Shihni burimin për Limoni

{{Taxobox_titulli | color = lightgreen | emri = {{PAGENAME}}}}	
{{Taxobox_figura | figura = [[Skeda:Zitronen_abends.jpg|250px|-]]| shënimi = Limoni }}
{{Taxobox_fillim_seleksionimi | ngjyra = lightgreen }}
{{Taxobox_lloji_info | 	 taxon = [[Bimë]]}}
{{Taxobox_dega_info | 	 taxon = [[Magnoliophyta]]}}
{{Taxobox_klasa_info | 	 taxon = [[Magnoliopsida]]<br />[[Rosidae]]<br />[[Sapindales]]}}
{{Taxobox fisi_info | 	 taxon = [[Sapindales]]}}
{{Taxobox familja_info |	 taxon = [[Rutaceae]]}}
{{Taxobox grupi_info | 	 taxon = '''''Citrus'''''}}
{{Taxobox_fund_seleksionimi}}
{{Taxobox_seksioni_nënëgrup | color = lightgreen | plural_taxon = Anëtarët}}
* ''Citrus limetta''
* ''Citrus limon'' Limoni
* ''Citrus × limonia''
* ...
{{Taxobox_fund}}
'''Limoni''' (fruta të njohura si ''Citrus'') është një hibrid i bimëve të egra të kultivuara. Emri ''limon'' është emër i përbashkët i disa llojeve të bimëve të familjes [[Rutacease]]. Fryti zakonisht përdoret për [[lëngu]]n e tij, gjithashtu [[tuli]] dhe [[lëvorja]] përdoren në kuzhinë.

Lëngu i limonit përmban rreth 5% [[acid]] i cili i jep frutit shijen e tharrtë dhe [[pH]] në 2 deri 3 shkallë. Kjo e bën lëngun e limonit të lirë, sepse është  gatshëm për përdorim në eksperimentet shkencoro-edukative.

== Përshkrimi ==
[[Skeda:Lemons in Lucca.JPG|200px|majtas|parapamje|Limona të mbjellur në kopsht në [[Palazzo Pfanner]], [[Lucca]], [[Itali]]]] 
[[Skeda:Lemon - whole and split.jpg|majtas|parapamje|200px|Limona - fryte]]Limon është një [[peme]] që arrin 3-6 metra në lartësi. Petalet janë të bardhë dhe vjollcë.
Fruti është i verdhë nga jashtë dhe brenda i pangjyrë, sferike deri në ovale, shpesh me një fryrje në kulmin dhe theksoi në fund të tjera. Lëkurës mund të jenë shumë të përafërt të qetë, më shumë ose më pak rreshtuan brenda me një albedo bardhë bira-bira se jo ushqimor. Zakonisht limonët janë rritur për prodhimin e frutave, por bimore mund të kultivohet në tenxhere për qëllime zbukuruese. Për prodhimet e tokës në vazo rekomandohet posaçërisht për agrume dhe repotting para strehim dimrit vjetor në një serë.Degët janë me gjemba dhe kanë formë të një kurore të hapur. Gjethet janë me ngjyrë të gjelbër të ndritshme dhe me formë [[forma gjethesh|acuminate-eliptike]]. [[Luleja|Lulet]] nga ana e jashtme kanë ngjyrë vjollce dhe kanë [[aroma|aromë]] të fortë. Fryti rritet nën lulen. Pas rënies së [[petalet|petaleve]] të lules  mbetet një bulb i vogël i gjelbër i cili rritet dhe zhvillohet në fryt. Në drurin e shëndoshë të limonit shpesh mund të gjenden njëkohësisht lulet dhe frytet e pjekura. Në klimën, lule limoni  mban fryt dy herë në vit. Lulet zgjatin të paktën dy muaj, frutat e pjekura dhe pastaj mund të presim edhe dy muaj para se të zënë me pemë, e cila çon në një koleksion sistematike.Gjate [[pranverës]] se lulëzuar prodhohen fruta të mira, pastaj mbledhja  zgjat gjithë dimrit, nga nëntor-prill ose maj. Herë të dytë lulëzuar, në të detyruar në plantacionet komerciale, ndodh në gusht dhe shtator dhe frutat mund të korrur nga ne vazhdim maj, menjëherë pas dimrit. Nën kushte të favorshme, një i rritur mund të bëjë një pemë 600-800 fruta në vit.

== Historiku ==
Limoni në literaturë përmendet qysh në shekullin e dhjetë nga tregtarët arabë të prodhimeve bujqësore, gjithashtu mendohet që për herë të parë të jetë kultivuar në [[Assam]], [[India|Indi]]. Limoni është shfrytëzuar si bimë zbukuruese në kopshtet e hershme [[Islam]]e. [[Limonada]] mendohet se origjinën e ka nga [[Egjipti]].<ref>*[http://www.cliffordawright.com/history/lemonade.html Limonada] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081007232248/http://www.cliffordawright.com/history/lemonade.html |date=7 tetor 2008 }} - {{en}}</ref>

Eksperimenet e studiuesit [[Jame Lind]] në mbylljen e varëve të shkaktuara nga sëmundja e [[skorbuti]] përfshinin vendosjen e [[Vitamina C|vitaminës C]] në varrët e të sëmurëve përmes lëngut të limonit.<ref>{{Cite web |title=Skorbuti |url=http://www.kcl.ac.uk/depsta/iss/library/speccoll/exhibitions/skilsail/scurv.html |access-date=21 gusht 2007 |archive-date=16 tetor 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20091016050933/http://www.kcl.ac.uk/depsta/iss/library/speccoll/exhibitions/skilsail/scurv.html |url-status=dead }}</ref>

== Përdorimi në kuzhinë ==
[[Skeda:MoroccanlemonS.jpg|parapamje|180px|Ëmbëlsirë e judëve marokanë]]
Limonët përdoren edhe si bazë për gatime të shumta në kuzhinë, por më së shumti njihet për prodhimin e limonadës dhe pijeve tjera me bazë limoni.
 
Një limon mesatar përmban rreth 3 lugë ushqimi lëng. Duke i lënë limonat të arrijnë temperaturën e dhomës kemi mundësi të nxjerrim më lehtë lëngun. Limonët e lënë një kohë të gjatë në temperatura normale një kohë të gjatë do të myken, nëse janë të shtrydhur ose gjysmë të shtrydhur, ka mundësi që të thahen.

Peshqit njomen në lëng limoni për t'iu neutralizuar aroma. [[acidi|Acidet]] neutralizojnë [[amini|aminet]] e peshkut duke i shëndrruar ato në kripa amine të pa avullueshme.

Lëngu i limonit i pastër apo i kombinuar me përbërës tjerë përdoret për njomjen e mishit para përgatitjes. Acidi i cili gjendet në lëng pjesërisht [[hidroiza|hidrolozonë]] fibrat e kolagjenit të fortë të mishit (e bën më të shijshëm për konsumim), megjithatë lëngu nuk ka asnjë efekt [[antibiotiku|antibiotik]].

Vetëm limonat apo të kombinuara me [[portokalli|portokaj]] përdoren për prodhimin e [[mamallada|marmalladës]]
Pjesë e fruta më të përdorur zakonisht është lëng që përfaqëson deri në 50% nga pesha e saj. Ky lëng përmban 50-80 gram / litër e acidit citric, që imparts shije karakteristike e hidhur, dhe disa acide organike të tjera të tilla si acidi Askorbik. Është shumë e pasur me vitamina, veçanërisht vitamina C (0,5 gram / litër). Lëng është pasterizuar pa preservativë për të ruajtur të paktën një vit dhe është përdorur si një përbërës në ushqim dhe pije të ndryshme. Koncentrohen lëng është përpunuar më tej në vend dhe të konsumuar në industrinë canning. Që lëng limoni është prodhuar një pije limonadë bërë me lëng limoni, ujë dhe sheqer.

== Kimi ==
[[Skeda:Limonene-2D-skeletal.png|parapamje|djathtas|80px|D-limonene]]
Limonët dhe frytet e tjera ''citrus'' përmbajtnë vitamina dhe minerale të cilat janë të nevojshme për shëndetin e njeriut. [[Terpeni]] i qajtur [[D-limonene]] prodhon shijen dhe aromën karakteristike të limonit. Limonat përmbajnë sasi të domethënshme të [[acidi citrik|acidit citrik]] i cili e bën që fryti të ket shkall të ulët të [[pH]]-s dhe shije të thartë. Gjithashtu limoni përmbanë [[Vitamina C|vitamin C]] ''([[acidi Askorbik|Acid Askorbik]])'' që është bazik për shëndetin e njeriut.

Në 100 [[Litri|mililitra]] lëng limoni ka afërsisht 50 [[grami|miligram]] vitamin  C që është 55% e sasisë ditore të rekomanduar dhe 5 [[gram]] acid citrik.

== Prodhimet ==
* [[Limonada]]
* [[Çaji i ftohtë#Çaj limoni|Çaji i ftohtë]]

== Efekti shërues ==
I zbusni këmbët në një legen me ujë të ngrohtë, aq sa të durojë këmba. Pastaj i fshini dhe e pastroni dhe vendin ku ka kallo vendosni 1 fetë limoni, mbi të vendosni 2-3 thelpinj hudhre të shtypur dhe pak kripë të hollë gjelle nga darka deri në mëngjez, për 10 netë rresht.

== Referime ==
{{ref}}

== Shiko dhe këtë ==

== Lidhje të jashtme ==
* [https://web.archive.org/web/20080511104152/http://www.corse.inra.fr/pub95/p95sr10.htm Citrus taxonomy (abstract)]
{{commons|Limoni|Limoni}}

{{Kujdes-med}}

[[Kategoria:Bimë]]
[[Kategoria:Mjekësi]]
[[Kategoria:Fruta]]


{{Bio-cung}}