Shihni burimin për Komisioni Ndërkombëtar i Kontrollit

'''Komisioni Ndërkombëtar i Kontrollit''' ishte komision i themeluar më 15 tetor 1913, në bazë të vendimeve të gjashtë [[Fuqitë e mëdha|Fuqive të Mëdha]], të marra më 29 korrik 1913, sipas Traktatit të Londrës, të nënshkruar më 30 maj 1913. Qëllimi i komisionit ishte të kujdeset për qeverisjen e [[Shqipëria e Pavarur|Shqipërisë së sapo krijuar]], deri sa institucionet e saj politike të ishin në rregull.<ref>{{cite web|url=http://www.cecl.gr/RigasNetwork/databank/REPORTS/r23/ZAHARIA.html|title=The post - 1989 constitutional course of south east Europe|first=Perikli|last=Zaharia|date=24 mars 2003|publisher=Centre for European Constitutional Law|location=Athens|archiveurl=https://www.webcitation.org/query?url=http%3A%2F%2Fwww.cecl.gr%2FRigasNetwork%2Fdatabank%2FREPORTS%2Fr23%2FZAHARIA.html&date=2011-01-21|archivedate=21 janar 2011|accessdate=22 janar 2011|quote=Treaty of May 30, 1913. As it was decided at the London Conference of Ambassadors, the sovereignty of Albania was under the protection of the six great powers: Austria, England, France, Germany, Italy and Russia. At the same time, an International Control Commission was created.|language=en}}</ref>
== Historia ==
Selia e Komisionit Ndërkombëtar të Kontrollit (ICC) ishte në [[Vlora|Vlorë]]. Fuqitë e Mëdha autorizuan komisionin të merrte [[Administrata Qendrore|administrimin]] e vendit.<ref>{{Cite book|last=Pearson|first=Owen|url=https://books.google.com/books?id=3_Sh3y9IMZAC|title=Albania in the Twentieth Century, A History. Volume I, Albania and King Zog: Independence, republic and monarchy 1908–1939|publisher=I.B. Tauris|year=2004|isbn=978-1-84511-013-0|page=56|quote=... International Commission of Control ... was authorized by the Great Powers to assume administration of the whole country...}}</ref>

Një komplot i [[Xhonturqit|qeverisë xhonturke]] i udhëhequr nga [[Beqir Grebene|Bekir Fikri]] për të rivendosur kontrollin osman mbi Shqipërinë përmes vendosjes së një oficeri osmano-shqiptar [[Ahmet Izet Pasha|Ahmed Izzet Pasha]] si monark u zbulua nga serbët dhe u raportua në KNK.<ref name="Gostentschnigg575" /><ref name="Kiefer320" /><ref name="Tutuncu4142" /> [[Ismail Qemali]] mbështeti komplotin për ndihmë ushtarake kundër [[Mbretëria e Serbisë|Serbisë]] dhe [[Mbretëria e Greqisë|Greqisë]].<ref name="Winnifrith111" /><ref name="Gostentschnigg575" /><ref name="Tutuncu4042">{{Harvnb|Tütüncü|2017}}</ref> KNK lejoi oficerët e tyre holandezë që shërbenin si Xhandarmëria Shqiptare të shpallnin gjendjen e jashtëzakonshme dhe të ndalonin komplotin.<ref name="Kiefer320" /><ref name="Winnifrith111" /><ref name="Tutuncu4142">{{Harvnb|Tütüncü|2017}}</ref> Ata bastisën Vlorën më 7–8 janar 1914, duke zbuluar më shumë se 200 trupa osmane dhe arrestuan Fikrin.<ref name="Kiefer320" /><ref name="Gostentschnigg575">{{Cite book|last=Gostentschnigg|first=Kurt|url=https://books.google.com/books?id=V9FBDwAAQBAJ&pg=PA575|title=Wissenschaft im Spannungsfeld von Politik und Militär: Die österreichisch-ungarische Albanologie 1867-1918|publisher=Springer-Verlag|year=2017|isbn=9783658189112|pages=575}}</ref><ref name="Tutuncu41" /> Gjatë gjyqit të Fikrit komploti doli dhe një gjykatë ushtarake e KNK nën kolonelin Willem de Veer e dënoi atë me vdekje <ref name="Tutuncu41">{{Harvnb|Tütüncü|2017}}</ref> dhe më vonë e ndryshuan në burgim të përjetshëm, <ref name="Kiefer320">{{Cite book|last=Kiefer|first=Dorothea|url=https://books.google.com/books?id=iY88AAAAIAAJ|title=Entwicklungspolitik in Jugoslawien. Ihre Zielsetzungen, Planungen und Ergebnisse|publisher=Oldenbourg Verlag|year=1979|isbn=9783486496017|pages=320}}</ref> ndërsa Qemali dhe kabineti i tij dhanë dorëheqjen. <ref name="Winnifrith111">{{Cite book|last=Winnifrith|first=Tom|url=https://books.google.com/books?id=BDywCwAAQBAJ&pg=PA111|title=Perspectives on Albania|publisher=Springer|year=1992|isbn=9781349220502|pages=111}}</ref> Pas largimit të Qemalit nga vendi, trazira u shpërndanë në të gjithë Shqipërinë.<ref name="Tutuncu43">{{Cite journal|last=Tütüncü|first=Mehmet|year=2017|title=Grebeneli Bekir Fikri Bey Albay Thomson'a Karşi 1914 Avlonya Olayı &#91;Grebeneli Bekir Fikri Bey against Colonel Thomson: The Case of Vlorë 1914&#93;|url=https://www.academia.edu/34583796|journal=Düşünce Ve Tarih|volume=3|issue=31|pages=43}}</ref>

== Anëtarët ==
Fuqitë e Mëdha themeluan Komisionin e Kontrollit të përbërë nga përfaqësuesit e secilës Fuqi të Madhe dhe një shqiptar.<ref>{{Citation|last=Jelavich|first=Barbara|title=History of the Balkans: Twentieth century|chapter-url=https://books.google.com/books?id=Hd-or3qtqrsC&pg=PA100&dq=albanian+congress+in+trieste+1913|accessdate=21 janar 2011|volume=2|origyear=1983|year=1999|publisher=The Press Syndicate of University of Cambridge|location=Cambridge, United Kingdom|isbn=0-521-27459-1|page=101|chapter=The end of Ottoman rule in Europe|quote=powers... established International Control Commission composed of representatives of Great Powers, together with one Albanian|lang=en}}</ref>

Anëtarët e Komisionit ishin:<ref>{{cite web|url=http://www.archontology.org/nations/albania/01_commission1914.php|title=International Commission of Control: 1913-1914|date=3 janar 2011|publisher=Arhontology|archiveurl=https://www.webcitation.org/query?url=http%3A%2F%2Fwww.archontology.org%2Fnations%2Falbania%2F01_commission1914.php&date=2011-01-21|archivedate=21 janar 2011|accessdate=22 janar 2011|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.archontology.org/nations/albania/01_commission1914.php|title=Albania: International Commission of Control: 1913-1914|language=sq}}</ref>
{| class="wikitable" style="text-align:center&quot;"
!Shteti
!Mbikëqyrësi
!Shërbimi
|-
|{{Flagicon|France}} [[Franca]]
|Léon-Alphonse-Thadée Krajewski
|16 tetor 1913 – 6 shtator 1914
|-
|{{Flagicon|the_United_Kingdom}} [[Mbretëria e Bashkuar e Britanisë së Madhe dhe Irlandës së Veriut|Mbretëria e Bashkuar]]
|Harry Harling Lamb
|16 tetor 1913 – 6 shtator 1914
|-
| rowspan="2" |{{Flagicon|Italy_(1861–1946)}} [[Mbretëria e Italisë|Italia]]
|Alessandro Leoni
|16 tetor 1913 – gusht 1914
|-
|Carlo Galli
|gusht 1914 – 6 shtator 1914
|-
|{{Flagicon|Russia}} [[Perandoria Ruse|Rusia]]
|Aleksandr Mihajlovič Petrjaev
|16 tetor 1913 – 6 shtator 1914
|-
| rowspan="2" |{{Flagicon|Austria-Hungary_(1869-1918)}} [[Austro-Hungari|Austro-Hungaria]]
|Aristoteles Petrović
|16 tetor 1913 – 25 prill 1914
|-
|August Kral
|25 prill 1914 – 6 shtator 1914
|-
|{{Flagicon|Germany_(1867–1919)}} [[Perandoria Gjermane|Gjermania]]
|Julius Winckel
|15 tetor 1913 – 25 prill 1914
|-
| rowspan="2" |{{Flagicon|Albania_(1914–1920)}} [[Shqipëria e Pavarur|Shqipëria]] 
|[[Myfid bej Libohova]]
|20 tetor 1913 – 17 mars 1914
|-
|[[Mehdi bej Frashëri]]
|17 mars 1914 – 6 shtator 1914
|}
Kur Princi [[Princ Vidi|Vilhelm i Vidit]] mori kontrollin mbi [[Principata e Shqipërisë|Principatën e Shqipërisë]] në mars 1914, përfaqësuesi shqiptar (Libohova) u zëvendësua nga [[Mehdi bej Frashëri|Mehdi Frashëri]] më 17 mars 1914.<ref>{{Cite web|date=3 janar 2011|title=International Commission of Control: 1913-1914|url=http://www.archontology.org/nations/albania/01_commission1914.php|archive-url=https://www.webcitation.org/query?url=http%3A%2F%2Fwww.archontology.org%2Fnations%2Falbania%2F01_commission1914.php&date=2011-01-21|archive-date=21 janar 2011|access-date=22 janar 2011|publisher=Arhontology}}</ref> Pas këtij ndryshimi, të gjithë anëtarët e tjerë të komisionit qëndruan në postet e tyre deri më 9 shtator 1914, përveç përfaqësuesit të [[Perandoria Austro-Hungareze|Austro-Hungarisë]] që dha dorëheqjen para 25 majit 1914.

== Administrata ==
[[Skeda:Protocol_of_Corfu_1914.JPG|parapamje| Foto e negociatave që çojnë në Protokollin e Korfuzit ndërmjet Komisionit Ndërkombëtar të Kontrollit dhe përfaqësuesve të Vorio Epirit.]]
Pasi mori gradualisht administrimin e vendit në vitin 1914, Komisioni Ndërkombëtar përgatiti një draft të kushtetutës (Statuti Organik) me 216 nene. Ai do të parashikonte ngritjen e [[Kuvendi i Shqipërisë|Asamblesë Kombëtare]] me fuqi legjislative në Shqipëri e cila ishte projektuar si monarki kushtetuese trashëgimore.

Sipas [[Kushtetuta|kushtetutës]], vendi do të kishte, me pak përjashtime, të njëjtin organizim administrativ si gjatë sundimit të [[Perandoria Osmane|Perandorisë Osmane.]]<ref>{{Cite web|last=Zaharia|first=Perikli|date=24 mars 2003|title=The post - 1989 constitutional course of south east europe|url=http://www.cecl.gr/RigasNetwork/databank/REPORTS/r23/ZAHARIA.html|archive-url=https://www.webcitation.org/query?url=http%3A%2F%2Fwww.cecl.gr%2FRigasNetwork%2Fdatabank%2FREPORTS%2Fr23%2FZAHARIA.html&date=2011-01-21|archive-date=21 janar 2011|access-date=22 janar 2011|publisher=Centre for European Constitutional Law|location=Athens|quote=The Ottoman administrative organization, with few exceptions, remained basically unchanged.}}</ref> Ai do të ndahej në shtatë rrethe administrative, secili prej tyre do të zgjidhte tre përfaqësues për asamblenë kombëtare me votim të drejtpërdrejtë.

Princi do të emëronte dhjetë përfaqësues dhe krerët e të tre feve ([[Islami|islame]], [[Ortodoksia|ortodokse]] dhe [[Kisha katolike|katolike]]) do të përfaqësoheshin gjithashtu në asamblenë kombëtare, e cila do të kishte një mandat katërvjeçar. ''Këshilli i Ministrave'', me kompetenca ekzekutive, do të emërohej nga [[princi]].<ref>{{Cite web|last=Zaharia|first=Perikli|date=24 mars 2003|title=The post - 1989 constitutional course of south east europe|url=http://www.cecl.gr/RigasNetwork/databank/REPORTS/r23/ZAHARIA.html|archive-url=https://www.webcitation.org/query?url=http%3A%2F%2Fwww.cecl.gr%2FRigasNetwork%2Fdatabank%2FREPORTS%2Fr23%2FZAHARIA.html&date=2011-01-21|archive-date=21 janar 2011|access-date=22 janar 2011|publisher=Centre for European Constitutional Law|location=Athens|quote=A Constitution (Statuti Organik) for the new State, consisting of 216 articles, was elaborated in 1914 by the International Commission. Albania was designated as a hereditary constitutional monarchy. The power of legislation was entrusted to a National Assembly, while the executive power was vested in the Council of Ministers, who were to be appointed by the Prince and accountable to him only.}}</ref>

== Protokolli i Korfuzit ==
Më 17 maj, pasi grekët që jetonin në Shqipërinë e Jugut shpallën [[Republika Autonome e Epirit të Veriut|Republikën Autonome të Vorio Epirit]], Komisioni ndërhyri për të shmangur përshkallëzimin e konflikteve. Si rezultat, [[Protokolli i Korfuzit|u nënshkrua Protokolli i Korfuzit]], i cili njihte statusin autonom të provincave jugore të Shqipërisë. Për më tepër, ekzekutimi dhe mirëmbajtja e kësaj marrëveshjeje iu besua Komisionit.<ref>{{Cite book|last=Stickney|first=Edith Pierpont|url=https://books.google.com/books?id=n4ymAAAAIAAJ&pg=PA49|title=Southern Albania or Northern Epirus in European International Affairs, 1912–1923|publisher=Stanford University Press|year=1926|isbn=978-0-8047-6171-0|page=49|ref=Stickney}}</ref>

== Fundi ==
Me Shqipërinë në një gjendje lufte civile nga korriku 1914, Greqinë që pushtoi jugun e vendit, Fuqitë e Mëdha në luftë me njëra-tjetrën, regjimi u shemb dhe Princi Vilhelm u largua nga vendi më 3 shtator 1914, fillimisht në [[Venediku|Venecia]].<ref>{{Cite book|last=Springer|first=Elisabeth|title=Archiv und Forschung|last2=Leopold Kammerhofer|publisher=Oldenbourg Wissenschaftsverlag|year=1993|isbn=3-486-55989-3|pages=346}}</ref> Pavarësisht se u largua nga Shqipëria, ai e bëri këtë duke këmbëngulur që të mbetej kreu i shtetit.<ref name="Kola">{{Cite book|last=Kola|first=Paulin|title=The Search for Greater Albania|publisher=C. Hurst & Co. Publishers|year=2003|isbn=1-85065-596-0|pages=16}}</ref> Në proklamatin e tij ai njoftoi popullin se “e ka parë të nevojshme që të mungojë përkohësisht”. Princi ia dorëzoi qeverinë Komisionit Ndërkombëtar të Kontrollit dhe vetëm tre ditë më vonë ajo u shpërnda.

== Referime ==

[[Kategoria:1913 në Shqipëri]]
[[Kategoria:Kabinetet e Shqipërisë]]
[[Kategoria:Historia e Shqipërisë]]