Graubyndeni italian
Graubyndeni italian ose Grixhoni italian ( italisht: Grigionitaliano ose Grigioni italiano; gjermanisht: Italienischbünden; Romansh: Grischun talian ; Frengjisht : Grisons italiens ) ose nganjëherë quhet edhe Grixhoni Lombard ( Lombard: Grison lombard, lumbard ; Romansh: Grischun lumbard ), është rajoni i Kantonit Grisons, Zvicër, në të cilin italishtja është gjuha mbizotëruese.
E vendosur në pjesën më jugore të kantonit, ai përbëhet (nga perëndimi në lindje) nga rajoni i Moesës, komuna e Bregaljas në Rajonin e Malojës dhe rajoni i Berninës . Ka një popullsi prej rreth 15,000 banorësh, nga të cilët më shumë se 85% flasin italisht ose lombardishten standarde. Fshati dhe ish-komuna e Bivios në rrethin e Albulës, që ndodhet në veri të Bregaljas, dikur kishte gjithashtu një pluralitet italishtfolës. Midis viteve 1980 dhe 1990, megjithatë, ajo u tejkalua nga gjermanishtja, e cila tani është gjuha e shumicës së fshatit.
Gjeografia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Të tre rajonet që përbëjnë Grixhonin italian ndahen me male, të izoluara nga pjesa tjetër e kantonit, si dhe nga njëri-tjetri dhe nga Italia. Për shkak të largësisë së tyre dhe mungesës së mundësive ekonomike, emigracioni ka qenë tradicionalisht një çështje serioze dhe edhe sot më shumë se gjysma e njerëzve të lindur në Grixhonin italian jetojnë dhe punojnë jashtë rajonit në kantonin italishtfolës të Tiçinos . [1]
Feja[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Moesa dhe Bernina janë kryesisht katolike, ndërsa Bregalja është kryesisht protestante. Bregaglia është e vetmja komunë në Zvicër me shumicë protestante që flet italisht.
Arsimi[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Dominimi i gjuhës italiane në kanton është zvogëluar vitet e fundit, veçanërisht në lindje në dy rajonet më të largëta nga Tiçino . Kjo besohet të jetë rezultat i migrimit të gjermanishtfolësve në zonat tradicionalisht italishtfolëse, përhapja e masmedias në gjuhën gjermane dhe mungesa e shkollave të mesme që mësojnë italisht në Grixhoni. [1] Situata është e ngjashme me atë të Romanshes në kanton.
Pro Grigioni Italiano, një organizatë e krijuar në 1918 për të promovuar gjuhën dhe kulturën italiane në Grixhoni, njihet zyrtarisht nga qeveria kantonale si përfaqësuese e pakicës autoktone italisht-folëse të kantonit.
Shiko gjithashtu[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
- ^ a b "Terra e lingua" (në italisht). Pro Grigioni Italiano. Arkivuar nga origjinali më 22 qershor 2007. Marrë më 8 korrik 2009. Gabim referencash: Invalid
<ref>tag; name "pgi" defined multiple times with different content