Shihni burimin për Kalaja e Prizrenit

{{pp}}
{{Infobox vend historik
| emri                = 
| emr        = 
| gjuha_amëtare       = 
| foto                = Kaljaja Prizren.jpg
| përshkrimi          = Kalaja e Prizrenit
| lloji               = Fortesë
| locmapin            = 
| gjer_g =42  | gjer_m =12 | gjer_s =34 | gjer_dr = N
| gjat_g =20  | gjat_m =44 | gjat_s =44 | gjat_dr = E
| lokacioni           = [[Prizren]], [[Kosovë]]
| sipërfaqja          = 
| ndërtuar            = c. 1000
| arkitekt            = 
| arkitektura         = 
| organi_drejtues     = 
| përcaktimi1         = KOSOVË
| përcaktimi1_offname = Monument
| përcaktimi1_data    = 2012
| përcaktimi1_numri   = 1967
| përcaktimi1_lloji   = Nën mbrojtje
}}
'''Kalaja e Prizrenit''' është një monument i trashëgimisë kulturore në [[Prizren]], [[Kosovë]].<ref name="mei-ks">{{cite book|title=LISTA E TRASHËGIMISË KULTURORE PËR MBROJTJE TË PËRKOHSHME|publisher=Republika e Kosovës, Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit|url=http://www.mkrs-ks.org/repository/docs/LISTA_E_TRASHEGIMISE_KULTURORE_NEN_MBROJTJE_TE_PERKOSHME_2015.pdf|accessdate=17 gusht 2016|ref=mei-ks |language=sq }}</ref> Kalaja e Prizrenit konsiderohet të jetë simboli i qytetit të Prizrenit dhe një element me rëndësi në identitetin kulturor të [[Kosovë]]s. <ref name="FEK1">{{cite encyclopedia |editor-last=Kraja |editor-first=Mehmet |editor-link=Mehmet Kraja |encyclopedia=([[Encyclopedic Dictionary of Kosova]])|title=Fjalori Enciklopedik i Kosovës |url=https://books.google.com/books?id=WHo-wAEACAAJ|language=sq |year=2018 |publisher=[[Akademia e Shkencave dhe e Arteve e Kosovës]]|volume=1 |location=[[Prishtinë]] |isbn=9789951615846|oclc=1080379844|page=744 - 745 }}</ref>

== Historiku ==
Kalaja e Prizrenit është ndërtuar në një kodër shume te larte, në një ambient piktoresk dhe në një pozitë jashtëzakonisht strategjike, Kalaja ngrihet mbi qytet sikurse edhe mbi luginën e thellë të Lumë Bardhit dhe rrafshin e Dukagjinit. Kalaja i ka fillet e saj në periudhën e parë të qytetërimit të këtij rajoni, në parahistori, me një zhvillim të vazhdueshëm në periudhën [[Bizantin]]e dhe [[Osmanllinjtë|Osmane]]. Është përdorur ekskluzivisht si kala deri më 1912. Kalaja tani është dukshëm e dëmtuar dhe është në listën e vendeve të World Heritage in Danger (Trashëgimia e botës në rrezik). Një rrugicë nga qendra e qytetit të shpie në kala, zgjat rreth 15 minuta ecje në këmbë, dhe ju mund të kënaqeni me pamjen e plotë të qytetit, të fotografoni apo thjesht të shikoni diellin duke perënduar.

Kalaja e Prizrenit përmban në vete një pjesë të rëndësishme të historisë së lashtë të qytetit. Pozicioni i saj topografik, dominues mbi qytetin, peizazhi natyror mjaft tërheqës dhe konfigurimi arkitektonik i menduar mjaft mirë e bëjnë këtë objekt me vlera të padiskutueshme arkeologjike, historike dhe turistike. Është e vendosur në pjesën lindore të qytetit mbi një kodër me formë konike, me lartësi 525 m. mbi nivelin e detit. Muret fortifikuese ndjekin izohipset e terrenit duke rrethuar një sipërfaqe rreth 1.5 ha në trajte përafërsisht vezake me zgjatje veri-jug.

Burimet shkrimore flasin shumë pak për Kalanë e Prizrenit. Këto i  nisi kronisti Bizantin Prokopi i Cezares me veprën “De aedificiis” – Mbi ndërtimet. Në këtë vepër në mesin e fortifikimeve të meremetuara në Dardani, evidentohet për herë të parë edhe kjo Kala me emrin Petrizen, që i përket emrit  të sotshëm të Prizrenit. Pasi dokumentet e shkruara flasin pak për Kalanë mbetet që gërmimet arkeologjike të dëshmojnë më shumë për këtë monument të rëndësishëm. Vlen të përmendet se gërmimeve u parapriu incizimi arkitektonik i objektit në fillim të viteve 60-ta. Incizimet e bëra paraqitën një gjendje të përafërt reale të strukturës së brendshme ndërtimore dhe sistemit fortifikues së Kalasë. Hulumtimet  arkeologjike  në këtë lokalitet për herë të parë filluan që në vitin e 1969. Gjatë këtyre gërmimeve u  konstatuan: gjurmë të banimit dhe gjetje të lëvizshme të periudhës së mesjetës (shek. XI-XV)  dhe materiali i lëvizshëm i periudhës Osmane. Vazhdimi i gërmimeve arkeologjike të bëra në vitet 2004 dhe 2009, 2010 dhe 2011 dha këto rezultate: Për herë të parë u dokumentuan dëshmi të një vendbanimi parahistorik të datuar paraprakisht në epokën e bronzit dhe periudhën e hershëm të hekurit i cili ka shërbyer si bërthama e parë e jetës në këtë vend. Po ashtu për herë të parë këto gërmime dhanë gjurmë të arkitekturës dhe dëshmi të  materialit  të datueshëm në periudhën romake dhe antikën e vonë. <ref name="GH">{{cite journal |last1=Hoxha |first1=Gëzim |title=Të dhëna të reja arkeologjike nga Kalaja e Prizrenit / Nouvelles données archéologiques sur la forteresse de Prizren |journal=Iliria |date=2007 |page=33 |url=https://www.persee.fr/doc/iliri_1727-2548_2007_num_33_1_1073|doi=10.3406/iliri.2007.1073|language=fr, sq}}</ref>

Periudha e mesjetës e posaçërisht mes shekujve XI- XV, dëshmohet si një periudhë me banim të dendur, të cilën e rikonfirmojnë edhe rezultatet e kërkimeve të kryera më parë. Gjatë [[Perandoria Osmane|periudhës Osmane]], Kalaja zgjerohet duke përforcuar e ndërtuar muret fortifikuese si dhe pasurohet me objekte të reja si hamemi, xhamia dhe objekte tjera për nevojat ushtarake. Kalaja e Prizrenit funksionin primar kreu deri më vitin 1912. Prej asaj kohe objekti lihet pas dore me çka fillon procesi i degradimit të saj. Nga viti 2008 fillojnë disa punë restauruese-konservuese si masë emergjente në parandalimin e këtij procesi degradues.

Gërmimet Arkeologjike të përmendura dëshmojnë se Kalaja e Prizrenit nuk u shfaq në formën e saj të përfunduar, por se ajo vjen si fryt i një procesi të gjatë historik. Në aspektin ndërtimor Kalaja është ndarë në tri komplekse të veçanta të quajtura qytete: Qyteti i Epërm-Akropoli; qyteti i poshtëm dhe qyteti  jugor. Si e tillë, Kalaja është një nga pikat më interesante për hulumtimin e mëtutjeshëm dhe për promovimin e vlerave të turizmit kulturor - historik në territorin e Kosovës. <ref name="GH"/> <ref>{{cite web|url=https://prizrenpress.com/kulture/qasja-ne-kalane-e-prizrenit-do-te-jete-me-teleferik/|title=Qasja në Kalanë e Prizrenit do të jetë me teleferik|website=PrizrenPress – Portal informativ|language=sq|access-date=2017-04-03}}</ref>

==Galeria==
<gallery mode=packed-hover heights=150px>
Kalaja e Prizrenit 2015.JPG
Kalaja e Prizrenit.jpg
</gallery>

== Shih dhe==
* [[Iliria]]
* [[Dardania]]
* [[Muzeu i Kosovës]]
* [[Arkeologjia e Kosovës]]
* [[Trashëgimia romake në Kosovë]]
* [[Vendbanimet neolitike në Kosovë]]
* [[Vendbanimet e kohës së metaleve në Kosovë]]
* [[Vendbanimet e antikitetit të vonë dhe mesjetare në Kosovë]]

==Lidhje të jashtme==
*[https://dtk.rks-gov.net/default.aspx Databaza e trashëgimisë kulturore të Kosovës] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160326033858/http://dtk.rks-gov.net/default.aspx |date=26 mars 2016 }}

== Referime ==
{{reflist}}

[[Kategoria:Monumente kulturore në Prizren]]
[[Kategoria:Historia shqiptare]]
[[Kategoria:Perandoria Bizantine]]
[[Kategoria:Kala në Kosovë]]
[[Kategoria:Historia e Prizrenit]]
[[Kategoria:Ndërtesa në Prizren]]

{{Prizreni}}