Ndotja detare
Ndotja detare ndodh kur substancat e përdorura ose të përhapura nga njerëzit, të tilla si mbetjet industriale, bujqësore dhe të banimit, grimcat, zhurmat, dioksidi i tepërt i karbonit ose organizmat pushtues hyjnë në oqean dhe shkaktojnë efekte të dëmshme atje. Pjesa më e madhe e këtyre mbetjeve (80%) vjen nga aktiviteti tokësor, megjithëse transporti detar gjithashtu kontribuon ndjeshëm.[1] Është një kombinim i kimikateve dhe mbeturinave, shumica e të cilave vijnë nga burimet tokësore dhe lahen ose hidhen në oqean. Kjo ndotje rezulton në dëmtim të mjedisit, shëndetit të të gjithë organizmave dhe strukturave ekonomike në mbarë botën.[2] Meqenëse shumica e inputeve vijnë nga toka, qoftë nëpërmjet lumenjve, ujërave të zeza ose atmosferës, kjo do të thotë se raftet kontinentale janë më të prekshme nga ndotja. Ndotja e ajrit është gjithashtu një faktor kontribues duke transportuar hekur, acid karbonik, azot, silikon, squfur, pesticide ose grimca pluhuri në oqean.[3] Ndotja shpesh vjen nga burime jo-pika si rrjedhjet bujqësore, mbeturinat e fryra nga era dhe pluhuri. Këto burime jo pika janë kryesisht për shkak të rrjedhjeve që hyjnë në oqean përmes lumenjve, por mbeturinat dhe pluhuri i fryrë nga era gjithashtu mund të luajnë një rol, pasi këta ndotës mund të vendosen në rrugët ujore dhe oqeane.[4] Rrugët e ndotjes përfshijnë shkarkimin e drejtpërdrejtë, rrjedhjen e tokës, ndotjen e anijeve, ndotjen e derrave, ndotjen atmosferike dhe, potencialisht, minierat e thella të detit.
Llojet e ndotjes detare mund të grupohen si ndotje nga mbeturinat detare, ndotja plastike, duke përfshirë mikroplastikën, acidifikimin e oqeanit, ndotjen e lëndëve ushqyese, toksinat dhe zhurmën nënujore. Ndotja plastike në oqean është një lloj ndotjeje detare nga plastika, që variojnë në përmasa nga materiali i madh origjinal si shishet dhe qeset, deri te mikroplastika e formuar nga fragmentimi i materialit plastik. Mbeturinat detare janë kryesisht mbeturina njerëzore të hedhura, të cilat notojnë ose pezullohen në oqean. Ndotja plastike është e dëmshme për jetën detare.
Një shqetësim tjetër është rrjedhja e lëndëve ushqyese (azoti dhe fosfori) nga bujqësia intensive, dhe asgjësimi i ujërave të zeza të patrajtuara ose pjesërisht të trajtuara në lumenj dhe më pas në oqeane. Këto lëndë ushqyese të azotit dhe fosforit (të cilat gjenden gjithashtu në plehra) stimulojnë rritjen e fitoplanktonit dhe makroalgave, të cilat mund të çojnë në lulëzime të dëmshme të algave (eutrofikim) të cilat mund të jenë të dëmshme për njerëzit, si dhe për krijesat detare. Rritja e tepërt e algave gjithashtu mund të mbyt shkëmbinj nënujorë të ndjeshëm koralorë dhe të çojë në humbje të biodiversitetit dhe shëndetit të koraleve. Një shqetësim i dytë i madh është se degradimi i lulëzimit të algave mund të çojë në konsumimin e oksigjenit në ujërat bregdetare, një situatë që mund të përkeqësohet me ndryshimin e klimës pasi ngrohja redukton përzierjen vertikale të kolonës së ujit.[5]
Shumë kimikate potencialisht toksike ngjiten në grimca të vogla të cilat më pas merren nga planktoni dhe kafshët bentike, shumica e të cilave janë ose ushqyes depozitimi ose ushqyes filtri. Në këtë mënyrë, toksinat përqendrohen lart brenda zinxhirëve ushqimorë të oqeanit. Kur pesticidet inkorporohen në ekosistemin detar, ato absorbohen shpejt në rrjetat ushqimore detare. Pasi futen në rrjetat ushqimore, këto pesticide mund të shkaktojnë mutacione, si dhe sëmundje, të cilat mund të jenë të dëmshme për njerëzit, si dhe për të gjithë rrjetën ushqimore. Metalet toksike mund të futen gjithashtu në rrjetat ushqimore detare. Këto mund të shkaktojnë një ndryshim në lëndën e indeve, biokiminë, sjelljen, riprodhimin dhe të shtypin rritjen në jetën detare. Gjithashtu, shumë ushqime të kafshëve kanë një përmbajtje të lartë të miellit të peshkut ose të hidrolizit të peshkut. Në këtë mënyrë, toksinat detare mund të transferohen te kafshët tokësore, dhe të shfaqen më vonë në mish dhe në produktet e qumështit.
Shiko edhe
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ Sheppard, Charles, red. (2019). World seas: an Environmental Evaluation. Vëll. III, Ecological Issues and Environmental Impacts (bot. Second). London: Academic Press. ISBN 978-0-12-805204-4. OCLC 1052566532.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Marine Pollution". Education | National Geographic Society (në anglisht). Marrë më 2023-06-19.
- ^ Duce, Robert; Galloway, J.; Liss, P. (2009). "The Impacts of Atmospheric Deposition to the Ocean on Marine Ecosystems and Climate WMO Bulletin Vol 58 (1)". Arkivuar nga origjinali më 18 dhjetor 2023. Marrë më 22 shtator 2020.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "What is the biggest source of pollution in the ocean?". National Ocean Service (US). Silver Spring, MD: National Oceanic and Atmospheric Administration. Marrë më 2022-09-21.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Breitburg, Denise; Levin, Lisa A.; Oschlies, Andreas; Grégoire, Marilaure; Chavez, Francisco P.; Conley, Daniel J.; Garçon, Véronique; Gilbert, Denis; Gutiérrez, Dimitri; Isensee, Kirsten; Jacinto, Gil S. (2018-01-05). "Declining oxygen in the global ocean and coastal waters". Science (në anglisht). 359 (6371): eaam7240. Bibcode:2018Sci...359M7240B. doi:10.1126/science.aam7240. ISSN 0036-8075. PMID 29301986.