Kreta
| Emri lokal: Κρήτη | |
|---|---|
 Fotografia e NASA-s e Kretës | |
| Gjeografia | |
| Vendndodhja | Mesdheu Lindor |
| Koordinatat | 35°12.6′N 24°54.6′E / 35.2100°N 24.9100°E |
| Sipërfaqja | 8,450 |
| Rradhitja | 88 |
| Rrafshi më i lartë | 2456 |
| Pika më e lartë | Mali Ida (Psiloritis) |
| Shteti | |
| Region | Kreta |
| Kryeqyteti | Iraklioni |
| Qyteti më i madh | Heraklion (pop. 144,442[1]) |
| Demografia | |
| Demonimi | Cretan, archaic Cretian |
| Popullsia | 624,408 (as of 2021) |
| Dëndësia | 74.9 |
| Grupet etnike | Grekët; historikisht, Minoanët, Eteokretët, Cydonians dje Pellazgët |
| Informacione shtesë | |
| HDI (2019) 0.879[2] very high · 3-të nga 13 | |
Kreta ose Gjiriti (greqisht: Κρήτη; [Kriti]) është ishulli më i madhi dhe më i populluar i Greqisë, ishulli i 88-të më i madh në botë dhe ishulli i pestë më i madh në detin Mesdhe.
Kreta dhe një numër ishujsh dhe ishujsh që e rrethojnë përbëjnë Rajonin e Kretës (greqisht: Περιφέρεια Κρήτης), i cili është më jugori nga 13 njësitë administrative të nivelit të lartë të Greqisë, dhe i pesti më i populluari i rajoneve të Greqisë. Kryeqyteti dhe qyteti më i madh i saj është Iraklioni, në bregun verior të ishullit. Që nga viti 2020, rajoni kishte një popullsi prej 636,504.[3]
Kreta ishte qendra e qytetërimit të parë të përparuar të Evropës, Minoan, nga viti 2700 deri në 1420 pes. Qytetërimi Minoan u pushtua nga qytetërimi mikenas nga Greqia kontinentale. Kreta më vonë u sundua nga Roma, pastaj me radhë nga Perandoria Bizantine, arabët andaluzianë, Republika Veneciane dhe Perandoria Osmane. Në vitin 1898, Kreta, populli i së cilës prej disa kohësh dëshironte të bashkohej me shtetin grek, arriti pavarësinë nga osmanët, duke u bërë zyrtarisht Shteti i Kretës. Kreta u bë pjesë e Greqisë në dhjetor 1913.
Ishulli është kryesisht malor dhe karakteri i tij përcaktohet nga një varg malor i lartë që kalon nga perëndimi në lindje. Ai përfshin pikën më të lartë të Kretës, malin Ida, dhe vargmalin e Maleve të Bardha (Lefka Ori) me 30 maja mbi 2,000 metra (6,600 ft) në lartësi dhe Grykën e Samarisë, një Rezervat Botëror i Biosferës. Kreta përbën një pjesë të rëndësishme të ekonomisë dhe trashëgimisë kulturore të Greqisë, ndërsa ruan tiparet e veta kulturore lokale (të tilla si poezia dhe muzika e saj). Aeroporti Nikos Kazantzakis në Iraklion dhe Aeroporti Daskalogiannis në Hania u shërbejnë udhëtarëve ndërkombëtarë. Pallati i Knossos, një vendbanim i epokës së bronzit dhe qytet i lashtë Minoan, ndodhet gjithashtu në Iraklion.[4]
Referime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
- ^ "CensusHub2". ec.europa.eu (në anglisht). Marrë më 2021-03-22.
- ^ "Sub-national HDI – Area Database – Global Data Lab". hdi.globaldatalab.org (në anglisht). Marrë më 2021-07-20.
- ^ "Population on 1 January by NUTS 2 region". Statistics Eurostat (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 21 janar 2021.
- ^ Ancient Crete Arkivuar 30 maj 2020 tek Wayback Machine Oxford Bibliographies Online: Classics