Shihni burimin për Festivali i Këngës në RTSH

{{Hatnote|Për edicionin më të fundit, shihni [[Festivali i 62-të i Këngës në RTSH]].}}
{{Hatnote|"Festivali i Këngës" përcjellohet këtu. Për festivalin në Kosovë, shiko [[Festivali i Këngës në RTK]].}}{{Hatnote|"FiK" përcjellohet këtu. Për frutin, shih [[Fiku]].}}
{{Infobox festival muzikor
|name=Festivali i Këngës
|location=[[Tiranë]], Shqipëri
|years_active=1962–vijon
|dates=dhjetor
|organized=[[Radio Televizioni Shqiptar]] (RTSH)
|genre=Të ndryshueshëm
|website={{URL|http://festivali.rtsh.al}}
}}'''Festivali i Këngës në RTSH''', njohur ndryshe si '''Festivali i Këngës''', shkurt edhe si '''FiK''' ose '''Fest''', është një [[Gara muzikore|garë vjetore muzikore]] në [[Shqipëri]] e organizuar nga transmetuesi publik, [[Radio Televizioni Shqiptar]] (RTSH). I transmetuar çdo vit që prej inaugurimit në 1962, festivali ka përcaktuar përfaqësuesin shqiptar në [[Eurovision]] që nga viti 2004. 

Përgjatë viteve u përdorën shumë stile për t'i prezantuar këngët, duke filluar me interpretime vetëm në radio gjatë viteve të hershme, duke vazhduar tek performancat live, playback, riprodhime dhe duete duke përfshirë këngëtarë të tjerë. Sipas traditës, zgjedhen fituesit prej një jurie. Megjithëse, metodat e tjera të votimit si televotimi ose juritë rajonale janë shfrytëzuar. Në disa raste, pjesëtari kryesor i jurisë ka mbajtur dyfishin e fuqisë së votës krahas pjesës tjetër të jurisë. 

Festivali ka qenë dhe mbetet një nga ngjarjet kulmore artistike shqiptare. Organizohet në çdo fund viti në [[Pallati i Kongreseve|Pallatin e Kongreseve]] në [[Tirana|Tiranë]]. Në të marin pjesë këngetarë të rinj dhe këngëtarë të afirmuar. Festivali zhvillohet përgjatë disa netëve.

Fituesi më i fundit i festivalit është Mal Retkoceri, që fitoi [[Festivali i 62-të i Këngës në RTSH|edicionin e 62-të]] të garës.

== Historiku ==
Edicioni i parë i Festivalit të Këngës ndodhi më 21 dhjetor 1962 në [[Instituti i Lartë i Arteve|Institutin e Lartë të Arteve]] në [[Tirana|Tiranë]] dhe u fitua nga [[Vaçe Zela]] duke e performuar këngën "[[Fëmija i parë]]".<ref>{{cite book |title=Vatra e kulturës |publisher=Shtëpija Qëndrore e Krijimtarisë Popullore, 1962 |pages=11–12 |language=sq}}</ref><ref>{{cite book |author1=Marash Hajati |title=Dera e prapme e shtypit: kujtime |publisher=Logoreci, 1998 |year=1998 |isbn=9789992760307 |page=159 |language=sq}}</ref> Paraqitjet e garës, nën sistemin [[Republika Popullore e Shqipërisë|komunist]], u përqëndruan rreptësisht rreth [[Muzika e lehtë shqiptare|muzikës së lehtë]].<ref name="Tochka2016">{{cite book |author=Nicholas Tochka |url=https://books.google.com/books?id=AbRjDQAAQBAJ&pg=PA227 |title=Audible States: Socialist Politics and Popular Music in Albania |date=1 nëntor 2016 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-046783-8 |pages=227– |language=en}}</ref> Me kalimin e kohës, paraqitjet me tema neutrale u përdorën si vegël e promovimit të idealeve të [[Partia Komuniste e Shqipërisë|Partisë Komuniste së Shqipërisë]].

Edicioni i vitit 1972 ishte pikëkthim për garën, në të cilin diktatori [[Enver Hoxha]] i persekutoi organizatorët e [[Festivali i 11-të i Këngës në RTSH|Festivalit të Këngës 11]] pasi i deklaroi "armiq të popullit". Ata u akuzuan me të rrezikuarit shtetin me "shfaqje disidente" dhe aspekte imorale në këngët dhe performancat e tyre.<ref>{{Cite web |last=Ruzi |first=Edlira |date=22 dhjetor 2022 |title=50 vjet nga Festivali i 11-të i Këngës në RTSH |url=https://ata.gov.al/2022/12/22/50-vjet-nga-festivali-i-11-te-i-kenges-ne-rtsh/ |website=Agjencia Telegrafike Shqiptare |language=sq |access-date=26 shkurt 2024 |archive-date=22 dhjetor 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221222162035/https://ata.gov.al/2022/12/22/50-vjet-nga-festivali-i-11-te-i-kenges-ne-rtsh/ |url-status=dead }}</ref> Ky incident nisi një periudhë të shtypjes dhe cenzurës ekstreme, me imponimin e sanksioneve të shumta nga Partia Komuniste mbi kreativitetin e garës, dhe cenzurën e rreptë mbi veshjet e artistëve dhe lëvizjet që mund t'i bënin gjatë performancave. Organizatorët kryesorë të garës u akuzuan për konspiracion kundër shtetit dhe korruptimin e rinisë së tij.<ref name="forumishqiptar">{{cite web |year=2004 |title=Të gjithë të ndëshkuarit e Festivalit të 11-të.(All the prosecuted after the 11th festival) |url=http://www.forumishqiptar.com/showthread.php?t=41071 |access-date=1 korrik 2011 |work=Transcribed article by Skifter Këlliçi |language=sq}}</ref><ref name="shqiperiacom">{{cite web |last=Këlliçi |first=Skifter |date=7 janar 2008 |title=Ja "kokat e prera" në art e kulturë, pas Festivalit të 11-të |url=http://www.shqiperia.com/lajme/lajm/nr/3263/Ja-kokat-e-prera-ne-art-e-kulture-pas-Festivalit-te-11-te |access-date=1 korrik 2011 |work=Shqipëria.com |language=sq |agency=Gazeta Shekulli}}</ref> Këngët u monitoruan me bollëk dhe temat u vendosën kryesisht rreth zhvillimit të shtetit apo qeverisë dhe figurave të veta kryesore.

Pas vdekjes së Hoxhës në 1985, ndryshimi i teksteve ishte i vrazhdë dhe cenzura filloi të relaksohet. [[Nertila Koka]] dhe [[Anita Bitri]] shpejt u popullarizuan për këngët e tyre rreth dashurisë, ndërkaq [[Parashqevi Simaku]], [[Irma Libohova]] dhe [[Morena Reka]] e nxitën rininë me këngë kalimthi më liberale dhe politike vit pas viti. Grupe të rock-ut si Tingulli i Zjarrtë patën ndikim të konsiderueshëm me mesazhin e këngëve të tyre dhe futjen e muzikës rock në skenën muzikore shqiptare, një zhanër që ka rezistuar deri tani dhe hetohet ende nëpër paraqitjet moderne të FiK-ut, shumë prej të cilave përfshijnë kitarat elektrike. Ky çlirim u mundësua nga pëlqimi i heshtur i Partisë Komuniste që prej udhëheqësisë, kryesisht si pasojë e kuptimit që po i vinte fundi [[Komunizmi në Evropën Lindore|komunizmit në Europën Lindore]]. Megjithatë, publiku i përgjithshëm ishte më pak i njohur me ato ndryshime ndaj rendit politik, duke e bërë efektin e performancave mbi publikun më të mistershëm e duke provokuar ndjenja të zemërimit dhe shpresës. Edhe pse Shqipëria ishte shteti i fundit në Europën Lindore që i ndau rrugët me komunizmin në 1992, ndryshimi po cingërronte në paraqitjet e FiK-ut që prej 1988.

Këngët fituese pas rënies së komunizmit reflektuan periudhën kalimtare që po e përjetonte shteti. Fituesi i 1991-tës, [[Ardit Gjebrea]] me "Jon", dhe fituesi i 1992-tës, paraqitja e Osman Mulës "Pesha e fatit" me vokalet e [[Aleksandër Gjoka|Aleksandër Gjokës]], [[Manjola Nallbani|Manjola Nallbanit]] dhe [[Viktor Tahiraj|Viktor Tahirajt]], u përqëndruan në migrim dhe liri, duke u përputhur me gjendjen e shtetit atëkohë. Gjatë kësaj kohe, garës iu dha edhe mundësia e parë që të thonin "Zot". Paraprakisht ishte feja ilegale dhe fjala u ndalua prej të thënit në publik. Pjesëmarrja e [[Mërgata shqiptare|shqiptarëve prej jashtë kufijve]] ishte shtojcë tjetër e historisë së kësaj gare këtë dekadë, meqë shteti ishte në izolim deri atëherë. Veshjet dhe performancat e këngëtarëve u bënë më ekstravagante me kalimin e kohës, me këngëtare si [[Bleona Qereti]], [[Ledina Çelo]] dhe [[Adelina Ismajli]] duke i vendosur trendet e epokës së re.

Në 1996, skena e Festivalit të Këngës mirëpriti [[Elsa Lila|Elsa Lilën]], që fitoi garën me këngën "Pyes lotin" atë vit, dhe sërish vitin tjetër me këngën "Larg urrejtjes". Këto këngë pasqyruan realitetin e vështirë të shtetit pas [[Rebelimi i vitit 1997|krizës piramidale]] që shkaktoi kaos përreth Shqipërisë. Përkundër kohëve të vështira, Festivali i Këngës kurrë nuk e ndërpreu transmetimin dhe vazhdoi siç u planifikua përgjatë javëve të fundit të dhjetorit, siç pati bërë çdo vit prej themelimit të vet.

Në vitin 1998, [[Albërie Hadërgjonaj]] u bë këngëtarja e parë [[Shqiptarët në Kosovë|shqiptare e Kosovës]] që ka fituar garën me baladën "Mirësia dhe e vërteta". Kënga pati një mesazh humanitar e antiluftarak, dhe konsiderohet si këngë tubuese për Kosovën gjatë [[Lufta e Kosovës|luftës së viteve 1998-1999]].

Deri në 1999, Festivali i Këngës ishte ngjarja më e madhe muzikore në Shqipëri. Popullariteti i tij nisi të lëkundej pas hyrjes së garave tjera si [[Top Fest]] dhe [[Kënga Magjike]], që ishin më liberale me kriteret e pjesëmarrjes dhe përzgjedhjes së këngëtarëve, dhe eventualisht prodhuan shikueshmëri më të madhe. Megjithatë, me hyrjen e Shqipërisë në Festivalin Europian të Këngës (Eurovision) në 2004, Festivali i Këngës nisi shpejt të rimerrte dhe të tejkalonte nivelin kombëtar dhe ndërkombëtar të interesimit. Festivali mori një shtytje të publikut me pjesëmarrjen e disa të sapoardhurve nga këto gara, si [[Anjeza Shahini]], që fitoi ''Ethet e së Premtes Mbrëma'' disa muaj para pjesëmarrjes së saj në FiK dhe ishte e popullarizuar me publikun për prezencën e saj zanore dhe skenike.

== Lista e festivaleve ==
* {{0}}[[Festivali i 1-rë i Këngës në RTSH]] 
* {{0}}[[Festivali i 2-të i Këngës në RTSH]] 
* {{0}}[[Festivali i 3-të i Këngës në RTSH]] 
* {{0}}[[Festivali i 4-të i Këngës në RTSH]] 
* {{0}}[[Festivali i 5-të i Këngës në RTSH]] 
* {{0}}[[Festivali i 6-të i Këngës në RTSH]] 
* {{0}}[[Festivali i 7-të i Këngës në RTSH]] 
* {{0}}[[Festivali i 8-të i Këngës në RTSH]] 
* {{0}}[[Festivali i 9-të i Këngës në RTSH]] 
* [[Festivali i 10-të i Këngës në RTSH]] 
* [[Festivali i 11-të i Këngës në RTSH]]
* [[Festivali i 12-të i Këngës në RTSH]] 
* [[Festivali i 13-të i Këngës në RTSH]] 
* [[Festivali i 14-të i Këngës në RTSH]] 
* [[Festivali i 15-të i Këngës në RTSH]] 
* [[Festivali i 16-të i Këngës në RTSH]] 
* [[Festivali i 17-të i Këngës në RTSH]] 
* [[Festivali i 18-të i Këngës në RTSH]] 
* [[Festivali i 19-të i Këngës në RTSH]] 
* [[Festivali i 20-të i Këngës në RTSH]]
* [[Festivali i 21-të i Këngës në RTSH]] 
* [[Festivali i 22-të i Këngës në RTSH]] 
* [[Festivali i 23-të i Këngës në RTSH]] 
* [[Festivali i 24-të i Këngës në RTSH]] 
* [[Festivali i 25-të i Këngës në RTSH]] 
* [[Festivali i 26-të i Këngës në RTSH]] 
* [[Festivali i 27-të i Këngës në RTSH]] 
* [[Festivali i 28-të i Këngës në RTSH]] 
* [[Festivali i 29-të i Këngës në RTSH]] 
* [[Festivali i 30-të i Këngës në RTSH]] 
* [[Festivali i 31-të i Këngës në RTSH]] 
* [[Festivali i 32-të i Këngës në RTSH]] 
* [[Festivali i 33-të i Këngës në RTSH]] 
* [[Festivali i 34-të i Këngës në RTSH]] 
* [[Festivali i 35-të i Këngës në RTSH]]
* [[Festivali i 36-të i Këngës në RTSH]] 
* [[Festivali i 37-të i Këngës në RTSH]] 
* [[Festivali i 38-të i Këngës në RTSH]] 
* [[Festivali i 39-të i Këngës në RTSH]] 
* [[Festivali i 40-të i Këngës në RTSH]] 
* [[Festivali i 41-të i Këngës në RTSH]] 
* [[Festivali i 42-të i Këngës në RTSH]] 
* [[Festivali i 43-të i Këngës në RTSH]] 
* [[Festivali i 44-të i Këngës në RTSH]] 
* [[Festivali i 45-të i Këngës në RTSH]] 
* [[Festivali i 46-të i Këngës në RTSH]]
* [[Festivali i 47-të i Këngës në RTSH]]
* [[Festivali i 48-të i Këngës në RTSH]]
* [[Festivali i 49-të i Këngës në RTSH]]
* [[Festivali i 50-të i Këngës në RTSH]]
* [[Festivali i 51-të i Këngës në RTSH]]
* [[Festivali i 52-të i Këngës në RTSH]]
* [[Festivali i 53-të i Këngës në RTSH]]
* [[Festivali i 54-të i Këngës në RTSH]]
* [[Festivali i 55-të i Këngës në RTSH]]
* [[Festivali i 56-të i Këngës në RTSH]]
* [[Festivali i 57-të i Këngës në RTSH]]
* [[Festivali i 58-të i Këngës në RTSH]]
* [[Festivali i 59-të i Këngës në RTSH]]
* [[Festivali i 60-të i Këngës në RTSH]]
* [[Festivali i 61-të i Këngës në RTSH]]
* [[Festivali i 62-të i Këngës në RTSH]]

== Shih edhe ==
* [[Lista e fituesit e Festivalit të Këngës në RTSH]]
* [[Radio Televizioni Shqiptar]]
* [[Festivali i Këngës në RTK]]

== Referime ==
<references />

== Lidhje të jashtme ==

* {{Official website|festivali.rtsh.al|Faqja zyrtare}}
* {{Commons category-inline}}
{{Festivali i Këngës në RTSH}}
{{Festivali Evropian i Këngës}}
[[Kategoria:Tiranë]]
[[Kategoria:Festivale në Tiranë]]
[[Kategoria:Muzikë]]
[[Kategoria:Festivale muzikore]]