Shihni burimin për Osetia e Jugut

{{Infobox country
| conventional_long_name = Republika e Osetisë së Jugut - Shteti i Alanias
| native_name            = {{unbulleted list|item_style=font-size:88%;
 | <hr/>Республикӕ Хуссар Ирыстон – Паддзахад Алани ([[Gjuha osetiane|Osetisht]])<br/>Respublikæ Xussar Iryston – Paddzaxad Alani
 | <hr/>Республика Южная Осетия – Государство Алания ([[Gjuha ruse|Rusisht]])<br/>Respublika Yuzhnaya Osetiya – Gosudarstvo Alaniya
 | <hr/>ცხინვალის რეგიონი ([[Gjuha gjeorgjeze|Gjeorgjisht]])<br/>Tskhinvalis regioni
}}
| common_name            = Osetia e Jugut
| image_map              = South Ossetia in its region (non-independent).svg
| map_caption            = Osetia e Jugut (e kuqe) brenda Gjeorgjisë (e verdhë)
| image_flag             = Flag of South Ossetia.svg
| flag_type              = [[Flamuri i Osetisë së Jugut|Flamuri]]
| image_coat             = National Emblem of the Republic of South Ossetia.svg
| symbol_type            = [[Stema e Osetisë së Jugut|Stema]]
| national_anthem        = Республикӕ Хуссар Ирыстоны Паддзахадон Гимн<br />"[[Himni Kombëtar i Osetisë së Jugut|Himni Kombëtar i Republikës së Osetisë së Jugut]]"<br/>{{center| }}
| official_languages     = {{hlist|[[Gjuha osetiane|Osetisht]] |[[Gjuha ruse|Rusisht]]}}
| regional_languages     = [[Gjuha gjeorgjeze|Gjeorgjish]]
| status                 = [[Njohja ndërkombëtare e Abkhazisë dhe Osetisë së Jugut|Njihet nga 5 nga 193 shtete anëtare]] e [[Kombet e Bashkuara|Kombeve të Bashkuara]]; e njohur nga [[Kombet e Bashkuara]] si pjesë ''de jure'' e [[Gjeorgjia|Gjeorgjisë]]
| capital                = [[Chinvali]]
| largest_city           = kryeqyteti
| coordinates            = {{Coord|42|13|30|N|43|58|12|E|type:city|display=inline}}
| government_type        = [[Republikë gjysmë presidenciale]] [[Shteti unitar|unitare]]
| leader_title1          = [[Presidenti i Osetisë Jugore|President]]
| leader_name1           = [[Alan Gagloev]]
| leader_title2          = [[Kryeministri i Osetisë së Jugut|Kryeministri]]
| leader_name2           = [[Konstantin Dzhussoev]]
| legislature            = [[Parlamenti i Osetisë së Jugut|Parlamenti]]
| sovereignty_type       = Pavarësia {{nobold|nga [[Gjeorgjia]]}}
| established_event1     = Si Republika Sovjetike Demokratike e Osetisë së Jugut
| established_date1      = 20 shtator 1990
| established_event2     = Si Republika e Osetisë së Jugut
| established_date2      = 29 maj 1992
| area_km2               = 3,900
| area_sq_mi             = 1,506
| percent_water          = negligible
| population_estimate    = 56,520
| population_estimate_year = 2022
| population_census      = 53,532
| population_census_year = 2015
| population_census_rank = 212-të
| population_density_km2 = 13.7
| GDP_nominal            = [[Dollari i Shteteve të Bashkuara|US$]]100{{nbsp}}milion<ref name="investrso.su">{{Cite web |url= http://investrso.su/ekonomika/valovoj-vnutrennij-produkt |title= Валовой внутренний продукт |language=ru |access-date=12 prill 2018 |archive-url= https://web.archive.org/web/20180413124653/http://investrso.su/ekonomika/valovoj-vnutrennij-produkt |archive-date=13 prill 2018 |url-status=live}}</ref>
| GDP_nominal_rank       = 
| GDP_nominal_year       = 2017
| GDP_nominal_per_capita = [[Dollari i Shteteve të Bashkuara|US$]]2,000
| calling_code           = +995 34
| currency               = [[Rubla ruse]]
| currency_code          = RUB
| time_zone              = [[Zona Kohore e Moskës|MSK]]
| utc_offset             = +03:00
| drives_on              = djathtas
}}
'''Osetia e Jugut'''{{refn|group=n|{{bulleted list|[[Gjuha osetiane|Osetisht]]: Хуссар Ирыстон, romanizuar: ''Khussar Iryston''|[[Gjuha ruse|Rusisht]]: Южная Осетия, [[Romanizimi i rusishtes|romanizuar]]: ''Yuzhnaya Osetiya''|[[Gjuha gjeorgjeze|Gjeorgjisht]]: სამხრეთი ოსეთი, romanizimi: ''Samxreti Oseti''}}}} zyrtarisht '''Republika e Osetisë së Jugut - Shteti i Alanias''',<ref>{{Cite web |url= https://www.rferl.org/a/caucasus-report-south-ossetia-referendum-name-change/28298590.html |title= South Ossetia Referendum on Name Change Steers Clear of Thornier Unification Issue |website=RadioFreeEurope/RadioLiberty |language= en |access-date=23 korrik 2018 |archive-url= https://web.archive.org/web/20170914173029/https://www.rferl.org/a/caucasus-report-south-ossetia-referendum-name-change/28298590.html |archive-date=14 shtator 2017 |url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |date=7 shkurt 2017 |title=Referendum to rename South Ossetia 'Alania' set for April |url= http://oc-media.org/referendum-to-rename-south-ossetia-alania-set-for-april/ |url-status=live |archive-url= https://web.archive.org/web/20180724032235/http://oc-media.org/referendum-to-rename-south-ossetia-alania-set-for-april/ |archive-date=24 korrik 2018 |access-date=23 korrik 2018 |website=[[OC Media]] |language=en-US}}</ref> është një shtet [[Njohja ndërkombëtare e Abkhazisë dhe Osetisë së Jugut|i njohur pjesërisht]] [[Shtet pa dalje në det|pa dalje në det]] në [[Kaukazi i Jugut|Kaukazin e Jugut]].<ref>{{cite book |last=Foltz|first=Richard|title=The Ossetes: Modern-Day Scythians of the Caucasus. |url=https://books.google.com/books?id=YZswEAAAQBAJ |year=2022 |location=London |publisher=Bloomsbury |language=en |isbn=9780755618453|author-link=Richard Foltz |pages = 123–144 }}</ref> Ajo ka një popullsi të deklaruar zyrtarisht prej pak më shumë se 56,500 njerëz (2022), të cilët jetojnë në një sipërfaqe prej 3,900 kilometra katrorë, në anën jugore të vargmalit të [[Kaukazi i Madh|Kaukazit të Madh]], me 33,000 që jetojnë në kryeqytetin, [[Chinvali]]. Megjithëse Gjeorgjia nuk kontrollon Osetinë e Jugut, [[Qeveria e Gjeorgjisë|qeveria gjeorgjiane]] dhe [[Kombet e Bashkuara]] e konsiderojnë territorin pjesë të Gjeorgjisë.

== Historia ==
Gjeorgjia ka qenë shtet i pavarur prej shekullit IV para Krishtit due zhvillimin më të hovshëm e arrinë në shekullin e XII. Në vitin 1555 ndahet në dy pjesënë perëndim nën ndikimin e [[Persia|Persisë]] due në lindje nën ndikimin e [[Turqia|Turqisë]]. Në shekulline XIX bje nën sundimin rus. Në vitin 1921 fiton statusin e republikës së [[Bashkimi Sovjetik|Bashkimit Sovjetike]] një vit më vonë me tri shtete e [[Kaukazi]]t, përkatësisht me [[Azerbejxhani]]n due [[Armenia|Armeninë]] formojnë federatën Transkaukaze e cila në vitin 1936 transformohet ashtu si ka ëenë më oarë. Me shpërbërjen e Bashimit Sovjetik, Gjeorgjia fiton pavarësinë në vitin 1991. Që nga pavarësimi në viin 1991 qeveria qendrore ballafaqohet me disa lëvizje separatiste (në [[Abhazia|Abkhazi]] dhe Osetinë Jugore në veri të vendit dhe [[Axharia|Axharinë]] në jug).

Një përpjekje nga qeveria e atëhershme e Gjeorgjisë për të manipuluar zgjedhjet legjislative kombëtare në nëntor 2003 shkaktoi protesta të shumta që çoi në dorëheqjen e Eduard Shevardnadze, president që nga viti 1995. Zgjedhjet e reja në fillim të vitit 2004 përfshiu [[Mihail Sakashvili|Mikheil Saakashvili]] në pushtet së bashku me partinë e tij “Lëvizja Kombëtare”. Progres i madh në reformat e tregut dhe demokratizimit është arritur në vitet që nga pavarësia, por ky përparim ka qenë i komplikuar nga ndihma ruse dhe mbështetje për rajonet separatiste të Abhazisë dhe Osetisë së Jugut. Pas një sërë provokimesh ruse dhe separatiste në verë 2008, veprimet ushtarake të Gjeorgjisë në Osetinë e Jugut në fillim të gushtit çoi në një përgjigje ushtarake të Rusisë që jo vetëm u pushtuan zonat e shkëputura, por edhe një pjesë të madhe të Gjeorgjisë. Trupat ruse u tërhoqën prapa nga territori i pushtuar i Gjeorgjisë, por në fund të gusht të vitit 2008 në mënyrë të njëanshme Rusia  njohu pavarësinë e Abkhazisë dhe Osetisë së Jugut. Ky veprim u dënua ashpër nga shumica e vendeve të botës dhe të organizatave ndërkombëtare.

== Gjeografia ==
[[Skeda:SouthOssetia region detailed map.JPG|parapamje|djathtas|300px|Harta e Osetisë së Jugut]]
Osetia e Jugut është një rajon shumë malor i vendosur në [[Kaukazi (rajon)|Kaukaz]] në kryqëzimin e Azisë dhe Evropës. Ai zë shpatet jugore të maleve të [[Kaukazi i Madh|Kaukazit të Madh]] dhe ultësirat e tij, të cilat janë pjesë e [[Mbretëria e Iberisë|Rrafshit të Iberisë, një pllajë gjeografike që është afërsisht në qendër të Osetisë së Jugut.<ref name="GeomorphGeorgia">{{Cite book |title=Geomorphology of Georgia |author1=Levan Tielidze |author2=Ramin Gobejishvili |author3=Levan Maruashvili |author4=Nikoloz Astakhov |url=https://link.springer.com/book/10.1007/978-3-319-77764-1 |publisher=Springer |language=en |year=2019 |doi=10.1007/978-3-319-77764-1 |isbn=978-3-319-77764-1|s2cid=199491923 |accessdate=2022-04-03}}</ref> [[Vargmali Likhi]] formon kufirin gjeografik perëndimor të Osetisë së Jugut, megjithëse këndi veriperëndimor i Osetisë së Jugut ndodhet në perëndim të vargmalit.

Osetia e Jugut mbulon një sipërfaqe prej rreth 3,900 km<sup>2</sup>, e ndarë nga malet nga Osetia e Veriut më e populluar (e cila është një republikë brenda Rusisë) dhe shtrihet në jug pothuajse deri në lumin [[Mtkvari]] në Gjeorgji. Më shumë se 89% e Osetisë së Jugut shtrihet mbi 1,000 m [[mbi nivelin e detit]], dhe pika më e lartë e saj është [[Mali Khalatsa]] në 3,938 m mbi nivelin e detit.<ref>{{cite web| url=https://south-ossetia.info/lyubiteli-alpinizma-i-turizma-zafiksirovali-rost-xalacy/ | title=Любители альпинизма и туризма зафиксировали рост Халацы (Fans of mountaineering and tourism recorded the growth of Khalatsa) | publisher=Administration of the President of the Republic of South Ossetia |date=2015-09-20 |language=ru |accessdate=2022-04-04}}</ref>

== Demografia ==
Përpara [[Konflikti gjerogjio-osetiane|konfliktit gjeorgjio-osetiane]], afërsisht dy të tretat e popullsisë së Osetisë së Jugut ishin [[osetianě]] dhe 25-30% ishin [[gjeorgjianë]]. Lagjja lindore e Osetisë së Jugut, rreth qytetit dhe rrethit të [[Akhalgori]], ishte kryesisht gjeorgjiane, ndërsa qendra dhe perëndimi ishin kryesisht osetianë.

Regjistrimi i Gjeorgjisë i vitit 2002 ishte i paplotë në lidhje me Osetinë e Jugut, pasi ai u zhvillua vetëm në zonat nën kontroll efektiv gjeorgjian në atë kohë. Kjo kishte të bënte me zonat e populluara gjeorgjiane të distriktit Akhalgori dhe komunitetet gjeorgjiane rreth chinvali, në luginat Patara Liachvi dhe Didi Liakhvi.<ref>G. Tsuladze, N. Maglaperidze, A. Vadachkoria, Eds.,''Demographic Yearbook of Georgia: 2001'', Georgian Academy of Sciences: Institute of Demographic and Sociological Research (Tbilisi, 2002). This source reports that in January 2002 there were 37,000 Ossetians living in Georgia but excluding South Ossetia.</ref> edhe pse sipas disa vlerësimeve në Osetinë e Jugut në vitin 2007 kishte 47.000 Oset etnikë dhe 17.500 Gjeorgjianë etnikë.<ref>{{cite web |url=http://www.pcgn.org.uk/Georgia%20-%20South%20Ossetia-Jan07.pdf |title=Georgia: a toponymic note concerning South Ossetia |work=The Permanent Committee on Geographical Names |date=janar 2007 |language=en |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070614191016/http://www.pcgn.org.uk/Georgia%20-%20South%20Ossetia-Jan07.pdf |archive-date=14 qershor 2007}}</ref>

Vlerësimi i popullsisë për vitin 2009: Gjatë luftës, sipas zyrtarëve gjeorgjianë, 15,000 gjeorgjianë u shpërngulën në Gjeorgji; Zyrtarët e Osetisë së Jugut tregojnë se 30,000 Osetianë ikën në Osetinë e Veriut dhe gjithsej 500 qytetarë të Osetisë së Jugut u vranë.<ref>{{cite web |url=https://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=27710&Cr=Georgia&Cr1= |title=Georgia: UN continues to press for humanitarian access to victims |publisher=Un.org |date=15 gusht 2008 |access-date=22 qershor 2010 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20081207131532/http://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=27710&Cr=Georgia&Cr1= |archive-date=7 dhjetor 2008 |url-status=live}}</ref><ref>{{cite web |author=Mikhail Barabanov |url=http://www.mdb.cast.ru/mdb/3-2008/item3/article1/ |title=The August War between Russia and Georgia |volume=3 |publisher=Mdb.cast.ru |issue=13 |date=2008 |access-date=22 qershor 2010 |language=en |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080915220439/http://mdb.cast.ru/mdb/3-2008/item3/article1/ |archive-date=15 shtator 2008}}</ref>

Sipas regjistrimit të vitit 2015 të kryer nga autoritetet e Osetisë së Jugut, popullsia e përgjithshme e rajonit ishte 53,532, duke përfshirë 48,146 osetianë (89,9%), 3,966 gjeorgjianë (7,4%) dhe 610 rusë. Autoritetet gjeorgjiane kanë vënë në dyshim saktësinë e këtyre të dhënave.<ref>{{cite news |last1=Svanidze |first1=Tamar |title=South Ossetian Authorities Release Results of 1st Census in 26 Years |url=http://georgiatoday.ge/news/4450/South-Ossetian-Authorities-Release-Results-of-1st-Census-in-26-Years- |access-date=31 dhjetor 2017 |work=Georgia Today |language=en |date=12 gusht 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171231212832/http://georgiatoday.ge/news/4450/South-Ossetian-Authorities-Release-Results-of-1st-Census-in-26-Years- |archive-date=31 dhjetor 2017 |url-status=live}}</ref> Vlerësimet e bazuara në normat zyrtare të lindjeve dhe frekuentimi i shkollës sugjerojnë se mund të ketë qenë rreth 39,000 banorë, dhe një vlerësim i pavarur nga viti 2009 e vendos popullsinë në 26,000.

Sipas agjencisë statistikore të Osetisë së Jugut, përllogaritja e popullsisë ishte 56.520 për 1 janar 2022. Prej tyre, 33.054 jetonin në Tskhinvali.<ref name=ugostat2021>{{Cite web |url=https://ugosstat.ru/statisticheskij-sbornik-za-yanvar-dekabr-2021-g/ |title=Статистический сборник за январь-декабрь 2021 г. (Statistical digest for January–December 2021) |publisher=Department of State Statistics of the Republic of South Ossetia |date=2022-03-29 |access-date=2022-07-20 |language=ru}}</ref>

[[Ortodoksia Lindore]] është feja kryesore e praktikuar në Osetinë e Jugut, nga osetianët, gjeorgjianët dhe rusët.<ref>{{cite web |url=https://www.bbc.co.uk/news/world-europe-18269214 |title=South Ossetia profile |work=[[BBC]] |language=en |access-date=18 shkurt 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140219042854/http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-18269214 |archive-date=19 shkurt 2014 |url-status=live}}</ref>

== Ekonomia ==

== Kultura ==

== Lidhje të jashtme ==
* [https://web.archive.org/web/20080813233617/http://ossetia.ru/ Faqe zyrtare]
* [https://web.archive.org/web/20080813233617/http://ossetia.ru/ Osetija-povijest, kultura, politika, lajme]
* [http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/country_profiles/3797729.stm BBC overview of South Ossetia]
* [https://web.archive.org/web/20061128064202/http://www.caucaz.com/home_eng/breve_contenu.php?id=279 Dy referendume dhe dy kryetar në Osetinë Jugore j Osetiji]

== Shënime ==
{{reflist|group=n}}

== Referime ==
{{reflist}}

{{VendeAzise}}

[[Kategoria:Osetia e Jugut| ]]
[[Kategoria:Republikat autonome të Gjeorgjisë]]
[[Kategoria:Oseti|*]]
[[Kategoria:Shtetet post-sovjetike]]
[[Kategoria:Vende dhe territore rusishtfolëse]]
[[Kategoria:Vendet e Azisë Perëndimore]]
[[Kategoria:Vendet e Evropës Lindore]]
[[Kategoria:Vendet transkontinentale]]
[[Kategoria:Shtete dhe territore të themeluara më 1991]]
[[Kategoria:Shtetet pa dalje në det]]
[[Kategoria:Shtetet me njohje të kufizuar]]