Shihni burimin për Kreta

{{Infobox Ishuj
| name                              = Kreta (Kriti)
| native name                       = Κρήτη 
| native name link                  = Gjuha greke
| native name lang                  = el
| image name                        = Island of Crete, Greece.JPG
| image size                        =
| image caption                     = Fotografia e NASA-s e Kretës
| image alt                         = Ishulli i Kretës, Greqi
| map image                         = Kriti in Greece.svg
| coordinates                       = {{Coord|35|12.6|N|24|54.6|E|region:GR-M_scale:5000000|display=inline,title}}
| location                          = [[Mesdheu Lindor]]
| area km2                          = 8,450
| rank                              = 88
| elevation m                       = 2456
| highest mount                     = [[Mali Ida (Kreta)|Mali Ida]] (Psiloritis)
| country                           = {{flagicon|GRE}} [[Greqia]]
| country admin divisions title     = [[Administrative regions of Greece|Region]]
| country admin divisions           = Kreta
| country capital                   = [[Iraklioni]]
| country largest city              = Heraklion
| country largest city population   = 144,442<ref>{{Cite web|title=CensusHub2|url=https://ec.europa.eu/CensusHub2/intermediate.do|access-date=2021-03-22|website=ec.europa.eu|language=en}}</ref>
| demonym                           = [[wikt:Cretan|Cretan]], archaic ''[[wikt:Cretian|Cretian]]''
| population                        = 624,408
| population as of                  = 2021
| population footnotes              = <ref name="2021census">{{cite press release |title=Census 2021 GR|url=https://elstat-outsourcers.statistics.gr/Census2022_GR.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20220719155252/https://elstat-outsourcers.statistics.gr/Census2022_GR.pdf |archive-date=2022-07-19 |url-status=live|publisher=[[Hellenic Statistical Authority]]|date=2022-07-19|access-date=2022-09-12}}</ref>
| population rank                   = 73
| density km2                       = 74.9
| ethnic groups                     = [[Grekët e sotëm|Grekët]];<br/>historikisht, [[Qytetërimi Minoan|Minoanët]],<br/>[[Gjuha eteokretane|Eteokretët]],<br/> Cydonians dje [[Pellazgët]] 
| timezone1                         = GMT +2
| additional info                   = [[Indeksi i zhvillimit njerëzor|HDI]] (2019) 0.879<ref name="GlobalDataLab">{{Cite web|url=https://hdi.globaldatalab.org/areadata/shdi/|title=Sub-national HDI – Area Database – Global Data Lab|website=hdi.globaldatalab.org|language=en|access-date=2021-07-20}}</ref><br/>{{color|#090|very high}} · [[Lista e rajoneve greke sipas Indeksit të Zhvillimit Njerëzor|3-të nga 13]]
| iso_code                          = GR-M
}}
[[Skeda:Boats in the harbour - Heraklion, Crete.jpg|parapamje|260px|Port of Heraklion]]
'''Kreta''' ose '''Gjiriti''' ([[greqisht]]: Κρήτη; [Kriti]) është ishulli më i madhi dhe më i populluar i [[Greqia|Greqisë]], ishulli i [[Lista e ishujve sipas sipërfaqes|88-të]] më i madh në botë dhe [[Lista e ishujve në Mesdhe|ishulli i pestë më i madh]] në [[Deti Mesdhe|detin Mesdhe]].

Kreta dhe një numër ishujsh dhe ishujsh që e rrethojnë përbëjnë Rajonin e Kretës (greqisht: Περιφέρεια Κρήτης), i cili është më jugori nga 13 [[Rajonet administrative të Greqisë|njësitë administrative të nivelit të lartë]] të Greqisë, dhe i pesti më i populluari i rajoneve të Greqisë. Kryeqyteti dhe qyteti më i madh i saj është [[Iraklioni]], në bregun verior të ishullit. Që nga viti 2020, rajoni kishte një popullsi prej 636,504.<ref>{{Cite web|title=Population on 1 January by NUTS 2 region|url=https://ec.europa.eu/eurostat/databrowser/view/tgs00096/default/table?lang=en|url-status=live|website=Statistics Eurostat|language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20210121060511/https://ec.europa.eu/eurostat/databrowser/view/tgs00096/default/table?lang=en|archive-date=21 janar 2021 }}</ref>

Kreta ishte qendra e qytetërimit të parë të përparuar të Evropës, [[Qytetërimi Minoan|Minoan]], nga viti 2700 deri në 1420 pes. Qytetërimi Minoan u pushtua nga [[qytetërimi mikenas]] nga Greqia kontinentale. Kreta më vonë u sundua nga Roma, pastaj me radhë nga [[Perandoria Bizantine]], [[arabët]] [[Al-Andalus|andaluzianë]], [[Republika e Venecias|Republika Veneciane]] dhe [[Perandoria Osmane]]. Në vitin 1898, Kreta, populli i së cilës prej disa kohësh dëshironte të bashkohej me shtetin grek, arriti pavarësinë nga osmanët, duke u bërë zyrtarisht [[Shteti i Kretës]]. Kreta u bë pjesë e Greqisë në dhjetor 1913.

Ishulli është kryesisht malor dhe karakteri i tij përcaktohet nga një varg malor i lartë që kalon nga perëndimi në lindje. Ai përfshin pikën më të lartë të Kretës, [[Mali Ida (Kreta)|malin Ida]], dhe vargmalin e [[Lefka Ori|Maleve të Bardha]] (Lefka Ori) me 30 maja mbi 2,000 metra (6,600 ft) në lartësi dhe [[Gryka e Samarisë|Grykën e Samarisë]], një [[Rrjeti Botëror i Rezervave të Biosferës|Rezervat Botëror i Biosferës]]. Kreta përbën një pjesë të rëndësishme të ekonomisë dhe trashëgimisë kulturore të Greqisë, ndërsa ruan tiparet e veta kulturore lokale (të tilla si [[Mantinada|poezia]] dhe [[Muzika e Kretës|muzika]] e saj). [[Aeroporti Ndërkombëtar i Iraklionit "Nikos Kazantzakis"|Aeroporti Nikos Kazantzakis]] në Iraklion dhe [[Aeroporti Ndërkombëtar i Hanias|Aeroporti Daskalogiannis]] në [[Hania]] u shërbejnë udhëtarëve ndërkombëtarë. Pallati i [[Knossos]], një vendbanim i epokës së bronzit dhe qytet i lashtë Minoan, ndodhet gjithashtu në Iraklion.<ref name="Ancient Crete">[http://oxfordbibliographiesonline.com/display/id/obo-9780195389661-0071 Ancient Crete] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200530225110/http://oxfordbibliographiesonline.com/display/id/obo-9780195389661-0071 |date=30 May 2020 }} Oxford Bibliographies Online: Classics</ref>

== Referime ==
{{reflist}}

[[Kategoria:Kreta| ]]
[[Kategoria:Ishuj të Egjeut]]
[[Kategoria:Ishuj (Greqi)]]
[[Kategoria:Ishuj të detit Mesdhe]]