Panarabizmi
Pan-Arabizmi (arabisht: al-waḥda al-ʿarabiyyah) është një ideologji pan-nacionaliste që përkrah bashkimin e të gjithë popullit arab në një shtet-komb të vetëm, i përbërë nga të gjitha vendet arabe të Azisë Perëndimore dhe Afrikës Veriore nga Oqeani Atlantik deri në Detin Arabik, i cili quhet bota arabe.[1][2] Ai është i lidhur ngushtë me nacionalizmin arab, i cili pohon pikëpamjen se arabët përbëjnë një komb të vetëm. Filloi në fund të shekullit të 19-të midis rajoneve arabe të Perandorisë Osmane dhe popullariteti i tij arriti kulmin gjatë kulmit të Naserizmit dhe Ba'athizmit në vitet 1950 dhe 1960. Mbrojtësit e pan-arabizmit shpesh kanë përkrahur parimet socialiste arabe dhe kanë kundërshtuar fuqishëm përfshirjen politike të botës perëndimore në botën arabe. Ai gjithashtu kërkoi të fuqizonte shtetet arabe kundër forcave të jashtme duke formuar aleanca të tilla si Lidhja Arabe.
Origjina dhe zhvillimi
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Origjina e pan-arabizmit shpesh i atribuohet lëvizjes Nahda (zgjimi apo iluminizmi arab) që lulëzoi në rajonet arabe të Perandorisë Osmane në fund të shekullit të 19-të.[3] Një figurë e shquar ishte Jurji Zaydan (1861–1914), i cili luajti një rol kyç në vendosjen e themeleve intelektuale të pan-arabizmit.[4] Zejdani pati ndikim kritik në pranimin e një versioni të modernizuar të gjuhës arabe kuranore (Arabishtja standarde moderne) si gjuhë universale e shkruar dhe zyrtare në të gjithë botën arabe, në vend të adoptimit të dialekteve lokale në vende të ndryshme. Zaydan shkroi disa artikuj gjatë fillimit të shekullit të 20-të, të cilët theksuan se rajonet arabe-folëse që shtrihen nga Magrebi në Gjirin Persik përbëjnë një popull me një ndërgjegje të përbashkët kombëtare dhe se kjo lidhje gjuhësore kapërceu lidhjet fetare, racore dhe territoriale specifike, të frymëzuar pjesërisht nga statusi i tij si emigrant i krishterë levantin në shekullin 19. Ai gjithashtu popullarizoi përmes romaneve të tij historike një kuptim laik të historisë arabe që përfshin periudhat para-islamike dhe islame në një histori të përbashkët që të gjithë arabët mund ta pretendonin si të tyren.
Si një projekt politik, pan-arabizmi u nxit fillimisht nga Sharif Husein ibn Ali, Sherifi i Mekës, i cili kërkoi pavarësinë e arabëve të Mashreqit nga Perandoria Osmane dhe krijimin e një shteti të bashkuar arab në Mashreq. Në 1915 dhe 1916, Korrespondenca Hussein-McMahon rezultoi në një marrëveshje midis Mbretërisë së Bashkuar dhe Sharifit që nëse arabët e Mashreqit revoltonin me sukses kundër osmanëve, Mbretëria e Bashkuar do të mbështeste pretendimet për pavarësinë Arabe të Mashreqit. Megjithatë, në vitin 1916, Marrëveshja Sykes-Picot midis Mbretërisë së Bashkuar dhe Francës përcaktoi që pjesë të Mashreqit do të ndaheshin midis këtyre fuqive në vend që të ishin pjesë e një shteti të pavarur arab. Kur Perandoria Osmane u dorëzua në vitin 1918, Mbretëria e Bashkuar refuzoi t'i përmbahej letrës së marrëveshjeve të saj me Huseinin dhe të dy kombet morën kujdestarinë e Mesopotamisë, Libanit, Palestinës dhe asaj që u bë Siria moderne. Në fund të fundit, Huseini u bë Mbreti i vetëm i Hixhazit, në jugun e atëhershëm më pak të vlefshëm strategjik, por humbi fronin e tij të Kalifatit kur mbretëria u grabit nga forcat Najdi Ikhwan të sauditëve dhe u përfshi me forcë në Mbretërinë e sapokrijuar të Arabisë Saudite.
Një ideologji pan-arabe më e formalizuar se ajo e Huseinit u përqafua për herë të parë në vitet 1930, veçanërisht nga mendimtarët sirianë si Constantin Zureiq, Sati' al-Husri, Zaki al-Arsuzi dhe Michel Aflaq. Aflaq dhe al-Arsuzi ishin figurat kryesore në themelimin e Partisë Arabe Ba'ath (Rilindja) dhe e para ishte për një kohë të gjatë ideologu kryesor i saj, duke kombinuar elemente të mendimit marksist me nacionalizmin në një masë të konsiderueshme që të kujtojnë nacionalizmin romantik evropian të shekullit të nëntëmbëdhjetë. Thuhet se Arsuzi ishte i magjepsur me ideologjinë naziste të "pastërtisë racore" dhe ndikoi në Aflaq.[5]
Abdullah I i Jordanisë ëndërronte të bashkonte Sirinë, Palestinën dhe Jordaninë nën udhëheqjen e tij në atë që ai do ta quante Siri e Madhe. Ai pa sukses propozoi një plan për këtë qëllim në Mbretërinë e Bashkuar, e cila kontrollonte Palestinën në atë kohë. Plani nuk ishte i popullarizuar në mesin e shumicës së arabëve dhe nxiti mosbesim midis udhëheqësve të vendeve të tjera të Lindjes së Mesme kundër Abdullahut. Mosbesimi ndaj aspiratave ekspansioniste të Abdullahut ishte një nga arsyet kryesore për themelimin e Lidhjes Arabe në vitin 1945. Pasi Abdullahu u vra nga një nacionalist palestinez në vitin 1951, vizioni i Sirisë së Madhe u hoq nga axhenda jordaneze.
Megjithëse pan-arabizmi filloi në kohën e Luftës së Parë Botërore, Egjipti (vendi më i populluar dhe ndoshta më i rëndësishëm arab) nuk ishte i interesuar për pan-arabizmin para viteve 1950. Kështu, në vitet 1930 dhe 1940, nacionalizmi egjiptian – jo pan-arabizmi – ishte mënyra dominuese e shprehjes së aktivistëve politikë egjiptianë. James Jankowski shkroi për Egjiptin në atë kohë,
Ajo që është më domethënëse është mungesa e një komponenti arab në nacionalizmin e hershëm egjiptian. Fuqia e zhvillimit politik, ekonomik dhe kulturor egjiptian përgjatë shekullit të nëntëmbëdhjetë funksionoi kundër, dhe jo në favor të një orientimi 'arab'. ... Kjo situatë - ajo e trajektoreve politike të ndryshme për egjiptianët dhe arabët - nëse diçka u rrit pas vitit 1900.
Shih edhe
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ Rubin, Barry (1991). "Pan-Arab Nationalism: The Ideological Dream as Compelling Force". Journal of Contemporary History. 26 (3/4): 535–551. ISSN 0022-0094.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "pan-Arabism". Oxford Reference (në anglisht). doi:10.1093/oi/authority.20110803100303333. Marrë më 2025-03-04.
- ^ "Pan-Arabism | History, Significance, and Rise | Britannica". www.britannica.com (në anglisht). Marrë më 2025-03-04.
- ^ Civantos, Christina (2017-11-21). The Afterlife of al-Andalus: Muslim Iberia in Contemporary Arab and Hispanic Narratives (në anglisht). SUNY Press. ISBN 978-1-4384-6669-9.
- ^ Ayubi, Nazih N. (1995). Over-stating the Arab State: Politics and Society in the Middle East (në anglisht). Bloomsbury Academic. ISBN 978-1-85043-828-1.