gjuhët urale|familjes së gjuhëve urale]]. Estonishtja është e lidhur ngushtë me [[Gjuha finlandeze|finlandishten]], dhe një nga gjuhët e pakta të Evropës që nuk është me prejardhje indo-evropiane. Ndryshe nga estonishtja dhe finlandishtja, gjuhët e vendeve fqinje të tyre më të afërta gjeografike, suedishtja, letonishtja dhe rusishtja, janë të gjitha gjuhë indo-evropiane.

Megjithëse gjuhët estoneze dhe [[Gjuhët gjermanike|gjermanike]] kanë prejardhje të ndryshme, mund të identifikohen shumë fjalë të ngjashme në estonezisht dhe gjermanisht. Kjo është kryesisht për shkak se gjuha estoneze ka huazuar gati një të tretën e fjalorit të saj nga gjuhët gjermanike, kryesisht nga saksonishtja e ulët ([[gjermanishtja e mesme e ulët]]) gjatë periudhës së [[Historia e Estonisë#Mesjeta|sundimit gjerman]] dhe [[Gjuhët e larta gjermane|gjermanishtja e lartë]] (përfshirë [[Gjermanishtja standarde|gjermanishten standarde]]). Përqindja e fjalëve të huazuara në saksone të ulëta dhe gjermane të larta mund të vlerësohet në 22-25 përqind, me saksone të ulët që përbën rreth 15 përqind.

Gjuhët [[Estonishtja e jugut|estoneze jugore]] fliten nga 100,000 njerëz dhe përfshijnë dialektet [[Gjuha Võro|Võro]] dhe [[Gjuha seto|Seto]]. Gjuhët fliten në Estoninë Juglindore dhe janë gjenealogjikisht të ndryshme nga estonishtja veriore, por tradicionalisht dhe zyrtarisht konsiderohen si dialekte dhe "forma rajonale të gjuhës estoneze", jo gjuhë të veçanta.<ref>{{cite book|last1=Laakso|first1=Johanna|last2=Sarhimaa|first2=Anneli|last3=Spiliopoulou Åkermark|first3=Sia|last4=Toivanen|first4=Reeta|title=Towards Openly Multilingual Policies and Practices: Assessing Minority Language Maintenance Across Europe|date=3 mars 2016|publisher=Multilingual Matters|location=Bristol; Buffalo|language=en|isbn=9781783094950|edition=1|url=https://books.google.com/books?id=xQKkCwAAQBAJ&pg=PT76|access-date=23 dhjetor 2016}}</ref>

== Kultura ==
{{Kryesor|Kultura e Estonisë}}
[[Kultura e Estonisë]] përfshin trashëgiminë indigjene, siç përfaqësohet nga gjuha estoneze dhe sauna, me aspektet kryesore kulturore nordike dhe evropiane. Për shkak të historisë dhe gjeografisë së saj, kultura e Estonisë është ndikuar nga traditat e popujve të ndryshëm finnikë, baltikë, sllavë dhe gjermanikë të zonës ngjitur, si dhe nga zhvillimet kulturore në ish-fuqitë dominuese Gjermania, Suedia dhe Rusia, për këtë arsye ai aspiron më shumë të konsiderohet [[Identiteti nordik në Estoni|një shtet nordik]].<ref>[https://vm.ee/et/node/42622 Estonia as a Nordic Country] – Välisministeerium</ref><ref>[https://icds.ee/en/nordic-ideals-of-estonia-and-finland-a-longing-for-a-strong-leader-sets-finland-and-estonia-apart-from-scandinavia/ Nordic ideals of Estonia and Finland: a longing for a strong leader sets Finland and Estonia apart from Scandinavia] – ICDS</ref>

Sot, shoqëria estoneze inkurajon lirinë dhe liberalizmin, me një përkushtim popullor ndaj idealeve të qeverisë së kufizuar, duke dekurajuar pushtetin e qendërzuar dhe korrupsionin. Etika protestante e punës mbetet një element kryesor kulturor dhe arsimi falas është një institucion shumë i çmuar. Si kultura kryesore në vendet nordike, kultura estoneze mund të shihet se ndërtohet mbi realitetet mjedisore asketike dhe mjetet e jetesës tradicionale, një trashëgimi e egalitarizmit relativisht të përhapur për arsye praktike dhe idealet e afërsisë ndaj natyrës dhe vetë-mjaftueshmërisë.

[[Akademia e Arteve e Estonisë]] po ofron arsim të lartë në art, dizajn, arkitekturë, media, histori arti dhe konservim ndërsa [[Akademia e Kulturës e Universitetit të Tartu Viljandi]] ka një qasje për të popullarizuar kulturën vendase përmes kurrikulave të tilla si ndërtimi vendas, farkëtaria vendase, dizajni vendas i tekstilit , artizanati tradicional dhe muzika tradicionale, por edhe muzika xhaz dhe kishtare. Në vitin 2010, kishte 245 muze në Estoni, koleksionet e kombinuara të të cilëve përmbajnë më shumë se 10 milionë objekte.<ref>[http://www.postimees.ee/616164/eesti-245-muuseumis-sailitatakse-10-miljonit-museaali/ Eesti 245 muuseumis säilitatakse 10 miljonit museaali]. ''Postimees'', 30 October 2011. (in Estonian)</ref>

== Shih edhe ==
* [[Arsimi në Estoni]]

== Shënime ==
{{notelist}}

== Referime ==
{{Reflist|30em}}

== Lidhje të jashtme ==
{{Commonskat|Estonia|{{PAGENAME}}}}

* [https://president.ee/et Presidenti i Estonisë]
* [https://www.riigikogu.ee/ Parlamenti i Estonisë]
* [https://www.valitsus.ee/ Qeveria e Estonisë]
* [https://www.vm.ee/ Ministria e Punëve të Jashtme Estoneze]
* [https://www.eesti.ee/en Official State Website] (anglisht)
* [https://web.archive.org/web/20031203020838/http://www.ciesin.ee/ESTCG/ Estonia Country Guide]
----
<!--Lidhje tjera-->
* [http://www.estonica.org '''Estonica''' - from A to Z about Estonia] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100413215407/http://www.estonica.org/ |date=13 prill 2010 }}
* [http://estonia.europe-countries.com Estonia Pictures] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181215173213/http://estonia.europe-countries.com/ |date=15 dhjetor 2018 }}
* [http://www.europe-atlas.com/estonia-map.htm Estonia Map] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050204100252/http://www.europe-atlas.com/estonia-map.htm |date=4 shkurt 2005 }}

{{VendeEvropa}}
{{BE}}

[[Kategoria:Estoni| ]]
[[Kategoria:Shtetet baltike|*]]
[[Kategoria:Shtete në Evropë]]
[[Kategoria:Shtetet anëtare të NATO-s]]
[[Kategoria:Shtetet anëtare të Bashkimit Evropian]]
[[Kategoria:Shtetet anëtare të Bashkimit për Mesdheun]]
[[Kategoria:Shtetet anëtare të Kombeve të Bashkuara]]
[[Kategoria:Shtetet anëtare të Nismës së Tre Deteve]]
[[Kategoria:Republika]]
[[Kategoria:Shtete dhe territore të themeluara më 1918]]
[[Kategoria:Shtetet anëtare të Këshillit të Evropës]]
[[Kategoria:Anëtarë të OECD]]

{{EE-gjeo-cung}}