Shihni burimin për Kalifornia

{{Infobox shtet amerikan
| official_name = Shteti i Kalifornisë
| image_flag = Flag of California.svg
| name = Kalifornia
| image_seal = Great Seal of California.svg
| flag_link = Flamuri i Kalifornisë
| seal_link = Vula e Madhe e Kalifornis
| nickname = Golden State (Shteti i Artë)<ref name="America’s story California" />
| motto = "[[Eureka (fjalë)#Kalifornia|Eureka]]"<ref name="motto-symbols">{{Cite web |title=Chapter 2 of Division 2 of Title 1 of the California Government Code |url=http://leginfo.legislature.ca.gov/faces/codes_displayText.xhtml?lawCode=GOV&division=2.&title=1.&part=&chapter=2.&article= |access-date=23 shkurt 2019 |website=[[Zyra e Këshillit Legjislativ në Kaliforni]] |language=en}}</ref>
| anthem = "[[I Love You, California]]"{{break}}{{center|[[File:"I Love You, California" - Regional anthem of California.ogg]]}}
| image_map = California in United States.svg
| OfficialLang = [[Gjuha angleze|Anglisht]]
| Languages = * Anglisht: 58.1%
* [[Gjuha spanjolle|Spanjisht]]: 28.8%
* Të tjera: 13.1%<ref name="StatisticalAtlas">{{Cite web |title=Languages in California (State) |url=https://statisticalatlas.com/state/California/Languages |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180815233304/https://statisticalatlas.com/state/California/Languages |archive-date=15 gusht 2018 |access-date=15 gusht 2018 |website=Statistical Atlas |language=en}}</ref>
| population_demonym = Kalifornian
| LargestCity = [[Los Angeles]]
| seat = [[Sacramento]]<ref name="America’s story California">{{Cite web |title=California |url=http://www.americaslibrary.gov/es/ca/es_ca_subj.html |access-date=3 korrik 2020 |website=www.americaslibrary.gov |language=en}}</ref>
| LargestMetro = [[Los Anxhelosi i Madh]]
| area_rank = 3-të
| area_total_sq_mi = 163,696
| area_total_km2 = 423,970
| width_mi = 250
| width_km = 400
| length_mi = 770
| length_km = 1,240
| area_water_percent = 4.7
| Latitude = 32°32′ N to 42° N
| Longitude = 114°8′ W to 124°26′ W
| population_rank = 1-rë
| population_as_of = 2020
| 2010Pop = 39,538,223<ref name="Census2020">{{Cite web |title=Population, Population Change, and Estimated Components of Population Change: April 1, 2010 to July 1, 2020 (NST-EST2020-alldata) |url=http://www.census.gov/programs-surveys/popest/technical-documentation/research/evaluation-estimates.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201222173239/https://www.census.gov/programs-surveys/popest/technical-documentation/research/evaluation-estimates.html |archive-date=22 dhjetor 2020 |access-date=26 prill 2021 |website=census.gov |publisher=[[Zyra e Regjistrimit të Shteteve të Bashkuara]] |language=en}}</ref>
| MedianHouseholdIncome = ${{round|78672|-2}}<ref>{{Cite web |title=Median Annual Household Income |url=https://www.census.gov/quickfacts/fact/table/CA,US/PST045218 |access-date=29 janar 2020 |website=The US Census Bureau |language=en}}</ref>
| 2000DensityUS = 253.6
| 2000Density = 97.9
| population_density_rank = 11-të
| IncomeRank = 5-të
| elevation_max_point = [[Mount Whitney]]
| elevation_max_ft = 14,505
| elevation_max_m = 4,421.0
| elevation_ft = 2,900
| elevation_m = 880
| elevation_min_point = [[Badwater Basin]]<ref name="NED">{{Cite web |date=21 shtator 2015 |title=USGS National Elevation Dataset (NED) 1 meter Downloadable Data Collection from The National Map 3D Elevation Program (3DEP)—National Geospatial Data Asset (NGDA) National Elevation Data Set (NED) |url=https://catalog.data.gov/dataset/usgs-national-elevation-dataset-ned-1-meter-downloadable-data-collection-from-the-national-map- |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20190325085854/https://catalog.data.gov/dataset/usgs-national-elevation-dataset-ned-1-meter-downloadable-data-collection-from-the-national-map- |archive-date=25 mars 2019 |access-date=22 shtator 2015 |publisher=[[Shërbimi Gjeologjik i Shteteve të Bashkuara]] |language=en}}</ref>
| elevation_min_m = −85.0
| elevation_min_ft = −279
| Former = [[Mexican Cession]] [[Territoret e Shteteve të Bashkuara#Territoret më parë të paorganizuara|territor i paorganizuar]]
| AdmittanceDate = 9 shtator 1850
| AdmittanceOrder = 31-të
| Governor = {{nowrap|[[Gavin Newsom]] ([[Partia Demokratike (ShBA)|D]])}}
| Lieutenant Governor = {{nowrap|[[Eleni Kounalakis]] (D)}}
| Legislature = [[Legjislatura e Shtetit të Kalifornisë|Legjislatura e Shtetit]]
| Upperhouse = [[Senati i Shtetit të Kalifornisë|Senati i Shtetit]]
| Lowerhouse = [[Asambleja e Shtetit të Kalifornisë|Asambleja e Shtetit]]
| Judiciary = [[Gjykata e Lartë e Kalifornisë]]
| Senators = [[Dianne Feinstein]] (D){{break}} [[Alex Padilla]] (D)
| Representative = {{plainlist|
* 42 Demokratë
* 10 Republikanë
* 1 vend i lirë
 }}
| timezone1 = [[Zona Kohore e Paqësorit|PST]]
| utc_offset1 = −08:00
| timezone1_DST = [[Zona Kohore e Paqësorit|PDT]]
| utc_offset1_DST = −07:00
| iso_code = US-CA
| postal_code = CA
| TradAbbreviation = Calif., Cal., Cali.
| website = https://www.ca.gov/
| Country = United States
| MottoEnglish = I have found it
| area_land_km2 = 403,932
| area_land_sq_mi = 155,959
| area_water_km2 = 20,047
| area_water_sq_mi = 7,737
| area_code = 209 213 310 323 408 415 510 530 559 562 619 626 650 661 707 714 760 805 818 831 858 909 916 925 949
| ElectoralVotes = 55
| Capital =
| Representatives =
}}
[[Skeda:California.jpg|parapamje|djathtas|„Mirë se vini në Kaliforni“]]
[[Skeda:DowntownLosAngeles.jpg|djathtas|parapamje|[[Los Anxhelosi]]]]
'''Kalifornia''' ''([[Gjuha angleze|angl.]] '''California''')'' është një nga 50 shtetet e [[Shteteve të Bashkuara të Amerikës]]. Shteti i Kalifornisë është shteti me popullsi më të madhe në SHBA dhe shteti i tretë për nga sipërfaqja (pas [[Alaska|Alaskës]] dhe [[Teksas]]it). Kalifornia shtrihet në perëndim të [[SHBA]], dhe kufizohet me [[Oqeani Paqësor|Oqeanin Paqësor]] në perëndim, [[Oregon]] në veri, [[Nevada]] në lindje, [[Arizona]] në juglindje dhe me shtetin meksikan [[Baja California]] në jug tek [[gadishulli Baja California]]. Kryeqyteti i Kalifornisë është [[Sacramento]].

== Emri Kalifornia ==
Emri Kalifornia e ka origjinë mitike. Në vitin [[1510]] spanjolli [[Ordones de Montalvo]] botoi një [[roman]], në të cilin ai përshkruan një [[Ishulli|ishull]] plot me [[ari|ar]] me emrin Kalifornia, dhe të banuar nga [[Amazona]] të bukura, të sunduara nga mbretëresha Califia.  Kur mercenarët e [[Cortés]] arritën në vitin [[1535]] në Baja California, mendonin se ishte ishull, dhe e emëruan sipas romanit të Montalvos.
[[Skeda:Sierra Nevada-terabass.jpg|parapamje|Sierra Nevada]]

== Qytetet ==
[[Sacramento]] u bë kryeqyteti i Kalifornisë që nga viti 1854. Qytetet më të rëndësishme janë [[Los Angeles]], i dyti prej madhësisë në ShBA dhe me rrethinën një nga [[Regjiona Metropole|regjionet metropole]] më të mëdha në botë, dhe [[San Francisco]], qendra e rrethinës [[San Francisco Bay Area]] rreth gjirit të San Francisco, [[San Francisco Bay]].

Qytete të tjera të rëndësishme janë [[San Diego]], [[San José (Kalifornia)|San Jose]], [[Oakland (Kalifornia)|Oakland]], [[Santa Barbara]], [[Ventura]], [[Anaheim]], [[Santa Ana (Kalifornia)|Santa Ana]] dhe [[San Bernardino (Kalifornia)|San Bernardino]].

== Demografia ==

=== Popullsia ===
Sipas Zyrës së Regjistrimit të Shteteve të Bashkuara në 2018, popullsia u vetëidentifikua si (vetëm ose në kombinim):<ref name="2018CensusDemo">[https://www.census.gov/quickfacts/table/RHI125215/06 2018 U.S. Census QuickFacts], [[Zyra e Regjistrimit të Shteteve të Bashkuara]], 2018.</ref> 72.1 % [[Amerikanët e bardhë|të bardhë]] (përfshirë të bardhët hispanikë), 36.8% [[Të bardhët jo-hispanikë|të bardhë johispanikë]], 15.3 % [[Amerikanët aziatikë|aziatikë]], 6,5 % [[Amerikanët afrikanë|afrikanë]], 1.6% [[Amerikanët vendas në Shtetet e Bashkuara|amerikanë vendas]] dhe [[vendasit e Alaskës|vendas të Alaskës]], 0,5 % [[Havajanët vendas|havajanë]] ose [[Amerikanët e ishujve të Paqësorit|ishullor të Paqësorit]] dhe 3.9% [[Amerikanët shumëracor|dy ose më shumë raca]].

Për sa i përket numrit të përgjithshëm, Kalifornia ka popullsinë më të madhe të amerikanëve të bardhë në Shtetet e Bashkuara, rreth 22,200,000 banorë. Shteti ka popullsinë e 5-të më të madhe të afrikano-amerikanëve në Shtetet e Bashkuara, rreth 2,250,000 banorë. Popullsia aziatike amerikane e Kalifornisë vlerësohet në 4.4 milionë, që përbën një të tretën e totalit të vendit. Popullsia vendase amerikane e Kalifornisë prej 285,000 është më së shumti nga çdo shtet.<ref name="US Census Cal Race and Ethnicity">{{Cite web |title=California—ACS Demographic and Housing Estimates: 2006–2008 |url=http://factfinder.census.gov/servlet/ADPTable?_bm=y&-geo_id=04000US06&-qr_name=ACS_2008_3YR_G00_DP3YR5&-ds_name=ACS_2008_3YR_G00_&-_lang=en&-_sse=on |archive-url=https://web.archive.org/web/20110430162923/http://factfinder.census.gov/servlet/ADPTable?_bm=y&-geo_id=04000US06&-qr_name=ACS_2008_3YR_G00_DP3YR5&-ds_name=ACS_2008_3YR_G00_&-_lang=en&-_sse=on |archive-date=30 prill 2011 |access-date=8 mars 2016 |website=American Fact Finder |publisher=US Census Bureau |language=en}}</ref>

== Politika ==

== Gjeografia ==

== Demografia ==

== Ekonomia ==
Ekonomia e Kalifornisë është më e madhja në gjithë ShBA-në dhe e 8 në të gjithë botën.  Që prej 2008, prodhimi i përgjithshëm vendas është rreth 1,85 trilion dollarë, që përben 13 % të prodhimit të brendshëm bruto të ShBA-së.  Shpejtësia e rritjes së prodhimit kombëtar u ul në 2008 në 0,4 % pasi ishte rritur deri në 3,1 % në 2006 dhe 1,8 % në 2007.  Që prej 2010 Kalifornia së bashku me Teksasin janë në krye te të gjitha shteteve për numrin e pasurisë 500 seli me nga 57 kompani secila.

Historikisht Kalifornia ka pasur rrjedhje të rëndësishme të ardhurash nga tregtia ndërkombëtare dhe turizmi.  Gjithsesi sasia e transportit ndërkombëtare te të mirave amerikane ka ardhur duke u zvogëluar që prej 2000, nga 15,4 % në 11,1 % në 2008.  Mallrat të prodhuara në Kaliforni që transportoheshin arrinin 134 miliardë dollarë në 2007.  48 miliardë dollarë ishin kompjutera dhe elektronika, e ndjekur nga transporti, makineri jo elektrike, agrikultura dhe kimikate.  Shkëmbimet dhe eksportet në Kaliforni përkthehen në punë me rroga shumë të larta për mbi një milion kaliforniane.  Sipas BEA (Analiza E Ekonomisë Bureau), në 2005, kompani të kontrolluara nga të huajte kishin punësuar 542600 punonjës kaliforniane, më shumë së çdo shtet tjetër të ShBA-së.  Burime të mëdha për investime të huaja në Kaliforni ishin Japonia Mbretëria E Bashkuar, Zvicra, Franca dhe Gjermania.  Investimet e huaja në Kaliforni ishin përgjegjëse për 4,2 % të punësimit nga industritë private të vendit në 2005.  Totali i shpenzimeve për udhëtime direkte në Kaliforni arriti 96,7 miliardë në 2008, me një rritje praj 0,8 % në vitet pasardhëse.  Qarku i Los Angeles ka më shumë turizëm në Kaliforni.  
Agrikultura (e cila përfshin fruta, perime, bulmetra dhe prodhimin e verës) është një industri e madhe në Kaliforni.  Në fakt Kalifornia është vendi i pestë më i madh në botë për furnizimin me prodhime ushqimore.  Agrikultura përfshin vetëm pak mbi 2 % të prodhimit bruto të vendit.  Transportimi ajror i frutave dhe perimeve përfshinte një sasi prej 685 milion dollarë në 2007.  Bëhet një krahasim i thjeshte që tregon se Kalifornia ka transportuar më shumë ushqime në rrugë ajrore sesa 23 shtete të tjera në çdo lloj rrugë.  Sipas Departamentit të Ushqimeve dhe Agrikulturës së Kalifornisë, agrikultura Kaliforniane është një industri prej 36,6 miliardë dollarësh e cila gjeneron 100 miliardë dollarë në aktivitete të varura ekonomike.  Shitjet e agrikulturës vendase fillimisht arritën 30 miliardë dollarë ne 2004, duke e bërë atë me përmasa dyfish më të mëdha se çdo industri e vendeve të tjera.

Kalifornia është shteti i pare për prodhimin e bulmetit.  Qumështi është malli numër një i prodhuar në Kaliforni.  Industria e bulmetit në Kaliforni gjeneronte 47 miliardë dollarë në aktivitete ekonomike në 2004 dhe punësonte mbi 400000 njerëz.

=== Nafta dhe Energjia Elektrike ===
Shpimet e naftës kanë luajtur një rol të rëndësishëm në zhvillimin e vendit.  Janë disa zona të mëdha shpimi si Bakersfield, Long Beach, zona rreth Los Angeles dhe në vijën bregdetare të Kalifornisë.

Të ardhurat për fryme ishin rreth $ 38.956 që nga 2006, duke u renditur në vend të 11 në ShBA, por ndryshon gjerësisht sipas rajonit gjeografik dhe profesionit.  Disa vende bregdetare përfshijnë disa nga vendet më të pasura për të ardhurat për fryme në ShBA si La Jolla në San Diego, Beverly Hills në Qarkun e Los Angeles, Newport Beach në Qarkun Orange në Kaliforninë e Jugut, San Francisco dhe Qarku Marin.  Disa nga tregjet më të madha dhe më të kushtueshme të shtëpive në ShBA ndodhen në Kaliforni, kështu që ka komunitete ku çmimi mesatar i një shtëpie shkon 1 deri në 2 milion dollarë.  Në përgjithësi Central Valley në Kaliforninë e Veriut është vendi me shtëpitë më pak të kushtueshme, si në Inland Empire në Kaliforninë e Jugut, edhe pse në këto rajone ka shtëpi më të shtrenjta se në vendet e tjera të ShBA, merret në krahasim me ato vende ku shtëpitë kanë një çmim mesatar prej 1 milion dollarësh.  Vendet bujqësore të Kalifornisë qendrore kanë shifrat më të larta të varfërisë në vend.  Sektorët e teknologjisë së lartë në Kaliforninë e Veriut, më specifikisht Silicon Valley në Santa Clara dhe San Mateo, aktualisht janë të dala nga rënia ekonomike të shkaktuara nga bustit dot-com, që shkaktoi humbjen e mbi  250.000 vendeve të punës vetëm në pjesën veriore të Kalifornisë.  Që nga pranvera e 2005, të dhëna nga Universiteti I Kalifornisë në Los Angeles tregojnë për një rritje të ekonomisë në Kaliforni, edhe pse ndodhet poshtë parashikimeve vjetore prej 3,9 %.

Në 2006, taksa vjetore vendore e Kalifornisë prej $ 10,66 për çdo $ 100 te të ardhurave personale ishte pak më e lartë se $ 10,43 që ishte mesatarja e gjithë ShBA-së.  Në 2008, kur u bënë llogaritje nga PBB-ja, Kalifornia zinte vendin e gjashte nga 50 shtetet e ShBA-së për taksa dhe kontribuonte me një mesatare prej 3,65 miliardë dollarë në vit për 20 vitet e fundit në thesarin federal dhe që atëherë merrte shërbime federale në këmbim.

Bumi internacional në çmimin e shtëpive është më i përfoluri në Kaliforni, me çmimin e pronës mesatare në shtet në rritje për rreth gjysmë milion dollar shënuar në prill 2005.  Qarku Orange, Qarku Ventura dhe zonat bregdetare në San Francisco kanë çmimin mesatar më të lartë duke arritur në $ 650.000.  Vendi me çmimin më të ulet është Cantral Valley me një çmim mesatar prej $ 290.000.  Disa tregje të pasurive të patundshme patën një rritje të theksuar çmimesh në fillim të 2000, ndjekur nga rënie në 2007 dhe 2008 kur pati një shpërthim shtëpish të reja.  Megjithatë, duke filluar në 2007 me zvogëlim të kredive në sistemin bankar, mijëra shtëpi janë përjashtuar të gjithë vendin dhe duke rritur çmimet e shtëpive.

== Kultura ==
Kultura e Kalifornisë është një kulturë perëndimore dhe i ka rrënjët e saj moderne fell në kulturën e Shteteve të Bashkuara, por gjithashtu, historikisht, ndikuan shumë spanjoll.  Pasi që është një shtet kufitar dhe bregdetar, kultura e saj është ndikuar në masë të madhe nga popullsitë e shumta imigrant, veçanërisht nga ajo e Amerikës Latine dhe Azisë Lindore.  Kalifornia është një udhëkryq ndërkombëtar i ShBA.

Ajo prej kohësh është një subjekt i interesit në mendjen e publikut dhe ka qënë shpesh e nxitur nga pasanikë e saj si një lloj parajse.  Në fillim të shekullit 20, ndikuar nga përpjekjet e shtetit dhe lokale boosterës, shumë amerikanë panë shtetin e Artë si një destinacionit turistik ideal, me klimë të nxehtë dhe të thatë gjatë gjithë vitit me qasje të lehtë në oqean dhe male.  Në vitin 1960, grupe të tilla si të muzikës popullore Beach Boys promovuar imazhin e kalifornianët.

Në kushte e zakone social-kulturore dhe politike kombëtare, kalifornianët perceptohen si më liberalë se amerikanët e tjerë, veçanërisht ata që jetojnë në brendësi të shtetit.  Në disa mënyra, Kalifornia bënë pranimi e jetesës alternative, jo në mënyrë uniforme fetare, dhe të preokupuar me çështjet e mjedisit.

== Referime ==
{{reflist}}

{{Shtetat Federale të Amerikës}}

[[Kategoria:Kalifornia| ]]
[[Kategoria:Shtetet Federale të Amerikës]]

{{ShBA-cung}}