Shihni burimin për Lufta e Parë Ballkanike

[[Skeda:Balkan_1912.svg|parapamje|Kufijtë politikë në Ballkan para Luftës së Parë Ballkanike]]
'''Lufta e Parë Ballkanike''' zgjati nga tetori 1912 deri në maj 1913 dhe përfshinte veprimtaritë e [[Lidhja e Ballkanit|Lidhjes Ballkanike]] (Mbretëritë e [[Mbretëria e Bullgarisë|Bullgarisë]], [[Mbretëria e Serbisë|Serbisë]], [[Mbretëria e Greqisë|Greqisë]] dhe [[Mbretëria e Malit të Zi|Malit të Zi]]) kundër [[Perandoria Osmane|Perandorisë Osmane]]. Ushtritë e kombinuara të shteteve [[ballkani]]ke mposhtën ushtritë osmane fillimisht numerikisht inferiore (superiore në fund të konfliktit) dhe strategjikisht të pafavorizuara osmane, duke arritur sukses të shpejtë.

Lufta ishte një fatkeqësi absolute dhe gjithëpërfshirëse për osmanët, të cilët humbën 83% të territoreve të tyre evropiane dhe 69% të popullsisë së tyre evropiane.<ref name="uslu">[http://www.academia.edu/2966094/Balkan_Savaslari_ve_Balkan_Savaslarinda_Bulgaristan ''Balkan Savaşları ve Balkan Savaşları'nda Bulgaristan''], Süleyman Uslu</ref> Si rezultat i luftës, Lidhja pushtoi dhe ndau pothuajse të gjitha territoret e mbetura të Perandorisë Osmane në Evropë. Ngjarjet që pasuan çuan gjithashtu në krijimin e një [[Shqipëria e Pavarur|Shqipërie të pavarur]], e cila zemëroi [[serbët]]. Ndërkohë, Bullgaria ishte e pakënaqur për ndarjet territoriale në [[Maqedonia (rajon)|Maqedoni]] dhe sulmoi ish-aleatët e saj, Serbinë dhe Greqinë, më 16 qershor 1913, gjë që provokoi fillimin e [[Lufta e Dytë Ballkanike|Luftës së Dytë Ballkanike]].

== Sfondi ==
Tensionet midis shteteve [[ballkani]]ke mbi aspiratat e tyre ndaj provincave të [[Rumelia|Rumelisë]] së kontrolluar nga osmanët ([[Rumelia Lindore]], [[Trakia]] dhe [[Maqedonia (rajon)|Maqedonia]]) u qetësuan disi pas ndërhyrjes së mesit të shekullit të 19-të nga [[Fuqitë e mëdha|Fuqitë e Mëdha]], e cila synonte të siguronte një mbrojtje më të plotë për shumicën e krishterë të provincave si dhe për të ruajtur status quo-në. Deri në vitin 1867, [[Serbia]] dhe [[Mali i Zi]] kishin siguruar pavarësinë e tyre, e cila u konfirmua nga [[Traktati i Berlinit (1878)]]. Çështja e qëndrueshmërisë së sundimit osman u ringjall pas [[Revolucioni xhonturk|Revolucionit Xhonturk]] në korrik 1908, i cili e detyroi [[Sulltani]]n osman të rivendoste [[Kushtetuta e Perandorisë Osmane|kushtetutën]] e pezulluar të perandorisë.

Aspiratat e Serbisë për të marrë nën kontroll Bosnjën dhe Hercegovinën u penguan nga [[Kriza boshnjake|kriza e Bosnjës]], e cila çoi në aneksimin austriak të provincës në tetor 1908. Më pas serbët i drejtuan përpjekjet e tyre të luftës në jug. Pas aneksimit, [[xhonturqit]] u përpoqën të shtynin popullsinë myslimane të [[Bosnja dhe Hercegovina|Bosnjës]] të emigronte në Perandorinë Osmane. Ata që pranuan ofertën u zhvendosën nga autoritetet osmane në rrethet e Maqedonisë veriore me pak myslimanë. Eksperimenti rezultoi një katastrofë pasi emigrantët u bashkuan lehtësisht me popullsinë ekzistuese të myslimanëve shqiptarë dhe morën pjesë në serinë e [[Kryengritja e Malësorëve|kryengritjeve shqiptare të vitit 1911]] dhe në [[Kryengritja e vitit 1912|revoltën shqiptare të vitit 1912]]. Disa trupa qeveritare shqiptare ndërruan anën.

Në maj të vitit 1912, rebelët shqiptarë që kërkonin autonomi kombëtare dhe rivendosjen e Sulltan [[Abdyl Hamiti II|Abdul Hamidit II]] në pushtet, i larguan forcat xhonturke nga [[Shkupi]] dhe vijuan në jug drejt [[Manastiri (qytet)|Manastirit]], duke i detyruar xhonturqit të jepnin autonomi në një pjesë të madhe të rajoneve në qershor 1912.<ref>Noel Malcolm, ''A short History of Kosovo,'' pp 246–247</ref><ref>Olsi Jazexhi, ''Ottomans into Illyrians : passages to nationhood in 20th century Albania,'' pp. 86–89</ref> Serbia, e cila kishte ndihmuar armatosjen e rebelëve shqiptarë katolikë dhe hamidianë dhe kishte dërguar agjentë sekretë te disa nga udhëheqësit e shquar, e mori revoltën si pretekst për luftë.<ref>Noel Malcolm, ''A Short History of Kosovo'' pp. 250–251.</ref> Serbia, Mali i Zi, Greqia dhe Bullgaria kishin qenë të gjithë në bisedime rreth ofensivave të mundshme kundër Perandorisë Osmane përpara se të shpërthente revolta shqiptare e vitit 1912 dhe një marrëveshje zyrtare midis Serbisë dhe Malit të Zi ishte nënshkruar më 7 mars.<ref>Hall, ''The Balkan Wars 1912–1913,'' pp 10–13</ref> Më 18 tetor 1912, Mbreti [[Pjetri I i Serbisë]] lëshoi një deklaratë, "Popullit serb", e cila dukej se mbështeste shqiptarët si dhe serbët:
{{Quote|Qeveritë Turke nuk treguan interes ndaj detyrave ndaj qytetarëve të tyre dhe treguan një vesh të shurdhër ndaj sugjerimeve dhe ankesave të tyre. Gjërat u përkeqësuan kaq shumë saqë askush nuk ishte i kënaqur me situatën në Turqinë europiane. U bë e papërballueshme për serbët, grekët dhe për shqiptarët gjithashtu. Në emër të Zotit, unë e kam urdhëruar ushtrinë time për t'u bashkuar në luftën e shenjtë për të çliruar vëllezërit tanë dhe për të kërkuar një të ardhme më të mirë. Në Serbinë e vjetër, ushtria ime do të bashkohet jo vetëm me serbët e krishterë, por edhe me ata muslimanë të cilët janë po aq të dashur për ne, përveç tyre, edhe me shqiptarët muslimanë e të krishterë me të cilët populli ynë ka ndarë të gëzime e trishtime për trembëdhjetë shekuj tashmë. Te të gjithë këta do të sjellim liri, vëllazëri dhe barazi.}}
Në kërkim të aleatëve, Serbia ishte gati të negocionte një traktat me Bullgarinë.<ref>The Ear Correspondence of Leon Trotsky: Hall, ''The Balkan Wars, 1912–13,'' 1980, p. 221</ref> Marrëveshja parashikonte që në rast fitoreje kundër osmanëve, Bullgaria do të merrte të gjithë Maqedoninë në jug të vijës [[Kriva Pallanka|Kriva Pallankë]] – [[Ohri|Ohër]]. Zgjerimi i Serbisë u pranua nga Bullgaria në veri të [[Bjeshkët e Sharrit|maleve Sharr]] ([[Kosova|Kosovë]]). Zona midis u pranua që të "diskutohej" dhe do të arbitrohej nga [[Carët rus|Cari i Rusisë]] në rast se lufta kundër Perandorisë Osmane do ishte e suksesshme.<ref>Hall, ''The Balkan Wars, 1912–1913'' p. 11</ref> Gjatë rrjedhës së luftës, u bë e qartë se shqiptarët nuk e konsideronin Serbinë si çlirimtare, siç ishte sugjeruar nga mbreti Pjetër I, dhe forcat serbe nuk e respektuan deklaratën e tij për miqësi ndaj shqiptarëve.

Pas grushtit të shtetit të suksesshëm për [[Bashkimi bullgar|bashkimin]] me Rumelinë Lindore <ref>Joseph Vincent Fulle, ''Bismarck's Diplomacy at Its Zenith,'' 2005, p.22</ref> Bullgaria filloi të ëndërronte se bashkimi i saj kombëtar do të realizohej. Për këtë qëllim, ajo zhvilloi një ushtri të madhe dhe u identifikua si "[[Prusia]] e Ballkanit".<ref>{{Cite web |title=The Project Gutenberg eBook of THE INSIDE STORY OF THE PEACE CONFERENCE, by Dr. E.J. Dillon. |url=http://www.mirrorservice.org/sites/ftp.ibiblio.org/pub/docs/books/gutenberg/1/4/4/7/14477/14477-h/14477-h.htm |access-date=1 mars 2022 |website=Mirrorservice.org}}</ref> Megjithatë, Bullgaria nuk mund të fitonte një luftë e vetme kundër osmanëve.

Në Greqi, oficerët e [[Ushtria Helenike|Ushtrisë Helene]] ishin rebeluar në [[grusht shteti në Goudi|grushtin e shtetit në Goudi]] të gushtit 1909 dhe siguruan emërimin e një qeverie progresive nën [[Eleftherios Venizelos]], e cila ata shpresonin se do të zgjidhte [[Historia e Kretës|çështjen e Kretës]] në favor të Greqisë. Ata gjithashtu donin të kthenin humbjen e tyre në [[Lufta Greko-Turke (1897)|Luftën Greko-Turke (1897)]] nga osmanët. Për këtë qëllim kishte filluar një riorganizim ushtarak urgjent, i udhëhequr nga një mision ushtarak francez, por puna e tij u ndërpre me shpërthimin e luftës në Ballkan. Në diskutimet që çuan Greqinë drejt anëtarësimit në [[Lidhja e Ballkanit|Ligën Ballkanike]], Bullgaria refuzoi të angazhohej për ndonjë marrëveshje për shpërndarjen e fitimeve territoriale, ndryshe nga marrëveshja e saj me Serbinë për Maqedoninë. Politika diplomatike e Bullgarisë ishte ta shtynte Serbinë në një marrëveshje që kufizonte aksesin e saj në Maqedoni <ref>Hugh Seton-Watson & Christopher Seton-Watson, ''The Making of a New Europe,'' 1981, p. 116</ref> por, në të njëjtën kohë, të refuzonte çdo marrëveshje të tillë me Greqinë. Bullgaria besonte se ushtria e saj do të ishte në gjendje të pushtonte pjesën më të madhe të Maqedonisë së Egjeut dhe qytetin port të rëndësishëm të Selanikut përpara se grekët ta bënin këtë.

Në vitin 1911, [[Mbretëria e Italisë|Italia]] kishte nisur një [[Lufta Italo-Turke|pushtim të Tripolitanisë]], tani në [[Libia|Libi]], i cili u pasua shpejt nga pushtimi i [[Dodekanezi|ishujve Dodekanezë]] në [[Deti Egje|detin Egje]]. Fitoret vendimtare ushtarake të italianëve mbi Perandorinë Osmane dhe revolta e suksesshme shqiptare e vitit 1912 i inkurajuan shtetet ballkanike të imagjinonin se mund të fitonin një luftë kundër osmanëve. Në pranverë dhe verë të vitit 1912, kombet e ndryshme të krishtera ballkanike kishin krijuar një rrjet aleancash ushtarake, i cili u bë i njohur si Lidhja Ballkanike.

Fuqitë e Mëdha, më së shumti [[Republika e Tretë Franceze|Franca]] dhe [[Perandoria Austro-Hungareze|Austro-Hungaria]], reaguan ndaj formimit të aleancave duke u përpjekur pa sukses të bindnin Lidhjen Ballkanike që të mos shkonte në luftë. Në fund të shtatorit, si Lidhja ashtu edhe Perandoria Osmane mobilizuan ushtritë e tyre. [[Mbretëria e Malit të Zi|Mali i Zi]] ishte i pari që shpalli luftë, më 8 tetor. Pasi i dhanë një ultimatum të pamundur [[Porta e Lartë|Portës Osmane]] më 13 tetor, Bullgaria, Serbia dhe Greqia i shpallën luftë osmanëve më 17 tetor (1912). Deklaratat e luftës tërhoqën një numër të madh korrespondentësh lufte. Rreth 200 deri në 300 [[Gazetarët e Luftërave Ballkanike|gazetarë nga e gjithë bota mbuluan luftën në Ballkan]] në nëntor 1912.<ref>"Correspondants de guerre", ''Le Petit Journal Illustré'' (Paris), 3 novembre 1912.</ref>

== Rendi i betejës dhe planet ==
Kur shpërtheu lufta, Perandoria Osmane kishte gjithsej 12.024 oficerë, 324.718 grada të tjera, 47.960 kafshë, 2.318 artileri dhe 388 mitralozë. Gjithsej 920 oficerë dhe 42.607 burra prej tyre ishin caktuar në njësitë dhe shërbimet jo-divizionale, 293.206 oficerë dhe burra të mbetur ishin të caktuar ndër katër ushtri.<ref name="Turkish General Staff">{{Cite book |last=Balkan Harbi (1912–1913) |title=Harbin Sebepleri, Askeri Hazirliklar ve Osmani Devletinin Harbi Girisi |publisher=Genelkurmay Basimevi |year=1993 |page=100}}</ref>

Duke iu kundërvënë atyre dhe duke vazhduar marrëveshjet e tyre të fshehta të paraluftës për zgjerim, tre aleatët sllavë (bullgarët, serbët dhe malazezët) kishin plane të gjera për të bashkërenduar përpjekjet e tyre të luftës: serbët dhe malazezët në teatrin e [[Sanxhaku (krahinë)|Sanxhakut]], bullgarët dhe serbët në atë maqedonas dhe vetëm bullgarët në teatrin trak.

Pjesa më e madhe e forcave bullgare (346,182 burra) duhej të sulmonin Trakën dhe të viheshin përballë Ushtrisë Osmane Trakase prej 96,273 burrash dhe rreth 26,000 trupash garnizoni, <ref>''The War between Bulgaria and Turkey, 1912–1913'', Volume II, Ministry of War 1928, pp. 659–663</ref> ose rreth 115,000 gjithsej. Ushtria e mbetur osmane prej rreth 200,000 vetësh <ref name="Erickson2">Erickson (2003), p. 170</ref> ishte në Maqedoni, për t'u përballur me ushtritë serbe (234,000 serbë dhe 48,000 bullgarë nën komandën serbe) dhe greke (115,000 burra). Ajo u nda në [[Ushtria e Vardarit|ushtritë osmane të Vardarit]] dhe Maqedonisë, me roje të pavarura statike rreth qyteteve të [[Janina|Janinës]] (kundër grekëve në [[Epiri|Epir]]) dhe [[Shkodra|Shkodrës]] (kundër [[Malazezët në Shqipëri|malazezëve]] në Shqipërinë veriore).

=== Bullgaria ===
Bullgaria ishte ushtarakisht më e fuqishmja nga katër shtetet ballkanike, me një ushtri të madhe, të stërvitur dhe të pajisur mirë.<ref name="Hall16">Hall (2000), p. 16</ref> Bullgaria mobilizoi gjithsej 599,878 burra nga një popullsi prej 4.3 milionë banorësh.<ref name="Hall18">Hall (2000), p. 18</ref> Ushtria fushore bullgare numëronte nëntë divizione këmbësorie, një divizion kalorësie dhe 1,116 njësi artilerie.<ref name="Hall16" /> Komandanti i përgjithshëm ishte Car [[Ferdinand I e Bullgarisë|Ferdinand]], dhe komanda operative ishte në duart e zëvendësit të tij, gjeneralit [[Mihail Savov]]. Bullgarët kishin gjithashtu një marinë të vogël prej gjashtë anijesh silurësh, të cilat ishin të kufizuara për operacionet përgjatë bregut të [[Deti i Zi|Detit të Zi]] të vendit.<ref name="Hall17">Hall (2000), p. 17</ref>

Bullgaria ishte e fokusuar në veprimet në Traki dhe Maqedoni. Ajo vendosi forcën e saj kryesore në Traki duke formuar tre ushtri. [[Ushtria e Parë (Bullgari)|Ushtria e Parë]] (79.370 vetë), nën gjeneralin [[Vasill Kutinçev]], kishte tre divizione këmbësorie dhe u dislokua në jug të [[Jambol]]it dhe caktoi operacione përgjatë lumit [[Tunxha|Tundzha]]. [[Ushtria e Dytë (Bullgari)|Ushtria e Dytë]] (122.748 burra), nën gjeneralin [[Nikolla Ivanov]], me dy divizione këmbësorie dhe një brigadë këmbësorie, u vendos në perëndim të Ushtrisë së Parë dhe u caktua të pushtonte kështjellën e fortë të Adrianopojës ([[Edreneja|Edirne]]). Ishte planifikuar që [[Armata e Tretë (Bullgari)|Ushtria e Tretë]] (94.884 vetë), nën gjeneralin [[Radko Dimitriev]], të dislokohej në lindje dhe prapa Ushtrisë së Parë dhe të mbulohej nga divizioni i kalorësisë që e fshihte atë nga sytë e osmanëve. Ushtria e Tretë kishte tre divizione këmbësorie dhe u caktua të kalonte malin [[Stranja]] dhe të merrte kështjellën e [[Kërklareli|Kirk Kilisse]] (Kırklareli). Divizionit të 2-të (49.180) dhe të 7-të (48.523 burra) iu caktuan role të pavarura, me veprimtari përkatësisht në [[Trakia Perëndimore|Trakinë Perëndimore]] dhe Maqedoninë Lindore.

==== Vullnetarët armenë ====
Treqind armenë nga e gjithë Perandoria Osmane, Evropa dhe Rusia, një numër i vogël por domethënës, dolën vullnetarë për të luftuar në anën e 750,000 ushtarëve të Lidhjes Ballkanike. Nën udhëheqjen e [[Andranik Ozanjan]] dhe [[Garegin Nzhdeh]], grupi armen u ngarkua të luftonte osmanët fillimisht në [[Momçilgrad]] dhe [[Gjymylxhine|Komotini]] dhe rrethinat e saj, dhe më pas në İpsala, Keşan dhe Malkara dhe [[Tekirdagu|Tekirdağ]].<ref>{{Cite journal |last=Dennis |first=Brad |date=2019-07-03 |title=Armenians and the Cleansing of Muslims 1878–1915: Influences from the Balkans |url=https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/13602004.2019.1654186 |journal=Journal of Muslim Minority Affairs |language=en |volume=39 |issue=3 |pages=411–431 |doi=10.1080/13602004.2019.1654186 |issn=1360-2004}}</ref>

=== Serbia ===
Serbia thirri rreth 255,000 burra, nga një popullsi prej 2,912,000, me rreth 228 armë të rënda, të grupuara në dhjetë divizione këmbësorie, dy brigada të pavarura dhe një divizion kalorësie, nën komandën e ish-ministrit të luftës, [[Radomir Putnik]]. <ref name="Hall18" /> Komanda e Lartë Serbe, në lojërat e saj të paraluftës, kishte arritur në përfundimin se vendi më i mundshëm për betejën vendimtare kundër [[Ushtria e Vardarit|ushtrisë osmane të Vardarit]] do të ishte në Rrafshnaltën e [[Ovçe Pole]]së, përpara Shkupit. Kështu, forcat kryesore u formuan në tre ushtri për avancimin drejt Shkupit dhe një divizion dhe një brigadë e pavarur do të bashkëpunonin me [[malazezët]] në [[Sanxhaku i Pazarit të Ri|sanxhakun e Novi Pazarit]].

Ushtria e Parë (132,000 burra), më e forta, komandohej nga princi i kurorës [[Aleksandri I i Jugosllavisë|Aleksandër]] dhe shefi i shtabit ishte kolonel [[Petar Bojoviq|Petar Bojoviç]]. Ushtria e Parë formoi qendrën e lëvizjes drejt Shkupit. Ushtria e Dytë (74.000 burra) komandohej nga gjenerali [[Stepa Stepanoviq|Stepa Stepanoviç]] dhe kishte një divizion serb dhe një bullgar. Ajo formoi krahun e majtë të ushtrisë dhe përparoi drejt [[Stracini]]t. Përfshirja e një divizioni bullgar ishte sipas një marrëveshjeje të paraluftës midis ushtrive serbe dhe bullgare, por sapo filloi lufta divizioni pushoi së zbatuari urdhrat e Stepanović-it , dhe ndoqi vetëm urdhrat e Komandës së Lartë Bullgare. Ushtria e Tretë (76.000 vetë) komandohej nga gjenerali [[Bozhidar Jankoviç]], dhe duke qenë se ishte në krahun e djathtë, kishte për detyrë të pushtonte Kosovën dhe më pas të lëvizte në jug për t'iu bashkuar ushtrive të tjera në betejën e parashikuar në Ovçe Polje. Kishte dy përqendrime të tjera në Serbinë veriperëndimore përtej kufijve midis Serbisë dhe Austro-Hungarisë: Ushtria e Ibrit (25,000 vetë), nën gjeneralin [[Mihailo Zhivkoviq|Mihailo Zhivkoviç]], dhe Brigada Javor (12,000 burra), nën kolonelin Milovoje Anđelković.

=== Greqia ===
[[Skeda:Greek_Artillery_Balkans.jpg|parapamje|Artileritë grekë me top 75 mm]]
Greqia, popullsia e së cilës ishte në atë kohë 2,666,000, <ref name="Erickson70">Erickson (2003), p. 70</ref> konsiderohej si më e dobëta nga tre aleatët kryesorë pasi kishte ushtrinë më të vogël dhe kishte pësuar një disfatë kundër osmanëve 16 vjet më parë, në Luftën Greko-Turke të 1897. Një letër konsullore britanike e vitit 1910 shprehte perceptimin e zakonshëm për aftësitë e ushtrisë greke: "nëse do të ketë luftë, ndoshta do të shohim se e vetmja gjë që mund të bëjnë oficerët grekë përveçse të flasin, është t'ja mbathin".<ref name="Fotakis42">Fotakis (2005), p. 42</ref> Megjithatë, Greqia ishte i vetmi vend ballkanik që zotëronte një forcë detare të konsiderueshme, e cila ishte jetike për Lidhjen për të parandaluar transferimin e shpejtë të përforcimeve osmane me anije nga Azia në Evropë. Kjo u vlerësua nga serbët dhe bullgarët dhe ishte faktori kryesor në fillimin e procesit të përfshirjes së Greqisë në Lidhje.<ref>Fotakis (2005), p. 44</ref> Siç u shpreh ambasadori grek në [[Sofje]] gjatë negociatave që çuan në hyrjen e Greqisë në Ligë, "Greqia mund të sigurojë 600,000 njerëz për përpjekjet e luftës. 200,000 burra në terren dhe flota do të jetë në gjendje të ndalojë 400,000 burra që të zbarkohen nga Turqia midis [[Selaniku]]t dhe [[Galipoli]]t.<ref name="Hall17">Hall (2000), p. 17</ref>

Ushtria greke ishte ende në riorganizim nga një [[Misioni ushtarak francez në Greqi (1911-1914)|mision ushtarak francez]], i cili mbërriti në fillim të vitit 1911. Nën mbikëqyrjen franceze, grekët kishin adoptuar divizionin trekëndor të këmbësorisë si formacionin e tyre kryesor, por më e rëndësishmja, reformimi i sistemit të mobilizimit i lejoi vendit të nxirrte dhe të pajiste një numër shumë më të madh trupash sesa ishte rasti në 1897. Vëzhguesit e huaj vlerësuan se Greqia do të mobilizonte një forcë prej rreth 50,000 burrash, por ushtria greke nxori 125,000, me 140,000 të tjerë në Gardën Kombëtare dhe rezerva.<ref name="Erickson70">Erickson (2003), p. 70</ref> <ref name="Fotakis42">Fotakis (2005), p. 42</ref> Pas mobilizimit, si në vitin 1897, forca u grupua në dy ushtri, duke reflektuar ndarjen gjeografike midis dy teatrove operacionale që ishin të hapura për grekët: [[Thesali]]së dhe Epirit. [[Ushtria e Thesalisë]] (Στρατιά Θεσσαλίας) u vendos nën komandën e Princit të Kurorës [[Konstantin I i Greqisë|Konstandin]], me gjeneral-lejtnant [[Panagiotis Danglis]] si shef të shtabit të tij. Kjo ushtri mbarti pjesën më të madhe të forcave greke: shtatë divizione këmbësorie, një regjiment kalorësie dhe katër batalione të këmbësorisë së lehtë malore [[Evzonet|Evzones]], afërsisht 100,000 njerëz. Pritej të kapërcente pozicionet e fortifikuara kufitare osmane dhe të përparonte drejt Maqedonisë jugore dhe qendrore, duke synuar marrjen e Selanikut dhe Manastirit. Pjesa e mbetur prej 10,000 deri në 13,000 burra në tetë batalione u caktuan në [[Ushtria e Epirit|Ushtrinë e Epirit]] ({{Lang|el|Στρατιά Ηπείρου}}) nën gjeneral-lejtnant [[Konstantinos Sapunxakis]]. Duke qenë se nuk kishte asnjë shpresë për të pushtuar Janinën, kryeqytetin e fortifikuar të Epirit, misioni fillestar ishte të bllokonte forcat osmane atje derisa të dërgoheshin përforcime të mjaftueshme nga Ushtria e Thesalisë pas përfundimit të suksesshëm të operacioneve.

Marina greke ishte relativisht moderne, e forcuar nga blerja e fundit e njësive të shumta të reja dhe duke iu nënshtruar reformave nën mbikëqyrjen e një [[Misioni detar britanik në Greqi (1911-1915)|misioni britanik]]. I ftuar nga kryeministri grek Venizelos në vitin 1910, misioni filloi punën me mbërritjen e tij në maj 1911. Me fuqi të jashtëzakonshme dhe e udhëhequr nga Zëvendës Admirali [[Lionel Grant Tufnell]], ajo riorganizoi tërësisht Ministrinë e Marinës dhe përmirësoi në mënyrë dramatike numrin dhe cilësinë e ushtrimeve në manovrim dhe qitje të flotës. <ref name="Fotakis 2005, pp. 25–35">Fotakis (2005), pp. 25–35</ref> Në vitin 1912, njësia kryesore e flotës ishte kryqëzori i shpejtë i blinduar ''[[Kryqëzori grek Georgios Averof|Georgios Averof]]'', i cili kishte përfunduar në vitin 1910 dhe më pas ishte anija luftarake më e shpejtë dhe më moderne në flotat luftarake pjesëmarrëse. <ref>Fotakis (2005), p. 45</ref> Ai u plotësua nga tre luftanije mjaft të vjetra të klasit Hydra. Kishte gjithashtu tetë shkatërrues, të ndërtuar në vitet 1906-1907, dhe gjashtë shkatërrues të rinj, të blerë me nxitim në verën e vitit 1912, teksa afrimi i luftës u bë i dukshëm.<ref name="Fotakis 2005, pp. 25–35" />

Megjithatë, në shpërthimin e luftës, flota greke ishte larg nga gatishmëria. Flota luftarake osmane ruajti një avantazh të qartë në numrin e anijeve, shpejtësinë e njësive kryesore dhe, më e rëndësishmja, numrin dhe kalibrin e armëve të anijeve.<ref>Fotakis (2005), pp. 45–46</ref> Për më tepër, teksa lufta e gjeti flotën në mes të zgjerimit dhe riorganizimit të saj, një e treta e flotës (gjashtë shkatërruesit e rinj dhe nëndetësja Delfin) arriti në Greqi vetëm pasi kishin filluar luftimet, duke e detyruar marinën të riorganizonte ekuipazhet, të cilët për pasojë vuante nga mungesa e familjaritetit dhe trajnimit. Stoqet e qymyrit dhe depot e tjera të luftës gjithashtu mungonin, dhe ''Georgios Averof'' kishte mbërritur me pothuajse asnjë municion dhe mbeti i tillë deri në fund të nëntorit.<ref>Fotakis (2005), p. 46</ref>

=== Mali i Zi ===
Mali i Zi ishte shteti më i vogël në Gadishullin Ballkanik, por vitet e fundit para luftës, me mbështetjen e [[Perandoria Ruse|Rusisë]], ai kishte përmirësuar aftësitë e tij ushtarake. Gjithashtu, ishte i vetmi vend ballkanik që nuk u pushtua kurrë plotësisht nga Perandoria Osmane. Mali i Zi duke qenë anëtari më i vogël i Lidhjes, nuk kishte shumë ndikim. Megjithatë, ishte e dobishme për Malin e Zi,  që kur Perandoria Osmane po përpiqej të kundërvepronte ndaj Serbisë, Bullgarisë dhe Greqisë, kishte kohë të mjaftueshme që Mali i Zi të përgatitej, gjë që ndihmoi fushatën e tij të suksesshme ushtarake.

=== Perandoria Osmane ===
Në vitin 1912, osmanët ishin në një pozitë të vështirë. Ata kishin një popullsi të madhe, 26 milionë, por pak më shumë se 6.1 milionë prej tyre jetonin në pjesën evropiane të saj, vetëm 2.3 milionë ishin myslimanë. Pjesa tjetër ishin të krishterë, të cilët konsideroheshin të papërshtatshëm për rekrutim. Rrjeti shumë i dobët i transportit, veçanërisht në pjesën aziatike, diktoi se e vetmja mënyrë e besueshme për një transferim masiv të trupave në teatrin evropian ishte nga deti, por që përballej me rrezikun e flotës greke në detin Egje. Përveç kësaj, osmanët ishin ende të angazhuar në një luftë të zgjatur kundër Italisë në Libi (dhe deri tani në ishujt [[Dodekanezi|Dodekanezë]] të Egjeut), të cilat kishin dominuar përpjekjet ushtarake osmane për më shumë se një vit. Konflikti zgjati deri më 15 tetor, disa ditë pas shpërthimit të armiqësive në Ballkan. [[Osmanët]] nuk ishin në gjendje të përforconin ndjeshëm pozicionet e tyre në Ballkan pasi marrëdhëniet e tyre me shtetet ballkanike u përkeqësuan gjatë vitit.<ref>Hall (2000), p. 19</ref>

==== Forcat në Ballkan ====
[[Skeda:Ottoman_troops_with_flag.jpg|parapamje|Trupat osmane gjatë luftërave ballkanike]]
Aftësitë ushtarake të osmanëve u penguan nga një sërë faktorësh, si grindjet e brendshme, të shkaktuara nga Revolucioni Xhonturk dhe [[Incidenti i 31 marsit|grushti kundërrevolucionar]] disa muaj më vonë. Kjo rezultoi në grupe të ndryshme që konkurronin për ndikim brenda ushtrisë. Një mision gjerman ishte përpjekur të riorganizonte ushtrinë, por rekomandimet e tij nuk ishin zbatuar plotësisht. Ushtria osmane u zu në mes të reformës dhe riorganizimit. Gjithashtu, disa nga batalionet më të mira të ushtrisë ishin transferuar në [[Vilajeti i Jemenit|Jemen]] për t'u përballur me rebelimin atje. Në verën e vitit 1912, Komanda e Lartë Osmane mori vendimin katastrofik për të shkarkuar rreth 70,000 trupa të mobilizuara. <ref name="Hall18">Hall (2000), p. 18</ref> <ref>Uyar & Erickson (2009), pp. 225–226</ref> Ushtria e rregullt (''Nizam'') ishte e pajisur mirë dhe kishte divizione aktive të stërvitura, por njësitë rezervë (''Redif'') që e përforcuan atë ishin të papajisura, veçanërisht në artileri, dhe të stërvitura keq.

Situata strategjike e osmanëve ishte e vështirë, pasi kufijtë e tyre ishin pothuajse të pamundur për t'u mbrojtur nga një sulm i koordinuar nga shtetet ballkanike. Udhëheqja osmane vendosi të mbronte të gjithë territorin e tyre. Si rezultat, forcat e disponueshme, të cilat nuk mund të përforcoheshin lehtësisht nga Azia për shkak të kontrollit grek të detit dhe dobësisë së sistemit hekurudhor osman, u shpërndanë shumë pak në të gjithë rajonin. Ata nuk arritën t'i bënin ballë ushtrive ballkanike të mobilizuara me shpejtësi.<ref>Uyar & Erickson (2009), pp. 226–227</ref> Osmanët kishin tre ushtri në Evropë (Ushtritë Maqedonase, Vardare dhe Trake), me 1203 artileri të lëvizshme dhe 1115 artileri fikse në zonat e fortifikuara. Komanda e Lartë Osmane përsëriti gabimin e saj të luftërave të mëparshme duke injoruar strukturën e ekzistuese komanduese për të krijuar komanda të reja superiore, [[Ushtria Lindore (Perandoria Osmane)|Ushtrinë Lindore]] dhe [[Ushtria Perëndimore (Perandoria Osmane)|Ushtrinë Perëndimore]], duke reflektuar ndarjen e teatrit operacional midis fronteve të trakisë (kundër bullgarëve) dhe maqedonisë (kundër grekëve, serbëve dhe malazezëve). <ref>Uyar & Erickson (2009), pp. 227–228</ref>

Ushtria perëndimore nxori të paktën 200,000 burra, <ref name="Erickson2" /> dhe ushtria lindore vuri 115,000 burra kundër bullgarëve. <ref name="Hall 2000, p. 22">Hall (2000), p. 22</ref> Ushtria Lindore komandohej nga [[Nazëm Pasha|Nazim Pasha]] dhe kishte shtatë korpuse me 11 divizione të rregullta këmbësorie, 13 divizione Redif  dhe të paktën një divizion kalorësie:

* [[Korpusi I (Perandoria Osmane)|Korpusi I]] me tre divizione 
* [[Korpusi II (Perandoria Osmane)|Korpusi II]] me tre divizione 
* [[Korpusi III (Perandoria Osmane)|Korpusi III]] me katër divizione 
* [[Korpusi IV (Perandoria Osmane)|Korpusi IV]] me tre divizione 
* [[Korpusi XVII (Perandoria Osmane)|Korpusi XVII]] me tre divizione 
* [[Komanda e Zonës së Fortifikuar të Adrianopojës|Zona e Fortifikuar e Edirnesë]] me gjashtë divizione plus 
* [[Detashmenti Kırcaali]] me dy divizione plus 
* Një divizion i pavarur kalorësie dhe Brigada e 5-të e Kalorësisë së Lehtë.

Ushtria perëndimore (Ushtria e Maqedonisë dhe e Vardarit) përbëhej nga dhjetë korpuse me 32 divizione këmbësorie dhe dy kalorësie. Kundër Serbisë, osmanët dislokuan Ushtrinë e Vardarit (Shtabi në Shkup) nën drejtimin e [[Zeki Pasha|Halepli Zeki Pashës]], me pesë korpuse me 18 divizione këmbësorie, një divizion kalorësie dhe dy brigada të pavarura kalorësie nën drejtimin:

* [[Korpusi V (Perandoria Osmane)|Korpusi V]] me katër divizione 
* [[Korpusi VI (Perandoria Osmane)|Korpusi VI]] me katër divizione 
* [[Korpusi VII (Perandoria Osmane)|Korpusi VII]] me tre divizione 
* [[Korpusi II (Perandoria Osmane)|Korpusi II]] me tre divizione 
* Korpusi i Sanxhakut me katër divizione 
* Një divizion i pavarur kalorësie dhe brigada e 7-të dhe e 8-të e kalorësisë.

Ushtria Maqedonase (shtabi në Selanik nën [[Ali Rıza Pasha|Ali Riza Pashën]] ) kishte 14 divizione në pesë korpuse, të dislokuara kundër Greqisë, Bullgarisë dhe Malit të Zi.

Kundër Greqisë, të paktën shtatë divizione u vendosën:

* [[Korpusi VIII (Perandoria Osmane)|Korpusi i Përkohshëm VIII]] me tre divizione 
* [[Korpusi i Janinës|Korpusi Yanya]] me tre divizione 
* Divizioni i Selanikut Redif dhe [[Detashmenti i Karaburunit]] si njësi të pavarura.

Kundër Bullgarisë, në Maqedoninë juglindore, u vendosën dy divizione, [[Trupa e Strumës|Korpusi i Strumës]] (divizionet e 14-të të këmbësorisë dhe Serez Redif, plus [[Detashmenti i Nevrekopit|Detashmenti Nevrekop]]).

Kundër Malit të Zi, u vendosën katër plus divizione:

* [[Korpusi i Shkodrës|Korpusi İşkodra]] me dy divizione plus
* [[Detashmenti i Pejës|Detashmenti İpek]] me dy divizione 

Sipas planit organizativ, njerëzit e Grupit Perëndimor ishin gjithsej 598,000, por mobilizimi i ngadaltë dhe joefikasiteti i sistemit hekurudhor reduktuan në mënyrë drastike numrin e burrave në dispozicion. Sipas Shtabit të Ushtrisë Perëndimore, kur filloi lufta, ajo kishte në dispozicion vetëm 200,000 burra.<ref name="Erickson2">Erickson (2003), p. 170</ref> Edhe pse më shumë burra do të arrinin në njësitë e tyre, humbjet e luftës e penguan Grupin Perëndimor që të afrohej ndonjëherë me forcën e tij nominale. Në kohë lufte, osmanët kishin planifikuar të sillnin më shumë trupa nga Siria, si ''Nizamiye'' ashtu edhe ''Redif''.<ref name="Erickson2" /> Superioriteti detar grek i pengoi ato përforcime të mbërrinin. Në vend të kësaj, ata ushtarë duhej të dislokoheshin përmes rrugës tokësore dhe shumica e tyre nuk arritën kurrë në Ballkan. <ref>Uyar & Erickson (2009), p. 227</ref>

Shtabi i Përgjithshëm osman, i ndihmuar nga misioni ushtarak gjerman, zhvilloi dymbëdhjetë plane luftarake, të cilat ishin krijuar për t'iu kundërvënë kombinimeve të ndryshme të kundërshtarëve. Puna për planin nr. 5, i cili ishte kundër një kombinimi të Bullgarisë, Greqisë, Serbisë dhe Malit të Zi, ishte shumë e avancuar dhe ishte dërguar në shtabet e ushtrisë që ata të zhvillonin plane lokale. <ref>Erickson (2003), p. 62</ref>

==== Forca detare osmane ====
[[Skeda:Barbaroshayreddin.jpg|parapamje|Flamurtari osman Barbaros Hayreddin (foto) dhe motra e saj Turgut Reis ishin më të armatosur dhe të blinduar se ''Georgios Averof'', por pesë nyje më të ngadaltë.]]
Flota osmane kishte performuar shumë dobët në Luftën Greko-Turke të vitit 1897, duke e detyruar qeverinë osmane të fillonte një reformim drastik. Anijet më të vjetra u tërhoqën dhe u blenë të reja, kryesisht nga Franca dhe Gjermania. Përveç kësaj, në vitin 1908, osmanët thirrën një [[Misionet detare britanike në Perandorinë Osmane|mision detar britanik]] për të përditësuar stërvitjen dhe doktrinën e tyre. <ref>Langensiepen & Güleryüz (1995), pp. 9–14</ref> Misioni britanik, i kryesuar nga admirali Sir [[Douglas Gamble]], do ta kishte pothuajse të pamundur detyrën e tij. Në një masë të madhe, trazirat politike pas Revolucionit Xhonturk e penguan atë. Midis 1908 dhe 1911, Ministri i Marinës ndryshoi nëntë herë. Përleshjet e brendshme ndër-departamentale dhe interesat e rrënjosura të trupave të shumtë dhe mesatarë të oficerëve, shumë prej të cilëve zinin pozicionet e tyre duke mos dhënë ndonjë kontribut real, penguan më tej reformën drastike. Përveç kësaj, përpjekjet britanike për të kontrolluar programin e ndërtimit të marinës u pritën me dyshime nga ministrat osmanë. Rrjedhimisht, fondet për planet ambicioze të Gamble për anijet e reja ishin të padisponueshme.<ref>Langensiepen & Güleryüz (1995), pp. 14–15</ref>

Për të kundërshtuar blerjen greke të ''Georgios Averof'', osmanët fillimisht u përpoqën të blinin kryqëzorin e ri gjerman të blinduar SMS Blücher ose kryqëzorin luftarak SMS Moltke. Në pamundësi për të përballuar koston e lartë të anijeve, osmanët morën dy luftanije të vjetra , të cilat u bënë Barbaros Hayreddin dhe Turgut Reis.<ref>Langensiepen & Güleryüz (1995), pp. 16–17</ref> Së bashku me kryqëzorët Hamidiye dhe Mecidiye, të dyja anijet do të formonin bërthamën relativisht moderne të flotës luftarake osmane. <ref name="Erickson 2003, p. 131">Erickson (2003), p. 131</ref> Megjithatë, në verën e vitit 1912, ato ishin tashmë në gjendje të keqe për shkak të neglizhencës kronike: telefonat nuk punonin, pompat ishin gërryer dhe shumica e dyerve të papërshkueshme nga uji nuk mund të mbylleshin më. <ref name="OSN20">Langensiepen & Güleryüz (1995), p. 20</ref>

== Operacionet ==

=== Teatri bullgar ===
[[Skeda:Yaroslav_Veshin_-_Na_nozh.jpg|majtas|parapamje| "Bullgarët pushtojnë pozicionet osmane ''à la bajonetë'' ", nga piktori çek [[Jaroslav Věšín]].]]
Mali i Zi filloi Luftën e Parë Ballkanike duke i shpallur luftë osmanëve më 8 tetor 1912. Pjesa perëndimore e Ballkanit, duke përfshirë Shqipërinë, Kosovën dhe Maqedoninë, ishte më pak e rëndësishme për zgjidhjen e luftës dhe mbijetesën e Perandorisë Osmane sesa teatri trak, ku bullgarët zhvilluan beteja të mëdha kundër osmanëve. Megjithëse gjeografia diktoi se Trakia do të ishte fusha kryesore e betejës në një luftë me Perandorinë Osmane, <ref name="Hall 2000, p. 22">Hall (2000), p. 22</ref> pozicioni i Ushtrisë Osmane atje u rrezikua nga vlerësimet e gabuara të inteligjencës për rendin e betejës së kundërshtarëve. Duke mos ditur për zgjidhjen e fshehtë politike dhe ushtarake të paraluftës mbi Maqedoninë midis Bullgarisë dhe Serbisë, udhëheqja osmane caktoi pjesën më të madhe të forcave të saj atje. Ambasadori gjerman, [[Hans Freiherr von Wangenheim|Hans Baron von Wangenheim]], një nga njerëzit më me ndikim në kryeqytetin osman, kishte raportuar në Berlin më 21 tetor se forcat osmane besonin se pjesa më e madhe e ushtrisë bullgare do të dislokohej në Maqedoni me serbët. Më pas, shtabi osman, nën drejtimin e [[Kölemen Abdullah Pasha|Abdullah Pashës]], priste të takohej vetëm me tre divizione këmbësorie bullgare, të shoqëruar nga kalorësia, në lindje të Adrianopojës. <ref>Erickson (2003), p. 85</ref> Sipas historianit EJ Erickson, ky supozim ndoshta rezultoi nga analiza e objektivave të Paktit Ballkanik, por kishte pasoja vdekjeprurëse për Ushtrinë Osmane në Thrakë, së cilës tani i kërkohej të mbronte zonën nga pjesa më e madhe e ushtrisë bullgare. <ref>Erickson (2003), p. 86</ref> Keqvlerësimi ishte edhe shkaku i strategjisë katastrofike agresive osmane në fillim të fushatës në Traki.

==== Sulmi bullgar dhe përparimi drejt Çatalcës ====
[[Skeda:Bulgarian_Army_FBW.JPG|parapamje|400x400px| Operacionet ushtarake bullgare gjatë Luftës së Parë Ballkanike]]
Në Frontin Trak, ushtria bullgare kishte vendosur 346.182 burra kundër Ushtrisë së Parë Osmane, me 105.000 burra në Trakinë Lindore dhe detasahmentin Kircaali, prej 24.000 burrash, në Trakinë perëndimore. Forcat bullgare u ndanë në ushtrinë e parë, të dytë dhe të tretë bullgare me 297.002 burra në pjesën lindore dhe 49.180 (33.180 të rregullt dhe 16.000 të parregullt) nën divizionin e dytë bullgar (gjeneral Stilian Kovaçev) në pjesën perëndimore. <ref>Hall (2000), pp. 22–24</ref> Beteja e parë e madhe ndodhi kundër vijës mbrojtëse Edirne-Kırklareli, ku Ushtria e Parë dhe e Tretë Bullgare (gjithsej 174.254 burra) mundën Ushtrinë Otomane Lindore (me 96.273 luftëtarë), <ref>Hall (2000), pp. 2224</ref> <ref>''The war between Bulgaria and Turkey 1912–1913, Volume II'' Ministry of War 1928, p.660</ref> pranë Gechkenli, Seliolu dhe Petra. Korpusi XV osman u largua urgjentisht nga zona për të mbrojtur [[Gadishulli i Galipolit|gadishullin e Galipolit]] kundër një sulmi të pritshëm amfib grek, i cili nuk u realizua kurrë. <ref name="Erickson82">Erickson (2003), p. 82</ref> Mungesa e korpusit krijoi një vakum të menjëhershëm midis [[Edreneja|Adrianopojës]] dhe [[Dimotka|Demotikës]], dhe Divizioni i 11-të i Këmbësorisë nga Korpusi IV i Ushtrisë Lindore u zhvendos atje për ta zëvendësuar atë. Kështu, një korpus i plotë i ushtrisë u hoq nga rendi i betejës së Ushtrisë Lindore.<ref name="Erickson82" />

Si pasojë e inteligjencës së pamjaftueshme ndaj forcave pushtuese, plani sulmues osman dështoi plotësisht përballë epërsisë bullgare. Kjo e detyroi Kölemen Abdullah Pashën të braktiste [[Beteja e Kirk Kelesse|Kirk Kilisse]], i cili u mor pa rezistencë nga Ushtria e Tretë Bullgare.<ref name="Erickson82">Erickson (2003), p. 82</ref> [[Kalaja e Adrianopojës]], me rreth 61.250 burra, u izolua dhe [[Beteja e Adrianopolit (1913)|u rrethua]] nga Ushtria e Dytë Bullgare, por për momentin, asnjë sulm nuk ishte i mundur për shkak të mungesës së pajisjeve të rrethimit në inventarin bullgar. <ref>Seton-Watson (1917), p. 238</ref> Një tjetër pasojë e epërsisë detare greke në Egje ishte se forcat osmane nuk morën përforcimet që kishin qenë në planet e luftës, të cilat do të ishin korpuse të tjera të transferuar nga nga [[Siria osmane|Siria]] dhe Palestina. <ref name="Erickson333">Erickson (2003), p. 333</ref> Kështu, marina greke luajti një rol indirekt, por vendimtar në fushatën trake, duke neutralizuar tre korpuse, një pjesë e rëndësishme e ushtrisë osmane, në raundin hapës të luftës. <ref name="Erickson333" /> Një rol tjetër më i drejtpërdrejtë ishte transporti urgjent i Divizionit 7 bullgar Rila nga Fronti Maqedonas në Frontin Trak pas përfundimit të operacioneve atje. <ref>Seton-Watson (1917), p. 202</ref>

Pas betejës së Kirk Kilisse, Komanda e Lartë Bullgare vendosi të priste disa ditë, por kjo i lejoi forcave osmane të zinin një pozicion të ri mbrojtës në vijën [[Lüleburgaz]] - [[Karaağaç, Edirne|Karaağaç]] - [[Pinarhisar]]. Megjithatë, sulmi bullgar nga ushtria e parë dhe e tretë, të cilat së bashku përbëheshin nga 107.386 pushkëtarë, 3.115 kalorës, 116 mitralozë dhe 360 copë artileri, mundi ushtrinë e përforcuar osmane, të përbërë nga 126.000 pushkëtarë, 3.500 kalorës, 96 mitralozë dhe 342 copë artileri<ref name="Erickson102">Erickson (2003), p.102</ref> dhe arriti në [[Deti Marmara|Detin Marmara]]. Për sa i përket forcave të angazhuara, ishte beteja më e madhe e zhvilluar në Evropë midis fundit të [[Lufta Franko-Prusiane|Luftës Franko-Prusiane]] dhe fillimit të Luftës së Parë Botërore. <ref name="Erickson102" /> Si rezultat, forcat osmane u shtynë në pozicionin e tyre të fundit mbrojtës përtej vijës së [[Çatalxha|Çatalcës]], duke mbrojtur gadishullin dhe [[Kostandinopoja|Kostandinopojën]]. Atje, ata arritën të stabilizojnë frontin me ndihmën e përforcimeve të reja nga Azia. Linja ishte ndërtuar gjatë [[Lufta Ruso-Turke (1877-1878)|Luftës Ruso-Turke të 1877-8]], nën drejtimin e një inxhinieri gjerman në shërbimin osman, von Bluhm Pasha, por ajo ishte konsideruar e vjetëruar në vitin 1912. <ref name="Hall">Hall (2000), p. 32</ref> Pas [[Beteja e Luleburgas - Bunarhisar|betejës së Luleburgas-Bunarhisarit]], në mesin e ushtarëve bullgarë u përhap epidemia e [[Kolera|kolerës]]. <ref>{{Cite journal |last=Dimitrova |first=Snezhana |date=1 shtator 2013 |title=Of Other Balkan Wars: Affective Worlds of Modern and Traditional (The Bulgarian Example) |url=https://www.academia.edu/9611592 |journal=Perceptions: Journal of Foreign Affairs |volume=18 |issue=2 |pages=29–55 |access-date=1 mars 2022}}</ref>
 
Ndërkohë forcat e divizionit të dytë trak bullgar, 49.180 veta të ndara në detashmentet e Haskovës dhe Rodopit, përparuan drejt detit Egje. Detashmenti osman Kircaali (Divizionet Kircaali Redif dhe Kircaali Mustahfiz dhe Regjimenti i 36-të, me 24,000 burra), i ngarkuar për të mbrojtur një front 400&nbsp;km përpara hekurudhës Selanik- Aleksandropoli, nuk arriti të bënte rezistencë serioze dhe më 26 nëntor, komandanti, Javer Pasha, u kap me 10.131 oficerë dhe burra nga [[Korpusi Vullnetar Maqedono-Adrianopolitan|Korpusi Vullnetar Maqedonas-Adrianopolit]]. Pas pushtimit të Selanikut nga ushtria greke, dorëzimi i tij plotësoi izolimin e forcave osmane në Maqedoni nga ato në Traki.
[[Skeda:Chataldja_armistice.jpg|parapamje|267x267px| Delegatët e armëpushimit të Çatalcës; Gjenerali [[Ivan Fichev|Ivan Fiçev]], [[Nazëm Pasha|Nazim Pasha]] dhe gjenerali [[Mihail Savov]] janë në rreshtin e parë.]]
Më 17 nëntor 1912 filloi sulmi kundër vijës së Çatalcës, pavarësisht paralajmërimeve të qarta se nëse bullgarët pushtonin Kostandinopojën, Rusia do t'i sulmonte ata. Bullgarët filluan [[Beteja e Parë e Çatalcës|sulmin]] e tyre përgjatë vijës mbrojtëse, me 176.351 burra dhe 462 copa artileri kundër 140.571 burrave dhe 316 copave artilerie të osmanëve, <ref name="Erickson 2003, p. 131">Erickson (2003), p. 131</ref> por pavarësisht epërsisë bullgare, osmanët ia dolën t'i zmbrapsnin. Një armëpushim u arrit më 3 dhjetor 1912 midis osmanëve dhe Bullgarisë, kjo e fundit gjithashtu përfaqësonte Serbinë dhe Malin e Zi, dhe negociatat e paqes filluan në Londër. Edhe Greqia mori pjesë në konferencë, por nuk pranoi të binte dakord për një armëpushim dhe vazhdoi operacionet e saj në sektorin e Epirit. Negociatat u ndërprenë më 23 janar 1913, kur një [[Grusht shteti i vitit 1913|grusht shteti xhonturk]] në Kostandinopojë, nën [[Enver Pasha]], përmbysi qeverinë e [[Qamil Pasha|Qamil Pashës]]. Me skadimin e armëpushimit, më 3 shkurt 1913, luftimet rifilluan.

==== Kundërsulmi osman ====
Më 20 shkurt, forcat osmane filluan sulmin e tyre, si në Çatalca ashtu edhe në jug të saj, në Galipoli. Atje, Korpusi X osman, me 19,858 burra dhe 48 armë, zbarkoi në [[Şarköy]], ndërsa një sulm prej rreth 15,000 burrash të mbështetur nga 36 armë (pjesë e ushtrisë osmane prej 30,000 trupash të izoluar në Gadishullin e Galipolit) në [[Bulair]], më në jug. Të dy sulmet u mbështetën nga zjarri i anijeve luftarake osmane dhe kishin për qëllim, në afat të gjatë, të lehtësonin presionin mbi Edirne. Përballë tyre ishin rreth 10,000 burra, me 78 armë.<ref>Erickson (2003), p. 262</ref> Osmanët ndoshta nuk ishin në dijeni të pranisë në zonë t; [[Armata e Katërt (Bullgari)|ushtrisë së re të 4-të bullgare]], prej 92,289 burrash, nën drejtimin e gjeneralit [[Stiliyan Kovachev|Stiliyan Kovaçev]]. Sulmi osman në [[Istmi|istmin]] e hollë, me një front prej vetëm 1800 m, u pengua nga mjegulla e dendur dhe artileria dhe mitralozët bullgar. Si rezultat, sulmi u ndal dhe u zmbraps nga një kundërsulm bullgar. Në fund të ditës, të dyja ushtritë ishin kthyer në pozicionet e tyre origjinale. Ndërkohë, korpusi X osman, i cili kishte zbarkuar në Şarköy, përparoi deri më 23 shkurt 1913, kur përforcimet e dërguara nga gjenerali Kovaçev arritën t'i ndalonin ato.

Humbjet nga të dyja palët ishin të pakta. Pas dështimit të sulmit frontal në Bulair, forcat osmane në Şarköy rihynë në anijet e tyre më 24 shkurt dhe u transportuan në Galipoli.

Sulmi osman në Çatalca, i drejtuar kundër ushtrive të fuqishme bullgare të para dhe të treta, fillimisht u nis vetëm si një diversion nga operacioni Gallipoli-Şarköy për të kapur forcat bullgare [[në vend]]. Sidoqoftë, rezultoi me sukses të papritur. Bullgarët, të cilët ishin dobësuar nga kolera dhe të shqetësuar se një sulm amfib osman mund të rrezikonte ushtritë e tyre, u tërhoqën qëllimisht rreth 15&nbsp;km dhe në jug mbi 20&nbsp;km në pozicionet e tyre mbrojtëse dytësore, në terren më të lartë në perëndim. Me përfundimin e sulmit në Galipoli, osmanët e anuluan operacionin pasi ngurruan të largoheshin nga Linja e Çatalcës, por kaluan disa ditë derisa bullgarët e kuptuan se ofensiva kishte përfunduar. Deri më 15 shkurt, fronti ishte stabilizuar përsëri, por luftimet përgjatë vijave statike vazhduan. Beteja, e cila rezultoi me viktima të mëdha bullgare, mund të cilësohej si një fitore taktike osmane, por ishte një dështim strategjik, pasi nuk bëri asgjë për të parandaluar dështimin e operacionit Gallipoli-Şarköy ose për të lehtësuar presionin mbi Edirne.

==== Rënia e Adrianopojës dhe fërkimet serbo-bullgare ====
[[Skeda:Bulgarian_soldiers_with_dead_Turkish_civilians_(Edirne).jpg|parapamje|267x267px|Ushtarët bullgarë në kalanë Ayvaz Baba, jashtë Adrianopojës, pas marrjes së saj.]]
Dështimi i operacionit Şarköy-Bulair dhe vendosja e Ushtrisë së Dytë Serbe, me artilerinë e saj të rëndë shumë të nevojshme, vulosën fatin e Adrianopojës. Më 11 mars, pas një bombardimi dy-javor, i cili shkatërroi shumë prej strukturave të fortifikuara përreth qytetit, filloi sulmi përfundimtar, me forcat e Lidhjes që gëzonin një epërsi dërrmuese ndaj garnizonit osman. Ushtria e Dytë Bullgare, me 106.425 burra dhe dy divizione serbe me 47.275 burra, pushtoi qytetin, ku bullgarët pësuan 8.093 dhe serbët 1.462 viktima. <ref>''The war between Bulgaria and Turkey 1912–1913, Volume V'', Ministry of War 1930, p.1057</ref> Viktimat osmane për të gjithë fushatën e Adrianopojës arritën në 23.000 të vdekur. Numri i të burgosurve është më pak i qartë. Perandoria Osmane filloi luftën me 61.250 burra në kala. <ref name="Erickson 2003, p. 281">Erickson (2003), p. 281</ref> Richard Hall vuri në dukje se 60,000 burra u kapën rob. Duke i shtuar 33,000 të vrarëve, "Historia moderne e Shtabit të Përgjithshëm Turk" vë në dukje se 28,500 burra i mbijetuan robërisë <ref>Turkish General Staff, Edirne Kalesi Etrafindaki Muharebeler, p286</ref> duke lënë 10,000 burra të pagjetur <ref name="Erickson 2003, p. 281" /> si ndoshta të zënë rob (duke përfshirë numrin e paspecifikuar të të plagosurve). Humbjet bullgare për të gjithë fushatën e Adrianopolit arritën në 7682.  Kjo ishte beteja e fundit dhe vendimtare që ishte e nevojshme për një përfundim të shpejtë të luftës  edhe pse supozohet se kalaja do të kishte rënë për shkak të urisë. Rezultati më i rëndësishëm ishte se komanda osmane kishte humbur çdo shpresë për të rifituar iniciativën, gjë që e bëri të pa kuptim çdo vijim të luftimeve. <ref>''The war between Bulgaria and Turkey 1912–1913, Volume V'', Ministry of War 1930, p. 1053</ref>
[[Skeda:1912-13_Shukru_Pasha.jpg|parapamje|267x267px| Kartolinë osmane që feston mbrojtësin e Adrianopojës, [[Mehmed Şükrü Pasha]]]]
Beteja pati rezultate të mëdha dhe kyçe në marrëdhëniet serbo-bullgare, duke mbjellë farat e konfrontimit të dy vendeve disa muaj më vonë. Censori bullgar hoqi me rigorozitet çdo referencë për pjesëmarrjen serbe në operacion në telegramet e korrespondentëve të huaj. Kështu, opinioni publik në Sofje nuk arriti ta njohë kontributin vendimtar të Serbisë në betejë. Prandaj, serbët pretenduan se trupat e tyre të Regjimentit të 20-të ishin ata që kapën komandantin osman të qytetit dhe se koloneli Gavriloviç ishte komandanti aleat që kishte pranuar dorëzimin zyrtar të Garnizonit nga Shukri, një deklaratë që bullgarët e kundërshtuan. Serbët protestuan zyrtarisht dhe theksuan se megjithëse kishin dërguar trupat e tyre në Adrianopojë për të fituar territor për Bullgarinë, marrja e të cilit nuk ishte parashikuar nga traktati i tyre reciprok, <ref name="Seton-Watson">Seton-Watson, pp. 210–238</ref> bullgarët nuk e kishin përmbushur kurrë klauzolën e traktatit që Bullgaria të dërgonte 100.000 burra për të ndihmuar serbët në frontin e tyre të Vardarit. Bullgarët u përgjigjën se stafi i tyre kishte njoftuar serbët më 23 gusht. Fërkimi u përshkallëzua disa javë më vonë, kur delegatët bullgarë në Londër paralajmëruan troç serbët se nuk duhet të presin mbështetjen bullgare për pretendimet e tyre në Adriatik. Serbët u përgjigjën me zemërim se kjo ishte një tërheqje e qartë nga marrëveshja e paraluftës e mirëkuptimit të ndërsjellë, sipas linjës së zgjerimit Kriva Pallankë-Adriatik, por bullgarët këmbëngulën që sipas tyre, pjesa maqedonase e Vardarit të marrëveshjes mbetej aktive dhe serbët ishin ende të detyruar ta dorëzonin territorin, siç ishte rënë dakord. <ref name="Seton-Watson" /> Serbët u përgjigjën duke i akuzuar bullgarët për maksimalizëm dhe theksuan se nëse do të humbnin Shqipërinë e Veriut dhe Maqedoninë e Vardarit, pjesëmarrja e tyre në luftën e përbashkët do të ishte praktikisht kot. Tensioni shpejt u shpreh në një seri incidentesh armiqësore midis të dy ushtrive në vijën e tyre të përbashkët të pushtimit përgjatë luginës së Vardarit. Zhvillimet në thelb i dhanë fund aleancës serbo-bullgare dhe e bënë të pashmangshme një luftë të ardhshme midis dy vendeve.

=== Teatri grek ===

==== Fronti maqedonas ====
[[Skeda:Grèce_1ere_Guerre_balkanique.png|parapamje|400x400px| Operacionet greke gjatë Luftës së Parë Ballkanike (kufijtë e paraqitur janë të pas Luftës së Dytë Ballkanike)]]
Inteligjenca osmane gjithashtu kishte keqkuptuar në mënyrë katastrofike qëllimet ushtarake greke. Në retrospektivë, shtabet osmane në dukje besonin se sulmi grek do të ndahej në mënyrë të barabartë midis dy rrugëve kryesore të afrimit: Maqedonisë dhe Epirit. Kjo bëri që stafi i Ushtrisë së Dytë të balanconte në mënyrë të barabartë forcën luftarake të shtatë divizioneve osmane midis Korpusit Yanya dhe Korpusit VIII, përkatësisht në Epir dhe Maqedoninë jugore. Ushtria greke nxori gjithashtu shtatë divizione, por ajo kishte iniciativën dhe kështu i përqendroi të shtatë kundër Korpusit të VIII, duke lënë vetëm një numër batalionesh të pavarura me forcë divizioni në frontin e Epirit. Kjo pati pasoja fatale për Grupin Perëndimor duke çuar në humbjen e hershme të qytetit në qendrën strategjike të të tre fronteve maqedonase, Selanikun, që vulosi fatin e tyre. <ref>Erickson (2003), p. 215</ref> Në një fushatë të papritur të shkëlqyer dhe të shpejtë, Ushtria e Thesalisë pushtoi qytetin. Në mungesë të linjave të sigurta detare të komunikimit, mbajtja e korridorit Selanik-Kostandinopojë ishte thelbësore për qëndrimin e përgjithshëm strategjik të osmanëve në Ballkan. Pasi kjo u zhduk, disfata e ushtrisë osmane u bë e pashmangshme. Edhe bullgarët dhe serbët luajtën një rol të rëndësishëm në mposhtjen e ushtrive kryesore osmane. Fitoret e tyre të mëdha në Kirkkilise, Lüleburgaz, Kumanovë dhe Manastir shkatërruan ushtrinë Lindore dhe atë të Vardarit. Megjithatë, fitoret nuk ishin vendimtare duke i dhënë fund luftës. Ushtritë osmane mbijetuan dhe në Traki ato në fakt forcoheshin çdo ditë e më shumë. Strategjikisht, ato fitore u mundësuan pjesërisht nga gjendja e dobësuar e ushtrive osmane, e cila kishte ndodhur nga prania aktive e ushtrisë dhe marinës greke. <ref>Erickson (2003), p. 334</ref>

Me shpalljen e luftës, Ushtria Greke e Thesalisë, nën Princin e Kurorës Kostandin, përparoi në veri dhe [[Beteja e Sarantaporos|mposhti kundërshtarët osman]] në kalimet malore të fortifikuara të [[Sarantaporo|Sarantaporos]]. Pas një fitoreje tjetër në [[Jenixhe Vardarit|Yenidje (Giannitsa)]], më 2 nëntor 1912, komandanti osman, [[Hasan Tahsin Pasha]], dorëzoi Selanikun dhe garnizonin e tij prej 26,000 burrash grekëve më 9 nëntor 1912. Dy shtabet e Korpuseve (Ustruma dhe VIII), dy divizione Nizamiye (14 dhe 22) dhe katër divizione Redif (Salonika, Drama, Naslic dhe Serez) u humbën kështu nga rendi i betejës osmane. Gjithashtu, forcat osmane humbën 70 copa artileri, 30 mitralozë dhe 70.000 pushkë (Selaniku ishte depoja qendrore e armëve për ushtritë perëndimore). Forcat osmane vlerësuan se 15,000 oficerë dhe burra ishin vrarë gjatë fushatës në Maqedoninë jugore, duke sjellë humbjet e tyre totale në 41,000 ushtarë.<ref>{{Cite book |last=Erickson |first=Edward |title=Defeat in detail : the Ottoman army in the Balkans, 1912–1913 |date=2003 |publisher=Praeger |isbn=0275978885 |location=Westport, Conn. |page=226}}</ref> Një pasojë tjetër ishte se shkatërrimi i ushtrisë maqedonase vulosi fatin e ushtrisë osmane të Vardarit, e cila po luftonte me serbët në veri. Rënia e Selanikut e la atë të izoluar strategjikisht, pa furnizim logjistik dhe thellësi për të manovruar dhe siguroi shkatërrimin e tij.

Me të mësuar për rezultatin e [[Beteja e Jenixhes|betejës së Yenidjes]] (Giannicë), Komanda e Lartë Bullgare dërgoi urgjentisht Divizionin e 7- ''të Rila'' nga veriu drejt qytetit. Divizioni mbërriti atje një ditë më vonë, të nesërmen e dorëzimit te grekët, të cilët ishin më larg qytetit se bullgarët. Deri më 10 nëntor, zona e pushtuar nga grekët ishte zgjeruar në vijën nga [[Liqeni i Dojranit]] deri në [[kodrat e Pangaionit]] në perëndim të [[Kavallës]]. Megjithatë, në Maqedoninë perëndimore, mungesa e bashkërendimit ndërmjet shtabit grek dhe atij serb u kushtoi grekëve në [[Beteja e Vevit (1912)|Betejën e Vevit]], më 15 nëntor 1912, kur [[Divizioni i 5-të i Këmbësorisë (Greqi)|Divizioni i 5-të i Këmbësorisë]] Greke u përball me Korpusin VI osman (pjesë e Ushtrisë së Vardarit me divizionet e 16-të, 17-të dhe 18-të Nizamiye), i cili ishte duke u tërhequr në Shqipëri pas betejës së Prilepit kundër serbëve. Divizioni grek, i befasuar nga prania e korpusit osman, i izoluar nga pjesa tjetër e ushtrisë greke dhe në inferioritet numerik përballë osmanëve që po kundërsulmonin, u detyrua të tërhiqej. Si rezultat, serbët arritën në Manastir para grekëve.

==== Fronti i Epirit ====
Në frontin e Epirit, ushtria greke fillimisht ishte shumë më e madhe në numër, por qëndrimi pasiv i osmanëve i la grekët të pushtonin [[Preveza|Prevezën]] më 21 tetor 1912 dhe të shtyheshin drejt veriut drejt Janinës. Më 5 nëntor, major [[Spiro Milo]] udhëhoqi një [[Revolta e Himarës 1912|revoltë]] në zonën bregdetare të [[Himarë]]s dhe dëboi garnizonin osman pa ndonjë rezistencë të konsiderueshme, <ref name="Kondis">{{Cite book |last=Kondis |first=Basil |url=https://books.google.com/books?id=tEloAAAAMAAJ |title=Greece and Albania, 1908–1914 |publisher=Institute for Balkan Studies |year=1978 |page=93}}</ref> <ref>[https://books.google.com/books?hl=el&id=UV1oAAAAMAAJ&dq=epirus+4000&q=5+November&pgis=1#search_anchor Epirus, 4000 years of Greek history and civilization]. </ref> dhe më 20 nëntor, trupat greke nga Maqedonia perëndimore hynë në [[Korça|Korçë]]. Megjithatë, forcave greke në frontin epirot u mungonin numrat për të nisur një ofensivë kundër pozicioneve mbrojtëse të projektuara nga gjermanët në [[Bizani|Bizan]], që mbronin Janinën, dhe kështu duhej të prisnin përforcime nga fronti maqedonas.<ref>[https://books.google.com/books?hl=el&id=01eQAAAAIAAJ&dq=albania%27s+captives&q=%22Korytsa+was+taken+on%22&pgis=1#search_anchor Albania's captives.] </ref>

Pas përfundimit të fushatës në Maqedoni, një pjesë e madhe e ushtrisë u zhvendos në Epir, ku komandën e mori vetë Konstandini. Në [[Beteja e Bizanit|betejën e Bizanit]], pozicionet osmane u thyen dhe Janina u pushtua më 6 mars 1913. Gjatë rrethimit, më 8 shkurt 1913, piloti rus N. de Sackoff, duke fluturuar për grekët, u bë piloti i parë që u rrëzua ndonjëherë në luftime, kur avioni i tij u godit nga zjarri tokësor pas një bombardimi mbi muret e [[kala]]së së Bizanit. Ai zbriti pranë qytetit të vogël të Prevezës, siguroi ndihmën e vendasve, riparoi avionin e tij dhe rifilloi fluturimin për në bazë.  Rënia e Janinës i lejoi ushtrisë greke të vazhdonte avancimin e saj drejt [[Epiri i Veriut|Epirit të Veriut]], tani në jug të Shqipërisë, të cilën ajo e pushtoi. Aty u ndal përparimi i saj, por vija e kontrollit serb ishte shumë afër në veri.

==== Operacionet detare në detet Egje dhe Jon ====
[[Skeda:Greek_warships_1912-10-05.jpg|parapamje|267x267px| Flota greke e mbledhur në [[Gjiri i Phaleronit|gjirin e Faleronit]] më 5/18 tetor 1912 përpara se të lundronte për në Lemnos.]]
Në shpërthimin e armiqësive më 18 tetor, flota greke, e vendosur nën kundëradmiralin e sapograduar [[Pavlos Kunturiotis]], lundroi për në ishullin [[Limnos|Lemnos]], duke e pushtuar atë tre ditë më vonë (megjithëse luftimet vazhduan në ishull deri më 27 tetor) dhe vendosi një pikë ankorimi në [[Gjiri Mudros|Gjirin e Mudros]]. Kjo lëvizje kishte një rëndësi të madhe strategjike duke u siguruar grekëve një bazë të përparuar pranë ngushticave të Dardaneleve, streha dhe pika ankorimit kryesore e flotës osmane.<ref>Fotakis (2005), pp. 47–48</ref> <ref name="Hall64">Hall (2000), p. 64</ref> Epërsia e flotës osmane në shpejtësi dhe armatim bëri që planet greke të prisnin që ajo të dilte nga ngushticat në fillim të luftës. Papërgatitja e flotës greke për shkak të shpërthimit të parakohshëm të luftës mund të kishte bërë që një sulm kaq i hershëm osman të arrinte një fitore vendimtare. Në vend të kësaj, marina osmane i kaloi dy muajt e parë të luftës në operacione kundër bullgarëve në Detin e Zi, gjë që u dha grekëve kohë të vlefshme për të përfunduar përgatitjet e tyre dhe i lejoi ata të konsolidonin kontrollin e tyre mbi Detin Egje. <ref>Fotakis (2005), pp. 46–48</ref>

Nga mesi i nëntorit, detashmentet detare greke kishin pushtuar ishujt [[Imbros]], [[Tashëzi|Thasos]], [[Agjios Efstratios|Agios Efstratios]], [[Samothraqi|Samothrake]], [[Psara]] dhe [[Ikaria]], dhe zbarkimet u ndërmorën në ishujt më të mëdhenj të [[Lesbosi|Lesbos]] dhe [[Hiosi|Kios]] vetëm më 21 dhe 27 nëntor, përkatësisht. Mbi këta të fundit ishin të pranishme garnizone të konsiderueshme osmane dhe rezistenca e tyre ishte e ashpër. Ata u tërhoqën në malet e brendshme dhe nuk u nënshtruan përkatësisht deri më 22 dhjetor dhe 3 janar. <ref name="Hall64">Hall (2000), p. 64</ref> <ref>Erickson (2003), pp. 157–158</ref> [[Samosi]], zyrtarisht një [[Principata e Samosit|principatë autonome]], nuk u sulmua deri më 13 mars 1913, nga dëshira për të mos mërzitur italianët në Dodekanezin e afërt. Përplasjet atje ishin të shkurtra, pasi forcat osmane u tërhoqën në kontinentin e Anadollit dhe ishulli ishte i sigurt në duart e Greqisë deri më 16 mars. <ref name="Hall64" /> <ref>Erickson (2003), pp. 158–159</ref>
[[Skeda:Greek_torpedo-boat_Nikopolis.jpg|parapamje|267x267px| Anija silur Nikopolis, ish Antalya osmane, e kapur në Prevezë nga grekët]]
Në të njëjtën kohë, me ndihmën e shumë anijeve tregtare të konvertuara në [[Kryqësor ndihmës|kryqëzorë ndihmës]], u krijua një bllokadë detare në brigjet osmane nga Dardanelet në [[Suezi|Suez]], e cila ndërpreu rrjedhën e furnizimeve të osmanëve (mbetën vetëm rrugët e Detit të Zi për në [[Rumania|Rumani]] hapur) dhe la rreth 250,000 trupa osmane të palëvizur në Azi. <ref>Fotakis (2005), pp. 48–49</ref> <ref>Langensiepen & Güleryüz (1995), p. 19</ref> Në [[Deti Jon|detin Jon]], flota greke vepronte pa kundërshtime, duke transportuar furnizime për njësitë e ushtrisë në frontin e Epirit. Për më tepër, grekët bombarduan dhe më pas bllokuan portin e [[Vlora|Vlorës]] në Shqipëri më 3 dhjetor dhe [[Durrësi]]n më 27 shkurt. Një bllokadë detare, që shtrihej nga kufiri grek i paraluftës deri në Vlorë, u vendos gjithashtu më 3 dhjetor, duke izoluar [[Qeveria e Përkohshme e Shqipërisë|Qeverinë e Përkohshme të sapokrijuar të Shqipërisë]] që ishte vendosur atje nga çdo mbështetje e jashtme. <ref>Hall (2000), pp. 65, 74</ref>

Togeri [[Nikolaos Votsis]] shënoi një sukses të madh për moralin grek më 21 tetor duke lundruar me [[siluruesi]]n e tij nr. 11, nën mbulesën e natës, në portin e Selanikut, duke fundosur luftanijen e vjetër osmane Feth-i Bülend dhe duke ikur i padëmtuar. Në të njëjtën ditë, trupat greke të ushtrisë epirote pushtuan bazën detare osmane të Prevezës. Osmanët i shkatërruan katër anijet e pranishme atje, por grekët ishin në gjendje të shpëtonin siluruesit Antalya dhe Tokad të ndërtuara nga Italia, të cilat u dërguan në Marinën Greke, përkatësisht si Nikopolis dhe Tatoi. <ref>Langensiepen & Güleryüz (1995), pp. 19–20, 156</ref> Disa ditë më vonë, më 9 nëntor, vapori prej druri i armatosur osman ''Trabzon'' u kap dhe u fundos nga siluruesi grek nr. 14, nën drejtimin e gjeneral-lejtnant [[Periklis Argyropoulos]], në [[Ajvallëk|Ajvalik]]. <ref name="OSN20">Langensiepen & Güleryüz (1995), p. 20</ref>
[[Skeda:Blowing_up_of_'Fetih-i-Bulend'.jpg|parapamje|267x267px|Një përshkrim i fundosjes së ''Feth-i Bülend'' në një litografi popullore. Votsis është paraqitur në këndin e poshtëm të majtë.]]

===== Përballje në Dardanele =====
[[Skeda:Ottoman_vs_Greek_fleet,_1913.png|parapamje|267x267px| Diagrami në revistën ''[[Ilustrim|L'Ilustration]]'' i anijeve kryesore në flotën greke dhe osmane]]
[[Skeda:Battle_Elli.jpg|parapamje|267x267px| ''Beteja Detare e Ellit'', pikturënga [[Vasileios Hatzis]], 1913.]]
Flota kryesore osmane mbeti brenda Dardaneleve për pjesën e hershme të luftës dhe shkatërruesit grekë patrullonin vazhdimisht daljen e ngushticës për të raportuar për një dalje të mundshme. Kountouriotis sugjeroi [[Minierë detare|minimin]] e ngushticave, por kjo nuk ndodhi nga frika e opinionit ndërkombëtar. <ref name="Fotakis50">Fotakis (2005), p. 50</ref> Më 7 dhjetor, kreu i flotës osmane, Tahir Beu, u zëvendësua nga Ramiz Naman Beu, kreu i fraksionit luftarak midis korpusit të oficerëve. Një strategji e re u miratua për të përfituar nga çdo mungesë e ''Georgios Averof'' për të sulmuar anijet e tjera greke. Stafi osman formuloi një plan për të joshur një numër shkatërruesish grekë në patrullë drejt një kurthi. Përpjekja e parë, më 12 dhjetor, dështoi për shkak të problemeve të bojlerit, por një përpjekje e dytë, dy ditë më vonë, rezultoi në një përplasje jovendimtare midis shkatërruesve grekë dhe kryqëzorit ''Mecidiye''. <ref>Langensiepen & Güleryüz (1995), pp. 21–22</ref>

Beteja e parë madhore detare e luftës, [[Beteja e Ellit]], u zhvillua dy ditë më vonë, më 16 dhjetor 1912. Flota osmane, me katër luftanije, nëntë shkatërrues dhe gjashtë silurues, lundroi në hyrje të ngushticave. Anijet më të lehta osmane mbetën prapa, por skuadrilja e luftanijeve vazhdoi në veri, nën mbulesën e fortesave në [[Kumkale, Çanakkale|Kumkale]], dhe sulmoi flotën greke që vinte nga Imbros në orën 9:40. Duke i lënë luftanijet më të vjetra për të ndjekur rrugën e tyre origjinale, Kountouriotis e udhëhoqi ''Averofin'' në veprim të pavarur: duke përdorur shpejtësinë e saj superiore, ajo preu harkun e flotës osmane. Nën sulm nga të dy anët, osmanët u detyruan shpejt të tërhiqen në Dardanele. <ref name="Fotakis50">Fotakis (2005), p. 50</ref> <ref name="OSN22">Langensiepen & Güleryüz (1995), p. 22</ref> E gjithë përballja zgjati më pak se një orë në të cilën osmanët pësuan dëme të rënda në anijen ''Barbaros Hayreddin'' dhe 18 të vdekur dhe 41 të plagosur (shumica gjatë tërheqjes së tyre të çrregullt) dhe grekët patën një të vdekur dhe shtatë të plagosur. <ref name="Fotakis50" /> <ref>Langensiepen & Güleryüz (1995), pp. 22, 196</ref>

Pas Ellit, më 20 dhjetor, nënkomandanti energjik [[Rauf Orbay|Rauf Beu]] u vu në komandë të flotës osmane. Dy ditë më vonë, ai i udhëhoqi forcat e tij me shpresën se do të zinte sërish në kurth shkatërruesit grekë midis dy divizioneve të flotës osmane, njëri që shkonte për në Imbros dhe tjetri duke pritur në hyrje të ngushticave. Plani dështoi, pasi anijet greke ndërprenë shpejt kontaktin. Në të njëjtën kohë, ''Mecidiye'' u sulmua nga nëndetësja greke ''Delfin'', e cila lëshoi një silur kundër saj, por doli huq; ishte sulmi i parë i tillë në histori. <ref name="OSN22">Langensiepen & Güleryüz (1995), p. 22</ref> Ushtria osmane vazhdoi të ushtronte presion mbi marinën ngurruese për një plan për ripushtimin e Tenedos, të cilin shkatërruesit grekë e përdornin si bazë, me një [[Operacioni amfib|operacion amfib]] të planifikuar për më 4 janar. Atë ditë, kushtet e motit ishin ideale dhe flota ishte gati, por regjimenti ''Yenihan'' i caktuar për operacionin nuk arriti të mbërrinte në kohë. Stafi detar sidoqoftë urdhëroi flotën të mësynte dhe u zhvillua një përballje me flotën greke, pa ndonjë rezultat domethënës për asnjërën palë. <ref>Langensiepen & Güleryüz (1995), pp. 22–23</ref> Mësymje të ngjashme ndoqën më 10 dhe 11 janar, por rezultatet e operacioneve si "macja me miun" ishin gjithmonë të njëjta: "shkatërruesit grekë arrinin të qëndronin gjithmonë jashtë rrezes së anijeve luftarake osmane dhe çdo herë kryqëzorët gjuanin disa fishekë para se të ndërprisnin ndjekjen”. <ref>Langensiepen & Güleryüz (1995), p. 23</ref>
[[Skeda:Savuranoglu_hamidiye.jpg|parapamje|267x267px| Kryqëzori osman Hamidiye. Arritjet e saj gjatë lundrimit tetë-mujor nëpër Mesdhe ishin një nxitës i madh moral për osmanët.]]
Në përgatitje për përpjekjen e radhës për të thyer bllokadën greke, Komanda Detare Osmane vendosi të krijonte një diversion duke dërguar kryqëzorin e lehtë ''Hamidiye'', të drejtuar nga Rauf Beu, për të bastisur anijet tregtare greke në Egje. Shpresohej që ''Georgios Averof'', e vetmja njësi e madhe greke mjaft e shpejtë për të kapur ''Hamidiye'', do të tërhiqej në ndjekje dhe do të linte pjesën e mbetur të flotës greke të dobësuar. <ref name="Fotakis50">Fotakis (2005), p. 50</ref> <ref name="OSN26">Langensiepen & Güleryüz (1995), p. 26</ref> Në këtë rast, ''Hamidiye'' rrëshqiti përmes patrullave greke natën e 14–15 janarit dhe bombardoi portin e ishullit grek të [[Siros]], duke fundosur kryqëzorin ndihmës grek Makedonia, i cili ishte ankoruar atje (më vonë u ngrit dhe u riparua). ''Hamidiye'' më pas u largua nga Egjeu për në Mesdheun Lindor, duke bërë ndalesa në [[Bejruti|Bejrut]] dhe [[Port Said]] përpara se të hynte në [[Deti i Kuq|Detin e Kuq]]. Megjithëse ofroi një nxitje të madhe morale për osmanët, operacioni dështoi të arrijë objektivin e tij parësor pasi Kountouriotis refuzoi të linte postin e tij dhe të ndiqte ''Hamidiye''. <ref name="Fotakis50" /> <ref name="OSN26" /> <ref name="Hall65">Hall (2000), p. 65</ref>

Katër ditë më vonë, më 18 janar 1913, kur flota osmane lëvizi përsëri nga ngushtica drejt Lemnosit, ajo u mund për herë të dytë në [[Beteja e Lemnos (1913)|Betejën e Lemnosit]]. Kësaj radhe, luftanijet osmane e përqendruan zjarrin drejt ''Averof'', i cili përsëri përdori shpejtësinë e tij superiore dhe u përpoq të "[[Kaloni T|vijëzonte T]]" të flotës osmane. ''Barbaros Hayreddin'' u dëmtua përsëri rëndë dhe flota osmane u detyrua të kthehej në strehën e Dardaneleve dhe kalave të tyre me 41 të vrarë dhe 101 të plagosur. <ref name="Fotakis50">Fotakis (2005), p. 50</ref> <ref>Langensiepen & Güleryüz (1995), pp. 23–24, 196</ref> Ishte përpjekja e fundit e marinës osmane për t'u larguar nga Dardanelet, gjë që i la grekët dominues në Egje. Më 5 shkurt 1913, një [[Farman MF.7]] grek, i pilotuar nga toger [[Michael Moutoussis|Michael Moutousis]] dhe me nëntoger [[Aristeidis Moraitinis]] si vëzhgues, kreu një mision zbulimi ajror të flotës osmane në vendin e ankorimit të saj në [[Nara Burnu|Nagara]] dhe lëshoi katër bomba në anijet e ankoruara. Megjithëse nuk arriti asnjë goditje, operacioni konsiderohet si operacioni i parë detar-ajror në historinë ushtarake. <ref>{{Cite web |title=History: Balkan Wars |url=http://www.haf.gr/en/history/history/history_2.asp |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090718062057/http://www.haf.gr/en/history/history/history_2.asp |archive-date=18 korrik 2009 |access-date=3 maj 2010 |publisher=Hellenic Air Force}}</ref> <ref>{{Cite book |last=Boyne |first=Walter J. |url=https://books.google.com/books?id=FW_50wm8VnMC&q=moraitinis&pg=PA66 |title=Air Warfare: an International Encyclopedia: A-L |publisher=ABC-CLIO |year=2002 |isbn=978-1-57607-345-2 |pages=66, 268}}</ref>

Gjenerali Ivanov, komandanti i Ushtrisë së Dytë Bullgare, e pranoi rolin e flotës greke në fitoren e përgjithshme të Lidhjes Ballkanike duke thënë se “veprimtaria e të gjithë flotës greke dhe mbi të gjitha e ''Averofit'' ishte faktori kryesor në suksesin e përgjithshëm të aleatëve”. <ref name="Hall65">Hall (2000), p. 65</ref>

=== Teatri serb dhe malazez ===
[[Skeda:Montenegrins_attacking_Decic_Fortress.jpg|majtas|parapamje|267x267px| Malazezët sulmojnë kalanë e Deçiçit]]
[[Skeda:Skadar_predaja_zastave.jpg|alt=|parapamje|267x267px| Flamuri osman i dorëzohet Mbretit [[Nikolla I i Malit të Zi|Nikolla I të Malit të Zi]]]]
Forcat serbe vepruan kundër pjesës më të madhe të ushtrisë osmane perëndimore, e cila ishte në Novi Pazar, Kosovë dhe Maqedoninë veriore dhe lindore. Nga pikëpamja strategjike, forcat serbe u ndanë në katër ushtri dhe grupe të pavarura: brigada e Javorit dhe ushtria e Ibrit, e cila vepronte kundër forcave osmane në Novi Pazar; Ushtria e Tretë, e cila vepronte kundër forcave osmane në Kosovë; Ushtria e Parë, e cila vepronte kundër forcave osmane në Maqedoninë veriore; dhe Ushtria e Dytë, e cila vepronte nga Bullgaria kundër forcave osmane në Maqedoninë lindore. Beteja vendimtare pritej të zhvillohej në Maqedoninë veriore, në fushat e Ovçe Polës, ku pritej të përqendroheshin forcat kryesore të ushtrisë osmane të Vardarit.

Plani i komandës supreme serbe parashikonte tre ushtri serbe që të rrethonin dhe shkatërronin ushtrinë e Vardarit në atë zonë, me ushtrinë e parë që do përparonte nga veriu (përgjatë vijës Vranjë-Kumanovë-Ovçe Pole), ushtria e dytë që do përparonte nga lindja përgjatë vijës Kriva Pallankë-Kratovë-Ovçe Pole) dhe Ushtria e Tretë që do përparonte nga veriperëndimi (përgjatë vijës Prishtinë-Shkup-Ovçe Pole). Roli kryesor iu dha Ushtrisë së Parë. Ushtria e Dytë supozohej t'i priste ushtrisë së Vardarit tërheqjen dhe, nëse ishte e nevojshme, të sulmonte krahun e pasmë dhe të djathtë të saj. Ushtria e Tretë duhej të merrte Kosovën dhe, nëse ishte e nevojshme, të ndihmonte Ushtrinë e Parë duke sulmuar krahun e majtë dhe pjesën e pasme të Ushtrisë së Vardarit. Ushtria e Ibrit dhe brigada e Javorit kishin role të vogla në plan dhe pritej të siguronin sanxhakun e Novi Pazarit dhe të zëvendësonin Ushtrinë e Tretë në Kosovë pasi ajo të kishte avancuar në jug.
[[Skeda:Montenegrin_heavy_cannon,_1912.jpg|majtas|parapamje|267x267px|Artileria malazeze duke kaluar [[Lumi i Limit|lumin Lim]] gjatë sulmit në [[Berana|Berane]]]]
[[Skeda:Montenegro_Danillo_1912.jpg|parapamje|267x267px|Princi i kurorës Danilo viziton një bateri malazeze]]
Ushtria serbe, nën drejtimin e gjeneralit (më vonë Marshalli) Putnik, arriti tre fitore vendimtare në [[Maqedonia e Vardarit|Maqedoninë e Vardarit]], objektivi kryesor serb në luftë, duke shkatërruar forcat osmane në rajon dhe duke pushtuar Maqedoninë veriore. Serbët ndihmuan gjithashtu malazezët për të marrë [[Sanxhaku (krahinë)|Sanxhakun]] dhe dërguan dy divizione për të ndihmuar bullgarët në rrethimin e Edrenesë. Beteja e fundit për Maqedoninë ishte [[Beteja e Manastirit|Beteja e Manastirit,]] në të cilën mbetjet e Ushtrisë Osmane të Vardarit u detyruan të tërhiqen në Shqipërinë e Mesme. Pas betejës, kryeministri serb Pashiç i kërkoi gjeneralit Putnik të merrte pjesë në garën për Selanikun. Putniku nuk pranoi dhe e ktheu ushtrinë e tij drejt perëndimit, drejt Shqipërisë, pasi pa se një luftë midis Greqisë dhe Bullgarisë për Selanikun mund të ndihmonte shumë planet e Serbisë për Maqedoninë e Vardarit.

Pas presionit të ushtruar nga Fuqitë e Mëdha, serbët filluan të tërhiqen nga Shqipëria e veriut dhe Sanxhaku, por lanë pas parkun e tyre të artilerisë së rëndë për të ndihmuar malazezët në rrethimin që vijonte të Shkodrës. Më 23 prill 1913, garnizoni i Shkodrës u detyrua të dorëzohej për shkak të urisë.

== Krimet serbe ndaj shqiptarëve ==
[[Skeda:NY_Times_Massacre_of_Albanians_1912.jpg|parapamje|Titulli ''i [[The New York Times|New York Times]] 31 dhjetor 1912'']]
Masakra ndaj shqiptarëve u kryen në disa raste nga ushtritë dhe paraushtarakët serbë e malazezë gjatë Luftërave Ballkanike. <ref>{{Cite book |last=United States Department of State |url=https://books.google.com/books?id=ADhGAQAAMAAJ&q=Serbian+troops+atrocities+1913&pg=PA115 |title=Papers Relating to the Foreign Relations of the United States |date=1943 |publisher=U.S. Government Printing Office |page=115 |language=en |access-date=2 janar 2020}}</ref> <ref name="Report">{{Cite web |last=International Commission to Inquire into the Causes and Conduct of the Balkan Wars |last2=Carnegie Endowment for International Peace. Division of Intercourse and Education |date=1 janar 1914 |title=Report of the International Commission to Inquire into the Causes and Conduct of the Balkan War |url=https://archive.org/details/reportofinternat00inteuoft |access-date=6 shtator 2016 |publisher=Washington, D.C. : The Endowment |via=Internet Archive}}</ref>  Sipas të dhënave bashkëkohore, nga 10.000 deri në 25.000 shqiptarë u vranë ose vdiqën nga uria dhe të ftohtit gjatë asaj periudhe; <ref name="Golgotha" /> <ref name="Hudson128">{{Cite book |last=Hudson |first=Kimberly A. |url=https://books.google.com/books?id=W4zndspbem4C |title=Justice, Intervention, and Force in International Relations: Reassessing Just War Theory in the 21st Century |date=5 mars 2009 |publisher=Taylor & Francis |isbn=9780203879351 |pages=128 |access-date=6 shtator 2016 |via=Google Books}}</ref> shumë nga viktimat ishin fëmijë, gra dhe të moshuar. <ref>{{Cite book |last=Bessel |first=Richard |url=https://books.google.com/books?id=Wr-j5ibVgXsC&q=atrocities+against+Albanians+1912&pg=PA229 |title=No Man's Land of Violence: Extreme Wars in the 20th Century |date=2006 |publisher=Wallstein Verlag |isbn=978-3-89244-825-9 |page=226 |language=en |author-link=Richard Bessel |access-date=24 dhjetor 2019}}</ref> Sipas një organizate [[Imami|imamësh]] shqiptar, në [[Kosovë]] kishte rreth 21 mijë varre të thjeshta ku shqiptarët ishin masakruar nga ushtritë serbe. <ref>{{Cite book |last=Horvat, Dr. Jusuf Osmani |first=Mislav |url=https://www.academia.edu/27205754 |title=Jusuf Osmani - Kolonizimi Serbi Kosoves (The Serbian colonisation of Kosovo) |date=2010 |publisher=REND Prishtinë |location=Pristina |page=66 |language=en |access-date=29 mars 2020}}</ref> Në gusht dhe shtator 1913, forcat serbe shkatërruan 140 fshatra dhe detyruan 40.000 shqiptarë të largohen. <ref>{{Cite book |last=N.Y.) |first=Near East College Association (New York |url=https://books.google.com/books?id=gD8ZAAAAYAAJ&q=Albanian&pg=PA767 |title=The Near East |date=1921 |publisher=s.n. |page=45 |language=en |access-date=5 prill 2020}}</ref>

Përveç masakrave, disa civilëve iu prenë buzët, veshët dhe hundët; <ref>{{Cite book |last=Tatum |first=Dale C. |url=https://books.google.com/books?id=nWsbAQAAMAAJ&q=massacred |title=Genocide at the Dawn of the Twenty-First Century: Rwanda, Bosnia, Kosovo, and Darfur |date=2010 |publisher=Palgrave Macmillan |isbn=978-0-230-62189-3 |page=113 |language=en |access-date=3 janar 2020}}</ref> [[Philip J. Cohen]], duke ekzaminuar raportin e [[Carnegie Endowment for International Peace]], tha se ushtarët serbë prenë veshët, hundën dhe gjuhën e civilëve shqiptarë dhe ua nxirrnin sytë. <ref>Philip J. Cohen, ''Islamic Studies''
Vol. 36, No. 2/3, Special Issue: Islam in the Balkans (1997), p. 4.</ref> Cohen gjithashtu citoi Durham të thoshte se ushtarët serbë ndihmuan në varrosjen e njerëzve të gjallë në Kosovë. <ref>{{Cite book |last=Cohen |first=Philip J. |url=https://books.google.com/books?id=Fz1PW_wnHYMC&pg=PA7 |title=Serbia's Secret War: Propaganda and the Deceit of History |date=1996 |publisher=Texas A&M University Press |isbn=978-0-89096-760-7 |page=8 |language=en |access-date=27 prill 2020}}</ref> Sipas Cohen, ushtria serbe krijoi aq shumë frikë sa disa gra shqiptare vranë fëmijët e tyre në vend që t'i linin të binin në duart e ushtarëve serbë. <ref>{{Cite journal |last=Cohen |first=Philip J. |date=1997 |title=The Ideology and Historical Continuity of Serbia's Anti-Islamic Policy |journal=Islamic Studies |language=en |location=Islamabad |publisher=Islamic Research Institute, International Islamic University |volume=36 |issue=2/3 |pages=361–382 |jstor=23076201 |quote=Among the worst and most consistent offenders were the Serbs, who generated such fear that some women killed their own children, rather than let them fall into Serbian hands}}</ref>

Komisioneri amerikan i ndihmës, Willar Howard, tha në një intervistë të vitit 1914 ''në Daily Mirror'' se gjenerali Carlos Popovitch bërtiste: "Mos ik, ne jemi vëllezër dhe miq. Ne nuk duam t'ju lëndojmë." <ref>{{Cite news |date=2 shkurt 1914 |title=Albanian Peasants Burned by Servians: New Rulers Task |page=9 |work=[[British Newspaper Archive]] |url=https://www.britishnewspaperarchive.co.uk/viewer/BL/0000560/19140202/063/0009?browse=true |url-access=registration |access-date=12 prill 2020}}</ref> Fshatarët që i besonin Popovitçit u qëlluan ose u dogjën për vdekje, dhe gratë e moshuara që nuk mund të largoheshin nga shtëpitë e tyre gjithashtu u dogjën. Howard tha se mizoritë u kryen pas përfundimit të luftës. Sipas raportit të Leo Freundlich të vitit 1912, Popovitch ishte përgjegjës për shumë nga masakrat ndaj shqiptarëve dhe u bë kapiten i trupave serbe në [[Durrës]]. <ref>{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=Ofu4AAAAIAAJ&q=Popovic |title=That was Yugoslavia |date=1991 |publisher=Ost-Dienst |page=53 |language=en |access-date=22 prill 2020}}</ref> Gjeneralët serbë Datidas Arkan dhe Bozo Jankoviç u autorizuan të vrisnin këdo që bllokonte kontrollin serb të Kosovës. <ref>{{Cite news |last=Thomassen |first=Carsten |date=21 prill 1999 |title=En krig om historien II |language=de |work=Dagbladet.no |url=https://www.dagbladet.no/nyheter/en-krig-om-historien-ii/65517777 |access-date=22 prill 2020}}</ref> ''Jugosllavia nga një perspektivë historike'', një studim i vitit 2017 i botuar në [[Beogradi|Beograd]] nga [[Komiteti i Helsinkit për të Drejtat e Njeriut në Serbi]], tha se fshatrat u dogjën deri në hi dhe myslimanët shqiptarë u detyruan të largoheshin kur forcat serbo-malazeze pushtuan Kosovën në vitin 1912. Disa kronika përmendin [[Prerja e kokës|prerjen e kokës]] si dhe [[gjymtimi]]n. <ref>{{Cite book |last=Biserko |first=Sonja |url=http://www.yuhistorija.com/doc/yugoslavia%20from%20a%20historical%20perspective.pdf |title=Yugoslavia from a Historical Perspective |last2=Perović |first2=Latinka |last3=Roksandić |first3=Drago |last4=Velikonja |first4=Mitja |last5=Hoepken |first5=Wolfgang |last6=Bieber |first6=Florian |last7=Sofrenović |first7=Sheila |last8=Hrašovec |first8=Ivan |date=2017 |publisher=[[Helsinki Committee for Human Rights in Serbia]] |isbn=978-86-7208-208-1 |location=[[Belgrade]] |pages=272–73 |access-date=8 prill 2020}}</ref>

== Arsyet e humbjes osmane ==
Arsyeja kryesore e disfatës osmane në vjeshtën e vitit 1912 ishte vendimi i qeverisë osmane për t'iu përgjigjur ultimatumit të Lidhjes Ballkanike më 15 tetor 1912 duke shpallur luftë në një kohë kur mobilizimi i saj, urdhëruar më 1 tetor, ishte vetëm pjesërisht e plotë. <ref>Akmeșe, Handan Nezir ''The Birth of Modern Turkey The Ottoman Military and the March to World I'', London: I.B Tauris pages 124–127</ref> Gjatë shpalljes së luftës, 580.000 ushtarë osmanë në Ballkan u përballën me 912.000 ushtarë të Lidhjes Ballkanike. <ref name="Akmeșe, Handan Nezir page 127">Akmeșe, Handan Nezir ''The Birth of Modern Turkey The Ottoman Military and the March to World I'', London: I.B Tauris page 127</ref> Gjendja e keqe e rrugëve, së bashku me rrjetin e paktë hekurudhor, kishte bërë që mobilizimi osman të ishte tej mase prapa planit dhe shumë nga komandantët ishin të rinj në njësitë e tyre, pasi ishin emëruar vetëm më 1 tetor 1912. <ref name="Akmeșe, Handan Nezir page 127" /> Për më tepër, shumë divizione turke ishin ende të angazhuara në një luftë që po e humbnin me Italinë shumë larg në provincat libiane. Vështirësia e luftimit të një lufte në fronte të shumta shkaktoi një dëm të madh në financat, moralin, humbjet dhe materialin osman. Historiani turk [[Handan Nezir Akmeșe]] shkroi se përgjigja më e mirë kur ata u përballën me ultimatumin e Lidhjes Ballkanike më 15 tetor nga ana e osmanëve do të kishte qenë të përpiqeshin të fitonin kohë me anë të diplomacisë derisa ata të përfundonin mobilizimin e tyre, në vend se të shpallnin luftë menjëherë. <ref name="Akmeșe, Handan Nezir page 127" />

Ministri i Luftës [[Nazëm Pasha|Nazım Pasha]], Ministri i Marinës [[Mahmud Muhtar Pasha]] dhe atasheu ushtarak austriak [[Joseph Pomiankowski|Josef Pomiankowski]] i kishin paraqitur Kabinetit pamje tepër optimiste të gatishmërisë osmane për luftë në tetor 1912 dhe këshilluan që forcat osmane të sulmonin menjëherë sapo të shpërthenin luftimet. <ref name="Akmeșe, Handan Nezir page 127">Akmeșe, Handan Nezir ''The Birth of Modern Turkey The Ottoman Military and the March to World I'', London: I.B Tauris page 127</ref> Përkundrazi, shumë komandantë të lartë të ushtrisë mbështetën idenë e mbrojtjes kur të fillonte lufta, duke argumentuar se mobilizimi jo i plotë, së bashku me problemet serioze logjistike, e bënë të pamundur marrjen e ofensivës. <ref name="Akmeșe, Handan Nezir page 127" /> Arsyet e tjera të humbjes ishin:

* Nën regjimin tiranik dhe paranojak të Sulltan Abdul Hamidit II, ushtrisë osmane i ishte ndaluar të merrej me stërvitje ose manovra luftarake nga frika se mund të ishte mbulesë për një grusht shteti. <ref name="Akmeșe page 128">Akmeșe, Handan Nezir ''The Birth of Modern Turkey The Ottoman Military and the March to World I'', London: I.B Tauris page 128</ref> Katër vitet që nga Revolucioni Xhonturk i vitit 1908 nuk kishin qenë kohë e mjaftueshme që ushtria të mësonte se si të kryente manovra në shkallë të gjerë. <ref name="Akmeșe page 128" /> Lojërat e luftës në 1909 dhe 1910 kishin treguar se shumë oficerë osmanë nuk mund të lëviznin me efikasitet masa të mëdhaja të trupave si divizione dhe korpuse, një mangësi që gjenerali Baron [[Colmar Freiherr von der Goltz|Colmar von der Goltz]] deklaroi pas vëzhgimit të lojërave luftarake të 1909 do të kërkonte të paktën pesë vjet trajnim për t'u adresuar. <ref>Akmeșe, Handan Nezir ''The Birth of Modern Turkey The Ottoman Military and the March to World I'', London: I.B Tauris pages 120–121</ref>
* Ushtria osmane u nda në dy klasa; Trupat ''Nizamiye'', të cilët rekrutoheshin për pesë vjet, dhe ''Redif'', të cilët ishin rezervistë që shërbenin për shtatë vjet. <ref>Akmeșe, Handan Nezir ''The Birth of Modern Turkey The Ottoman Military and the March to World I'', London: I.B Tauris page 5</ref> Stërvitja e trupave ''të Redifit'' ishte lënë pas dore për dekada dhe 50,000 trupat ''e Redifit'' në Ballkan në vitin 1912 kishin marrë trajnime jashtëzakonisht të thjeshta në rastin më të mirë. <ref>Akmeșe, Handan Nezir ''The Birth of Modern Turkey The Ottoman Military and the March to World I'', London: I.B Tauris pages 128–129</ref> Një oficer gjerman, majori [[Otto von Lossow]], i cili shërbente me osmanët, u ankua se disa nga trupat ''Redif'' nuk dinin të mbanin apo të gjuanin një pushkë. <ref name="Akmeșe page 129">Akmeșe, Handan Nezir ''The Birth of Modern Turkey The Ottoman Military and the March to World I'', London: I.B Tauris page 129</ref>
* Shërbimet mbështetëse në ushtrinë osmane si shërbimet logjistike dhe mjekësore ishin jashtëzakonisht të dobëta. <ref name="Akmeșe page 129" /> Kishte mungesë të madhe mjekësh, pa ambulanca dhe pak barela, dhe ato pak qendra mjekësore ishin krejtësisht të papërshtatshme për të trajtuar numrin e madh të të plagosurve. <ref name="Akmeșe page 129" /> Për pasojë, shumica e të plagosurve vdiqën, gjë që dëmtoi moralin. Në veçanti, korpusi i transportit ishte aq joefikas saqë nuk ishte në gjendje të furnizonte trupat në terren me ushqim, gjë që i detyroi trupat të merrnin ushqim nga fshatrat përreth. <ref name="Akmeșe page 129" /> Sidoqoftë, ushtarët osmanë mbijetonin me një dietë ditore prej 90 g djathë dhe 150 g mish, por duhej të marshonin gjatë gjithë ditës, duke e lënë pjesën më të madhe të ushtrisë të sëmurë dhe të rraskapitur. <ref name="Akmeșe page 129" />
* Reshjet e dendura në vjeshtën e vitit 1912 i kishin kthyer rrugët me baltë të Ballkanit në moçal, gjë që e vështirësoi jashtëzakonisht shumë furnizimin e ushtrisë në terren me municion, gjë që çoi në mungesa të vazhdueshme në front. <ref>Akmeșe, Handan Nezir ''The Birth of Modern Turkey The Ottoman Military and the March to World I'', London: I.B Tauris page 130</ref>
* Pas revolucionit të vitit 1908, korpusi i oficerëve osmanë ishte politizuar, me shumë oficerë që iu përkushtuan politikës në kurriz të studimit të luftës. <ref name="Akmeșe pages 130-131">Akmeșe, Handan Nezir ''The Birth of Modern Turkey The Ottoman Military and the March to World I'', London: I.B Tauris pages 130–131</ref> Për më tepër, politizimi i ushtrisë e kishte bërë atë të ndahej në fraksione, veçanërisht midis atyre që ishin anëtarë të [[Komiteti "Bashkim e përparim"|Komitetit të Bashkimit dhe Përparimit]] dhe kundërshtarëve të tij. <ref name="Akmeșe pages 130-131" /> Për më tepër, vendimi për të rekrutuar jomuslimanët për herë të parë nënkuptonte që ''[[xhihadi]]'', forca tradicionale motivuese për [[Ushtria Osmane|Ushtrinë Osmane]], nuk u përdor në vitin 1912, diçka që oficerët e misionit ushtarak gjerman që këshillonte osmanët besonin se ishte e keqe për moralin e muslimanëve. <ref name="Akmeșe page 132">Akmeșe, Handan Nezir ''The Birth of Modern Turkey The Ottoman Military and the March to World I'', London: I.B Tauris page 132</ref>

== Pasojat ==
[[Skeda:Alfred-schmidt-cartoon-the-turks-power-in-europe-is-shaken-by-his-balkan-neighbours.jpg|djathtas|parapamje| Karikatura daneze tregon shtetet ballkanike që sulmojnë Perandorinë Osmane në Luftën e Parë Ballkanike, tetor 1912]]
[[Traktati i Londrës (1913)|Traktati i Londrës]] i dha fund Luftës së Parë Ballkanike më 30 maj 1913. I gjithë territori osman në perëndim të linjës [[Enez]] - [[Kıyıköy]] iu dorëzua Lidhjes Ballkanike, sipas ''status quo-së'' në kohën e armëpushimit. Traktati gjithashtu shpalli [[Shqipëria e Pavarur|Shqipërinë]] shtet të pavarur. Pothuajse i gjithë territori që ishte caktuar për të formuar shtetin e ri shqiptar ishte momentalisht i pushtuar nga Serbia ose Greqia, të cilat me ngurrim i tërhoqën trupat e tyre. Duke pasur mosmarrëveshje të pazgjidhura me Serbinë për ndarjen e Maqedonisë së Veriut dhe me Greqinë për Maqedoninë Jugore, Bullgaria u përgatit, nëse do të ishte nevoja, t'i zgjidhte problemet me forcë dhe filloi të transferonte forcat e saj nga [[Trakia Lindore]] në rajonet problematike. Duke mos dashur t'i nënshtroheshin asnjë presioni, Greqia dhe Serbia lanë mënjanjë mosmarrëveshjet dhe nënshkruan një aleancë ushtarake të drejtuar kundër Bullgarisë më 1 maj 1913, madje edhe para se të përfundonte [[Traktati i Londrës, 1913|Traktati i Londrës]]. Kjo u pasua shpejt nga një [[Aleanca greko-serbe e vitit 1913|traktat i "miqësisë dhe mbrojtjes së ndërsjellë"]] më 1 qershor 1913. Kështu u krijua skena për [[Lufta e Dytë Ballkanike|Luftën e Dytë Ballkanike]].

== Fuqitë e Mëdha ==
Edhe pse zhvillimet që çuan në luftë u vunë re nga Fuqitë e Mëdha, ato patën një konsensus zyrtar mbi [[Kriza Lindore|integritetin territorial të Perandorisë Osmane]], gjë që çoi në një paralajmërim të ashpër për shtetet ballkanike. Megjithatë, jozyrtarisht, secila Fuqi e Madhe mori një qasje të ndryshme diplomatike pasi kishte interesa konfliktuale në zonë. Meqenëse çdo efekt i mundshëm parandalues i paralajmërimit të përbashkët zyrtar u pengua nga sinjalet e paqarta jozyrtare, ata nuk arritën të parandalonin ose t'i jepnin fund luftës:
* [[Perandoria Ruse|Rusia]] ishte një shtytës kryesor në themelimin e Lidhjes Ballkanike dhe e pa atë si një mjet thelbësor në rast të një lufte të ardhshme kundër rivalit të saj, Austro-Hungarisë. <ref name="Stowell1">{{Cite book |last=Stowell |first=Ellery Cory |title=The Diplomacy Of The War of 1914: The Beginnings Of The War (1915) |publisher=Kessinger Publishing, LLC. |year=2009 |isbn=978-1-104-48758-4 |page=94 |author-link=Ellery Cory Stowell}}</ref> Megjithatë, Rusia nuk ishte në dijeni të planeve bullgare për Trakinë dhe Konstandinopojën, territore në të cilat kishte ambicie prej kohësh.
* [[Republika e tretë franceze|Franca]], duke mos u ndjerë e gatshme për një luftë kundër Gjermanisë në vitin 1912, mori një qëndrim të fortë kundër luftës dhe informoi me vendosmëri aleatin e saj Rusinë se nuk do të merrte pjesë në një konflikt të mundshëm midis Rusisë dhe Austro-Hungarisë nëse do të rezultonte nga veprimet e Lidhjes Ballkanike. Franca, megjithatë, nuk arriti të siguronte pjesëmarrjen britanike në një ndërhyrje të përbashkët për të ndaluar konfliktin.
* [[Perandoria Britanike]], edhe pse zyrtarisht një mbështetëse e vendosur e integritetit të Perandorisë Osmane, ndërmori hapa të fshehtë diplomatikë duke inkurajuar hyrjen greke në Lidhje për të kundërshtuar ndikimin rus. Në të njëjtën kohë, ajo inkurajoi aspiratat bullgare mbi Trakinë pasi britanikët preferuan që Trakia të ishte bullgare në vend se ruse, pavarësisht nga garancitë britanike për Rusinë për zgjerimin e saj atje.
* [[Perandoria Austro-Hungareze|Austro-Hungaria]], duke u përpjekur për një dalje nga [[Deti Adriatik|Adriatiku]] dhe duke kërkuar mënyra për zgjerim në jug në kurriz të Perandorisë Osmane, ishte totalisht kundër zgjerimit të çdo kombi tjetër në zonë. Në të njëjtën kohë, Austro-Hungaria kishte problemet e veta të brendshme me popullsitë e konsiderueshme sllave që bënin fushatë kundër kontrollit të përbashkët gjermano-hungarez të shtetit shumëkombësh. Serbia, aspiratat e së cilës për Bosnjën nuk ishin sekrete, konsiderohej armik dhe mjeti kryesor i makinacioneve ruse, që qëndronin pas agjitacionit të nënshtetasve sllavë. Megjithatë, Austro-Hungaria dështoi të siguronte mbështetjen gjermane për një reagim të fortë. Fillimisht, perandori gjerman [[Vilhelmi II|Wilhelm II]] i tha [[Franc Ferdinandi i Austrisë|arkidukës austro-hungarez Franz Ferdinand]] se Gjermania ishte e gatshme të mbështeste Austro-Hungarinë në të gjitha rrethanat, madje edhe me rrezikun e një lufte botërore, por austro-hungarezët hezituan. Në fund, në [[Këshilli Perandorak Gjerman i Luftës i 8 dhjetorit 1912|Këshillin Perandorak Gjerman të Luftës të 8 dhjetorit 1912]], konsensusi ishte se Gjermania nuk do të ishte gati për luftë të paktën deri në mesin e vitit 1914 dhe shënimet për këtë i kaluan Austro-Hungarisë. Kështu, kur serbët pranuan ultimatumin austro-hungarez të 18 tetorit dhe u tërhoqën nga Shqipëria, nuk mund të ndërmerreshin veprime.
* [[Perandoria Gjermane]], e cila tashmë ishte shumë e përfshirë në politikën e brendshme osmane, e kundërshtoi zyrtarisht luftën. Megjithatë, përpjekja e Gjermanisë për të afruar Bullgarinë te [[Fuqitë Qendrore]], meqenëse Gjermania e pa [[Njeri i sëmurë i Evropës|të pashmangshme shpërbërjen osmane]], e bëri Gjermaninë të mendonte për të zëvendësuar osmanët në Ballkan me një [[Bullgaria e Madhe|Bullgari të Madhe]] mike me kufijtë e [[Traktati i Shën Stefanit|Traktatit të San Stefanit]]. Kjo bazohej në origjinën gjermane të mbretit bullgar [[Ferdinand I of Bulgaria|Ferdinand]] dhe në ndjenjat e tij anti-ruse. Në fund, kur tensionet [[Kriza e korrikut|u rritën përsëri në korrik 1914]] midis Serbisë dhe Austro-Hungarisë, kur [[Dora e zezë (Serbia)|Dora e Zezë]], një organizatë e mbështetur nga Serbia, vrau Franz Ferdinandin, askush nuk kishte rezerva të forta për konfliktin e mundshëm dhe shpërtheu [[Lufta e Parë Botërore]].

== Lista e betejave ==

=== Betejat bullgaro-osmane ===
{| class="wikitable" style="width:76%;"
! style="width:25%;" |Beteja
! style="width:8%;" | Viti
! style="width:15%;" |</img> Komandant
! style="width:15%;" |</img> Komandant 
! style="width:20%;" | Rezultati
|- style="background:#d0fb8e;"
| align="left" | [[Beteja e Karxhalit]]
| style="text-align:center;" | 1912
| style="text-align:center;" | Vasil Delov
| style="text-align:center;" | Mehmed Pasha
| style="text-align:center;" | Fitore Bullgare
|- style="background:#d0fb8e;"
| align="left" | [[Beteja e Kirk Kilisse]]
| style="text-align:center;" | 1912
| style="text-align:center;" | [[Radko Dimitriev]]
| style="text-align:center;" | Mahmut Pasha
| style="text-align:center;" | Fitore Bullgare
|- style="background:#d0fb8e;"
| align="left" | [[Beteja e Lule Burgasit]]
| style="text-align:center;" | 1912
| style="text-align:center;" | [[Radko Dimitriev]]
| style="text-align:center;" | Abdullah Pasha
| style="text-align:center;" | Fitore Bullgare
|- style="background:#d0fb8e;"
| align="left" | [[Rrethimi i Odrinit (1912–13)|Rrethimi i Edrenesë / Adrianopojës]]
| style="text-align:center;" | 1913
| style="text-align:center;" | Georgi Vazov
| style="text-align:center;" | Gazi Pasha
| style="text-align:center;" | Fitore Bullgare
|- style="background:lightgrey;"
| align="left" | [[Beteja e parë e Çatalcës]]
| style="text-align:center;" | 1912
| style="text-align:center;" | [[Radko Dimitriev]]
| style="text-align:center;" | [[Nazëm Pasha|Nazim Pasha]]
| style="text-align:center;" | E pavendosur <ref>Vŭchkov, pp. 99-103</ref>
|- style="background:#d0fb8e;"
| align="left" | [[Beteja e Kaliakra (1912)|Beteja Detare e Kaliakra]]
| style="text-align:center;" | 1912
| style="text-align:center;" | Dimitar Dobrev
| style="text-align:center;" | [[Rauf Orbay|Hüseyin Beu]]
| style="text-align:center;" | Fitore Bullgare
|- style="background:#d0fb8e;"
| align="left" | [[Beteja e Merhamlit]]
| style="text-align:center;" | 1912
| style="text-align:center;" | Nikolla Genev
| style="text-align:center;" | Mehmed Pasha
| style="text-align:center;" | Fitore Bullgare
|- style="background:#d0fb8e;"
| align="left" | [[Beteja e Bulair]]
| style="text-align:center;" | 1913
| style="text-align:center;" | [[Georgi Todorov (gjeneral)|Georgi Todorov]]
| style="text-align:center;" | [[Mustafa Qemal Ataturku|Mustafa Kemal]]
| style="text-align:center;" | Fitore Bullgare
|- style="background:lightgrey;"
| align="left" | [[Beteja e dytë e Çatalcës]]
| style="text-align:center;" | 1913
| style="text-align:center;" | [[Vasill Kutinçev|Vasil Kutinçev]]
| style="text-align:center;" | [[Ahmet Izet Pasha|Ahmet Pasha]]
| style="text-align:center;" | E pavendosur
|- style="background:#d0fb8e;"
| align="left" | [[Beteja e Şarköy]]
| style="text-align:center;" | 1913
| style="text-align:center;" | [[Stiliyan Kovachev|Stiliyan Kovaçev]]
| style="text-align:center;" | [[Enver Pasha]]
| style="text-align:center;" | Fitore Bullgare
|}

=== Betejat greko-osmane ===
{| class="wikitable" style="width:76%;"
! style="width:25%;" |Beteja
! style="width:8%;" | Viti
! style="width:15%;" |</img> Komandanti
! style="width:15%;" |</img> Komandant 
! style="width:20%;" | Rezultati
|- style="background:#a8d3f7;"
| align="left" | [[Beteja e Sarantaporos]]
| style="text-align:center;" | 1912
| style="text-align:center;" | [[Constantine I of Greece|Konstandini I]]
| style="text-align:center;" | [[Hasan Tahsin Pasha|Hasan Pasha]]
| style="text-align:center;" | Fitore greke
|- style="background:#a8d3f7;"
| align="left" | [[Beteja e Yenidjes]]
| style="text-align:center;" | 1912
| style="text-align:center;" | [[Constantine I of Greece|Konstandini I]]
| style="text-align:center;" | [[Hasan Tahsin Pasha|Hasan Pasha]]
| style="text-align:center;" | Fitore greke
|- style="background:#f9adb2;"
| align="left" | [[Beteja e Sorovich]]
| style="text-align:center;" | 1912
| style="text-align:center;" | [[Dimitrios Matthaiopoulos|Matthaiopoulos]]
| style="text-align:center;" | [[Hasan Tahsin Pasha|Hasan Pasha]]
| style="text-align:center;" | Fitore Osmane
|- style="background:#a8d3f7;"
| align="left" | [[Beteja e Pente Pigadia]]
| style="text-align:center;" | 1912
| style="text-align:center;" | [[Konstantinos Sapountzakis|Sapountzakis]]
| style="text-align:center;" | [[Mehmet Esat Bulkat|Esat Pasha]]
| style="text-align:center;" | Fitore greke
|- style="background:#f9adb2;"
| align="left" | [[Beteja e Driskos]]
| style="text-align:center;" | 1912
| style="text-align:center;" | Alexandros Romas
| style="text-align:center;" | [[Mehmet Esat Bulkat|Esad Pasha]]
| style="text-align:center;" | Fitore Osmane
|- style="background:#a8d3f7;"
| align="left" | [[Revolta e Himarës 1912|Revolta e Himarës]]
| style="text-align:center;" | 1912
| style="text-align:center;" | [[Konstantinos Sapountzakis|Sapountzakis]]
| style="text-align:center;" | [[Mehmet Esat Bulkat|Esat Pasha]]
| style="text-align:center;" | Fitore greke
|- style="background:#a8d3f7;"
| align="left" | [[Beteja e Ellit]]
| style="text-align:center;" | 1912
| style="text-align:center;" | [[Pavlos Kountouriotis|Kountouriotis]]
| style="text-align:center;" | Remzi Beu
| style="text-align:center;" | Fitore greke
|- style="background:#a8d3f7;"
| align="left" | [[Kapja e Korytsa]]
| style="text-align:center;" | 1912
| style="text-align:center;" | [[Konstantinos Damianos|Damianos]]
| style="text-align:center;" | David Pasha
| style="text-align:center;" | Fitore greke
|- style="background:#a8d3f7;"
| align="left" | [[Beteja e Lemnos (1913)|Beteja e Lemnosit]]
| style="text-align:center;" | 1913
| style="text-align:center;" | [[Pavlos Kountouriotis|Kountouriotis]]
| style="text-align:center;" | Remzi Beu
| style="text-align:center;" | Fitore greke
|- style="background:#a8d3f7;"
| align="left" | [[Beteja e Bizanit]]
| style="text-align:center;" | 1913
| style="text-align:center;" | [[Constantine I of Greece|Konstandini I]]
| style="text-align:center;" | [[Mehmet Esat Bulkat|Esat Pasha]]
| style="text-align:center;" | Fitore greke
|}

=== Betejat serbo-osmane ===
{| class="wikitable" style="width:76%;"
! style="width:25%;" |Beteja
! style="width:8%;" | Viti
! style="width:15%;" |</img> Komandant
! style="width:15%;" |</img> Komandant 
! style="width:20%;" | Rezultati
|- style="background:#caadf3;"
| align="left" | [[Beteja e Kumanovës]]
| style="text-align:center;" | 1912
| style="text-align:center;" | [[Radomir Putnik]]
| style="text-align:center;" | [[Zeki Pasha]]
| style="text-align:center;" | Fitore Serbe
|- style="background:#caadf3;"
| align="left" | [[Beteja e Prilepit]]
| style="text-align:center;" | 1912
| style="text-align:center;" | [[Petar Bojoviq|Petar Bojoviç]]
| style="text-align:center;" | [[Zeki Pasha]]
| style="text-align:center;" | Fitore Serbe
|- style="background:#caadf3;"
| align="left" | [[Beteja e Manastirit]]
| style="text-align:center;" | 1912
| style="text-align:center;" | [[Petar Bojoviq|Petar Bojoviç]]
| style="text-align:center;" | [[Zeki Pasha]]
| style="text-align:center;" | Fitore Serbe
|- style="background:lightgrey;"
| align="left" | [[Rrethimi i Shkodrës (1912-13)|Rrethimi i Shkodrës]]
| style="text-align:center;" | 1913
| style="text-align:center;" | [[Nikolla I i Malit të Zi|Nikolla I]]
| style="text-align:center;" | [[Hasan Riza Pasha|Hasan Pasha]]
| style="text-align:center;" | [[Status quo ante bellum]] <ref>Somel, Selçuk Akşin. </ref>
|-
|- style="background:#caadf3;"
| align="left" | [[Rrethimi i Odrinit (1912–13)|Rrethimi i Adrianopojës]]
| style="text-align:center;" | 1913
| style="text-align:center;" | [[Stepa Stepanoviq|Stepa Stepanoviç]]
| style="text-align:center;" | Gazi Pasha
| style="text-align:center;" | Fitore Serbe
|}

== Shiko gjithashtu ==

* [[Lista e vendeve të djegura gjatë Luftërave Ballkanike]]
* [[Lista e konflikteve serbo-turke]]
* [[Gazetarët e Luftërave Ballkanike]]

== Referime ==
<references group="" responsive="1"></references>
'''Bibliografia'''

* {{Cite book |last=Erickson |first=Edward J. |title=Defeat in Detail: The Ottoman Army in the Balkans, 1912–1913 |publisher=Greenwood |year=2003 |isbn=0-275-97888-5 |location=Westport, CT}}
* {{Cite book |last=Fotakis |first=Zisis |title=Greek Naval Strategy and Policy, 1910–1919 |publisher=Routledge |year=2005 |isbn=978-0-415-35014-3 |location=London}}
* {{Cite book |last=Hall |first=Richard C. |title=The Balkan Wars, 1912–1913: Prelude to the First World War |publisher=Routledge |year=2000 |isbn=0-415-22946-4 |location=London}}
* {{Cite book |last=Hooton |first=Edward R. |title=Prelude to the First World War: The Balkan Wars 1912–1913 |publisher=Fonthill Media |year=2014<!--can't find a 2017 pubn--> |isbn=978-1-78155-180-6}}
* {{Cite book |last=Langensiepen |first=Bernd |title=The Ottoman Steam Navy, 1828–1923 |last2=Güleryüz |first2=Ahmet |publisher=Conway Maritime Press/Bloomsbury |year=1995 |isbn=0-85177-610-8 |location=London}}
* Michail, Eugene. "The Balkan Wars in Western Historiography, 1912–2012." in Katrin Boeckh and Sabine Rutar, eds. ''The Balkan Wars from Contemporary Perception to Historic Memory'' (Palgrave Macmillan, Cham, 2016) pp.&nbsp;319–340. [https://s3.amazonaws.com/academia.edu.documents/51738360/395351_1_En_Online.pdf?AWSAccessKeyId=AKIAIWOWYYGZ2Y53UL3A&Expires=1533221972&Signature=mFVCISG0uy5q%2FgSMLJybt1ftU4s%3D&response-content-disposition=inline%3B%20filename%3DThe_Balkan_Wars_from_Contemporary_Percep.pdf#page=323 online] 
* Murray, Nicholas (2013). ''The Rocky Road to the Great War: the Evolution of Trench Warfare to 1914.'' Dulles, Virginia, Potomac Books  
* Pettifer, James. ''War in the Balkans: Conflict and Diplomacy Before World War I'' (IB Tauris, 2015).
* {{Cite book |last=Schurman |first=Jacob Gould |title=The Balkan Wars, 1912 to 1913 |publisher=Kessinger |year=2004 |isbn=1-4191-5345-5 |location=Whitefish, MT}}
* {{Cite book |last=Seton-Watson |first=R. W. |title=The Rise of Nationality in the Balkans |publisher=BiblioBazaar |year=2009 |isbn=978-1-113-88264-6 |location=Charleston, SC}}
* Trix, Frances. "Peace-mongering in 1913: the Carnegie International Commission of Inquiry and its Report on the Balkan Wars." ''First World War Studies'' 5.2 (2014): 147–162.
* {{Cite book |last=Uyar |first=Mesut |title=A Military History of the Ottomans: From Osman to Atatürk |url=https://archive.org/details/militaryhistoryo0000uyar |last2=Erickson |first2=Edward |publisher=Praeger Security International |year=2009 |isbn=978-0-275-98876-0 |location=Santa Barbara, CA}}
* {{Cite book |last=Stojančević |first=Vladimir |url=https://books.google.com/books?id=qgIXAQAAIAAJ |title=Prvi balkanski rat: okrugli sto povodom 75. godišnjice 1912–1987, 28. i 29. oktobar 1987 |publisher=Srpska akademija nauka i umetnosti |year=1991 |isbn=9788670251427}}
* {{Cite book |last=Ratković |first=Borislav |url=https://books.google.com/books?id=FUTRAAAAMAAJ |title=Prvi balkanski rat 1912–1913: Operacije srpskih snaga |publisher=Vojnoistorijski Institut |others=Istorijski institut JNA |year=1975 |location=Belgrade |trans-title=First Balkan War 1912–1913: Operations of Serbian Forces}}

[[Kategoria:Luftëra ku përfshihet Perandoria Osmane]]
[[Kategoria:Luftëra ku përfshihet Mali i Zi]]
[[Kategoria:Luftëra ku përfshihet Shqipëria]]
[[Kategoria:Shqipëria osmane]]
[[Kategoria:Historia e Serbisë]]
[[Kategoria:Historia e Greqisë]]
[[Kategoria:Faqe me përkthime të pashqyrtuara]]