Jump to content

Lia e majmunit

Checked
Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
Lia e majmunit
Një puçërr e shkaktuar nga lija e majmunit
Puçërr nga lija e majmunit në krahun dhe këmbën e një vajze në 1971
SpecialitetInfektologji Edit this on Wikidata
SimptomatPuçrra, ethe, lodhje, fyerje të nyjeve limfatike, dhimbje muskujsh, dhimbje të fytit[1]
Komplikimetinfeksione dytësore, pneumoni, sepsë, encefalit dhe humbje të shikimit me infeksion të rëndë të syve[2]
Fillimi5–21 ditë pas shfaqjes[1]
Kohëzgjatja2 deri në 4 javë[1]
LlojetClade I, Clade II[2]
Shkaktar(ë)Orthopoxvirus monkeypox[3]
Metoda diagnoztifikueseTestimi i ADN-së virale[2]
ParandalimiVaksina kundër lisë|Vaksina kundër lisë dhe lisë së majmumit]], larja e duarve, mbulimi i puçrrës, PPE, distancimi social[2]
TrajtimiMbështetëse[2]
MjekimiTecovirimat, antivirals[2]
PrognozaShumica shërohen[4]

Lija e majmunit[5] është një sëmundje virale infektive që mund të shfaqet te njerëzit dhe kafshët e tjera.[2] Simptomat përfshijnë një skuqje që formon flluska dhe më pas kore, ethe dhe ënjtje të nyjeve limfatike.[6] Sëmundja është zakonisht e lehtë dhe shumica e individëve të infektuar shërohen brenda pak javësh pa trajtim.[4] Koha nga ekspozimi deri në fillimin e simptomave varion nga pesë deri në njëzet e një ditë, dhe simptomat zakonisht zgjasin nga dy deri në katër javë.[1] Megjithatë, rastet mund të jenë të rënda, veçanërisht te fëmijët, gratë shtatzëna ose njerëzit me sistem imunitar të shtypur.[7]

Sëmundja shkaktohet nga Orthopoxvirus Monkeypox,[3] një virus zoonotik në gjininë Orthopoxvirus. Në këtë gjini[2] është edhe virusi variola, i cili shkakton linë. Transmetimi nga njeriu te njeriu mund të ndodhë nëpërmjet kontaktit të drejtpërdrejtë me lëkurën e infektuar ose lëngjet e trupit, duke përfshirë kontaktin seksual. Njerëzit mbeten infektivë që nga fillimi i simptomave derisa të gjitha lezionet të jenë zbehur dhe shëruar.[1] Virusi mund të përhapet nga kafshët e infektuara nëpërmjet trajtimit të mishit të infektuar ose nëpërmjet pickimeve ose gërvishtjeve. Diagnoza mund të konfirmohet nga reaksioni zinxhir i polimerazës (PCR) duke testuar një lezion për ADN-në e virusit.[2]

Vaksinimi rekomandohet për ata që janë në rrezik të lartë të infeksionit.[2] Asnjë vaksinë nuk është zhvilluar posaçërisht kundër mpox, por vaksinat e lisë janë gjetur të jenë efektive.[3] Nuk ka trajtim specifik për sëmundjen, kështu që qëllimi i trajtimit është të menaxhojë simptomat dhe të parandalojë komplikimet.[8] Barnat antivirale si tecovirimat mund të përdoren për trajtimin e mpox, megjithëse efektiviteti i tyre nuk është vërtetuar.[9]

Mpox është endemik në Afrikën Qendrore dhe Perëndimore, ku disa lloje gjitarësh dyshohet se veprojnë si një rezervuar natyror i virusit.[2] Rastet e para njerëzore u diagnostikuan në vitin 1970 në Basankusu, Republika Demokratike e Kongos.[10] Që atëherë, frekuenca dhe ashpërsia e shpërthimeve janë rritur ndjeshëm, ndoshta si rezultat i rënies së imunitetit që nga ndërprerja e vaksinimit rutinë të lisë.[10] Një shpërthim global i kladit II në 2022-2023 shënoi incidencën e parë të transmetimit të gjerë të komunitetit jashtë Afrikës. Në korrik 2022, Organizata Botërore e Shëndetësisë (OBSH) e shpalli shpërthimin një Emergjencë të Shëndetit Publik të Shqetësimit Ndërkombëtar (PHEIC). OBSH e ktheu këtë status në maj 2023 pasi shpërthimi ra nën kontroll, duke përmendur një kombinim të vaksinimit dhe informacionit të shëndetit publik si masa të suksesshme kontrolli.[11]

Një shpërthim i mpox clade I u zbulua në Republikën Demokratike të Kongos gjatë vitit 2023. Që nga gushti 2024, ai është përhapur në disa vende afrikane, duke ngritur shqetësime se mund të jetë përshtatur me një transmetim më të qëndrueshëm njerëzor.[12][13] Më 14 gusht 2024, OBSH e shpalli këtë shpërthim si PHEIC.[14] Të nesërmen, rasti i parë jashtë Afrikës u raportua në Suedi.[15]

Shiko edhe

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Referime

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
  1. ^ a b c d e "Mpox Symptoms". U.S. Centers for Disease Control and Prevention (CDC). 2 shkurt 2023. Arkivuar nga origjinali më 21 maj 2023. Marrë më 21 maj 2023. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Datë e përkthyer automatikisht (lidhja)
  2. ^ a b c d e f g h i j k "WHO Factsheet – Mpox (Monkeypox)". World Health Organization (WHO). 18 prill 2023. Arkivuar nga origjinali më 21 prill 2022. Marrë më 21 maj 2023. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Datë e përkthyer automatikisht (lidhja)
  3. ^ a b c "Orthopoxvirus monkeypox". International Committee on Taxonomy of Viruses. Marrë më 2024-08-17. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  4. ^ a b "Monkeypox". GOV.UK. 24 maj 2022. Arkivuar nga origjinali më 18 maj 2022. Marrë më 28 maj 2022. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Datë e përkthyer automatikisht (lidhja)
  5. ^ World Health Organization (WHO) (28 November 2022). "WHO recommends new name for monkeypox disease". Press release. https://www.who.int/news/item/28-11-2022-who-recommends-new-name-for-monkeypox-disease. Retrieved 29 November 2022. 
  6. ^ "WHO Factsheet – Mpox (Monkeypox)". World Health Organization (WHO). 18 prill 2023. Arkivuar nga origjinali më 21 prill 2022. Marrë më 21 maj 2023. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Datë e përkthyer automatikisht (lidhja)
  7. ^ "Mpox (monkeypox)". World Health Organization. 12 maj 2023. Arkivuar nga origjinali më 23 maj 2023. Marrë më 24 maj 2023. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Datë e përkthyer automatikisht (lidhja)
  8. ^ "Mpox (formerly Monkeypox)". NIH: National Institute of Allergy and Infectious Diseases (në anglisht). 6 dhjetor 2022. Arkivuar nga origjinali më 23 maj 2023. Marrë më 24 maj 2023.{{cite web}}: Mirëmbajtja CS1: Datë e përkthyer automatikisht (lidhja)
  9. ^ "Patient's Guide to Mpox Treatment with Tecovirimat (TPOXX)". Centers for Disease Control and Prevention. 28 nëntor 2022. Arkivuar nga origjinali më 24 maj 2023. Marrë më 24 maj 2023. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Datë e përkthyer automatikisht (lidhja)
  10. ^ a b Bunge EM, Hoet B, Chen L, Lienert F, Weidenthaler H, Baer LR, Steffen R (shkurt 2022). "The changing epidemiology of human monkeypox-A potential threat? A systematic review". PLOS Neglected Tropical Diseases. 16 (2): e0010141. doi:10.1371/journal.pntd.0010141. PMC 8870502. PMID 35148313. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Datë e përkthyer automatikisht (lidhja)
  11. ^ "Mpox (monkeypox) Outbreak". www.who.int (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 31 korrik 2022. Marrë më 13 maj 2023.{{cite web}}: Mirëmbajtja CS1: Datë e përkthyer automatikisht (lidhja)
  12. ^ "How scientists are racing to understand the new Mpox strain in the Democratic Republic of the Congo". VaccinesWork | Gavi, the Vaccine Alliance (në anglisht). 30 korrik 2024. Marrë më 6 gusht 2024.{{cite web}}: Mirëmbajtja CS1: Datë e përkthyer automatikisht (lidhja)
  13. ^ "WHO considers public health emergency as mpox cases mount in Africa". University of Minnesota | CIDRAP (në anglisht). 5 gusht 2024. Arkivuar nga origjinali më 6 gusht 2024. Marrë më 6 gusht 2024.{{cite web}}: Mirëmbajtja CS1: Datë e përkthyer automatikisht (lidhja)
  14. ^ "WHO declares mpox a public health emergency as newer strain spreads in Africa". www.msn.com. 14 gusht 2024. Marrë më 14 gusht 2024. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Datë e përkthyer automatikisht (lidhja)
  15. ^ "Sweden confirms first case of mpox strain outside Africa". Al Jazeera. 15 gusht 2024. Marrë më 16 gusht 2024. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Datë e përkthyer automatikisht (lidhja)
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Lia_e_majmunit&oldid=2684901"