Përdoruesi:ElionaaMulaj/sandbox
BAZAT E TË DHËNAVE
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Baza e të dhënave është një koleksion i informacioneve të mbledhura dhe të ruajtura në kompjuter në mënyrë që të mund të nxirren (tërhiqen) lehtësisht kur ne i kërkojmë. Pasi që informacioni ruhet në bazën e të dhënave, ai është i lehtë për t'u gjetur, analizuar dhe printuar. Zbatimi i bazave të të dhënave shtrihet në shumë fusha, si p.sh. në biblioteka (për kërkimin e librave sipas autorit apo titullit), në mjekësi (për mbajtjen nën kontroll të pacientëve duke mbledhur rezultatet e analizave të tyre dhe matjeve të parametrave të tyre jetësor), në ekonomi (duke mbajtur inventarët e shitjeve të mallrave) etj. Disa terma të rëndësishëm, që lidhen me bazën e të dhënave, janë:
➤ Database-a (Baza e të dhënave)
➤ Tabela
➤ Rekordi
➤ Fusha
Database-a (Baza e të dhënave) është një koleksion i integruar i rekordeve të lidhura në mënyrë logjike në formën e tabelave, që ofrojnë një mekanizëm të organizuar për ruajtjen, administrimin dhe marrjen e informacionit. Ajo ruan dhe administron informacionin që lidhet me një temë ose qëllim të caktuar për shembull shkollën, bibliotekat, bankat etj.
Sistemi i menaxhimit të bazës së të dhënave, në anglisht njihet shkurt si DBMS (Database Management System) është një grup programesh kompjuterike që i mundësojnë përdoruesit kontrollin, krijimin, mirëmbajtjen dhe përdorimin e bazës së të dhënave në kompjuter. Më të njohurat prej tyre janë: MS-Access, Sql, Oracle etj.
Tabela është një koleksion i informacioneve, që kanë lidhje me njëra tjetrën, që janë në formën e kolonave dhe rreshtave, p.sh. në një bazë të dhënash të një shkolle mund të këtë disa tabela, ku tiparet janë nxënësit, biblioteka, mësuesit, stafi i administratës dhe detajet e pranimit të nxënësve.
Rekordi është një informacion i kompletuar, i vendosur horizontalisht në një tabelë, p.sh. Informacioni i plotë i një nxënësi në bazën e të dhënave mund të përmbaj emrin, adresën, qytetin, numrin e telefonit, klasën dhe drejtimin.
Fusha është një kolonë e caktuar vertikalisht në një tabelë, që ruan informacionin e të njëjtit lloj, p.sh. Nr. i pranimit është një fushë, që ruan vetëm numrin e pranimit, ndërsa fusha Emri i nxënësit ruan vetëm emrat e nxënësve.
Sistemi i menaxhimit të bazës së të dhënave (DBMS) ka disa veçori, të cilat janë:
- Reduktimi i teprisë së të dhënave,
- Lehtësimi i bashkëpërdorimit të të dhënave,
- Kontrolli i mospërputhjes së të dhënave,
- Zbatimi i standardeve,
- Garantimi i sigurisë së të dhënave,
- Ruajtja e integritetit.
Sistemet e menaxhimit të bazave të të dhënave (DBMS) ofrojnë funksione të ndryshme që lejojnë menaxhimin e një baze të dhënash dhe të dhënave të saj, të cilat mund të klasifikohen në katër grupe kryesore funksionale:
- Përcaktimi i të dhënave – Krijimi, modifikimi dhe heqja e përcaktimeve që detajojnë se si do të organizohen të dhënat.
- Përditësimi – Futja, modifikimi dhe fshirja e të dhënave vetë.
- Përftimi – Zgjedhja e të dhënave sipas kritereve të specifikuara (p.sh., një pyetje, një pozicion në një hierarki, ose një pozicion në lidhje me të dhëna të tjera) dhe sigurimi i atyre të dhënave ose drejtpërdrejt përdoruesit, ose duke i bërë ato të disponueshme për përpunim të mëtejshëm nga vetë baza e të dhënave ose nga aplikacione të tjera. Të dhënat e marra mund të bëhen të disponueshme në një formë më të drejtpërdrejtë pa modifikim, ashtu siç janë ruajtur në bazën e të dhënave, ose në një formë të re të fituar duke i ndryshuar ato ose duke i kombinuar me të dhëna ekzistuese nga baza e të dhënave.
- Administrimi – Regjistrimi dhe monitorimi i përdoruesve, forcimi i sigurisë së të dhënave, monitorimi i performancës, ruajtja e integritetit të të dhënave, trajtimi i kontrollit të konkurencës dhe rikuperimi i informacionit që është prishur nga ndodhi të papritura si dështimi i papritur i sistemit.
Sistemi i menaxhimit të bazës së të dhënave relative ( në anglisht njihet shkurt si RDBMS) u propozua nga E. F. Codd në 1970. Kjo është një lloj baze të dhënash, ku të dhënat janë të organizuara si tabela të lidhura. Këto baza të dhënash janë me të fuqishme, sepse aty mund të tërhiqen të dhëna të lidhura të cilat mund të zgjerohen dhe modifikohen me tabela, pa pasur nevojë të riorganizohen tabelat ekzistuese.
Objektet e bazës së të dhënave
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Baza e të dhënave, e krijuar në MS Access, përbëhet nga përbërës të shumtë, të cilët quhen objekte të bazës së të dhënave. Kur krijohet baza e të dhënave, themelohen një ose më shumë nga këto objekte, të cilat ruhen në një fajll (skedar) të vetëm, unik të bazës së të dhënave. Tabela në vazhdim identifikon objektet e bazës së të dhënave që mund ti përdorni gjatë krijimit të një, baze të dhënash në Microsoft Access. Objektet e bazës së të dhënave janë: tabelat, kërkesat, format dhe raportet.
- Tabela:Ruan informacionin në formën e rreshtave (rekordeve) dhe kolonave (fushave), p.sh., një tabelë mund të ruajë një listë të shokëve së, bashku me të dhënat e tyre, ndërsa një tabelë tjetër mund të ruajë notat e tyre.
- Kerkesat:Mund të përdoren për ruajtjen, grupimin ose veçimin e të dhënave në programin MS Access, për shembull, një pyetësor mund të shfaqë një listë vetëm të nxënësve të klasës së 10-të, nga të gjithë nxënësit e shkollës.
- Forma:Paraqet ekrane të përshtatura për të siguruar një mënyrë të thjeshtë për të hyrë dhe për të shikuar të dhënat ne një tabelë ose pyetësor.
- Raportet:Paraqesin të dhëna nga një tabelë ose pyetësor në format e printuara.
RELACIONET NË BAZËN E TË DHËNAVE
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Bazën e të dhënave nuk e përbejnë vetëm tabelat, por edhe relacionet mes tyre, përkatësisht lidhjet të cilat krijohen mes të dhënave që vendosen brenda tabelave. Këto lidhje ndihmojnë në gjetjen dhe rregullimin e të dhënave të bazës, gjatë shfrytëzimit të tyre.
Ekzistojnë disa lloje të relacioneve, siç janë:
• Një me Një (1-1)
• Një me Shumë (1-∞)
• Shumë me Shumë (∞∞)
Lidhja një me një do të thotë që një njësi/entitet mund të jetë prezent në vetëm një instancë të njësisë/entiteti tjetër. Për shembull nëse kemi njësitë/entitetet person dhe adresë dhe lidhje midis tyre është një-në-një do të thotë se: një person ka një adresë.
Një lidhjen një me shumë ekziston kur një njësi/entitet mund të shfaqet në shumë instanca në një njësi/entitet tjetër. Lidhja një-me-shumë është marrëdhënia më e përdorur në bazat e të dhënave që janë implementuara në mënyrën e duhur. Për shembull nëse kemi njësitë/entitetet kinema dhe klientët atëherë lidhja midis tyre do të jetë një-në-shumë një kinema ka shumë klientë.
Një lidhje shumë me shumë eksiton kur shumë instanca të një njësi/entitet mund të shfaqet në shumë instanca të një njësie/entiteti tjetër. Për shembull nëse kemi njësitë entitet/lëndë dhe nxënës atëherë lidhja midis tyre do të jetë shumë-me- shumë, shumë lëndë mund të ndiqen nga shumë nxënës. Relacionet në mes të tabelave në formë figurative paraqiten me 1 ose me .
Historia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Madhësitë, kapacitetet dhe performanca e bazave të të dhënave dhe sistemeve për menaxhimin e bazave të të dhënave (DBMS) janë rritur në përmasa të mëdha. Këto rritje performancash janë mundësuar nga përparimet teknologjike në fushat e procesorëve, memorjes kompjuterike, ruajtjes së të dhënave dhe rrjeteve kompjuterike. Koncepti i një baze të dhënash u bë i mundur nga shfaqja e mediave të ruajtjes me qasje direkte si disqet magnetikë, të cilat u bënë të disponueshme gjerësisht në mesin e viteve 1960; sistemet më herët mbështeteshin në ruajtjen sekvenciale të të dhënave në kaseta magnetike. Zhvillimi i mëtejshëm i teknologjisë së bazave të të dhënave mund të ndahet në tre periudha bazuar në modelin ose strukturën e të dhënave: navigacional, SQL/relacional dhe post-relacional.
Dy modelet kryesore të hershme navigacionale të të dhënave ishin modeli hierarkik dhe modeli CODASYL (modeli i rrjetit). Këto karakterizoheshin nga përdorimi i treguesve (shpesh adresa fizike të disqeve) për të ndjekur marrëdhëniet nga një regjistër në një tjetër.
Modeli relacionale, i propozuar për herë të parë në vitin 1970 nga Edgar F. Codd, u shkëput nga kjo traditë duke insistuar që aplikacionet duhet të kërkojnë të dhëna sipas përmbajtjes, në vend që të ndiqnin lidhjet. Modeli relacionale përdor grupe tavolinash të ngjashme me librat e llogarive, të cilat përdoren për lloje të ndryshme entitetesh. Vetëm në mesin e viteve 1980, pajisjet kompjuterike u bënë mjaft të fuqishme për të mundësuar shpërndarjen masive të sistemeve relacionale (DBMS dhe aplikacione). Megjithatë, deri në fillim të viteve 1990, sistemet relacionale dominuan në të gjitha aplikacionet e përpunimit të të dhënave në shkallë të gjerë dhe që nga viti 2018 ato mbeten dominues: IBM Db2, Oracle, MySQL dhe Microsoft SQL Server janë DBMS-të më të kërkuara. Gjuha dominante për bazat e të dhënave, SQL-i i standardizuar për modelin relacionale, ka ndikuar në gjuhët e bazave të të dhënave për modele të tjera të të dhënash.
Bazat e të dhënave objekt-oriented u zhvilluan në vitet 1980 për të mposhtur papërshtatshmërinë e disonancës objekt-relacional, që çoi në shpikjen e termit "post-relacional" dhe gjithashtu në zhvillimin e bazave të të dhënave hibride objekt-relacional.
Referencat:
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]https://en.wikipedia.org/wiki/Database