Përvoja dhe natyra
 | |
| Autor | John Dewey |
|---|---|
| Botuar | 1925 |
Përvoja dhe natyra është një libër filozofik i shkruar nga filozofi amerikan John Dewey. Botuar për herë të parë në vitin 1925, [1] [2] libri trajton ndarjen subjekt-objekt dhe metodën empirike filozofike. Rrëfimi përfshin historinë e filozofisë perëndimore, për të cilën demonstron një njohuri intime. Kjo vepër është një nga trajtesat më të thella të Dewey mbi natyrën e përvojës njerëzore dhe marrëdhënien e saj me botën natyrore. Ai ofron një kritikë ndaj ndarjeve tradicionale të filozofisë midis mendjes dhe trupit, shpirtit dhe materies, dhe sugjeron një vizion të ri të unitetit midis përvojës dhe natyrës.
Përmbledhje
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Në libër, Dewey përpiqet të pajtojë "ndarjen subjekt-objekt", midis botës së jashtme natyrore dhe përvojës sonë të saj, prandaj edhe titulli i veprës.
Në këtë libër, Dewey përpiqet të tregojë se përvoja nuk është një fenomen i shkëputur nga bota natyrore, por është thellësisht e ndërlidhur me të. Ai argumenton se natyra dhe përvoja janë dy aspekte të së njëjtit realitet, dhe se çdo përvojë e njeriut është pjesë e procesit të vazhdueshëm të ndërveprimit me mjedisin. Dewey përshkruan përvojën si një proces dinamik, i cili përfshin perceptimet, ndjesitë, dhe aktivitetet tona të përditshme, duke qenë gjithmonë e lidhur me botën natyrore që na rrethon.
Një temë qendrore në këtë vepër është kritika e Dewey ndaj dualizmave filozofikë. Ai kritikon ndarjet artificiale të bëra nga filozofët klasikë, si ndarja midis mendjes dhe trupit apo midis subjektit dhe objektit. Sipas Dewey-t, këto ndarje janë të panevojshme dhe të rrezikshme, sepse e ndajnë përvojën njerëzore nga natyra dhe krijojnë iluzionin se përvoja e njeriut është diçka jashtë realitetit fizik dhe natyror. Në vend të kësaj, Dewey sugjeron një perspektivë më integruese, ku përvoja dhe natyra janë dy anë të së njëjtës monedhë.
Dewey argumenton se edhe në metodat empirike të shkencës, duhet të përfshihet një përvojë viscerale njerëzore, duke thënë: [3]
Darvini filloi me pëllumbat, bagëtitë dhe bimët e mbarështuesve dhe kopshtarëve. Disa nga përfundimet që ai arriti ishin në kundërshtim aq të madh me besimet e pranuara, saqë u dënuan si absurde, në kundërshtim me sensin e shëndoshë, etj. Por shkencëtarët, pavarësisht nëse i pranuan teoritë e tij apo jo, i përdorën hipotezat e tij si ide udhëzuese për të bërë vëzhgime dhe eksperimente të reja midis gjërave të përvojës së papërpunuar. [4]
Megjithatë, Dewey nuk duket se e sheh këtë dikotomi si krejtësisht të rreme, ose e kundërshton atë në parim. Për shembull, ai vë në dukje efektin e teknologjisë në shkenca, përkatësisht emancipimin e saj nga objektet "fisnike dhe ideale", duke thënë: [3]
Kur pajisjet e teknologjisë që ishin bërë më të qëllimshme u miratuan në kërkim dhe thjerrëzat, lavjerrësi, gjilpëra magnetike, leva [sic] u përdorën si mjete për të ditur dhe funksionet e tyre u trajtuan si modele që duheshin ndjekur në interpretimin e fenomeneve fizike, shkenca pushoi së identifikuari me soditjen vlerësuese të objekteve fisnike dhe ideale, u çlirua nga nënshtrimi ndaj përsosurive estetike dhe u bë një çështje e kohës dhe e historisë e menaxhuar në mënyrë inteligjente. [5]
"Përvoja dhe natyra" eksploron gjithashtu rolin e inteligjencës dhe kreativitetit në procesin e ndërveprimit me natyrën. Dewey beson se njeriu përdor inteligjencën për të organizuar përvojat e tij dhe për të përshtatur veprimet në një mënyrë që i shërben më mirë qëllimeve dhe nevojave të tij. Kështu, përvoja nuk është thjesht një pasqyrim pasiv i botës natyrore, por një ndërveprim aktiv që e formëson atë në mënyra të reja dhe kreative.
Në përmbledhje, "Përvoja dhe natyra" është një traktat filozofik që përpiqet të ripërcaktojë marrëdhënien midis njeriut dhe botës natyrore, duke e parë përvojën njerëzore si pjesë të pandashme të këtij uniteti. Dewey promovon një filozofi që thekson lidhjet midis natyrës dhe përvojës, duke hedhur poshtë ndarjet tradicionale dhe duke ofruar një mënyrë të re të të menduarit mbi përvojën njerëzore.
Shih edhe
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ Duffus, Robert L. (3 maj 1925). "John Dewey's Faith in the Five Senses". The New York Times (në anglishte amerikane). ISSN 0362-4331. Marrë më 30 korrik 2024.
- ^ Godfrey-Smith, Peter (2014). "John Dewey's Experience and Nature". Topoi (në anglisht). 33 (1): 285–291. doi:10.1007/s11245-013-9214-7. ISSN 0167-7411.
- ^ a b Dewey 1958.
- ^ Darwin began with the pigeons, cattle and plants of breeders and gardeners. Some of the conclusions he reached were so contrary to accepted beliefs that they were condemned as absurd, contrary to common sense etc. But scientific men, whether they accepted his theories or not, employed his hypotheses as directive ideas for making new observations and experiments among the things of raw experience.
- ^ When the appliances of technology that had grown more deliberate were adopted in inquiry, and the lens, pendulum, magnetic needle, lever [sic] were used as tools of knowing, and their functions were treated as models to follow in interpreting physical phenomena, science ceased to be identified with appreciative contemplation of noble and ideal objects, was freed from subjection to esthetic perfections, and became an affair of time and history intelligently managed.