Mali Everest

Emri	Everest
Lartësia	8,848 Metra
Vendodhja	Nepal, Tibet
Koordinatat	35°45′30″N 76°39′12″W

3 d

Mali Everest (nepalisht: Sagarmatha, tibetisht: Chomolangma) është mali më i lartë i vargmaleve të Himalajës, dhe maja e tij vendi më i lartë i Tokës mbi sipërfaqen e detit, me lartësi 8.848 metra. Gjendet ndërmjet Nepalit dhe Tibetit, në kordinanca gjeografike 28ο Β, 87ο Α. Lartësia e tij ndryshon çdo vit disa milimetra për arsye të krijimit të maleve që krijoi Himalajat dhe vazhdon edhe në periudhën tonë sepse pllaka tektonike e Indisë përplaset me atë të Azisë. 8.850metrat janë në dy të tretat e lartësisë së troposferës. Në këtë lartësi ajri është i rrallë dhe mungesa e oksigjenit, erërat e forta dhe temperaturat shumë të ulta e bëjnë të pamundur lulëzimin e bimëve dhe barit në faqet më të larta.

Emërtimi

Emri Mount Everest vjen nga gjenerali anglez Ser Everest per kete arsyje esht quajtur Mount Everest

Ngjitjet në majë

Pas shumë përpjekjeve të pa suksesëshme, prej të cilave më të rëndësishmet janë përpjekjet e britanezëve në vitet e 20-ta të shekullit të 20, nga ana kineze (ana veriore), majën e Mont Everestit në vitin 1953 kanë arritur që ta pushtojnë alpinisti nga Zelanda e Re,Edmund Hillary dhe alpinisti i Nepalit,Tenzing Norgay nga ana jugure e Nepalit.

Të gjithë e dimë se mali i Everestit (në gjuhën nepale: Sagarmatha, në atë tibetiane: Chomolangma) arrin lartësinë 8848 metra; gjendet në Azi në Himalajat Lindore, në pjesën kineze të kufirit me Nepalin; emri i malit vjen nga gjenerali anglez Ser Everest, për këtë arsye është quajtur mali i Everestit. Ajo që është më e rëndësishmja ka të bëjë me madhështinë e tij botërore! Të gjithë e dimë se mali i Everestit është maja më e lartë malore në botë. Por a është kjo një e vërtetë absolute?! Për këtë dhe shumë kuriozitete të tjera rreth tij, ju ftojmë të lexoni më poshtë:

5. Merimangat e malit

A dëshironi të ngjiteni në malin e Everestit? Shumë mirë, mund të shkoni, por duhet të dini se nuk do të jetë një ngjitje e lehtë. Dhe si të mos mjaftonte, mund të ndesheni me merimanga të tilla të ngjashme. Kjo në foto është një lloj merimange tipike e maleve, e cila quhet Salticidae. Ajo jeton në lartësi të mëdha, por edhe në pyje, shkretëtira etj.! Kjo lloj merimange është e rrezikshme nëse ju pickon, ndaj duhet të keni patjetër me vete ndonjë medikament për një rast të tillë!

4. Ky burrë e ka ngjitur malin Everest 21 herë

Kjo është historia e pabesueshme e Apa Sherpa, i cili ka marrë zyrtarisht certifikatën e Librit të Rekordeve Gines, pasi e ka ngjitur malin Everest 21 herë! Por nepalezi ka deklaruar se në 20 vitet e fundit mali është bërë shumë më i vështirë për t’u ngjitur, në krahasim me kohët e mëparshme, për shkak të ndryshimeve klimatike!

3. Grindje në lartësi

Një herë, në vitin 2013, tre alpinistë, Ueli, Simone dhe Jonathan, u përfshinë në një grindje me disa sherpas (grup etnik që jeton në malin e Nepalit) të cilët i akuzuan ata se kanë provokuar një ortek që mund të godiste disa prej tyre. Por alpinistët i hodhën poshtë të gjitha akuzat, ndërsa më pas çështja kaloi në “duar”: sherpat i rrahën ata shumë keq, madje njëri prej tyre tentoi të vriste Simonen!

2. Mali i Everestit po bëhet edhe më i lartë

Teoritë mbi lartësinë e malit të Everestit kanë hapur gjithnjë diskutime mes kinezëve dhe nepalezëve, por për një gjë të gjithë janë të qartë, falë një zbulimi që ka bërë një grup kërkuesish në vitin 1994: ky mal, çdo vit, rritet pothuaj me rreth 4 milimetra!

Debati për rimatjen e malit të Everestit.

Është urdhëruar një matje e re për malin e Everestit, i cili konsiderohet si më i larti në botë. Vendimin e kanë marrë autoritetet e Nepalit, për t’u dhënë fund ngatërresave mbi lartësinë e tij. Lartësia zyrtare e Everestit deri tani është 8848 metra. Por Kina dhe Nepali kanë pasur prej kohësh mosmarrëveshje lidhur me këtë matje. Kinezët deklarojnë se ai duhet matur nga lartësia e strukturës së tij të gurtë, ndërsa nepalezët mendojnë se duhet të llogaritet edhe lartësia e dëborës, e cila e bën katër metra më të lartë. Mali që është konsideruar si më larti në botë, përshkon kufirin mes dy vendeve.

Mali Everest, i njohur në Nepal si Sagarmatha dhe në Tibetian si Chomolungma, është mali më i lartë i Tokës mbi nivelin e detit, që ndodhet në vargun Himalajal të Mahalangur të Himalajve. Kufiri ndërkombëtar midis Kinës (Rajonit Autonomik të Tibetit) dhe Nepalit (Provinca nr. 1) kalon pikën e vet të samitit.

Lartësia aktuale zyrtare e 8,848 m (29,029 ft), e njohur nga Kina dhe Nepali, u krijua nga një studim indian i vitit 1955 dhe më pas u konfirmua nga një studim kinez në 1975. [1] Në vitin 2005, Kina rimori masën e lartësisë së malit, me një rezultat prej 8844.43 m. Pas një diskutimi midis Kinës dhe Nepalit, nëse lartësia zyrtare duhet të jetë lartësia e shkëmbinjve (8,844 m, Kina) ose lartësia e borës (8,848 m, Nepal). Në vitin 2010, nga të dy anët u arrit një marrëveshje që lartësia e Everestit është 8,848 m dhe Nepali njeh pretendimin e Kinës se lartësia e Everestit është 8,844 m. [5]

Në vitin 1865, Everest iu dha emri zyrtar i tij nga Shoqëria Mbretërore Gjeografike, sipas një rekomandimi të Andrew Waugh, Surveyor britanik i Përgjithshëm i Indisë. Ndërsa duket se kishte disa emra të ndryshëm lokalë, Waugh zgjodhi emrin e malit pasi paraardhësi i tij në post, Sir George Everest, pavarësisht kundërshtimeve të George Everest.

Mali Everest tërheq shumë alpinistë, disa prej të cilëve kanë me përvojë alpinistët. Ka dy rrugë kryesore ngjitëse, një që afrohet majën nga juglindja në Nepal (e njohur si "rruga standarde") dhe tjetra nga veriu në Tibet. Everesti paraqet rreziqe të tilla si sëmundja lartësi, moti dhe era, si dhe rreziqe të rëndësishme nga orteqet dhe Akullorja Khumbu. Që nga viti 2017, gati 300 njerëz kanë vdekur në Everest, shumë prej të cilëve mbeten në mal. [7]

Përpjekjet e para të regjistruara për të arritur samitin e Everestit janë bërë nga alpinistët britanikë. Ndërsa Nepali nuk i lejonte të huajt në vend në atë kohë, britanikët bënin disa përpjekje në rrugën e kurrizit të veriut nga ana e tibetianëve. Pasi ekspedita e parë e zbulimit nga ana e britanikëve në vitin 1921 arriti në 7,000 m (22.970 ft) në Kolonën e Veriut, ekspedita e vitit 1922 shtyu rrugën e kreshtës veriore deri në 8.320 m (27.300 ft), duke shënuar herën e parë që një njeri kishte ngjitur mbi 8.000 m (26.247 ft). Shtatë derëtarë u vranë në një ortek me origjinë nga Koloneli i Veriut. Ekspedita e vitit 1924 rezultoi në një nga misteret më të mëdha në Everest sot: George Mallory dhe Andrew Irvine bënë një samit përfundimtar më 8 qershor, por kurrë nuk u kthyen, duke nxitur debatin për pavarësisht nëse ishin apo jo të parët që arritën në krye. Ata u vunë në majë të malit atë ditë, por u zhdukën në retë, për të mos u parë kurrë më, derisa trupi i Mallory u gjet në vitin 1999 në 8,155 metra mbi sipërfaqen e veriut. Tenzing Norgay dhe Edmund Hillary bënë ngjitjen e parë zyrtare të Everestit në vitin 1953, duke përdorur rrugën jugore të kreshtës. Tenzing kishte arritur 8,595 m (28,199 ft) vitin e kaluar si anëtar i ekspeditës zvicerane 1952. Ekipi i alpinizmit kinez i Wang Fuzhou, Gonpo dhe Qu Yinhua bëri kthimin e parë të raportuar të kulmit nga kurrizi i veriut më 25 maj 1960. [8] Historia e kësaj zone [sqarimi i nevojshëm] daton në 800 pes, kur Kirati i lashtë kishte Mbretërinë e tyre Kirata në malet Himalayan. [10] Gama Mahalangur e Himalaja njihet gjithashtu si zona Kirat e Nepalit lindor. [11] [12]

Sondazhet e hershme Mount Everest është e vendosur në Nepal. Mount Everest është e vendosur në Nepal. Vendndodhja në Tokë Në 1715, Perandoria Qing vëzhgoi malin duke përcjellur territorin e saj dhe e përshkroi atë si malin Qomolangma jo më vonë se 1719. [13]

Harta e lehtësimit të malit Everest Në 1802, britanikët filluan Anketën e Madhe Trigonometrike të Indisë për të rregulluar vendet, lartësitë dhe emrat e maleve më të larta të botës. Duke filluar në Indinë jugore, ekipet e anketës u zhvendosën drejt veriut duke përdorur teodoliti gjigand, secili peshon 500 kg (1100 lb) dhe duke kërkuar 12 burra për të kryer, për të matur lart sa më saktë që të jetë e mundur. Ata arritën në ultësirën Himalaje deri në vitet 1830, por Nepali nuk ishte i gatshëm t'i lejonte britanikët të hynin në vend për shkak të dyshimeve për agresion politik dhe aneksim të mundshëm. Disa kërkesa nga gjeodetët për të hyrë në Nepal u refuzuan. [14]

Britanikët u detyruan të vazhdonin vëzhgimet e tyre nga Terai, një rajon në jug të Nepalit, i cili është paralel me Himalajet. Kushtet në Terai ishin të vështira për shkak të shirave të rrëmbyeshëm dhe malaries. Tre oficerë të anketimit vdiqën nga malaria, ndërsa dy të tjerë duhej të tërhiqeshin për shkak të shëndetit të dështuar. [14]

Megjithatë, në vitin 1847, britanikët vazhduan studimin dhe filluan vëzhgimet e hollësishme të majave Himalayan nga stacionet e vëzhgimit deri në distancën prej 240 km (150 mi). Puna e kufizuar e motit në tre muajt e fundit të vitit. Në nëntor 1847, Andrew Waugh, Surveyor britanik i Përgjithshëm i Indisë bëri disa vëzhgime nga stacioni Sawajpore në fundin lindor të Himalajeve. Kangchenjunga u konsiderua më pas kulmin më të lartë në botë dhe me interes ai vuri në dukje një kulm përtej saj, rreth 230 km larg. John Armstrong, një prej vartësve të Waugh, gjithashtu pa pikun nga një vend më larg në perëndim dhe e quajti atë pik "b". Waugh më vonë do të shkruante se vëzhgimet tregonin se pika "b" ishte më e lartë se Kangchenjunga, por duke pasur parasysh distancën e madhe të vëzhgimeve, vëzhgime më të afërta ishin të nevojshme për verifikim. Vitin e ardhshëm, Waugh dërgoi një zyrtar të anketës në Terai për të bërë vërejtje më të afërta të pikës "b", por retë i penguan përpjekjet e tij. [14]

Në 1849, Waugh dërgoi James Nicolson në zonë, i cili bëri dy vëzhgime nga Jirol, 190 km (120 mi) larg. Nicolson pastaj mori teodolitin më të madh dhe u drejtua në lindje, duke marrë mbi 30 vëzhgime nga pesë vende të ndryshme, me më të afërtin 174 km (108 mi) nga kulmi.

Nicolson u tërhoq në Patna në Ganges për të kryer llogaritjet e nevojshme bazuar në vëzhgimet e tij. Të dhënat e tij të papërpunuara dhanë një lartësi mesatare prej 9.200 m (30.200 ft) për pikun "b", por kjo nuk e konsideronte thyerjen e dritës, e cila shtrembëron lartësitë. Megjithatë, numri tregon qartë se kulmi "b" ishte më i lartë se Kangchenjunga. Nicolson kontraktuar malaries dhe u detyrua të kthehej në shtëpi pa përfunduar llogaritjet e tij. Michael Hennessy, një nga ndihmësit e Waugh, kishte filluar përcaktimin e majave në bazë të numrave romakë, me Kangchenjunga të quajtur Peak IX. Peak "b" tani u bë i njohur si Peak XV. [14]

Në vitin 1852, i vendosur në selinë e anketës në Dehradun, Radhanath Sikdar, një matematikan indian dhe anketues nga Bengali, ishte i pari që identifikoi Everestinin si pikën më të lartë të botës, duke përdorur llogaritjet trigonometrike bazuar në matjet e Nicolsonit. Një njoftim zyrtar që Peak XV ishte më i lartë ishte vonuar për disa vite pasi llogaritjet u verifikuan në mënyrë të përsëritur. Waugh filloi punën në të dhënat e Nicolson në 1854 dhe së bashku me stafin e tij kaloi pothuajse dy vjet duke punuar në numra, duke u marrë me problemet e thyerjes së dritës, presionit barometrik dhe temperaturës mbi distancat e gjera të vëzhgimeve. Së fundi, në mars 1856 ai njoftoi gjetjet e tij në një letër zëvendësit të tij në Kalkutë. Kangchenjunga u deklarua të jetë 8,582 m (28,156 ft), ndërsa Peak XV u dha lartësinë prej 8,840 m (29,002 ft). Waugh arriti në përfundimin se Peak XV ishte "ndoshta më i madhi në botë". [14] Peak XV (i matur në këmbë) është llogaritur të jetë saktësisht 29,000 ft (8,839.2 m), por u deklarua publikisht si 29,002 ft (8,839.8 m) me qëllim që të shmangte përshtypjen se një lartësi e saktë prej 29,000 feet (8,839.2 m) asgjë më shumë se një vlerësim i rrumbullakuar. [16] Waugh nganjëherë luhet me lojë për të qenë "personi i parë që vendos dy këmbë në majë të malit Everest". [17]